28 март — Атоқли ва ардоқли шоир Рауф Парфи хотираси куни
ХХ аср адабиётини шакл ва мазмун жиҳатдан бойитган ардоқли шоир Рауф Парфи ижодида марсиянинг бундай кўринши яна бир янгиликдир. Шоирга қадар ҳайвонларга аталган рамзий мазмундаги марсиялар ҳали яратилмаган эди. Мазмун жиҳатидан бундай шеърлар рамзий марсиялар деб аталади.
РАУФ ПАРФИ ШЕЪРИЯТИДА
МАРСИЯ ТАЖРИБАЛАРИ
Рухсора Имомова — Бухоро давлат университети таянч докторанти
Ўзбек халқ оғзаки ижодида турли жанрлар халқ ҳаётини, турмуш тарзини, урф-одатларини ўзида акс этиб келган. Шу сабабдан ҳам фольклор тур ва жанрларга ажратилар экан, маросим қўшиқлари алоҳида муҳим бўлак сифатида ўрганилади. Ўзбек халқ оғзаки ижодида аъза маъросими билан боғлиқ айтимлар яъни марсия жанри азалдан мавжуд бўлган ва йиғи, йўқловлар ҳам шулар жумласидандир. Бу турдаги қўшиқлар ўлим юз берган вақтдагина ижро этилиб, марҳумни ёд этиш, унинг ортида қолган инсонларнинг ўша дамдаги ҳис-туйғуларини ифода қилиш учун қўлланилган.
Марсия жанри бошқа халқлар фольклорида ҳам кенг тарқалган ва айниқса туркий халқлар оғзаки ижодида бир-бирига ўхшашлик касб этади. Ўзбек фольклорида “йиғи” атамаси билан қўлланган марсиялар қадимги турк фольклорида “аğıт” сўзи билан бир хил маъно касб этади. Булар ўртасида мазмуний жиҳатдан фарқ унчалик ҳам мавжуд эмас ва шу мазмун билан кўпчилик халқларда марсия жанри ёзма адабиёт наъмуаларига ҳам кириб келган. Мотам қўшиғи учун сабаб бўлувчи шахс ёки нарса, ҳодисалар турлича бўлган. Марсия фақатгина инсон вафоти билан боғлиқ бўлган ҳолатдагина куйланадиган йиғи қўшиғи бўлмаган. Масалан, араб адабиётида бу каби бош образ даражасига ҳайвонлар ҳам кўтарилган. Бу наъмуналарда йўқотиш мотиви биринчи ўринда туради. Бу жанрнинг асосий хусусияти, аслан ҳам.
Арап эдебиятıнда ҳайванлара язıлмış бирçок мерсие öрнеğи вардıр. Şаирлер, базен бир кеçи, базен бир кöпек базен де бир куş вея бир кеди иçин мерсие şиири назметмиşлердир. Бу тüрü кону алан мерсие şиирлеринде де öнcеки тüрлерде олдуğу гиби аğлама, öвгü ве сабıр бöлüмлеринин базıларı узун базıларı кıса оларак эле алıнмışтıр. Бу мерсие şиирлеринден базıларı, şаирин сияси оторитеден кедини эмин кıлмак иçин сığıндığı бир лиман вазифеси гöрüркен базıларı герçектен севдиğи бир ҳайванı кайбеден şаирин дуйгуларıна терcüман олмуşтур.
Бу марсияларнинг рамзий образлар воситасида шоир мақсадини ифода этувчи ва сиёсий қарашларини ҳимояловчи ниқоб сифатида баён этадиганлари ҳам бор. Араб классик адабиётида ҳалифалик даври шоири Ибн Аллоф қўшнисининг кабутар полапонларини еб қўйгани учун ўлдирилган мушугига марсия ёзаркан бунинг остида аслида бошқа маъно яширади. Ривоятга кўра ҳалифа Муктедирнинг вазири Али Исонинг жорияси Ибн Аллофнинг қулларидан бири билан ошиқ-маъшуқ бўлган. Бундан хабар топгн вазир иккала қулни ҳам ўлдириб терисига сомон тиқтиради. Бундан Ибн Аллоф қаттиқ ғам чекади ва мушуги ҳақидаги марсияни ёзган.
