16 сентабр – Баҳоуддин Нақшбанд куни
Нақл қилурларки, Ҳазрат Нақшбанд эгниларида эски пўстин Бухоро шаҳридаги Саррофон бозоридан ўтиб кетаётганларида бир дарвеш йўлларини тўсиб сўрабдики: «Аё Ҳазрат, фақат рост айтинг, оз муддат бадалида бу қадар баланд мартабага қай бир хизматингиз туфайли муяссар бўлдингиз?» Ҳазрат унга жавоб бериб дедиларки…
ҲАЗРАТ БАҲОУДДИН НАҚШБАНД
ҲИКМАТЛАРИ
Айтар эдилар: «Ҳақнинг халқи билан эмас, Ҳақнинг ўзи билан мужоварат (ёнма-ён) бўлмоқ керак.
* * *
Айтар эдилар: «Улуғларнинг сўзиданки, тирик мушук ўлик шердан яхшироқдир».
* * *
Айтар эдилар: “Мусулмонлик — иложи борича ҳукмларга бўйсуниш, тақвога риоя қилиш, амални бажаришга интилиш ва бекорликдан узоқда бўлиб, нури сафо ва раҳмат ҳамда валоят даражасига етишиш воситасидир. Авлиёларнинг азиз манзили ва мақомларига мана шу сифат парвариш орқали етилади”.
* * *
Айтар эдилар: «Ҳазрати Азизон* алайҳи-р-раҳма ва-р-ризвондан: «Иймон нима?» деб сўрадилар. “Узилиш ва етишиш» деб жавоб бердилар.
* Ҳазрати Азизон — Хожа Али Ромитаний (ХДК изоҳи)
* * *
Айтар эдилар: “Агар адабдан озгина нуқсонга йўл қўйсанг ҳам нимаики қилсанг беадаблик кўринади».
* * *
Айтар эдилар: «Агар дўст айбига боқсак, дўстсиз қоламиз, ҳеч ким дунёда беайб эмас».
Байт:
Ҳосили дарё на ҳамин дур бувад,
Як ҳунар аз одами пур бувад.
Таржимаси:
Денгиздан ҳамиша изламагин дур,
Одамга бир ҳунар бас, эзгу турур.
* * *
Айтар эдилар: «Шамга ўхшагин, токи ҳаммага равшанлик бағишла, ўзинг эса қоронғуда бўл».
* * *
Айтар эдилар: “Ҳақ субҳонаҳуга мужовар (яқин) бўлиш халққа мужовар (яқин) бўлишдан авло ва аълодир».
Улар мана бу байтни муборак оғизлари билан кўп ўқирдилар. Байт:
Ки токай гўри мардонро парасти,
Ба гирди кўйи мардон гарди расти.
Таржимаси:
Токайгача бузурглар гўрига топинасан,
Тирик бузурглар кўчасига кир, муваффақиятга эришасан.
* * *
Айтар эдилар: «Биз дунё учун муомала қидирмаймиз, бироз танишлик учун қидирамиз, биз бу йўлга кириш йўлини қидирамиз».
* * *
Нақл этурларки, Ҳазрат Хожамиз дедилар: «Мақсад талаби йўлида ҳимматингиз онқадар бўлсинки, башарти менинг бошимга оёқ қўйиб ўтишга тўғри келсаю ва сиз ўтмасангиз — асло кечирмасмен».
* * *
Нақл қилурларки, Ҳазрат Нақшбанд эгниларида эски пўстин Бухоро шаҳридаги Саррофон бозоридан ўтиб кетаётганларида бир дарвеш йўлларини тўсиб сўрабдики: «Аё Ҳазрат, фақат рост айтинг, оз муддат бадалида бу қадар баланд мартабага қай бир хизматингиз туфайли муяссар бўлдингиз?» Ҳазрат унга жавоб бериб дедиларки:
— Резачинлигимдан!
* * *
Нақл қилурларки, бир кун Ҳазрат Амир (Саййид Кулол. ХДК изоҳи) алайҳирраҳма Хожа Баҳоуддинга айтдилар:»Эй Баҳоуддин, кетгил, қайтиб бизни тополмагайсан». Пирларининг бу суханларидан сўнг Хожа Баҳоуддин хотирлари паришон бўлди ва кўнгилларида:»Майли, модомики шундай экан, кетаман. Бошқа ерга, ўзга пирга хизмат этаман», қабилада мушоҳада ўтди ва Амир ҳазратлари хонадонини тарк этдилар. Анча йўл юрганларидан сўнг ўз-ўзларига: «Эшикдан қувсалар, тешикдан кир, деган нақл бор-ку, Ҳазратдан изн сўраб, хизматимни давом этай», деган ўй билан яна қайтиб Ҳазрат Амир остоналарига келдилар.
