Бизда ота билан ўғил, она билан қиз, дўст билан дўст, оила, борингки қариндош-уруғлар муҳим гапларини ўзаро гаплашиб олишга ўрганган. Ўзаро! Бу жуда яхши одат. Энди замон шуни тақозо қилаяптики, бутун миллат ҳам худди шундай зарур гаплар ҳақида гаплашиб олишга ўрганиши керак экан…
Эшқобил Шукур
ОНА ТИЛИМИЗНИНГ АБАДИЯТИ
НИМА БИЛАН КАФОЛАТЛАНАДИ?
Эшқобил Шукур Сурхондарё вилоятининг Қумқўрғон туманидаги Боймоқли қишлоғида туғилган. ТошДУнинг филология факултетини битирган (1984). Илк шеърлар тўплами — «Юракни ўрганиш» (1984). Шундан сўнг унинг «Сочлари сумбул-сумбул» (1988), «Тунги гуллар» (1989), «Яшил қушлар» (1995), «Ҳамал айвони» (2003) шеърий китоблари ва 2005 йилда «Кўҳна боғ ривоятлари» насрий китоби нашр этилган. «Нақшбанд», «Ибтидо хатоси» каби достонлари, «Насойим ул-муҳаббатга сайр» туркуми, шунингдек, «Оқибат оқшоми», «Дунёнинг кўчиши» каби қиссалари ҳам бор.
Бизда ота билан ўғил, она билан қиз, дўст билан дўст, оила, борингки қариндош-уруғлар муҳим гапларини ўзаро гаплашиб олишга ўрганган. Ўзаро! Бу жуда яхши одат. Энди замон шуни тақозо қилаяптики, бутун миллат ҳам худди шундай зарур гаплар ҳақида гаплашиб олишга ўрганиши керак экан. Биз миллат бўлиб, бир бўлиб гаплаша олаяпмизми? Ҳамма гап шунда. Кўп йиллардирки, биз бундай меҳр-оқибат майлисларидан йироқлашиб кетдик. Бунинг ўзига хос бир қанча сабаблари борки, уларга тўхталиб ўтирмоқчи эмасман. Чунки, гурунгимизнинг йўриғи бўлак. Ўтган ўтди, бўладиганини гаплашайлик. Муҳими, мамлакатимизда шиддат билан янги давр бошланди. Энди ҳар биримиз нигоҳларимизни бироз янгилаб олишимизга тўғри келаяпти.
2019 йилнинг 21 октябрида Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ўзбек тилининг давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавқеини тубдан ошириш чора тадбирлари тўғрисида” Фармони эълон қилинди. Бу тарихий ҳодиса бўлди. Чунки, бир неча юз йилликларга назар солсангиз, ўзбек тилининг тарихида бундай муҳим ҳужжат эълон қилинмаган. Бу муболаға эмас. Фармонда она тилимизнинг ривожи, ҳимояси, тараққиёти учун зарур бўлган аниқ чора-тадбирлар белгилаб берилган. Ўша кунлар ўзбек зиёлилари Тил байрамини қутлуғ сана сифатида кутиб олган бўлса, бу Фармонни ҳам бир байрам сифатида кутиб олди.
Дарҳақиқат, миллатни миллат сифатида тутиб турадиган устунлар бор. Булар миллий тафаккур, миллий маънавият, миллий дид, миллий маданият каби тарихий ақлимиз ва салоҳиятимизнинг мажмуаларидир. Лекин буларнинг барчасининг заминида битта ганжина ётадики, усиз ҳеч бир устун ўзини тик тутиб туролмайди. Бу миллий тилдир.
Фармон эълон қилинган кунлари кўнглимдан бир ўй ўтди: Абдулла Қодирий, Чўлпон, Фитрат, Усмон Носир, Ойбек, Миртемирлар она тилимиз ҳақидаги шундай ҳужжатни кўрганларида қатағон хандақларидан буюк тоғлардай ўсиб чиқмасмидилар? Яна бир ўй ўтдики, узоғи билан бир-икки ойнинг ичида ҳар бир одамдан тортиб, мамлакатимизнинг ҳамма жабҳаларида тилга муносабат кескин ўзгаради. Бу борада ижобий маънодаги инқилоб содир бўлади. Афсуски, бундай бўлмади. Шундай муҳим Фармонга биз муносиб жавоб бера олмаяпмиз. Ҳаракатларимиз анча суст кечаяпти. Ланжлик қилаяпмиз. Келинг, бу борада қилинаётган ва қилинган ишлардан эмас, тезда қилишимиз керак бўлган ишлардан гаплашайлик. Амалга оширилган амаллар ўзимизники. Бундай вазиятда беихтиёр Қонун, ижро ва оммавий савия ҳақида ўйлаб қолар экансан. Чунки оммавий савиянинг даражаси Қонунннинг моҳиятини очади ва ижросини таъминлайди.
