Андроид — одамсифат ақлли робот. Мутахассис бўлмаган кимса унинг ташқи қиёфасидан, юриш-туришидан, гап-сўзларидан “homo sapiens”дан, яъни онгли инсондан фарқ қила олмайди. Бироқ бирон-бир еридан терисини кўчириб вужудига назар ташласангиз, юрак, мушак, томир, жигар ёки мияни эмас, балки турли симлар, митти схемалар, чиплар, механизмлар ва мурватларни кўрасиз. У жуда ақлли, юксак онг эгасидир.

Озод Мўъмин Хўжа
РОБОТ-АНДРОИД
Фантастик ҳикоя

Озод Мўъмин Хўжа (Мўминов Озод Пўлатович) 1952 йил 12 ноябрда Тошкентда туғилган. Тошкент Давлат Университети Физика факультетини тамомлаган. 1975 йили ВНИИПромгазнинг Ўрта Осиё филиалида инженерлик фаолиятини бошлаган. 1980 йилдан то 1990 йилгача Ўзбекистон Фанлар Академияси Физика-Техника илмий-текшириш институтига ўтиб, илмий ходим сифатида фаолият олиб борган.
Шу йиллар давомида адабиётга қизиқиб фантастик ҳикоялар бита бошлаган. 1987 йилда “Хиёбондаги уч учрашув” фантастик ҳикоялар тўплами, 1989 йилда “Мен – робот” китоби, 1990 йилда “Энг доно от” китоби (таржима асар) босмадан чиққан. 1992 йилда “Буюк Амир Темурнинг ёқути” тарихий асари “Шарқ юлдузи” журналида ва 1993 йили алоҳида тўпламда чоп этилган. “Бир йигит ва уч қиз ҳангомаси” ҳажвий ҳикоялари тўплами (1997), “Сардор “Бешагачский” – тоза ўғри” криминал қиссаси (2004), “Ваҳдат ул-ҳақойиқ” фалсафий трактати (2006), “Ойжамол” чойхонаси” криминал триллери (2007) чоп этилган.
2006 йилдан Ўзбекистон тарихидаги ноёб хислатли инсонлар ҳаётига қизиқиб, уларни ўргана бошлаган. 2008 йилда буюк Баҳоуддин Нақшбанднинг устози ҳақида “Ҳазрат Сайид Амир Кулол”, 2010 йилда бошқа бир бухоролик авлиё ҳақида “Хўжа Муҳаммад Паррон” деб номланган тарихий воқеаномалар асарини битган.
Озод Мўъмин Хўжа 1991 йилдан Ўзбекистон Ёзувчилари Уюшмаси аъзоси.

ен, гоҳо-гоҳо, айниқса кечки пайт, ишдан қайтганимдан сўнг, кийимларимни алмаштиргач, уйим яқинидаги салқин хиёбонга чиқиб, ям-яшил дарахтларга тикилиб, тиним билмас қушларнинг чуғурини эшитишни яхши кўраман. Бугун ҳам худди шундай қилдим. У ердаги бўш ўриндиқларнинг бирига бориб чўкдим. Бир оз ўтиб, ёнимга бир киши келиб ўтирди. Салом берди. Алик олдим. У менга синчиклаб боқди-да, сўз қотди.
– Кечирасиз, мен кимгадир дилимни очгим келаяпти. Сизга гапирсам, индамай эшита оласизми?

Кулгим қистади, лекин ўзимни босдим. Балки бу одамга руҳий ёрдам керакдир. У юрагини баъзи бир ғамлардан бўшатмоқчидир. Эшитсам, эшитақолай. Барибир, бу хиёбонда эски танишларим йўқ, гаплашадиган.
– Майли, – жавоб бердим. – Қулоғим сизда!