Ўзбек ёзма адабиётига марсия жанри фольклордан ўрнак олган ҳолда анъанавий бир жанр сифатида сақланиб қолган. Замонавий ўзбек адабиётида ҳам бу жанрнинг энг гўзал, энг ҳузун, энг ғамгин наъмуналарини учратишимиз мумкин. Шоирлар ижодидаги турли қаҳрамонларга аталган марсиялар қадимги шаклдаги каби тўртликдан иборат шеър шаклларида кўп учрайди. Марсияларнинг махсус шакли мавжуд бўлмаганлиги сабабли ҳар қандай жанрдан шаклни ўзлаштириб олаверади. Хоҳ у ғазал шаклида, хоҳ мусамматлар, хоҳ эркин шеър тузилиши шаклида бўлсин. Бу ижодкорнинг хоҳиши билан боғлиқ ҳодиса.
Замонавий ўзбек адабиётида вафот этган инсонларга: шоирларга, дўстларга, оила аъзоларига, жангларда ҳалок бўлган шаҳидларга аталган марсиялар кенг тарқалган. Араб классик адабиётидаги каби Пайғамбарлар вафоти, шаҳарлар бузилишига ёки ҳайвонларга аталган турли мавзудаги марсиялар деярли учрамайди. ХХ аср адабиётининг етук намоёндаларидан бири ва айнан шу аср адабиётининг шакл ва мазмун жиҳатидан янгиланишига ўзининг беқиёс ҳиссасини қўшган шоиримиз Рауф Парфи (Ўзтурк) ижодида “Марсия тажрибалари” номи остида ёзилган марсиялар туркумини кўришимиз мумкин. Туркумга учта марсия бириктирилган: “Маматнинг қутурган ити учун марсия”, “Худбинга марсия”, “Ўткирнинг қуёни учун марсия”. Рауф Парфи Шарқ адабиётининг ҳам ўткир билимдони эди. Ғарб адабиётидан ҳам жуда кўплаб янги жанрларни ўзбек адабиётига олиб кирди. Шоирнинг биз санаб ўтган марсия тажрибаларига оид наъмуналарни кузатаркансиз ун араб классик адабиётидан хабардор бўлганини таҳмин қиласиз. Шоир ҳам шеър номига қўйилган номларга “биринчи тажриба”, “иккинчи тажриба, “учинчи тажриба” каби изоҳларни келтириб ўтган. Араб адабиётидаги рамзий маъно юкланган ҳайвонларга аталган марсиялар мазмунини Рауф Парфининг ушбу туркумдаги ит ва қуёнга аталган шеърларида кузатамиз. Шоир ижтимоий муҳит тасвирини, баъзи иккиюзламачи, мунофиқ, нафсга берилган инсонлар тасвирини келтириш учун ҳам худди шу усулдан фойдаланган. Аслда бу ерда ҳеч қандай ит ёки қуёнга йиғи айтилмаган. Шоирга бу рамзий қолип фикрларини эркин тасвирлаш ва баъзи аччиқ ҳақиқатларни ниқобланган ҳолатда етказиш имконини берган. Марсиялар 1995-йилда ёзилган.
Нишони йўқ оддий, сассиқ ит эди
Шалтоғини бир куни ямлаб еди.
Шаҳарлик бир итни у йўлдан урди
Оқди кўзи, қўли синди, қутурди.
“Маматнинг қутурган итига марсия” шеърининг бринчи бандидаги ит тасвирига эътибор беринг. Қўнимсиз, кераксиз бўлиб қолган бир ит . Ит қишлоқда яшаган ва шаҳарга боргандай гўё. Ўзига ўхшаган бир итни йўлдан оздирди . Аммо шаҳар итларида, аслида, қўним бўлмайди ва улар дуч келган нарсани еб, дуч келган жойда ётиб кетаверади. Маматнинг ити ҳам бу каби ифлос ишлардан бирини (иккинчи қатордаги “шалтоғини емоқ” ҳақида. Шалтоқ –ҳайвонларнинг ахлати) қишлоқда бошлаган ва унинг устига ўзи “йўлдан урган” дейилган итдан касаллик ҳам юқтирган. Бу ерда ишбилармонлик қиламан деб ўзидан кетиб шаҳарликларга эргашувчи ноқис кимсалар тимсоли акс этган.
Иккинчи бандда “итдошлар” сўзи орқали жамиятда бундай кимсаларнинг кўплиги ва ҳатто улар ўзига ўхшаганларга-да раҳм қилмаслиги , йиқилганни тепиб ўтувчи, ўз манфаатларидан қайтмайдиганлар рамзини кўришимиз мумкин:
Нола қилди. Тепиб ўтди итдошлар,
Аччиқ сувин сепиб ўтди итдошлар.