Биз нега шундаймиз? Имконият берилмаса, иложи йўқ, таъқиқлар бор, тилимизни тийиб ўтирайлик, деймиз. Имконият берилса, ривоятда айтилганидай, оёғидаги занжир ечилса-да, жойидан қимирлашни истамаган фил каби қимирламаймиз. Ҳолбуки, Шайх Саъдий “Қимирлаган қудратлидир” деганлар.
Кўп узоққа бормайлик-да, ҳар куни, ҳар соатда кўзимиз тушадиган нарсаларга эътибор қилайлик. Фармондан сўнг мамлакатимизнинг юраги саналган Тошкент шаҳри кўчаларидаги пешлавҳаларда, ёзувлару рекламаларда ажнабий сўзлар босими неча фойизга ўзгарди? Уч ойда уч фойизгаям ўзгармаган. Ҳамон шаҳарнинг муҳташам кўчаларидаги ҳар 20та дўконнинг учдан икки қисми ажнабий номда. Ҳамон ўзбек тилидаги ёзувлардан кўра бошқа тилдаги ёзувларнинг салмоғи анча баланд. Хусусан ёшларимиз ҳар куни томоша қиладиган, кўрсатувларининг 80 фойизи ажнабий сўзлар билан номланган хусусий телеканалларнинг нечта кўрсатуви номини ўзгартирди? Биттаси ҳам ўзгартирмаган. Дунёда бефарқликдан ёмон нарса йўқ. Яъни, на уёқлик, на буёқлик! “Нима бўлса бўлар, менга нима?” деган ақида билан яшаш… Бефарқлик ҳамма иллатларнинг инкубаторидир.
Бунинг устига тил қоидалари ҳар қадамда бузиляпти. Оммавий ахборот воситаларини оласизми, идоралараро ҳужжатлар айланишини кузатасизми, кино ё сериалларни кўрасизми, ҳатто китобларни оласизми ва ҳаказо ва ҳаказоларда тилга эътиборсизликка дуч келаверасиз. Биз ўтган йили ашаддий қоидабузарлар ва тартиббузарларни ҳам бор-йўғи 3-4 ой ичида қатъий тартибга олиш мумкинлигини амалда кўрдик, бунга ўзимиз гувоҳ бўлдик. Йўл ҳаракати қоидаларига амал қилиш бўйича кескин чоралар кўрилиши қисқа муддатда ўз натижасини берди. Тил қоидалари масаласида ҳам худди шундай қатъий ва кескин чоралар зарур, назаримда. Давлат тили тўғрисидаги Қонунга беписандлик билан қараганларга, уни бузганларга яхшигина жарима солиш, керак бўлса лавозими билан боғлиқ аниқ чоралар кўриш керак бўлаяпти, худди йўл қоидаларида қилинганидек.