Унинг кўзлари чақнади ва ўз монологини бошлади.
– “Сиз андроид нима, аниқроғи ким эканини биласизми? Ишонаман, биласиз. Лекин, илтимос, фақат энг замонавий қўл телефонларининг электрон ақл қисми деб ўйламанг. Тасаввурингизни юқорироққа кўтаринг. Иложи бўлса, инсон даражасига. Чунки, сиз уни ҳар куни кўрасиз ва уни оддий одам сифатида қабул қиласиз. Кўпчилик умуман андроид ҳакида эшитмаган. Истасангиз, улар ҳақидаги бор ҳақиқатни айтиб бераман. Лекин бир шартим бор! Бу гапларнинг ҳаммаси ўртамизда қолсин. Ҳеч кимга чурқ этманг! Келишдикми? Бўпти, эшитинг.

Андроид — одамсифат ақлли робот. Мутахассис бўлмаган кимса унинг ташқи қиёфасидан, юриш-туришидан, гап-сўзларидан “homo sapiens”дан, яъни онгли инсондан фарқ қила олмайди. Бироқ бирон-бир еридан терисини кўчириб вужудига назар ташласангиз, юрак, мушак, томир, жигар ёки мияни эмас, балки турли симлар, митти схемалар, чиплар, механизмлар ва мурватларни кўрасиз. У жуда ақлли, юксак онг эгасидир. Ҳашаротни эслатувчи саноат роботлари бу андроид олдида бир ҳужайрали жониворга монанд, мен сизга айтсам.

Андроиднинг онглилик кўлами ва даражаси уларнинг қайси тоифадан чиққанига, яъни маркасига боғлиқ. Бирок, ҳеч бир андроид ўз механизмларини анави ўргимчак роботлар сингари дуч келган суюқлик билан мойламайди. У ҳамиша тоза, соф махсус мойларни, таъбир жоиз бўлса, танаввул қилади. Ана шундай!

Сиз, ўз навбатида, мен билан танишинг. Мен, ўша андроидларни лойиҳаловчи ва ишлаб чиқарувчи бирлашмада хизмат қиламан. Аммо, айтиб қўяй, камина оддий, доимо пули йўқ, камсуқум муҳандис ёки кўзойнак тақволиб, мукка тушиб, эртадан кечгача тажрибалар ўтказувчи, ўз фанидан бошқа ҳеч нарса билан қизиқмайдиган илмий ходим эмасман.

Мен ўзимни VIP, яъни ўта муҳим шахс деб ҳисоблайман, чунки ишлаб чиқарилаётган ҳар бир андроиднининг сифати ва истеъдоди қандай намоёнлашганига қараб маълум муассаса ёки корхоналарга йўлловчи идора раҳбариман.
Идорамизнинг вазифасига асло таажжубланманг. Ҳар бир ота-онадан турлича феьл-атвор ва истеъдодга эга бўлган фарзандлар туғилади, буни биласиз. Андроидлар ҳам худди шундай. Улар бир хил лойиҳа ва программа асосида тайёрланишса ҳам, жуда турли-туман феъл-атворга ва истеъдодга эгалар. Менга ишонаверинг. Бу соҳадаги тажрибам жуда катта.

Энди, хизматимнинг қандай кечиши ҳақида икки оғиз сўз айтай. Биз эртадан кечгача ҳали мойи артилмаган андроидларни имтиҳон қиламиз. Бу ишни қўл остимдаги мутассади ходимларим амалга оширишади.

Жамоам аъзолари ҳам жуда турличалар, лекин ўз вазифаларига сидқидил ёндошишади. Фақат биттасидан ташқари. У қинғир ва қўпол. Уни аллақачон думини тугардим-ку, бироқ ўзимга зарар етишини хоҳламайман. Чунки уни «юқори”дагиларнинг кўрсатмаси билан хизматга олганман. Виждонимга қулоқ солсам, ўзим ишдан кетиб қолишим ва оч қолишим мумкин, тўғрими?..

Ҳа, айтгандай, келишган эдик-а, бу гаплар ташқарига чиқмасин.

Кейинги пайтларда, қинғир ходимимнинг имтиҳонидан ўтган андроидларнинг баъзилари менга келиб шикоят киладиган бўлиб қолишди. Уларнинг айтишича, ўша нусха андроидларга иш жойига етиб олгунча берилувчи сифатли робот мойининг бир қисмини талаб қилаётганмиш. Агар, унга рўбарў келган андроид робот мойидан чўзмаса, шўринг қурғурни, истеъдоди ва имконияти қандайлигидан қатъий назар, кўп ақл талаб қилинмайдиган хизмат жойига йўллаётганмиш.

У ерларда эса, андроидларга қуйиб туриладиган мойнинг сифати паст. Шундай жойларга тушиб қолган андроидлар минг мураккаб тузилишли ва “ЎДА”, яъни “Ўта Доно Андроид” маркасида ишлаб чиқарилган бўлсалар-да, арзонроқ робот мойи билан яшаб, ўз имкониятларининг миллиондан бир улушини ҳам ишлатолмай юраверадилар.

Қизиқ бир ҳолат: андроидларнинг ҳам одамларга ўхшаб зиқналари ва қўли очиқлари бор. Минг мураккаб тузилган, лекин хасислик қилувчи андроидлар кўргуликларини кўриб, ифлос мойларни ичиб юраверадилар. Натижада, тез бузилиб, трансформацияга жўнатиладилар. Анча оддий, имкониятлари чекланган бўлса-да, қўли очиқ андроидлар эса керакли шахслар дилига йўл топиб, топшириқ берувчи, жавобгар шахслар сифатида иш юритмоқдалар. Ичган мойлари олдиларида, ичмаганлари орқаларида. Тушундингизми? Бирон кимса уларнинг мушугини пишт деб кўрсин-чи?! Олдиндан программалаштирилган алоҳида сўзларни қалаштириб, пишт дейувчиларнинг ўзини гуноҳкор қилиб қўядилар.

Сизга бир ёзилиб, кўнгилни очаётганим боис, биратўла барча сирларни оча қолай. Ходимларим орасида, ўша қинғир-эркатойдан ташқари, ўзимнинг ҳам ишончли кишиларим ҳам бор. Мен, уларга қайси андроидни қаерга йўллашни олдиндан айтиб қўяман. Улар эса кўрсатмаларим асосида имтиҳон олишади. Масалан, «КФА» маркали андроиднинг муаллифи Фалончи Пистончиев менинг яқин ошнам. У менга ажойиб робот мойларини етказиб туради. Мана, қўлимдаги чиройли шишани кўряпсизми? Бунинг ичида энг сифатли, энг хушбўй робот мойи бор.

Хуллас, мен доимо «КФА»ларни сифатли мой бериладиган корхоналарга юборишга ҳаракат қиламан. Шундай жойлар борки, у ерларда ўзга робот ва андроидлар киритилмайдиган алоҳида мойхоналар мавжуд. Мазанинг мазаси ўшанақа жойга кириб олишда. У ерда «КФА» тоифасидан эканлигинг ҳам фазилатга айланади. Иш ҳам қийин эмас. Бошлиқлар ёт деса ётиш, тур деса туриш керак. Ҳаттоки, белинг букилмайдиган бўлса ҳам… «КФА»ларга эса сифатли мойлар етказиб турилса, шунинг ўзи катта бахт. Улар бажараётган ишларининг оқибатини ўйлаб ҳам ўтирмайдилар. «КФА» нимани англатади, деяпсизми? Бу ҳарфлар “Калта Фаҳмли Андроид” маъносини билдиради. Лекин, «КФА» лар жуда оқибатлилар. Улар, ўз ижодкорлари бўлган Фалончи Пистончиевга вақти-вақти билан албатта юқори сифатли робот мойлари юбориб туришни канда қилишмайди. У киши ҳам ўз навбатида менга ҳам улуш беришни унутмайдилар. Мен ҳам, ўз навбатида, ишончли ходимларимни таъминлайман. Воқеалар шу тариқа айланма тарзда изчил давом этаверади.

Энди, яқинда рўй берган бир воқеани баён қилай: анави қинғир ходим эҳтиётсизлик қилиб, ўзининг кимлигини билдириб қўйибди. Жуда ғазабим қайнади. Биласизми, у одам эмас, андроид экан! У теп-текис жойда гурс этиб йиқилибди-ю боши ёрилибди. Атрофга митти схемалар, симли ғалтаклар, тана аъзоларининг бўлаклари сочилибди. У калтафаҳмлик қилиб, меъёрини билмай, энг юқори сифатли мойдан роса тўйиб ичибди. Натижада, координацияси бузилиб, ўзини бошқара олмай қолибди. Раҳбарлар билан маслаҳатлашиб, уни тузатдирдим ва бошқа идорага жўнатиб юбордим. Аслида, трансформация қилдиришим керак эди. Трансформация нималигини биласизми? Бу роботлар учун нариги дунё дегани. У қисм-қисмларга ажратиб ташланади. Қисмлардан эса бошқа мақсадларда фойдаланиш мумкин ёки ташлаб юборилади.

Гапиравериб чарчадим. Рухсат беринг, озроқ томоқни ҳўллаб олай.”

Суҳбатдошим шишани бурама қопқоғини очиб, оғзини томоғига йўналтирди-да, қулт-қулт-қулт қилиб робот мойидан тўйиб ичиб олди.
– “А, ана… Кайф, маза!..Энди, яна гапимни давом эттирсам бўлади. Хуллас, менга қаранг, нега сизга бутун сир-асроримни ошкор қиляпман? Ёки, мана бу, Фалончи Пистончиевнинг берган мойи ўткирлик қилиб қолдимикан, а? Ўйлагандим-а, ғоят юқори сифатли экан деб. Миямни айнитиб, гап механизмларимни юргизиб юборибди… Майли, бўлар иш бўлди… Сизга яна бир сирни очаман: билиб қўйинг, камина ҳам – андроидман!.. Бу ҳақда ҳеч кимга чурқ этманг! Биз келишганмиз.

Мен сизга айтсам, атрофингизда қанча андроид мавжудлигини тасаввур қила олмайсиз! Улар ҳақиқий одамларнинг ичига шунчалик аралашиб кетишганки, кўринишларидан умуман фарқлаб бўлмайди! Эътиборингиз учун, Фалончи Пистончиев ҳам андроиддирлар, шунингдек, ходимларимнинг аксарияти ҳам андроид. Атрофга нигоҳ ташланг, кўзингиз албатта андроидга тушади! Лекин, сиз уни инсон деб тасаввур этасиз. Ана шунақа…

Сиз мени ҳурмат қиласизми? Ундай бўлса, мана бу робот мойидан бир қултум ичинг. Жуда зўри!.. Маза қиласиз!.. Нима? Сиз одаммисиз? Алдаманг, назаримда, атрофимда инсон зоти йўқдек…”

Шу пайт нимадир қирс этди-да, гапирувчининг овози ўчди. Атрофга майда пуржиналар, мурватлар, сим бўлаклари сочилди. Андроиднинг оғзи, деярли бақираёзганиданми ёки ўта соф робот мойи унинг баъзи қисмларини ҳаддан ташқари тез айлантириб юборганиданми, йиртилиб кетганди.

“Бу кимса одам бўлганда “Тез тиббий ёрдам” машинасини чақирардим, – ҳаёл қилдим мен. – “Тез техник ёрдам”нинг эса фойдаси йўқ. Уни қайта йиғишдан кўра, трансформацияга жўнатган дуруст. Ўзидан кўрсин. Мен тезроқ бу ердан кета қолай. Тағин, айбдор қилиб юришмасин!”

Ўрнимдан турдим-да, унинг қўлидан тушиб кетган идишчани олиб чўнтагимга солдим. Ниятим, уни бир танаввул қилиб кўриш эди – жуда мақтади. Ва тўғри уйимга равона бўлдим.

Бундай қилишимга яна бир сабаб бор эди. Техник шифокорнинг кўрсатмасига биноан, худди пайтда, уйқуга кетишдан роппа-роса бир соат илгари, соф робот мойидан икки чой қошиқ ичиб олишим зарур эди. Ўзимники туратурсин. Мана бундан бир ютиб кўрай-чи. Лекин, анави чўзилиб ётган пандавақидек қултиллатиб ичишим шарт эмас. Меъёрни билиш лозим. Икки чой қошиқ етади. Мен ҳам андроид бўлсам-да, сал бошқачароқман, ҳаддини билмаслик бир кунмас бир кун ҳалокатга олиб боришини яхши тушунаман.

01.10.2014. Тошкент.

Ozod Mo»min Xo’ja
ROBOT-ANDROID
Fantastik hikoya

Ozod Mo»min Xo’ja (Mo’minov Ozod Po’latovich) 1952 yil 12 noyabrda Toshkentda tug’ilgan. Toshkent Davlat Universiteti Fizika fakul`tetini tamomlagan. 1975 yili VNIIPromgazning O’rta Osiyo filialida injenerlik faoliyatini boshlagan. 1980 yildan to 1990 yilgacha O’zbekiston Fanlar Akademiyasi Fizika-Texnika ilmiy-tekshirish institutiga o’tib, ilmiy xodim sifatida faoliyat olib borgan.
Shu yillar davomida adabiyotga qiziqib fantastik hikoyalar bita boshlagan. 1987 yilda “Xiyobondagi uch uchrashuv” fantastik hikoyalar to’plami, 1989 yilda “Men – robot” kitobi, 1990 yilda “Eng dono ot” kitobi (tarjima asar) bosmadan chiqqan. 1992 yilda “Buyuk Amir Temurning yoquti” tarixiy asari “Sharq yulduzi” jurnalida va 1993 yili alohida to’plamda chop etilgan. “Bir yigit va uch qiz hangomasi” hajviy hikoyalari to’plami (1997), “Sardor “Beshagachskiy” – toza o’g’ri” kriminal qissasi (2004), “Vahdat ul-haqoyiq” falsafiy traktati (2006), “Oyjamol” choyxonasi” kriminal trilleri (2007) chop etilgan.
2006 yildan O’zbekiston tarixidagi noyob xislatli insonlar hayotiga qiziqib, ularni o’rgana boshlagan. 2008 yilda buyuk Bahouddin Naqshbandning ustozi haqida “Hazrat Sayid Amir Kulol”, 2010 yilda boshqa bir buxorolik avliyo haqida “Xo’ja Muhammad Parron” deb nomlangan tarixiy voqeanomalar asarini bitgan.
Ozod Mo»min Xo’ja 1991 yildan O’zbekiston Yozuvchilari Uyushmasi a’zosi.

yen, goho-goho, ayniqsa kechki payt, ishdan qaytganimdan so’ng, kiyimlarimni almashtirgach, uyim yaqinidagi salqin xiyobonga chiqib, yam-yashil daraxtlarga tikilib, tinim bilmas qushlarning chug’urini eshitishni yaxshi ko’raman. Bugun ham xuddi shunday qildim. U yerdagi bo’sh o’rindiqlarning biriga borib cho’kdim. Bir oz o’tib, yonimga bir kishi kelib o’tirdi. Salom berdi. Alik oldim. U menga sinchiklab boqdi-da, so’z qotdi.
– Kechirasiz, men kimgadir dilimni ochgim kelayapti. Sizga gapirsam, indamay eshita olasizmi?

Kulgim qistadi, lekin o’zimni bosdim. Balki bu odamga ruhiy yordam kerakdir. U yuragini ba’zi bir g’amlardan bo’shatmoqchidir. Eshitsam, eshitaqolay. Baribir, bu xiyobonda eski tanishlarim yo’q, gaplashadigan.
– Mayli, – javob berdim. – Qulog’im sizda!

Uning ko’zlari chaqnadi va o’z monologini boshladi.
– “Siz android nima, aniqrog’i kim ekanini bilasizmi? Ishonaman, bilasiz. Lekin, iltimos, faqat eng zamonaviy qo’l telefonlarining elektron aql qismi deb o’ylamang. Tasavvuringizni yuqoriroqqa ko’taring. Iloji bo’lsa, inson darajasiga. Chunki, siz uni har kuni ko’rasiz va uni oddiy odam sifatida qabul qilasiz. Ko’pchilik umuman android hakida eshitmagan. Istasangiz, ular haqidagi bor haqiqatni aytib beraman. Lekin bir shartim bor! Bu gaplarning hammasi o’rtamizda qolsin. Hech kimga churq etmang! Kelishdikmi? Bo’pti, eshiting.

Android — odamsifat aqlli robot. Mutaxassis bo’lmagan kimsa uning tashqi qiyofasidan, yurish-turishidan, gap-so’zlaridan “homo sapiens”dan, ya’ni ongli insondan farq qila olmaydi. Biroq biron-bir yeridan terisini ko’chirib vujudiga nazar tashlasangiz, yurak, mushak, tomir, jigar yoki miyani emas, balki turli simlar, mitti sxemalar, chiplar, mexanizmlar va murvatlarni ko’rasiz. U juda aqlli, yuksak ong egasidir. Hasharotni eslatuvchi sanoat robotlari bu android oldida bir hujayrali jonivorga monand, men sizga aytsam.

Androidning onglilik ko’lami va darajasi ularning qaysi toifadan chiqqaniga, ya’ni markasiga bog’liq. Birok, hech bir android o’z mexanizmlarini anavi o’rgimchak robotlar singari duch kelgan suyuqlik bilan moylamaydi. U hamisha toza, sof maxsus moylarni, ta’bir joiz bo’lsa, tanavvul qiladi. Ana shunday!

Siz, o’z navbatida, men bilan tanishing. Men, o’sha androidlarni loyihalovchi va ishlab chiqaruvchi birlashmada xizmat qilaman. Ammo, aytib qo’yay, kamina oddiy, doimo puli yo’q, kamsuqum muhandis yoki ko’zoynak taqvolib, mukka tushib, ertadan kechgacha tajribalar o’tkazuvchi, o’z fanidan boshqa hech narsa bilan qiziqmaydigan ilmiy xodim emasman.

Men o’zimni VIP, ya’ni o’ta muhim shaxs deb hisoblayman, chunki ishlab chiqarilayotgan har bir androidnining sifati va iste’dodi qanday namoyonlashganiga qarab ma’lum muassasa yoki korxonalarga yo’llovchi idora rahbariman.
Idoramizning vazifasiga aslo taajjublanmang. Har bir ota-onadan turlicha fe`l-atvor va iste’dodga ega bo’lgan farzandlar tug’iladi, buni bilasiz. Androidlar ham xuddi shunday. Ular bir xil loyiha va programma asosida tayyorlanishsa ham, juda turli-tuman fe’l-atvorga va iste’dodga egalar. Menga ishonavering. Bu sohadagi tajribam juda katta.

Endi, xizmatimning qanday kechishi haqida ikki og’iz so’z aytay. Biz ertadan kechgacha hali moyi artilmagan androidlarni imtihon qilamiz. Bu ishni qo’l ostimdagi mutassadi xodimlarim amalga oshirishadi.

Jamoam a’zolari ham juda turlichalar, lekin o’z vazifalariga sidqidil yondoshishadi. Faqat bittasidan tashqari. U qing’ir va qo’pol. Uni allaqachon dumini tugardim-ku, biroq o’zimga zarar yetishini xohlamayman. Chunki uni «yuqori”dagilarning ko’rsatmasi bilan xizmatga olganman. Vijdonimga quloq solsam, o’zim ishdan ketib qolishim va och qolishim mumkin, to’g’rimi?..

Ha, aytganday, kelishgan edik-a, bu gaplar tashqariga chiqmasin.

Keyingi paytlarda, qing’ir xodimimning imtihonidan o’tgan androidlarning ba’zilari menga kelib shikoyat kiladigan bo’lib qolishdi. Ularning aytishicha, o’sha nusxa androidlarga ish joyiga yetib olguncha beriluvchi sifatli robot moyining bir qismini talab qilayotganmish. Agar, unga ro’baro’ kelgan android robot moyidan cho’zmasa, sho’ring qurg’urni, iste’dodi va imkoniyati qandayligidan qat’iy nazar, ko’p aql talab qilinmaydigan xizmat joyiga yo’llayotganmish.

U yerlarda esa, androidlarga quyib turiladigan moyning sifati past. Shunday joylarga tushib qolgan androidlar ming murakkab tuzilishli va “O’DA”, ya’ni “O’ta Dono Android” markasida ishlab chiqarilgan bo’lsalar-da, arzonroq robot moyi bilan yashab, o’z imkoniyatlarining milliondan bir ulushini ham ishlatolmay yuraveradilar.

Qiziq bir holat: androidlarning ham odamlarga o’xshab ziqnalari va qo’li ochiqlari bor. Ming murakkab tuzilgan, lekin xasislik qiluvchi androidlar ko’rguliklarini ko’rib, iflos moylarni ichib yuraveradilar. Natijada, tez buzilib, transformatsiyaga jo’natiladilar. Ancha oddiy, imkoniyatlari cheklangan bo’lsa-da, qo’li ochiq androidlar esa kerakli shaxslar diliga yo’l topib, topshiriq beruvchi, javobgar shaxslar sifatida ish yuritmoqdalar. Ichgan moylari oldilarida, ichmaganlari orqalarida. Tushundingizmi? Biron kimsa ularning mushugini pisht deb ko’rsin-chi?! Oldindan programmalashtirilgan alohida so’zlarni qalashtirib, pisht deyuvchilarning o’zini gunohkor qilib qo’yadilar.

Sizga bir yozilib, ko’ngilni ochayotganim bois, birato’la barcha sirlarni ocha qolay. Xodimlarim orasida, o’sha qing’ir-erkatoydan tashqari, o’zimning ham ishonchli kishilarim ham bor. Men, ularga qaysi androidni qaerga yo’llashni oldindan aytib qo’yaman. Ular esa ko’rsatmalarim asosida imtihon olishadi. Masalan, «KFA» markali androidning muallifi Falonchi Pistonchiev mening yaqin oshnam. U menga ajoyib robot moylarini yetkazib turadi. Mana, qo’limdagi chiroyli shishani ko’ryapsizmi? Buning ichida eng sifatli, eng xushbo’y robot moyi bor.

Xullas, men doimo «KFA»larni sifatli moy beriladigan korxonalarga yuborishga harakat qilaman. Shunday joylar borki, u yerlarda o’zga robot va androidlar kiritilmaydigan alohida moyxonalar mavjud. Mazaning mazasi o’shanaqa joyga kirib olishda. U yerda «KFA» toifasidan ekanliging ham fazilatga aylanadi. Ish ham qiyin emas. Boshliqlar yot desa yotish, tur desa turish kerak. Hattoki, beling bukilmaydigan bo’lsa ham… «KFA»larga esa sifatli moylar yetkazib turilsa, shuning o’zi katta baxt. Ular bajarayotgan ishlarining oqibatini o’ylab ham o’tirmaydilar. «KFA» nimani anglatadi, deyapsizmi? Bu harflar “Kalta Fahmli Android” ma’nosini bildiradi. Lekin, «KFA» lar juda oqibatlilar. Ular, o’z ijodkorlari bo’lgan Falonchi Pistonchievga vaqti-vaqti bilan albatta yuqori sifatli robot moylari yuborib turishni kanda qilishmaydi. U kishi ham o’z navbatida menga ham ulush berishni unutmaydilar. Men ham, o’z navbatida, ishonchli xodimlarimni ta’minlayman. Voqealar shu tariqa aylanma tarzda izchil davom etaveradi.

Endi, yaqinda ro’y bergan bir voqeani bayon qilay: anavi qing’ir xodim ehtiyotsizlik qilib, o’zining kimligini bildirib qo’yibdi. Juda g’azabim qaynadi. Bilasizmi, u odam emas, android ekan! U tep-tekis joyda gurs etib yiqilibdi-yu boshi yorilibdi. Atrofga mitti sxemalar, simli g’altaklar, tana a’zolarining bo’laklari sochilibdi. U kaltafahmlik qilib, me’yorini bilmay, eng yuqori sifatli moydan rosa to’yib ichibdi. Natijada, koordinatsiyasi buzilib, o’zini boshqara olmay qolibdi. Rahbarlar bilan maslahatlashib, uni tuzatdirdim va boshqa idoraga jo’natib yubordim. Aslida, transformatsiya qildirishim kerak edi. Transformatsiya nimaligini bilasizmi? Bu robotlar uchun narigi dunyo degani. U qism-qismlarga ajratib tashlanadi. Qismlardan esa boshqa maqsadlarda foydalanish mumkin yoki tashlab yuboriladi.

Gapiraverib charchadim. Ruxsat bering, ozroq tomoqni ho’llab olay.”

Suhbatdoshim shishani burama qopqog’ini ochib, og’zini tomog’iga yo’naltirdi-da, qult-qult-qult qilib robot moyidan to’yib ichib oldi.
– “A, ana… Kayf, maza!..Endi, yana gapimni davom ettirsam bo’ladi. Xullas, menga qarang, nega sizga butun sir-asrorimni oshkor qilyapman? Yoki, mana bu, Falonchi Pistonchievning bergan moyi o’tkirlik qilib qoldimikan, a? O’ylagandim-a, g’oyat yuqori sifatli ekan deb. Miyamni aynitib, gap mexanizmlarimni yurgizib yuboribdi… Mayli, bo’lar ish bo’ldi… Sizga yana bir sirni ochaman: bilib qo’ying, kamina ham – androidman!.. Bu haqda hech kimga churq etmang! Biz kelishganmiz.

Men sizga aytsam, atrofingizda qancha android mavjudligini tasavvur qila olmaysiz! Ular haqiqiy odamlarning ichiga shunchalik aralashib ketishganki, ko’rinishlaridan umuman farqlab bo’lmaydi! E’tiboringiz uchun, Falonchi Pistonchiev ham androiddirlar, shuningdek, xodimlarimning aksariyati ham android. Atrofga nigoh tashlang, ko’zingiz albatta androidga tushadi! Lekin, siz uni inson deb tasavvur etasiz. Ana shunaqa…

Siz meni hurmat qilasizmi? Unday bo’lsa, mana bu robot moyidan bir qultum iching. Juda zo’ri!.. Maza qilasiz!.. Nima? Siz odammisiz? Aldamang, nazarimda, atrofimda inson zoti yo’qdek…”

Shu payt nimadir qirs etdi-da, gapiruvchining ovozi o’chdi. Atrofga mayda purjinalar, murvatlar, sim bo’laklari sochildi. Androidning og’zi, deyarli baqirayozganidanmi yoki o’ta sof robot moyi uning ba’zi qismlarini haddan tashqari tez aylantirib yuborganidanmi, yirtilib ketgandi.

“Bu kimsa odam bo’lganda “Tez tibbiy yordam” mashinasini chaqirardim, – hayol qildim men. – “Tez texnik yordam”ning esa foydasi yo’q. Uni qayta yig’ishdan ko’ra, transformatsiyaga jo’natgan durust. O’zidan ko’rsin. Men tezroq bu yerdan keta qolay. Tag’in, aybdor qilib yurishmasin!”

O’rnimdan turdim-da, uning qo’lidan tushib ketgan idishchani olib cho’ntagimga soldim. Niyatim, uni bir tanavvul qilib ko’rish edi – juda maqtadi. Va to’g’ri uyimga ravona bo’ldim.

Bunday qilishimga yana bir sabab bor edi. Texnik shifokorning ko’rsatmasiga binoan, xuddi paytda, uyquga ketishdan roppa-rosa bir soat ilgari, sof robot moyidan ikki choy qoshiq ichib olishim zarur edi. O’zimniki turatursin. Mana bundan bir yutib ko’ray-chi. Lekin, anavi cho’zilib yotgan pandavaqidek qultillatib ichishim shart emas. Me’yorni bilish lozim. Ikki choy qoshiq yetadi. Men ham android bo’lsam-da, sal boshqacharoqman, haddini bilmaslik bir kunmas bir kun halokatga olib borishini yaxshi tushunaman.

01.10.2014. Toshkent.