Буни кўрган Ҳазрат Амир ғазабланиб, итоб билан дедиларки: «Бу остонага қайтиб оёқ босмагилки, мақсудинг ҳосил бўлмас». Хожа Баҳоуддин ўзларига иқрор қилдилар: «Энди кетганим бўлсин, қайтмасмен». Хожа Баҳоуддин Бухоро шаҳри томон йўл олдилар. Саргардонликда иттифоқо қиморхона устидан чиқиб қолдилар. Бу ерда икки одам қимор ўйнар, бири бор будини ютқазиб қўйган — қип-яланғоч аҳволда, шеригига яна қимор ўйнамоқни таклиф этарди. Шунда ғолиб қиморбоз: «Ҳеч нарсанг қолмади-ку, ўйинга нимани тикасан?»— дебсўрабди, Мағлуб айтибдики: “Жонимни! Ширин жонимни тикмоқчиман!»
Рубоий:
Эй, гулгун чеҳранг ойга зеболик берган,
Оёқ изинг кўзларга рўшнолик берган.
Хизматингга жону дил, кўзлару тан бахш —
Қабул айла, кўнглумга сафолик берган.
Хожа қиморбознинг бу жавобини эшитганларидан сўнг ерда илондек тўлғаниб, ўз-ўзларига дедиларки: «Эй Баҳоуддин, бу йўлда шу қиморбозчалик ҳимматинг йўқмиди? Бир оғиз кет деганларида ул муборак остонани тарк этгинг! Ортингга қайт, юзингни ул остонага қўй ва тупроғини кўзларингга тўтиё эт!»
Рубоий:
Токи танда жоним бор — сени деб ёнадурман,
Токи кўзда ёшим — тўкиб тўлғонадурман.
Чун тонгла қиёмат эшигинг остонасида
Ишқинг ғамида наъра уриб уйғонадурман.
Шундан сўнг Хожа Баҳоуддин шамолдек елиб Ҳазрат Мир остоналарига етиб келдилар. Хожа Баҳоуддинда шундай одат бор эдиқи, ҳар бомдод намозида Амир алайҳир раҳманинг таҳорат сувларини тайёрлаб, бағирларига босиб иситиб турардилар. Бу сафар ҳам худди шундай — таҳорат суви тайёрладилар-да, остонага бошларини қўйиб, уйқуга кетдилар. Ўша кеча ҳаво совуқ бўлиб, қалин қор ёғди. Оқибат Хожа қор остида қолиб, кўринмай кетдилар. Эрта саҳар Ҳазрат Амир ташқарига чиқмоқ учун остонадан ўта туриб, баногоҳ Хожанинг бошларига оёқ қўйдилар. Ҳазрат бу ҳолни кўриб дедиларки: «Эй фарзандим Баҳоуддин, туринг, бу саҳар бизнинг қадамимиз сизнинг бошингизга тушибдур, иншооллоҳ, барча халқнинг боши сизнинг оёқларингиз остида бўлгай».
Байт:
Вужуд ганжи калитини қўлингга олмаса бўлмас,
Талаб қилмай туриб бу ганж-жавоҳирдан қўйин тўлмас.
Саодат остонига қўйиб бир кеча бошимни,
Юзимга дўст лутфидин ўшал эшик очилди бас.
ТЎРТЛИКЛАР*
Бизда ҳеч йўғу, вале ҳеч кам эмас,
Дил бу йўқсуллик сабаб пурғам эмас.
Жандапўшдурмиз — маконда ломакон,
Танни гар тарк этса жон, мотам эмас.
* * *
На бўйрачи бор бизда ва на бўйраси бор,
На танга қўриқбону ва на хизматкор.
Боқ, сомонхона итларидек ҳар оқшом
Дум устига бош қўйиб ётурмиз бедор.
БАЙТЛАР
Зоҳиринг бегона, ботинда бўл огоҳ ҳар нафас.
Бул каби озода рафторга жаҳон қилгай ҳавас.
* * *
Ё насиб ўлгай, бунингдек эзгу иқбол қайда бор,
Улки, дўст олдида дўст, ёр ўтрусида бўлса ёр.
* * *
Елка тутдим не юкинг бўлса, нега тутмай ахир,
Не юмуш бўлса, адо этгум, буюргил, эй Кабир.