Ёшлар тили ташвишланарли ҳолда. Тўғри, билимдон зукко ёшларимиз бор, улар тилга эътибор қиладилар. Умидимиз ҳам шулардан. Лекин ёшларнинг оммавий ҳолида тил масаласида жиддий муаммолар бор. Уларнинг кўпчилигининг тили гўё ўзбек тили эмас, аллақандай жаргон тилига ўхшаб қолаяпти. Баъзи болаларимиз гапираётганда эшитиб туриб, мен ўз она тилимни танимай қолаяпман. Ўзбек тилини ҳақорат қиладиган даражадаги эстрада қўшиқлари пайдо бўлаяпти. Уларда тил хўрланади. Биз бунга индамайгина йўл бераяпмиз, ҳатто тарғиб ҳам қилаяпмиз, қарсаклар чалаяпмиз. Кўпчилик ёшлар она тилидан кўра ўша қўшиқлардаги жаргонни ўзига тезроқ сингдираяпти. Хоҳлаймизми, хоҳламаймизми, ёшларда тил қандай бўлса, фикрлаш даражаси ҳам шундай бўлади. Ундан ортиқча бўлиши мумкин эмас. Бу математикадаги формуладай гап. Қўшилувчиларнинг ўрни алмашган билан йиғинди ўзгармайди. Ёшлар тилидаги маънавий нўноқлик эса бевосита таълим тизимидаги тилга муносабатга бориб тақалади. Ўқитувчи қандай фандан дарс бермасин, ундан ўқувчилар тил маданиятини ҳам ўрганишлари керак. Дарс ўз оти билан дарс. Ҳатто аниқ фандан дарс берилаётган бўлса-да, унда билим тил воситасида сингдирилади. Демак, ўқитувчининг тил маданияти фанни қандай тушунтира олишини ҳам белгилаб беради. Жонкуяр, фидойи, заҳматкаш, закий ўқитувчиларимиз қаторида, таасуфки, битта маълумотнома ёзишга қўли қалтираб қоладиган чаламуллалар ҳам учраб туради. Келажак эса, ўқувчидан ҳам аввал, ота-онадан ҳам аввалроқ яхши ўқитувчилар билан боғлиқ. Яхши ўқитувчи тилни ҳам, элни ҳам яхшилайди. Шундай ўқитувчиларимиз кўпайсин.
Тилимизнинг тақдири ёшларнинг зиммасида. Ахир Она тилимиз эртага шу ёшлар тилида ва дилида яшайди-ку. Ёшларимиз кўп вақтини ижтимоий тармоқларда ўтказаяпти. Ижтимоий тармоқларда жамиятга фойдаси тегаётган фикрли блоггерлар бор. Лекин яна шундай блоггерлар тоифаси пайдо бўлаяптики, уларнинг баъзиларига иншоми, диктантми ёздириб кўрсангиз, ҳар саҳифада 20та хато қилиши тайин. Оқибатда улар бузуқ тили билан элнинг дилини бузаяпти. Савод дегани шундай нарсаки, у биттагина жумлада ўзини намоён этади. Саводсиз одамнинг оммага мақола эълон қилиши жарроҳликдан бехабар аравакашнинг бир касални операция қилиши билан баробардир.
Миллий маънавиятнинг асоси миллий тил дедик. Шу масалада яна бир гап. Кейинги пайтларда ижтимоий тармоқларда “маънавият шахсий масала, унга давлат ҳам, бошқалар ҳам аралашмаслиги керак” деган маънодаги чақириқлар пайдо бўляпти. Халқимизда эл тушунчаси жуда азиз тушунча. Эл худбинликни, индивидулизмни, якка шумшукликни ёмон кўради. Маънавият шахсий масала эмас. У осмондан тушгандай ё ердан чиққандай бир одамнинг ичида тўсатдан пайдо бўлиб қолмайди. Одам дўконда сотиладиган аждодсиз қўғирчоқ эмас-ку. Ота-она, бобо-момо деган гаплар бор. Мен ўз ичимдаги маънавиятнинг 55 фоизини ота-онам, бобом ва момомдан олганман десам, тўғри бўлади. Қолган 45 фойизи кўриб-кечирганларим ва ўқиганларимнинг туҳфаси. Менинг маънавиятим менинг маъномдир. Бу маънони фақат ўзим тиклаганман десам, ёлғончилик ва худбинлик бўлади. Айтганимдай, бобом, момом, отам, онам, қадрдон мактабим, университетим, элим, она ерим… Маънавият элга тааллуқли. Маънавиятли одамларнинг бирлашувидан эл пайдо бўлади. Янаям аниқроғи, одамлар маънавиятни эмас, маънавият одамларни бирлаштиради, худди Она Тил каби. Маънавиятсиз одамлар бирлашса, пода пайдо бўлади. Миллий тил маҳв этилган жойда маънавиятсизлик заҳарли қўзиқоринлардай потирлаб гуллайди. Чунки, унда эл йўқолади. Бундай фалокатдан ҳар бир халқни Худонинг ўзи асрасин!