Учинчи бандда қутурган ит образининг бунгача бўлган ҳаёти тасвирланади. Итхонаси, боғи борлиги, ўйнаши от, поччаси эшак дея берилган от ва эшак образлари ялтоқланаётган итлардан катта лавозимлардаги “пошшозодалар” эди.
Тўртинчи бандда шоир итнинг бундай аянчли аҳволига нима сабаб бўлганини айтади:
Хуруж қилди итюракнинг санчиғи –
Вафо қилмас ҳеч бировнинг қурсоғи…
Охири шул. Қутурган ит отилди.
Нафс инсонни ҳар кўйга солади. Ватанни еб ётганларнинг ҳоли ит образи билан ёнма-ён от, эшак тимсолларида ҳам гавдаланади. Рауф Парфи “қора девор” шеърида ҳам шундай деган эди:
Қора девор қаъри сотқинлар юрти,
Тилсиз ватансизлар ватани қолди.
Сўнгги бандда итнинг ўлимидан кейин у ҳурмат қиладиган “итдошлар” тутган аъза тасвирида ҳам аччиқ ҳақиқат бор:
Бўғи-роғи, итялоғи сотилди,
Кафан қилмай тепиб-тепиб кўмдилар,
Сўнг бор увлаб иткин ғамга чўмдилар.
Итдошлар унинг изидан қолган давлатидан ҳам фойдаланди. Тепиб-тепиб кўмдилар-у яна сохта мотам ҳам тутдилар. Бундай шахслар тимсолини яратишда Рауф Парфининг ўткир кинояси, сўз яратиш, қўллаш маҳоратига тан бермай бўлмайди. Итдошлар, итюрак, итялоқ айниқса иткин сўзлари шеърда мазмунни кучайтириб бермоқда. Итюрак сўзини ва ўлган ит образи таърифини ўқиркансиз беҳосдан эсингизга Михаил Булгаковнинг “Итюрак” асари бош қаҳрамони Шариковнинг мунофиқликлари, бадбинликлари тушади. Бу “итюраклар” ХХ аср жамиятининг қора юзи эди.
Рауф Парфининг иккинчи марсияда тажриба шеърида ёшлар ҳаётининг бир бўлаги қуёнлар образи тимсолида гавдаланади. Ҳой-у ҳавасларга берилиб “иложсиз” қолган ошиқларга ота-онаси тўй қилиб беради. Аммо бу оиланинг боши муҳаббат эмас, нафс эди. Қуёнхонга бепарво киёв ўн бир кундан сўнг келиндан айрилиб қолса-да ҳеч мотам тутаётганга ўхшамасди:
Ўнинчи тун келиннинг тутиб қолди тўлғоғи
Кўзлари мўлтирарди, шалпангларди қулоғи.
Ўн биринчи тунида қуёнхон сўлиб қолди,
Қуёнтўра ишқида тонг маҳал ўлиб қолди.
Қуёнтўра зор йиғлаб зўр бир мотам тутарди,
Инсофингиз борми деб бошқасини кутарди.
Ўлиб қолган қуёнхонга: “Мени ёлғиз ташлаб кетдингизми, инсофингиз борми?”, деган сўроқ берган қуёнтўранинг ўзлари инсофни бир четга суриб аллақачон бошқасини хаёл сурмоқда эди.
Иккала марсияда икки хил нафс рамзий образлар орқали очиқланган. Рауф Парфи шеъриятига ҳам шахсиятига ҳам ҳар икки нафс душман эди. Жамиятни барбод қилаётган бу “ҳангома”лар шоирнинг сочларини оқартирди. Шоир ижодида ит образи орқали чизилган тимсоллар унинг “Итлар” шеърида ҳам гавдаланган. ХХ аср иккинчи ярми ва ХХИ аср боши ўзбек адабиётига модернистик услубнинг моҳир шоири Рауф Парфини берган эди. Шоир Она Туркистонини юқорида тасвирланган шеърлардаги итлардан, қуёнлардан, эшаклардан холи, адолат , инсоф гўшаси бўлишини истарди.
Адабиётлар:
1. Рауф Парфи. Туркистон руҳи. –Тошкент: “Шарқ”, 2013. –b.319.
2.Rauf Парфи. Сакина. –Т.: “Муҳаррир”, 2013. –б. 376.