* * *
Йўлга чиқдик чин ибодатни дея,
Келмадик кашфу кароматни дея.
* * *
Улуғлар қабрида муштоқ эрурсан,
Улуғлар ишларин қил—тоғ эрурсан.
* Тўтликлар ва байтларни форсийдан Шодмон Сулаймон таржима қилган
Манба:»Бухоро мавжлари» журнали, 2008/4
HAZRAT BAHOUDDIN NAQSHBAND
HIKMATLARI
Aytar edilar: «Haqning xalqi bilan emas, Haqning o’zi bilan mujovarat (yonma-yon) bo’lmoq kerak.
* * *
Aytar edilar: «Ulug’larning so’zidanki, tirik mushuk o’lik sherdan yaxshiroqdir».
* * *
Aytar edilar: “Musulmonlik — iloji boricha hukmlarga bo’ysunish, taqvoga rioya qilish, amalni bajarishga intilish va bekorlikdan uzoqda bo’lib, nuri safo va rahmat hamda valoyat darajasiga yetishish vositasidir. Avliyolarning aziz manzili va maqomlariga mana shu sifat parvarish orqali yetiladi”.
* * *
Aytar edilar: «Hazrati Azizon* alayhi-r-rahma va-r-rizvondan: «Iymon nima?» deb so’radilar. “Uzilish va yetishish» deb javob berdilar.
* Hazrati Azizon — Xoja Ali Romitaniy (XDK izohi)
* * *
Aytar edilar: “Agar adabdan ozgina nuqsonga yo’l qo’ysang ham nimaiki qilsang beadablik ko’rinadi».
* * *
Aytar edilar: «Agar do’st aybiga boqsak, do’stsiz qolamiz, hech kim dunyoda beayb emas».
Bayt:
Hosili daryo na hamin dur buvad,
Yak hunar az odami pur buvad.
Tarjimasi:
Dengizdan hamisha izlamagin dur,
Odamga bir hunar bas, ezgu turur.
* * *
Aytar edilar: «Shamga o’xshagin, toki hammaga ravshanlik bag’ishla, o’zing esa qorong’uda bo’l».
* * *
Aytar edilar: “Haq subhonahuga mujovar (yaqin) bo’lish xalqqa mujovar (yaqin) bo’lishdan avlo va a’lodir».
Ular mana bu baytni muborak og’izlari bilan ko’p o’qirdilar. Bayt:
Ki tokay go’ri mardonro parasti,
Ba girdi ko’yi mardon gardi rasti.
Tarjimasi:
Tokaygacha buzurglar go’riga topinasan,
Tirik buzurglar ko’chasiga kir, muvaffaqiyatga erishasan.
* * *
Aytar edilar: «Biz dunyo uchun muomala qidirmaymiz, biroz tanishlik uchun qidiramiz, biz bu yo’lga kirish yo’lini qidiramiz».
* * *
Naql eturlarki, Hazrat Xojamiz dedilar: «Maqsad talabi yo’lida himmatingiz onqadar bo’lsinki, basharti mening boshimga oyoq qo’yib o’tishga to’g’ri kelsayu va siz o’tmasangiz — aslo kechirmasmen».
* * *
Naql qilurlarki, Hazrat Naqshband egnilarida eski po’stin Buxoro shahridagi Sarrofon bozoridan o’tib ketayotganlarida bir darvesh yo’llarini to’sib so’rabdiki: «Ayo Hazrat, faqat rost
ayting, oz muddat badalida bu qadar baland martabaga qay bir xizmatingiz tufayli muyassar bo’ldingiz?» Hazrat unga javob berib dedilarki:
— Rezachinligimdan!
* * *
Naql qilurlarki, bir kun Hazrat Amir (Sayyid Kulol. XDK izohi) alayhirrahma Xoja Bahouddinga aytdilar:»Ey Bahouddin, ketgil, qaytib bizni topolmagaysan». Pirlarining bu suxanlaridan so’ng Xoja Bahouddin xotirlari parishon bo’ldi va ko’ngillarida:»Mayli, modomiki shunday ekan, ketaman. Boshqa yerga, o’zga pirga xizmat etaman», qabilada mushohada o’tdi va Amir hazratlari xonadonini tark etdilar. Ancha yo’l yurganlaridan so’ng o’z-o’zlariga: «Eshikdan quvsalar, teshikdan kir, degan naql bor-ku, Hazratdan izn so’rab, xizmatimni davom etay», degan o’y bilan yana qaytib Hazrat Amir ostonalariga keldilar.
Buni ko’rgan Hazrat Amir g’azablanib, itob bilan dedilarki: «Bu ostonaga qaytib oyoq bosmagilki, maqsuding hosil bo’lmas». Xoja Bahouddin o’zlariga iqror qildilar: «Endi ketganim bo’lsin, qaytmasmen». Xoja Bahouddin Buxoro shahri tomon yo’l oldilar. Sargardonlikda ittifoqo qimorxona ustidan chiqib qoldilar. Bu yerda ikki odam qimor o’ynar, biri bor budini yutqazib qo’ygan — qip-yalang’och ahvolda, sherigiga yana qimor o’ynamoqni taklif etardi. Shunda g’olib qimorboz: «Hech narsang qolmadi-ku, o’yinga nimani tikasan?»— debso’rabdi, Mag’lub aytibdiki: “Jonimni! Shirin jonimni tikmoqchiman!»
Ruboiy:
Ey, gulgun chehrang oyga zebolik bergan,
Oyoq izing ko’zlarga ro’shnolik bergan.
Xizmatingga jonu dil, ko’zlaru tan baxsh —
Qabul ayla, ko’nglumga safolik bergan.
Xoja qimorbozning bu javobini eshitganlaridan so’ng yerda ilondek to’lg’anib, o’z-o’zlariga dedilarki: «Ey Bahouddin, bu yo’lda shu qimorbozchalik himmating yo’qmidi? Bir og’iz ket deganlarida ul muborak ostonani tark etging! Ortingga qayt, yuzingni ul ostonaga qo’y va tuprog’ini ko’zlaringga to’tiyo et!»
Ruboiy:
Toki tanda jonim bor — seni deb yonadurman,
Toki ko’zda yoshim — to’kib to’lg’onadurman.
Chun tongla qiyomat eshiging ostonasida
Ishqing g’amida na’ra urib uyg’onadurman.
Shundan so’ng Xoja Bahouddin shamoldek yelib Hazrat Mir ostonalariga yetib keldilar. Xoja Bahouddinda shunday odat bor ediqi, har bomdod namozida Amir alayhir rahmaning tahorat suvlarini tayyorlab, bag’irlariga bosib isitib turardilar. Bu safar ham xuddi shunday — tahorat suvi tayyorladilar-da, ostonaga boshlarini qo’yib, uyquga ketdilar. O’sha kecha havo sovuq bo’lib, qalin qor yog’di. Oqibat Xoja qor ostida qolib, ko’rinmay ketdilar. Erta sahar Hazrat Amir tashqariga chiqmoq uchun ostonadan o’ta turib, banogoh Xojaning boshlariga oyoq qo’ydilar. Hazrat bu holni ko’rib dedilarki: «Ey farzandim Bahouddin, turing, bu sahar bizning qadamimiz sizning boshingizga tushibdur, inshoolloh, barcha xalqning boshi sizning oyoqlaringiz ostida bo’lgay».
Bayt:
Vujud ganji kalitini qo’lingga olmasa bo’lmas,
Talab qilmay turib bu ganj-javohirdan qo’yin to’lmas.
Saodat ostoniga qo’yib bir kecha boshimni,
Yuzimga do’st lutfidin o’shal eshik ochildi bas.
TO’RTLIKLAR*
Bizda hech yo’g’u, vale hech kam emas,
Dil bu yo’qsullik sabab purg’am emas.
Jandapo’shdurmiz — makonda lomakon,
Tanni gar tark etsa jon, motam emas.
* * *
Na bo’yrachi bor bizda va na bo’yrasi bor,
Na tanga qo’riqbonu va na xizmatkor.
Boq, somonxona itlaridek har oqshom
Dum ustiga bosh qo’yib yoturmiz bedor.
BAYTLAR
Zohiring begona, botinda bo’l ogoh har nafas.
Bul kabi ozoda raftorga jahon qilgay havas.
* * *
YO nasib o’lgay, buningdek ezgu iqbol qayda bor,
Ulki, do’st oldida do’st, yor o’trusida bo’lsa yor.
* * *
Yelka tutdim ne yuking bo’lsa, nega tutmay axir,
Ne yumush bo’lsa, ado etgum, buyurgil, ey Kabir.
* * *
Yo’lga chiqdik chin ibodatni deya,
Kelmadik kashfu karomatni deya.
* * *
Ulug’lar qabrida mushtoq erursan,
Ulug’lar ishlarin qil—tog’ erursan.
* To’tliklar va baytlarni forsiydan Shodmon Sulaymon tarjima qilgan
Manba:»Buxoro mavjlari» jurnali, 2008/4