Кейинги пайтларда ўзбек тили фани бўйича давлат аттестациясини жорий этиш масаласида гаплар бўлаяпти. Бу жуда яхши. Ушбу давлат аттестацияси мактаблар, олий ўқув юртлари ўқитувчилари ўртасида ҳам, шунингдек, корхона ва ташкилотлар раҳбарлари миқёсида ҳам ўтказилиши керак. Шунда ҳар қандай корхона ё ташкилот раҳбари ўзи раҳбарлик қилаётган жойда давлат тилига муносабат қандайлигини яхшироқ ҳис этади. Қолаверса, бу иш давлат тилининг нуфузини оширишда амалий чора бўлади, масъулиятни кучайтиради.
Ўзбек тилининг давлат тили сифатидаги нуфузи ва мавқеини ошириш борасида олдимизда улкан ва шарафли ишлар турибди. Олимларимиз, адиб ва шоирларимиз амалга оширадиган қатор вазифалар борки, бунинг ўзи алоҳида катта мавзу. Ёзсак бир китоб бўлади. Муҳими, инсоният бошидан кечираётган хатарли кечмишлар олдида бефарқ бўлмайлик. Она Тил, Она Ер, Она Ватан тақдирига ўз тақдиримиз деб қарайлик. Ана шунда бир-биримизга қараб “Биз нега шундаймиз?” деган афсусли саволни бермаймиз.
Глобаллашув сабаб дунёда ўнлаб тиллар таназзулга учраяпти. Мутахассислар фикрига кўра, ХХI асрда 600та тил йўқ бўлиб кетиши мумкин. Бу дунё миқёсидаги катта хатар. Тиллар йўқолиши милллатлар, ватанлар йўқолиши, тарихлар йўқолиши деганидир. Бундай вазиятда ҳар бир халқ ўз тараддудини ўзи кўриши керак. Она тилимизнинг абадияти бизнинг муҳаббатимиз ва садоқатимиз билан кафолатланади.
Бир сўз билан айтганда, Президент томонидан эълон қилинган Давлат тили тўғрисидаги бу Фармон ижросига ҳар биримиз ва ҳаммамиз масъулмиз. Шу билан миллатмиз, шу билан халқмиз.
Манба: “Янги Ўзбекистон” газетаси №1(1) 25 январ, 2020 йил.
Bizda ota bilan o’g’il, ona bilan qiz, do’st bilan do’st, oila, boringki qarindosh-urug’lar muhim gaplarini o’zaro gaplashib olishga o’rgangan. O’zaro! Bu juda yaxshi odat. Endi zamon shuni taqozo qilayaptiki, butun millat ham xuddi shunday zarur gaplar haqida gaplashib olishga o’rganishi kerak ekan…
Eshqobil Shukur
ONA TILIMIZNING ABADIYaTI
NIMA BILAN KAFOLATLANADI?
Eshqobil Shukur Surxondaryo viloyatining Qumqo’rg’on tumanidagi Boymoqli qishlog’ida tug’ilgan. ToshDUning filologiya fakultetini bitirgan (1984). Ilk she’rlar to’plami — «Yurakni o’rganish» (1984). Shundan so’ng uning «Sochlari sumbul-sumbul» (1988), «Tungi gullar» (1989), «Yashil qushlar» (1995), «Hamal ayvoni» (2003) she’riy kitoblari va 2005 yilda «Ko’hna bog’ rivoyatlari» nasriy kitobi nashr etilgan. «Naqshband», «Ibtido xatosi» kabi dostonlari, «Nasoyim ul-muhabbatga sayr» turkumi, shuningdek, «Oqibat oqshomi», «Dunyoning ko’chishi» kabi qissalari ham bor.
Bizda ota bilan o’g’il, ona bilan qiz, do’st bilan do’st, oila, boringki qarindosh-urug’lar muhim gaplarini o’zaro gaplashib olishga o’rgangan. O’zaro! Bu juda yaxshi odat. Endi zamon shuni taqozo qilayaptiki, butun millat ham xuddi shunday zarur gaplar haqida gaplashib olishga o’rganishi kerak ekan. Biz millat bo’lib, bir bo’lib gaplasha olayapmizmi? Hamma gap shunda. Ko’p yillardirki, biz bunday mehr-oqibat maylislaridan yiroqlashib ketdik. Buning o’ziga xos bir qancha sabablari borki, ularga to’xtalib o’tirmoqchi emasman. Chunki, gurungimizning yo’rig’i bo’lak. O’tgan o’tdi, bo’ladiganini gaplashaylik. Muhimi, mamlakatimizda shiddat bilan yangi davr boshlandi. Endi har birimiz nigohlarimizni biroz yangilab olishimizga to’g’ri kelayapti.