3. Mahmut ÜSTÜN. Klasik Arap Şiirinde Mersiye. Kafkas Üniv ersitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi
28 mart — Atoqli va ardoqli shoir Rauf Parfi xotirasi kuni
XX asr adabiyotini shakl va mazmun jihatdan boyitgan buyuk shoir Rauf Parfi ijodida marsiyaning bunday ko`rinshi yana bir yangilikdir. Shoirga qadar hayvonlarga atalgan ramziy mazmundagi marsiyalar hali yaratilmagan edi. Mazmun jihatidan bunday she’rlar ramziy marsiyalar deb ataladi.
RAUF PARFI ShЕ’RIYATIDA
MARSIYA TAJRIBALARI
Ruxsora Imomova — Buxoro davlat universiteti tayanch doktoranti
O`zbek xalq og`zaki ijodida turli janrlar xalq hayotini, turmush tarzini, urf-odatlarini o`zida aks etib kelgan. Shu sababdan ham folklor tur va janrlarga ajratilar ekan, marosim qo`shiqlari alohida muhim bo`lak sifatida o`rganiladi. O`zbek xalq og`zaki ijodida a’za ma’rosimi bilan bog`liq aytimlar ya’ni marsiya janri azaldan mavjud bo`lgan va yig`i, yo`qlovlar ham shular jumlasidandir. Bu turdagi qo`shiqlar o`lim yuz bergan vaqtdagina ijro etilib, marhumni yod etish, uning ortida qolgan insonlarning o`sha damdagi his-tuyg`ularini ifoda qilish uchun qo`llanilgan.
Marsiya janri boshqa xalqlar folklorida ham keng tarqalgan va ayniqsa turkiy xalqlar og`zaki ijodida bir-biriga o`xshashlik kasb etadi. O`zbek folklorida “yig`i” atamasi bilan qo`llangan marsiyalar qadimgi turk folklorida “ağıt” so`zi bilan bir xil ma’no kasb etadi. Bular o`rtasida mazmuniy jihatdan farq unchalik ham mavjud emas va shu mazmun bilan ko`pchilik xalqlarda marsiya janri yozma adabiyot na’mualariga ham kirib kelgan. Motam qo`shig`i uchun sabab bo`luvchi shaxs yoki narsa, hodisalar turlicha bo`lgan. Marsiya faqatgina inson vafoti bilan bog`liq bo`lgan holatdagina kuylanadigan yig`i qo`shig`i bo`lmagan. Masalan, arab adabiyotida bu kabi bosh obraz darajasiga hayvonlar ham ko`tarilgan. Bu na’munalarda yo`qotish motivi birinchi o`rinda turadi. Bu janrning asosiy xususiyati, aslan ham.
Arap edebiyatında hayvanlara yazılmış birçok mersiye örneği vardır. Şairler, bazen bir keçi, bazen bir köpek bazen de bir kuş veya bir kedi için mersiye şiiri nazmetmişlerdir. Bu türü konu alan mersiye şiirlerinde de önceki türlerde olduğu gibi ağlama, övgü ve sabır bölümlerinin bazıları uzun bazıları kısa olarak ele alınmıştır. Bu mersiye şiirlerinden bazıları, şairin siyasi otoriteden kedini emin kılmak için sığındığı bir liman vazifesi görürken bazıları gerçekten sevdiği bir hayvanı kaybeden şairin duygularına tercüman olmuştur.
Bu marsiyalarning ramziy obrazlar vositasida shoir maqsadini ifoda etuvchi va siyosiy qarashlarini himoyalovchi niqob sifatida bayon etadiganlari ham bor. Arab klassik adabiyotida halifalik davri shoiri Ibn Allof qo`shnisining kabutar polaponlarini yeb qo`ygani uchun o`ldirilgan mushugiga marsiya yozarkan buning ostida aslida boshqa ma’no yashiradi. Rivoyatga ko`ra halifa Muktedirning vaziri Ali Isoning joriyasi Ibn Allofning qullaridan biri bilan oshiq-ma’shuq bo`lgan. Bundan xabar topgn vazir ikkala qulni ham o`ldirib terisiga somon tiqtiradi. Bundan Ibn Allof qattiq g`am chekadi va mushugi haqidagi marsiyani yozgan.