2019 yilning 21 oktyabrida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini tubdan oshirish chora tadbirlari to’g’risida” Farmoni e’lon qilindi. Bu tarixiy hodisa bo’ldi. Chunki, bir necha yuz yilliklarga nazar solsangiz, o’zbek tilining tarixida bunday muhim hujjat e’lon qilinmagan. Bu mubolag’a emas. Farmonda ona tilimizning rivoji, himoyasi, taraqqiyoti uchun zarur bo’lgan aniq chora-tadbirlar belgilab berilgan. O’sha kunlar o’zbek ziyolilari Til bayramini qutlug’ sana sifatida kutib olgan bo’lsa, bu Farmonni ham bir bayram sifatida kutib oldi.
Darhaqiqat, millatni millat sifatida tutib turadigan ustunlar bor. Bular milliy tafakkur, milliy ma’naviyat, milliy did, milliy madaniyat kabi tarixiy aqlimiz va salohiyatimizning majmualaridir. Lekin bularning barchasining zaminida bitta ganjina yotadiki, usiz hech bir ustun o’zini tik tutib turolmaydi. Bu milliy tildir.
Farmon e’lon qilingan kunlari ko’nglimdan bir o’y o’tdi: Abdulla Qodiriy, Cho’lpon, Fitrat, Usmon Nosir, Oybek, Mirtemirlar ona tilimiz haqidagi shunday hujjatni ko’rganlarida qatag’on xandaqlaridan buyuk tog’larday o’sib chiqmasmidilar? Yana bir o’y o’tdiki, uzog’i bilan bir-ikki oyning ichida har bir odamdan tortib, mamlakatimizning hamma jabhalarida tilga munosabat keskin o’zgaradi. Bu borada ijobiy ma’nodagi inqilob sodir bo’ladi. Afsuski, bunday bo’lmadi. Shunday muhim Farmonga biz munosib javob bera olmayapmiz. Harakatlarimiz ancha sust kechayapti. Lanjlik qilayapmiz. Keling, bu borada qilinayotgan va qilingan ishlardan emas, tezda qilishimiz kerak bo’lgan ishlardan gaplashaylik. Amalga oshirilgan amallar o’zimizniki. Bunday vaziyatda beixtiyor Qonun, ijro va ommaviy saviya haqida o’ylab qolar ekansan. Chunki ommaviy saviyaning darajasi Qonunnning mohiyatini ochadi va ijrosini ta’minlaydi.
Biz nega shundaymiz? Imkoniyat berilmasa, iloji yo’q, ta’qiqlar bor, tilimizni tiyib o’tiraylik, deymiz. Imkoniyat berilsa, rivoyatda aytilganiday, oyog’idagi zanjir yechilsa-da, joyidan qimirlashni istamagan fil kabi qimirlamaymiz. Holbuki, Shayx Sa’diy “Qimirlagan qudratlidir” deganlar.
Ko’p uzoqqa bormaylik-da, har kuni, har soatda ko’zimiz tushadigan narsalarga e’tibor qilaylik. Farmondan so’ng mamlakatimizning yuragi sanalgan Toshkent shahri ko’chalaridagi peshlavhalarda, yozuvlaru reklamalarda ajnabiy so’zlar bosimi necha foyizga o’zgardi? Uch oyda uch foyizgayam o’zgarmagan. Hamon shaharning muhtasham ko’chalaridagi har 20ta do’konning uchdan ikki qismi ajnabiy nomda. Hamon o’zbek tilidagi yozuvlardan ko’ra boshqa tildagi yozuvlarning salmog’i ancha baland. Xususan yoshlarimiz har kuni tomosha qiladigan, ko’rsatuvlarining 80 foyizi ajnabiy so’zlar bilan nomlangan xususiy telekanallarning nechta ko’rsatuvi nomini o’zgartirdi? Bittasi ham o’zgartirmagan. Dunyoda befarqlikdan yomon narsa yo’q. Ya’ni, na uyoqlik, na buyoqlik! “Nima bo’lsa bo’lar, menga nima?” degan aqida bilan yashash… Befarqlik hamma illatlarning inkubatoridir.
Buning ustiga til qoidalari har qadamda buzilyapti. Ommaviy axborot vositalarini olasizmi, idoralararo hujjatlar aylanishini kuzatasizmi, kino yo seriallarni ko’rasizmi, hatto kitoblarni olasizmi va hakazo va hakazolarda tilga e’tiborsizlikka duch kelaverasiz. Biz o’tgan yili ashaddiy qoidabuzarlar va tartibbuzarlarni ham bor-yo’g’i 3-4 oy ichida qat’iy tartibga olish mumkinligini amalda ko’rdik, bunga o’zimiz guvoh bo’ldik. Yo’l harakati qoidalariga amal qilish bo’yicha keskin choralar ko’rilishi qisqa muddatda o’z natijasini berdi. Til qoidalari masalasida ham xuddi shunday qat’iy va keskin choralar zarur, nazarimda. Davlat tili to’g’risidagi Qonunga bepisandlik bilan qaraganlarga, uni buzganlarga yaxshigina jarima solish, kerak bo’lsa lavozimi bilan bog’liq aniq choralar ko’rish kerak bo’layapti, xuddi yo’l qoidalarida qilinganidek.
Yoshlar tili tashvishlanarli holda. To’g’ri, bilimdon zukko yoshlarimiz bor, ular tilga e’tibor qiladilar. Umidimiz ham shulardan. Lekin yoshlarning ommaviy holida til masalasida jiddiy muammolar bor. Ularning ko’pchiligining tili go’yo o’zbek tili emas, allaqanday jargon tiliga o’xshab qolayapti. Ba’zi bolalarimiz gapirayotganda eshitib turib, men o’z ona tilimni tanimay qolayapman. O’zbek tilini haqorat qiladigan darajadagi estrada qo’shiqlari paydo bo’layapti. Ularda til xo’rlanadi. Biz bunga indamaygina yo’l berayapmiz, hatto targ’ib ham qilayapmiz, qarsaklar chalayapmiz. Ko’pchilik yoshlar ona tilidan ko’ra o’sha qo’shiqlardagi jargonni o’ziga tezroq singdirayapti. Xohlaymizmi, xohlamaymizmi, yoshlarda til qanday bo’lsa, fikrlash darajasi ham shunday bo’ladi. Undan ortiqcha bo’lishi mumkin emas. Bu matematikadagi formuladay gap. Qo’shiluvchilarning o’rni almashgan bilan yig’indi o’zgarmaydi. Yoshlar tilidagi ma’naviy no’noqlik esa bevosita ta’lim tizimidagi tilga munosabatga borib taqaladi. O’qituvchi qanday fandan dars bermasin, undan o’quvchilar til madaniyatini ham o’rganishlari kerak. Dars o’z oti bilan dars. Hatto aniq fandan dars berilayotgan bo’lsa-da, unda bilim til vositasida singdiriladi. Demak, o’qituvchining til madaniyati fanni qanday tushuntira olishini ham belgilab beradi. Jonkuyar, fidoyi, zahmatkash, zakiy o’qituvchilarimiz qatorida, taasufki, bitta ma’lumotnoma yozishga qo’li qaltirab qoladigan chalamullalar ham uchrab turadi. Kelajak esa, o’quvchidan ham avval, ota-onadan ham avvalroq yaxshi o’qituvchilar bilan bog’liq. Yaxshi o’qituvchi tilni ham, elni ham yaxshilaydi. Shunday o’qituvchilarimiz ko’paysin.
Tilimizning taqdiri yoshlarning zimmasida. Axir Ona tilimiz ertaga shu yoshlar tilida va dilida yashaydi-ku. Yoshlarimiz ko’p vaqtini ijtimoiy tarmoqlarda o’tkazayapti. Ijtimoiy tarmoqlarda jamiyatga foydasi tegayotgan fikrli bloggerlar bor. Lekin yana shunday bloggerlar toifasi paydo bo’layaptiki, ularning ba’zilariga inshomi, diktantmi yozdirib ko’rsangiz, har sahifada 20ta xato qilishi tayin. Oqibatda ular buzuq tili bilan elning dilini buzayapti. Savod degani shunday narsaki, u bittagina jumlada o’zini namoyon etadi. Savodsiz odamning ommaga maqola e’lon qilishi jarrohlikdan bexabar aravakashning bir kasalni operatsiya qilishi bilan barobardir.
Milliy ma’naviyatning asosi milliy til dedik. Shu masalada yana bir gap. Keyingi paytlarda ijtimoiy tarmoqlarda “ma’naviyat shaxsiy masala, unga davlat ham, boshqalar ham aralashmasligi kerak” degan ma’nodagi chaqiriqlar paydo bo’lyapti. Xalqimizda el tushunchasi juda aziz tushuncha. El xudbinlikni, individulizmni, yakka shumshuklikni yomon ko’radi. Ma’naviyat shaxsiy masala emas. U osmondan tushganday yo yerdan chiqqanday bir odamning ichida to’satdan paydo bo’lib qolmaydi. Odam do’konda sotiladigan ajdodsiz qo’g’irchoq emas-ku. Ota-ona, bobo-momo degan gaplar bor. Men o’z ichimdagi ma’naviyatning 55 foizini ota-onam, bobom va momomdan olganman desam, to’g’ri bo’ladi. Qolgan 45 foyizi ko’rib-kechirganlarim va o’qiganlarimning tuhfasi. Mening ma’naviyatim mening ma’nomdir. Bu ma’noni faqat o’zim tiklaganman desam, yolg’onchilik va xudbinlik bo’ladi. Aytganimday, bobom, momom, otam, onam, qadrdon maktabim, universitetim, elim, ona yerim… Ma’naviyat elga taalluqli. Ma’naviyatli odamlarning birlashuvidan el paydo bo’ladi. Yanayam aniqrog’i, odamlar ma’naviyatni emas, ma’naviyat odamlarni birlashtiradi, xuddi Ona Til kabi. Ma’naviyatsiz odamlar birlashsa, poda paydo bo’ladi. Milliy til mahv etilgan joyda ma’naviyatsizlik zaharli qo’ziqorinlarday potirlab gullaydi. Chunki, unda el yo’qoladi. Bunday falokatdan har bir xalqni Xudoning o’zi asrasin!
Keyingi paytlarda o’zbek tili fani bo’yicha davlat attestatsiyasini joriy etish masalasida gaplar bo’layapti. Bu juda yaxshi. Ushbu davlat attestatsiyasi maktablar, oliy o’quv yurtlari o’qituvchilari o’rtasida ham, shuningdek, korxona va tashkilotlar rahbarlari miqyosida ham o’tkazilishi kerak. Shunda har qanday korxona yo tashkilot rahbari o’zi rahbarlik qilayotgan joyda davlat tiliga munosabat qandayligini yaxshiroq his etadi. Qolaversa, bu ish davlat tilining nufuzini oshirishda amaliy chora bo’ladi, mas’uliyatni kuchaytiradi.
O’zbek tilining davlat tili sifatidagi nufuzi va mavqeini oshirish borasida oldimizda ulkan va sharafli ishlar turibdi. Olimlarimiz, adib va shoirlarimiz amalga oshiradigan qator vazifalar borki, buning o’zi alohida katta mavzu. Yozsak bir kitob bo’ladi. Muhimi, insoniyat boshidan kechirayotgan xatarli kechmishlar oldida befarq bo’lmaylik. Ona Til, Ona Yer, Ona Vatan taqdiriga o’z taqdirimiz deb qaraylik. Ana shunda bir-birimizga qarab “Biz nega shundaymiz?” degan afsusli savolni bermaymiz.
Globallashuv sabab dunyoda o’nlab tillar tanazzulga uchrayapti. Mutaxassislar fikriga ko’ra, XXI asrda 600ta til yo’q bo’lib ketishi mumkin. Bu dunyo miqyosidagi katta xatar. Tillar yo’qolishi milllatlar, vatanlar yo’qolishi, tarixlar yo’qolishi deganidir. Bunday vaziyatda har bir xalq o’z taraddudini o’zi ko’rishi kerak. Ona tilimizning abadiyati bizning muhabbatimiz va sadoqatimiz bilan kafolatlanadi.
Bir so’z bilan aytganda, Prezident tomonidan e’lon qilingan Davlat tili to’g’risidagi bu Farmon ijrosiga har birimiz va hammamiz mas’ulmiz. Shu bilan millatmiz, shu bilan xalqmiz.
Manba: “Yangi O’zbekiston” gazetasi №1(1) 25 yanvar, 2020 yil.