O`zbek yozma adabiyotiga marsiya janri folklordan o`rnak olgan holda an’anaviy bir janr sifatida saqlanib qolgan. Zamonaviy o`zbek adabiyotida ham bu janrning eng go`zal, eng huzun, eng g`amgin na’munalarini uchratishimiz mumkin. Shoirlar ijodidagi turli qahramonlarga atalgan marsiyalar qadimgi shakldagi kabi to`rtlikdan iborat she’r shakllarida ko`p uchraydi. Marsiyalarning maxsus shakli mavjud bo`lmaganligi sababli har qanday janrdan shaklni o`zlashtirib olaveradi. Xoh u g`azal shaklida, xoh musammatlar, xoh erkin she’r tuzilishi shaklida bo`lsin. Bu ijodkorning xohishi bilan bog`liq hodisa.
Zamonaviy o`zbek adabiyotida vafot etgan insonlarga: shoirlarga, do`stlarga, oila a’zolariga, janglarda halok bo`lgan shahidlarga atalgan marsiyalar keng tarqalgan. Arab klassik adabiyotidagi kabi Payg`ambarlar vafoti, shaharlar buzilishiga yoki hayvonlarga atalgan turli mavzudagi marsiyalar deyarli uchramaydi. XX asr adabiyotining yetuk namoyondalaridan biri va aynan shu asr adabiyotining shakl va mazmun jihatidan yangilanishiga o`zining beqiyos hissasini qo`shgan shoirimiz Rauf Parfi (O`zturk) ijodida “Marsiya tajribalari” nomi ostida yozilgan marsiyalar turkumini ko`rishimiz mumkin. Turkumga uchta marsiya biriktirilgan: “Mamatning quturgan iti uchun marsiya”, “Xudbinga marsiya”, “O`tkirning quyoni uchun marsiya”. Rauf Parfi Sharq adabiyotining ham o`tkir bilimdoni edi. G`arb adabiyotidan ham juda ko`plab yangi janrlarni o`zbek adabiyotiga olib kirdi. Shoirning biz sanab o`tgan marsiya tajribalariga oid na’munalarni kuzatarkansiz un arab klassik adabiyotidan xabardor bo`lganini tahmin qilasiz. Shoir ham she’r nomiga qo`yilgan nomlarga “birinchi tajriba”, “ikkinchi tajriba, “uchinchi tajriba” kabi izohlarni keltirib o`tgan. Arab adabiyotidagi ramziy ma’no yuklangan hayvonlarga atalgan marsiyalar mazmunini Rauf Parfining ushbu turkumdagi it va quyonga atalgan she’rlarida kuzatamiz. Shoir ijtimoiy muhit tasvirini, ba’zi ikkiyuzlamachi, munofiq, nafsga berilgan insonlar tasvirini keltirish uchun ham xuddi shu usuldan foydalangan. Aslda bu yerda hech qanday it yoki quyonga yig`i aytilmagan. Shoirga bu ramziy qolip fikrlarini erkin tasvirlash va ba’zi achchiq haqiqatlarni niqoblangan holatda yetkazish imkonini bergan. Marsiyalar 1995-yilda yozilgan.
Nishoni yo`q oddiy, sassiq it edi
Shaltog`ini bir kuni yamlab yedi.
Shaharlik bir itni u yo`ldan urdi
Oqdi ko`zi, qo`li sindi, quturdi.
“Mamatning quturgan itiga marsiya” she’rining brinchi bandidagi it tasviriga e’tibor bering. Qo`nimsiz, keraksiz bo`lib qolgan bir it . It qishloqda yashagan va shaharga borganday go`yo. O`ziga o`xshagan bir itni yo`ldan ozdirdi . Ammo shahar itlarida, aslida, qo`nim bo`lmaydi va ular duch kelgan narsani yeb, duch kelgan joyda yotib ketaveradi. Mamatning iti ham bu kabi iflos ishlardan birini (ikkinchi qatordagi “shaltog`ini yemoq” haqida. Shaltoq –hayvonlarning axlati) qishloqda boshlagan va uning ustiga o`zi “yo`ldan urgan” deyilgan itdan kasallik ham yuqtirgan. Bu yerda ishbilarmonlik qilaman deb o`zidan ketib shaharliklarga ergashuvchi noqis kimsalar timsoli aks etgan.
Ikkinchi bandda “itdoshlar” so`zi orqali jamiyatda bunday kimsalarning ko`pligi va hatto ular o`ziga o`xshaganlarga-da rahm qilmasligi , yiqilganni tepib o`tuvchi, o`z manfaatlaridan qaytmaydiganlar ramzini ko`rishimiz mumkin:
Nola qildi. Tepib o`tdi itdoshlar,
Achchiq suvin sepib o`tdi itdoshlar.
Uchinchi bandda quturgan it obrazining bungacha bo`lgan hayoti tasvirlanadi. Itxonasi, bog`i borligi, o`ynashi ot, pochchasi eshak deya berilgan ot va eshak obrazlari yaltoqlanayotgan itlardan katta lavozimlardagi “poshshozodalar” edi.
To`rtinchi bandda shoir itning bunday ayanchli ahvoliga nima sabab bo`lganini aytadi:
Xuruj qildi ityurakning sanchig`i –
Vafo qilmas hech birovning qursog`i…
Oxiri shul. Quturgan it otildi.
Nafs insonni har ko`yga soladi. Vatanni yeb yotganlarning holi it obrazi bilan yonma-yon ot, eshak timsollarida ham gavdalanadi. Rauf Parfi “qora devor” she’rida ham shunday degan edi:
Qora devor qa’ri sotqinlar yurti,
Tilsiz vatansizlar vatani qoldi.
So`nggi bandda itning o`limidan keyin u hurmat qiladigan “itdoshlar” tutgan a’za tasvirida ham achchiq haqiqat bor:
Bo`g`i-rog`i, ityalog`i sotildi,
Kafan qilmay tepib-tepib ko`mdilar,
So`ng bor uvlab itkin g`amga cho`mdilar.
Itdoshlar uning izidan qolgan davlatidan ham foydalandi. Tepib-tepib ko`mdilar-u yana soxta motam ham tutdilar. Bunday shaxslar timsolini yaratishda Rauf Parfining o`tkir kinoyasi, so`z yaratish, qo`llash mahoratiga tan bermay bo`lmaydi. Itdoshlar, ityurak, ityaloq ayniqsa itkin so`zlari she’rda mazmunni kuchaytirib bermoqda. Ityurak so`zini va o`lgan it obrazi ta’rifini o`qirkansiz behosdan esingizga Mixail Bulgakovning “Ityurak” asari bosh qahramoni Sharikovning munofiqliklari, badbinliklari tushadi. Bu “ityuraklar” XX asr jamiyatining qora yuzi edi.
Rauf Parfining ikkinchi marsiyada tajriba she’rida yoshlar hayotining bir bo`lagi quyonlar obrazi timsolida gavdalanadi. Hoy-u havaslarga berilib “ilojsiz” qolgan oshiqlarga ota-onasi to`y qilib beradi. Ammo bu oilaning boshi muhabbat emas, nafs edi. Quyonxonga beparvo kiyov o`n bir kundan so`ng kelindan ayrilib qolsa-da hech motam tutayotganga o`xshamasdi:
O`ninchi tun kelinning tutib qoldi to`lg`og`i
Ko`zlari mo`ltirardi, shalpanglardi qulog`i.
O`n birinchi tunida quyonxon so`lib qoldi,
Quyonto`ra ishqida tong mahal o`lib qoldi.
Quyonto`ra zor yig`lab zo`r bir motam tutardi,
Insofingiz bormi deb boshqasini kutardi.
O`lib qolgan quyonxonga: “Meni yolg`iz tashlab ketdingizmi, insofingiz bormi?”, degan so`roq bergan quyonto`raning o`zlari insofni bir chetga surib allaqachon boshqasini xayol surmoqda edi.
Ikkala marsiyada ikki xil nafs ramziy obrazlar orqali ochiqlangan. Rauf Parfi she’riyatiga ham shaxsiyatiga ham har ikki nafs dushman edi. Jamiyatni barbod qilayotgan bu “hangoma”lar shoirning sochlarini oqartirdi. Shoir ijodida it obrazi orqali chizilgan timsollar uning “Itlar” she’rida ham gavdalangan. XX asr ikkinchi yarmi va XXI asr boshi o`zbek adabiyotiga modernistik uslubning mohir shoiri Rauf Parfini bergan edi. Shoir Ona Turkistonini yuqorida tasvirlangan she’rlardagi itlardan, quyonlardan, eshaklardan xoli, adolat , insof go`shasi bo`lishini istardi.
Adabiyotlar:
1. Rauf Parfi. Turkiston ruhi. –Toshkent: “Sharq”, 2013. –b.319.
2.Rauf Parfi. Sakina. –T.: “Muharrir”, 2013. –b. 376.
3. Mahmut ÜSTÜN. Klasik Arap Şiirinde Mersiye. Kafkas Üniv ersitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi
