Шумхабар бемаҳал овул оралаган бўридай хаёлим ва ҳаётимни остин-устун қилиб юборди. Қўрада ҳуркиган қўйлар орасида совлиқни йўқотган қўзидай нима қиларимни билмай қолгандим. Ер ўқидан чиқиб кетгандай эди. Ҳаммаси эрталабки соат саккизда дўхтирлар қўлимга қандайдир қоғоз тутқазганидан кейин бошланди…

Фозил ФАРҲОД
КЎКЛАМ КУЙИ

  Фозил Фарҳод (Фозил Жабборов) 1985 йил 26 августда Сурхондарё вилоятининг Қумқўрғон туманидаги Бўйрабоп қишлоғида туғилган. 2010 йил Ўзбекистон Миллий университетининг журналистика факультетини тамомлаган.  «Мактуб» номли ҳикоялар тўплами 2015 йилда нашр этилган. У бир неча матбуот нашрлари билан ҳамкорлик қилиб келмоқда. «Хуршид Даврон кутубхонаси» саҳифаларида унинг бир неча ҳикоялари эълон қилинган.

Тоғам Ўктам Тожи ўғлига бағишладим!

Шумхабар бемаҳал овул оралаган бўридай хаёлим ва ҳаётимни остин-устун қилиб юборди. Қўрада ҳуркиган қўйлар орасида совлиқни йўқотган қўзидай нима қиларимни билмай қолгандим. Ер ўқидан чиқиб кетгандай эди. Ҳаммаси эрталабки соат саккизда дўхтирлар қўлимга қандайдир қоғоз тутқазганидан кейин бошланди. Ажабсиниб унинг нималигини сўрадим. Ташхис, дейишди. Ҳеч нима англамай: «Буни нима қиламан?» дедим елка қисиб. Шунда улардан бири кўзини каравотимга ёндош тумба устидаги гулдонга солинган лолаларга тикиб: «Дўстим, нима десам экан, бу ошқозоности безингиздаги ўсма сурати, сиз оғир касалликка чалингансиз!» деди зўрға, кейин нигоҳларини алвонранг лолалардан узмай, чуқур нафас олди-да, эшитилар-эшитилмас қилиб қўшиб қўйди: «Афсус!» Ялт этиб дўхтирга қарадим. Унга юзланганимни сезиб, кўзини жавон томонга олиб қочди. Кўзларни қувиб етдим. Ажабки, нигоҳларимиз шкаф ойнасида тўқнашди. Қарашларимнинг даҳшатини кўзларида кўрдим. Кўзини олиб қочаётганини билдирмасликка қанчалик уринмасин, пистирмага тушган қуёндай иложсиз қолганди. Барибир бардоши етмади, нигоҳини дераза томонга бурди – олис-олисларга беркитгиси келди. Жим қолдик. Бошқа дўхтирлар хабарни эшитгач бўладиган ўзгаришни томоша қилиш учун мендан кўз узишмасди. Шунда улардан бирига: «Бу хабар ёлғон-а?» дегандай илтижоли тикилдим. У бош силкиди, бу тасдиқмиди, инкормиди – билолмадим. Биров юзимга тарсаки туширгандай бўлди. Гўё уйқудан уйғондим. «Мен соппа-соғман», деб, ўрнимдан қўзғалмоқчи эдим, дўхтир: «Сиздаги касаллик анча олдин бошланган, лекин яширин кечган, кечаги хуруж бўлмаганида буни сираям билмасдик», деди деразадан кўзини узмай. «Менга жавоб берасизларми, уйимга кетсам майлими?», дедим ўрнимдан туриб. «Ҳа, бугунча жавоб берамиз», – деди шумхабарни етказган дўхтир жилмайиб. Буни унинг ойнадаги аксидан кўрдиму яйраб кетдим. «Ҳазилни қийиб қўяркансиз-а?» деб кулиб юбордим. Дўхтир тағин жиддий қиёфага кирди-да: «Мен ҳазиллашганим йўқ, қўлиздаги ташхисга қараб гапиряпман, буниси рецепт, даволанишга тайёргарлик кўринг!», дея яна бир қоғоз узатди. Унинг охирги гапи менга «Ўлимга тайёргарлик кўраверинг!» дегандай туюлди. Айтилган гаплар ҳазилмаслигини англадим. Улар билан қандай хайрлашганимниям билмай эшикка йўналдим.

Йўлакка чиқдим-у, нимамнидир йўқотгандай бесаранжом ҳолга тушдим. Унинг нелигини ўйлаб бироз туриб қолдим. Изимга қайтиб, палата эшиги олдида дўхтирларнинг ўзаро гурунгини тасодифан эшитиб қолдим:

– Янги ускунамизга ишонадиган бўлсак, бечоранинг бир кунлик умри қопти, эртага тонггача бормайди!

Музлаб кетдим. Музлаблар кетдим. Танамдан реза-реза совуқ тер оқа бошлади. Кўксимга недир санчилгандай бўлди. Дўхтир худди: «Эртага пойтахтимизда ёмғир ёғади», деган хабарни етказаётган «об-ҳавочи»дай хотиржам гапирди-я! Тана бошқа дард билмас, деб шуни айтишсалар керак-да!

Хонага қайтганимни кўриб улар бирдан оғзига талқон соволишди. Бир-бирига маъноли қарашганини сездим. Ҳеч нарса демадим. Дея олмадим. Улар вағир-вуғурлашиб менга далда берган бўлишди, бироқ қулоқларим кар бўлиб қолганди. Эсанкираганимдан қўлларим ичкиликка муккасидан кетган одамнинг қўлларидай титрардики, камзулимнинг тугмаларини қадай олмасдим.

Қаердандир пайдо бўлган ҳамшира стаканда сув узатди. Қалтироғим шиша идишдаги сувни-да чайқатарди. Стакан лабларим ва тишларимга теккач-да титроғим босилмади. Ҳолатимга ажабсиниб термилиб турган ҳамширага қарадим. У ғоят чиройли эди. «Эртага ўласан!» деб ҳукм ўқилгандаям одамзод гўзаллик қошида ожиз қоларкан. Қалтироқ бироз босилди. Амаллаб бир ҳўплам сув ютдим.

Эртага бўлмаса-да қачондир барибир ўлим ғолиб келишини ўйлаб, сал ўзимга келдим. Шунда камзулимнинг тугмалари осонгина қадалди. Қарасам, ботинкамнинг ипи боғланмаган экан, боғични боғлашга сал қийналдим. Бу табиий эди. Доим уйдан чиқиб кетарканман, аёлим боғичларни боғлашимга йўл қўймасди. Юмушни доим ўзи завқ билан бажарарди. Уст-бошимни тузатиб, йўлакдаги ойнага қарадим. Рўпарамда ҳали сочига оқ қўнмаган, юзига ажин ораламаган, ҳаётга ташна ўттиз беш ёшли навқирон йигит гавдаланди. Ота-онам, ука-сингилларим, ўғлим ва аёлимнинг менсиз кунлари қандай ўтишини ўйлаб титраб кетдим. Шунда ҳамширанинг: «Соатингиз!» деган сўзи хаёлимни қочирди. Ҳа, боя унутган нарсам шу экан. Қиз маъюс жилмайди-да, соатни тақишга ишора қилди. Уни тақдиму беихтиёр милларига қарадим. Неча бўлганини кўра олмадим. Умрим дақиқа сайин озайиб бораётганини ҳис қилдиму кетишим керакгинини англадим.

Йўлак деворидаги одамларни ҳар хил касалликдан огоҳ этувчи чақириқлар бемаъни битиклардай туюлди. Мана, эсини таниганидан бери иситмаламаган ва укол нималигини билмаган одам ажал билан бақамти бўлиб турибди-ю, бу ёзувлар инсонни ўлимдан қандай сақласин? Ҳаммаси Худонинг амри билан бўлади.

«Эй, Худойим! Олдингга шунча гуноҳ билан қандай бораман-а?»

Юрагим орқага тортиб кетди. Ташқарига отилдим. Ёмғир севаларди. Ҳавони симирдим. Ўпкамга ҳар куни миллион-миллион марта кирадиган ҳавонинг ғоят мусаффолигини бошқача туйдим. Сув остида узоқ қолиб, ташқарилагач ютоқиб нафас олган одамдай эдим. Ўзим билан ўзим гаплаша бошладим:

«Айтгандай, бугун ойнинг нечанчи куни?»
«Кеча 28 февраль эди».
«Унда бугун биринчи март!»
«Демак, баҳорга ўтибсан-да!»

Шунда соатимнинг санани кўрсатувчи ойначасига қарадим. У 29 феврални кўрсатарди. Ихтиёрсиз жилмайдим.

«Кабиса йили!»
«Қишнинг охирги куни».

Умрим яна бир кунга узайгандай туюлди.

«Баҳорнинг биринчи куни эса эртага».
«Эртага…»

Эртага эрталаб уйқудан уйғонмаслигим, эрта ҳеч қачон келмаслигини ўйлаб увушиб кетдим. Шунда ортимдан келган товуш хаёлимни бўлди: «Кечирасиз, ёмғирда ивиб қоласиз, буни олинг, кеча шошганимдан ўзимникини тополмай, акамнинг соябонини кўтариб келувдим. Мени эса салдан кейин ўзлари мошинада опкетади».

«Кеча» сўзидан кейин овозни танидим ва ҳамшира менга гапираётганини сездим. Ортга ўгирилдим. У айбдордай кўзини опқочди. Соябонни узатаркан, юзимга югурик нигоҳ ташлади-да, ортга бурилиб, тез-тез қадам ташлаб кетди. Қарашларидаги менга нисбатан дардкашлик ва ачиниш ҳиссини қанчалик яширишга уринмасин, барибир шаҳло кўзлари сездириб қўярди.

Соябонни ёймадим. Чунки ёмғир ёғаётгани парвойимга келмасди. Боз устига азалдан ёмғирда соябонсиз сайр қилиш менга ёқарди. Осмонга тикилдим. Шунда ҳамма-ҳаммаси эсдан чиқди. Ҳаётни яхши кўриб кетдим. Яшашга бўлган иштиёқим шу даражада кучайдики, хатто у дунёсидан қайтишга тайёр эдим. Ҳаёт нақадар ширин, нақадар завқли, нақадар улуғвор-а! Ёмғир кўз ёшимдай юзимдан оқа бошлади. Бу ҳол қанча давом этди, билмадим, лекин касалхона ҳовлисида узоқ туриб қолган эдим.

Негадир шошилмасдим. Аниқроғи, бугун шошилмай яшагим келди. Балки шунда ҳаёт маъносини кўпроқ англарман. Шу пайтгача шошилиб нимага эришдим? Оқибатда барибир ўлим билан юзма-юз бўлиб турибман. Кейинги ўн йилимни сарҳисоб қилдим. Эсда қоларли ҳеч қандай кун ёдга келмади. Қоғозлар орасида ўтган ўн йил-а! Шунда йилларим маъносиз, рангсиз ўтгандай туюлди. Шу ўй билан бекатга етибман. Гўё мени ўлим сари тезроқ элтиб қўйиш учун автобус ҳам боришим биланоқ кеп қолса бўладими. Уловга чиқиб, ўзим яхши кўрадиган орқа ўриндиққа чўкдим. Инсоннинг ҳар куни, ҳар дақиқаси, кези келса, ҳар сонияси қадрли ва қайтмас эканини ҳис қилдим. Эҳ, шуни аввалроқ англасам бўлмасмиди! Энди қолган ҳар дақиқамни қадрлайман! Неки қилгим келса, фақат ўшани бажараман! Бошқа бари бекор! Бугун режа тузмайман! Ишга бормайман! Газета менсиз чиқар! Ҳамма-ҳаммаси кўнгил амри билан бўлади! Фақат кўнгил амри билан!

Ойнага бош қўйдим. Кўзим очиқ турарди-ю, аммо дунё қоронғи эди. Шаҳарнинг баланд бинолари юракка санчиб қўйилган совуқ пичоқ дастасига, жимжимадор шошқин мошиналар танамни эзғилаб бораётган саратон ҳужайраларига ўхшарди. Етаклашган йигит билан қизни кўриб Садоқат билан илк танишган кезларим эсимга тушди.

…Талабалар ётоқхонасининг ошхонаси. Овқатимни олиш учун совутгични очишим билан тўғралган кўкат солинган ликопча лап этиб ерга тушди. Идиш-ку синмади, лекин кўкат сочилиб кетди. Нима қиларимни билмай қолдим. Шунда қозон бошидаги қорамағиз қиз: «Нарсангизни олиб кетаверинг, ўзим йиғиштириб оламан, кўкат ўзи эски экан-ку!», дея мени хижолатдан қутқарди. Ўшандаёқ юрагимда ажиб илиқлик пайдо бўлди ва у тақдирим эканини англаганман.

Келишимни юраги сезганми ё деразадан кўриб турганми, қўнғироқни босмасимдан аёлим эшикни очди-ю:

– Ассалому алайкум! – деди мийиғида кулиб.
– Ваалайкум ассалом!

– Яхши келдизми, навбатчилик яхши ўтдими?
– Худога шукр! Ўзинг яхшими?
– Раҳмат! Ювиниб олинг, чой қўйгандим, дамлаб бераман!

Хотиним кўзимга доимгидан яхши кўриниб кетди.

– Биласанми, Садоқат, сен дунёдаги энг яхши аёлсан!
– Бугун бошқачасиз? – деди у чой дамларкан.

Ювиниб, ошхонага кирдим. Куймаланаётган аёлимни кўриб, ўзимни бахтли сездим. Ортидан бориб секин қучдим. «Дарров соғиниб қолдизми?», деди ийманиб. Юзини кўрмасам-да ёқимли жилмайганини сездим. «Сени соғинмай бўларканми, тентаккинам!» дедим сочини ҳидлаб. «Ғийқ» этган эшик овози мени сергаклантирди. Қўлларимни тортиб олдим. Ўғлим кўзларини ишқаб, «дада», деб менга интилди. Тиззанладим . Келиб бўйнимдан қучди. Боламнинг белидан маҳкам қучоқладим. Кўзимдан ёш қуйилиб кетди. «Дада, йиғлаяпсизми?» деди ўғлим буни сезиб. «Йўқ, ёмғирда сочим хўл бўлувди, шунга…», дея алдадим ёшимни артарканман. «Ўғлим, бор, бет-қўлингни ювиб кел-чи, даданг билан чой ичамиз», деди хотиним ўзи сезмаган ҳолда мени ноқулайликдан қутқариб. Ўғлим чопиб ваннахонага кирди. Мен хонтахта ёнидаги доимги жойимга чўкдим. Аёлим чой қайтараркан, юзимга тикилди-ю:

– Сизга нима бўлди, кўзиз қизарибди? – дея ерга қаради.

– Чарчадим, навбатчилик оғир ўтди, – деб юзимни ундан олиб қочдим. Ўғлим келиб, мени хижолатдан қутқарди. Онаси олдимизга таом келтирди. «Ўзингам ўтир», дедим. У қўлидаги юмушни қўйди-да, ёнимга ўтирди. Нонушта қилдик. Оилам билан сўнгги бора дастурхон атрофида ўтирганимни ўйламадимам. Чой ичдик. Гапни нимадан бошлашни билмай, каловландим, охири зўрға: «Бугун қишлоққа жўнайсизлар!», дедим. Ўғлим «уррэ», деб қичқириб юборди. Садоқат саволомуз қаради. «Хизмат сафарига кетяпман, тез кунда изларингдан бораман, баҳонада энамнинг рўзғорига қарашиб келасан», дедим. Аёлим аввалига унамагандай бўлди, қавоғимнинг уюлганини кўриб «хўп», дегандай бош ирғади.

Балконга чиқиб, сигарета тутатдим. Деразани қия очиб, ташқарига термилдим. Ёмғир бир маромда севаларди. Ялонғоч дарахтлар ҳаётнинг ўткинчилиги ҳақида ўй сураётгандай эди. Санай бошладим. Бир, икки, уч…

«Эртага тонггача бормайди!»

…ўттиз тўрт, ўттиз беш. Дарахтлар-да ҳазиллашаётгандай ўттиз бешта чиқди. Шу уйда ижарада турганимдан бери уларнинг ўттиз бешта эканини пайқамабман.
«Эртага тонггача бормайди!»

Ўттиз олтинчи дарахтни жавдираб қидира бошладим. Шунда чопиб келиб, оёқларимдан қучган ўғлимнинг: «Дада, ўзингизам борасизми?» деган сўроғи фикримни бўлди. Уни кўрмасин, деб қўлимдаги сигаретни ташқарига оттиму:

– Эртагаёқ изларингдан етиб бораман», дедим.
– Алдамайсизми? – дея ўғлим оёқларимни маҳкам қучди.

– Дадалар алдамайди! – дедим унинг бошини маҳкам қучоқлаб, кейин қўшиб қўйдим, – қишлоққа боргач, бобонг, момонг, онангнинг гапини икки қилма! Тушундингми?

У қўлларим орасидаги бошини ирғиди. Ота-бола шу кўйи узоқ туриб қолдик.

Уларни автобекатдан мошинага чиқаздим. Ойлик олганимни айтиб, хотинимга кўпроқ пул бердим.

– Бунча пулни нима қиламан? – деди ажабланиб Садоқат.
– Ортиқчаси бўлса, отамга берарсан, – дедим беихтиёр кулиб.

– Ўзингиз бориб олиб келасиз-а?
– Ҳа, индинларга етиб борсам керак…

Мошина қўзғалди. Ортимга қайрилдим. Энди чини билан йиғлаб юбордим. Фақат овозим чиқмасди. Катта-катта қадам ташлаб кетиб борардим. Шу кетишда: «Ўғлим билан хайрлашмаганим яхши бўлган экан, бўлмаса ўзимни тута олмасдим», деб ўйладим. Хайрлашиш, чиндан хайрлашиш қўрқинчли бўлишини шу дам ҳис қилдим. Айниқса, сенга меҳр улашганлар билан хайрлашиш оғир экан.

Ёмғир тинибди. Ўзимга келиб, дўстимга қўнғироқ қилдим. Ишда экан. Олдига ўтишимни айтдим. Боришимга рози бўлди. Таксига ўтириб, ўн беш дақиқада унинг ишхонасига етдим.

Сўрашгач, ишхонаси ҳовлисидаги ўриндиқлардан бирига ўтирдик. У ёқ-бу ёқдан гаплашдик. Ўзимиз яхши кўрадиган ошхонага тушликка бордик. Икки хил овқат айтдик. Таомлар доимгидан шириндай туюлди. Дўстимнинг ҳай-ҳайлашига қарамасдан, ҳисобни ўзим тўладим. Бундан бироз ранжиди. «Келаси гал тўларсан», деганимдан кейин чеҳраси сал очилди. Ишхонасигача жим бордик. Лекин қандай гап бошлашни билмасдим. «Қобил, эртага эрталаб бизникига кел, мени кузатиб қўясан!» дедим охири. «Қаёққа кетаяпсан?» деди ажабсиниб. «Узоққа», дея кулдиму қўшиб қўйдим: «Қишлоққа – уйимга…» Қўйнимдан дўхтирлар берган қоғозларни чиқариб унга узатдим. У лом-мим демай қоғозларга узоқ термилдию ийманибгина сўради:

– Қачон билдинг?
– Бугун!

– Ташхислар доимам тўғри чиқавермайди!
– Лекин бу энг янги ускуна хулосаси экан! – дедим синовчан.

У индамади. Бироз жим турди-да бирдан жонланиб:

– Юр, оғайни, сени шаҳардаги энг яхши врачга обораман! Ҳар қандай янги аппаратам, энг зўр дўхтирам адашиши мумкин-ку? – деди.

– Қўй, ошна! – дедим хотиржам.
– Ҳеч қаёққа кетмайман! Бугун ёнингда бўламан! – деди қатъий оҳангда.
– Илтимос, Қобил, бугун ўзим учун яшамоқчиман! – дедим уни совитиш мақсадида.

У бўйнимдан маҳкам қучоқлади.

Ошнам билан ҳеч қачон бу қадар яқин бўлмагандик. Дардимга шерик бўлгани учун дўстимдан миннатдор бўлдим, ишига қайтишини илтимос қилиб, уйимнинг иккинчи калитини узатдим. Аввалига олишни истамади. Хўрсина-хўрсина қўлимдагини олдию мени яна бағрига босди. Зўрға «Ота-онамни йўқлаб тур!» дея олдим, холос. Ортиқ бу ерда қололмаслигимни англаб, ошнам билан хайрлашиб йўлга отландим. Унинг охирги марта менга термилган кўзларида чўкаётган одамга ҳеч қандай ёрдам қўлини чўза олмай изтироб чекаётган инсон қиёфасини кўрдим.

Пиёда юргим келди. Қаерларгадир бордим, нималардир қилдим. Ҳеч бири эсимда йўқ. Эслаганим, кўзимни очсам, қандайдир ўриндиқда ўтирган эканман. Кўзим илинган экан. Атрофимни идрок этсам, айланиб-айланиб адиблар боғига келиб қолган эканман. Қарасам, уларнинг ҳаммаси ўриндиқда ўтирибди. Нега? Бу ҳақда шу пайтгача ҳеч ўйлаб кўрмаган эканман. Боққа шунчаки келиб-кетаверибман-да. Бошқа боғдаги шоиранинг ҳайкалини-да кўз олдимга келтирдим. Уям ўриндиқда ўтирибди. Қатағон замонида юрак ҳовучлаб қалам тебратган ижодкорларимизнинг жисман, руҳан толиққанини ҳайкалтарош яхши фахмлабди. Қойил!

Боғдан чиқиб кетарканман бояги совуқ гап ногаҳон эсимга тушди:

«Эртага тонггача бормайди!»

Нақадар совуқ сўзлар! Шунда телефоним жиринглаб қолди. Сесканиб кетдим. Йўл бўйидаги ўриндиққа чўкдим. Чуқур-чуқур нафас олиб телефонимнинг ойнасига қарадим: «Онам». Бир неча кундан бери онамни йўқламаганимни, ҳатто эсдан чиқариб қўйганимни ўйлаб, ўзимдан нафратланиб кетдим!..

«Болажоним, ўзингмисан?» дедилар саломимни кутмасдан. Овозимга имкон қадар қувонч оҳангларидан қўшиб гаплаша бошладим. Сўрашгач мени саволга тутди:

– Негадир кўнглим ғаш, кеча тушимгаям кирибсан, соғлигинг яхшими ўзи?
– Худога шукр, яхшиман! Эна, бугун келинингизни олдингизга жўнатдим.

– Вой, болам-эй! Яхши қилибсан-да! Ўзинг қачон келасан, ўзинг?
– Бир-икки кунда бориб қоламан, эна.

– Тани-жонинг соғ бўлсин, илойим!
– Раҳмат, эна! Дуо қилиб туринг!

– Икки қўлим доим дуода!
– Эна!
– Ҳа, жоним болам!
– Бодом гулладими?

– Эҳ-ҳэ! Сўрама, болам! Кўриб қўзинг қувнайди! Эҳ, болам-а! Ўша шаҳарингдан уч-тўрт кунгинага ортиб, бир келиб-кетсанг, ҳаммасини ўзинг кўрардинг! Ҳаммамиз сени соғиндик, соғиндим!

– Бораман, эна!
– Тезроқ келақол!

– Эна! Ҳалиги…
– Гапиравер, жон болам!

– Йўқ, ўзим, ҳеч нарса! Майли, бўлмаса!
– Тани-жонинг соғ бўлсин!

Алоқа узилди. Юрагимнинг бир четиям чирт узилди. Издан чиққан поезддай нима қиларимни, қаерга боришимни билмай қолдим.

Ўриндиқ ёнидаги энди куртак ёзаман, деб турган дарахт шохларига боқиб болалигимни эсладим. Адирларда майсалар бош кўтарган чоғи. Болалигимда қизлар гуллаган бодом шохини синдириб олиб, чаккаларига таққанлари, Боботоғ адирлари бағрида чопиб қўй боққанларим эсимга тушди. Қалбимда занг қоплаган ям-яшил ҳаётга қайта жон ина бошлади. Хаёлим беихтиёр ўша кунларга улоқди.

…Синфдош қизнинг сочидан тортиб йиғлатганларимни эсдан чиқариб бўларканми?! Қўшнимизнинг боғидан олма узиб еганларимни хотирамдан ўчириб ташлай оламанми? Ёз кунлари туш пайти уйдагиларнинг кўзини шамғалат қилиб ялангоёқ лойқа сувга чўмилишга борганларим ҳаётимнинг энг ширин лаҳзаларидай туюлди. Иссиқ тупроқда ётиб олиб, қуёшда қорайганларим-чи! Болалигим менга ҳар қачонгиданам яқиндай туюлди.

Ундан-да кичиклигимда бобом яшил мошинасида мени катта шаҳарга олиб борганини эсладим. Универмагда ичига одам сиғадиган ўйинчоқ мошин кўзимга яхши кўриниб қолса бўладими. Ўшани олиб берасиз, деб ерга ўтириб олиб, тир-тир енгарлик қилиб, бутун универмагни оёққа турғизай деганман ўшанда. Уйга қайтаётиб меники бўлиши керак бўлган нарса тобора ортда қоларкан, йиғим янада кучайган, шунда сўнгги илинж – шўпир бобомнинг сочидан тортдим. Чўлнинг ўртасида тақа-тақ тўхтадик. Мошинадан туширилдим. Эллик-юз қадамча ортда қолгач, баттар йиғлаб мошинанинг ортидан чопганимни эслаб… юзимга кулги оралади.

Қишлоғимни қаттиқ соғинганимни ҳис қилиб телефон титишга тушдим. Интернетдан сунъий йўлдош харитасига кирдим. У турган жойимни кўрсатарди. Амаллаб қишлоғимни топдим. Ҳар гал уйга қайтаётганда мени қучоқ очиб кутиб оладиган Бўйрабобим кафтдай эди. Баданимга чумоли ўрмалагандай бўлди. Туғилган тупроғингни осмондан кўриш бошқача бўларкан. Харитадан бобо уйимни қидирдим. Болалигимнинг кўп қисми ўтган уй кўзимга бошқача кўринди. Нарироқдаги ота уйимда илиқликни ҳис қилдим. Мана, томорқамиз, дарахтларимиз, уйимиз. Хаёлан уйимизнинг томига кирдим. У ерда китоблар, кийилмай қолган кийимлар, яна бир қанча буюмлар бор эди. Шифтда тағин нимадир осилиб турибди. Нима экан-а? Ахир бу бешик-ку! Мени, укаларимни, сингилларимни катта қилган бешик! Онажоним тебратиб тепасида бизга аллалар айтиб берган бешик! Мен туғилганда қувонган бобом қора толдан ясаган мустаҳкам бешик!

Харитани бармоқларим билан йиғдим. Бўйрабоб тағин кафтдай бўлиб қолди. Қишлоқ адоғидаги оқ нуқталарнинг нима эканига қизиқиб, ўша жойни яқинлаштирдим. Не кўз билан кўрайки, оқ нуқталар қабристон эди. Бир муддат жим қолдим. Кўмилган қариндошларимизни эсладим. Харитадаги қабристон билан хаёлимдагисини солиштирдим. Қабристон кенгайиб қолгандай эди. Чинданам, мен билган қабристонда бирорта бўш жой қолмабди. Қўшилган жойни яқинлатдим. У ерда ўн-ўн бешта қабр кўзга ташланарди. Мен учун ҳаммаси янги. Қишлоқда бўлмаганимда кимлар оламдан ўтди экан? Уйдан кетганимдан бери анча вақт ўтганини ҳис қилдим. Эрта-индин қабрлар ёнида янги қабр пайдо бўлишини ўйлаб юрагим увишди. Ўйларим чувалашиб қолди. Харитани тезда йиғдим. Қабристон кичрайиб, қишлоқ ичида йўқолди. Ўрнимдан қўзғалдим.

Совуқ хаёллар билан китоб дўконига келиб қолибман. Ичкарига кирдим. Ўқимаган китобларимни олдим. Почтага бориб уларни ота уйим манзилига жўнатма қилдим. Китобсуяр синглим учун. Акаси ўқиёлмаган китобларни ҳеч бўлмаса у ўқисин! Фақат Қуръони Каримни ўзим билан олиб қолдим. Шууримда шифокорнинг совуқ гапи акс-садо бериб, юрагимни титратиб юборди:

«Эртага тонггача бормайди!»

Лекин тонггача улгуришим мумкин-ку!

«Худога шукр!»

Уйга шошдим. Почтадан чиқсам, қош қорайибди. Шу яқиндаги масжиддан келаётган шом азони қулоғимга доимгидан айрича эшитилди:

Аллоҳу акбар! Аллоҳу акбар!..

Ёмғир кучайганди. Кун бўйи ёнимда олиб юрганим – ҳамшира берган соябонни энди очмасам бўлмайди. Боғичини бўшатиб, уни ёйдим. Ўнта тиргаги бор бошпана бошимни тўсди. Уйга пиёда кета бошладим.

Сўнг қанча юрганимни, нималар қилганимни, уйга қандай келганимни эслолмайман. Билганим, мутолаа жараёнида чиндан яшаётганимни ҳис қилдим. Тонгга яқин уйқу элита бошлаганида эса ўзимни икки дунё оралиғида туйдим. Қайтиб кўз очмаслигимдан қўрқмай қўйдим. Ўқиганларим ёмғир томчиларининг шитир-шитирига қўшилиб умримда эшитмаган товуш – кўкламнинг ёқимли куйи янглиғ миямда айланарди. Ўйласам, куй ҳаётнинг ўзига ўхшаш экан. Куй ибтидо ва интиҳо ўртасидаги кўприклигини англадим. Куйдан бўлак ҳеч нарсани идрок этолмасдим. Юрак уришларим-да, нафас олишларим-да, сассиз сўзларим-да, сўнгсиз ўйларим-да куй бўлиб қолганди. Мен куйга айлангандим. Борлиғимни эгаллаган ёқимли куйни не тонгки тонгда эшик қўнғироғининг жаранги бўлиб юборди…

2016–2017 йиллар.

Fozil FARHOD
KO‘KLAM KUYI

    Fozil Farhod (Fozil Jabborov) 1985 yil 26 avgustda Surxondaryo viloyatining Qumqo‘rg‘on tumanidagi Bo‘yrabop qishlog‘ida tug‘ilgan. 2010 yil O‘zbekiston Milliy universitetining jurnalistika fakultetini tamomlagan. “Maktub” nomli hikoyalar to‘plami 2015 yilda nashr etilgan. U bir necha matbuot nashrlari bilan hamkorlik qilib kelmoqda. “Xurshid Davron kutubxonasi” sahifalarida uning bir necha hikoyalari e’lon qilingan.

Tog‘am O‘ktam Toji o‘g‘liga bag‘ishladim!

Shumxabar bemahal ovul oralagan bo‘riday xayolim va hayotimni ostin-ustun qilib yubordi. Qo‘rada hurkigan qo‘ylar orasida sovliqni yo‘qotgan qo‘ziday nima qilarimni bilmay qolgandim. Yer o‘qidan chiqib ketganday edi. Hammasi ertalabki soat sakkizda do‘xtirlar qo‘limga qandaydir qog‘oz tutqazganidan keyin boshlandi. Ajabsinib uning nimaligini so‘radim. Tashxis, deyishdi. Hech nima anglamay: «Buni nima qilaman?» dedim yelka qisib. Shunda ulardan biri ko‘zini karavotimga yondosh tumba ustidagi guldonga solingan lolalarga tikib: «Do‘stim, nima desam ekan, bu oshqozonosti bezingizdagi o‘sma surati, siz og‘ir kasallikka chalingansiz!» dedi zo‘rg‘a, keyin nigohlarini alvonrang lolalardan uzmay, chuqur nafas oldi-da, eshitilar-eshitilmas qilib qo‘shib qo‘ydi: «Afsus!» Yalt etib do‘xtirga qaradim. Unga yuzlanganimni sezib, ko‘zini javon tomonga olib qochdi. Ko‘zlarni quvib yetdim. Ajabki, nigohlarimiz shkaf oynasida to‘qnashdi. Qarashlarimning dahshatini ko‘zlarida ko‘rdim. Ko‘zini olib qochayotganini bildirmaslikka qanchalik urinmasin, pistirmaga tushgan quyonday ilojsiz qolgandi. Baribir bardoshi yetmadi, nigohini deraza tomonga burdi – olis-olislarga berkitgisi keldi. Jim qoldik. Boshqa do‘xtirlar xabarni eshitgach bo‘ladigan o‘zgarishni tomosha qilish uchun mendan ko‘z uzishmasdi. Shunda ulardan biriga: «Bu xabar yolg‘on-a?» deganday iltijoli tikildim. U bosh silkidi, bu tasdiqmidi, inkormidi – bilolmadim. Birov yuzimga tarsaki tushirganday bo‘ldi. Go‘yo uyqudan uyg‘ondim. «Men soppa-sog‘man», deb, o‘rnimdan qo‘zg‘almoqchi edim, do‘xtir: «Sizdagi kasallik ancha oldin boshlangan, lekin yashirin kechgan, kechagi xuruj bo‘lmaganida buni sirayam bilmasdik», dedi derazadan ko‘zini uzmay. «Menga javob berasizlarmi, uyimga ketsam maylimi?», dedim o‘rnimdan turib. «Ha, buguncha javob beramiz», – dedi shumxabarni yetkazgan do‘xtir jilmayib. Buni uning oynadagi aksidan ko‘rdimu yayrab ketdim. «Hazilni qiyib qo‘yarkansiz-a?» deb kulib yubordim. Do‘xtir tag‘in jiddiy qiyofaga kirdi-da: «Men hazillashganim yo‘q, qo‘lizdagi tashxisga qarab gapiryapman, bunisi resept, davolanishga tayyorgarlik ko‘ring!», deya yana bir qog‘oz uzatdi. Uning oxirgi gapi menga «O‘limga tayyorgarlik ko‘ravering!» deganday tuyuldi. Aytilgan gaplar hazilmasligini angladim. Ular bilan qanday xayrlashganimniyam bilmay eshikka yo‘naldim.

Yo‘lakka chiqdim-u, nimamnidir yo‘qotganday besaranjom holga tushdim. Uning neligini o‘ylab biroz turib qoldim. Izimga qaytib, palata eshigi oldida do‘xtirlarning o‘zaro gurungini tasodifan eshitib qoldim:

– Yangi uskunamizga ishonadigan bo‘lsak, bechoraning bir kunlik umri qopti, ertaga tonggacha bormaydi!

Muzlab ketdim. Muzlablar ketdim. Tanamdan reza-reza sovuq ter oqa boshladi. Ko‘ksimga nedir sanchilganday bo‘ldi. Do‘xtir xuddi: «Ertaga poytaxtimizda yomg‘ir yog‘adi», degan xabarni yetkazayotgan «ob-havochi»day xotirjam gapirdi-ya! Tana boshqa dard bilmas, deb shuni aytishsalar kerak-da!

Xonaga qaytganimni ko‘rib ular birdan og‘ziga talqon sovolishdi. Bir-biriga ma’noli qarashganini sezdim. Hech narsa demadim. Deya olmadim. Ular vag‘ir-vug‘urlashib menga dalda bergan bo‘lishdi, biroq quloqlarim kar bo‘lib qolgandi. Esankiraganimdan qo‘llarim ichkilikka mukkasidan ketgan odamning qo‘llariday titrardiki, kamzulimning tugmalarini qaday olmasdim.

Qayerdandir paydo bo‘lgan hamshira stakanda suv uzatdi. Qaltirog‘im shisha idishdagi suvni-da chayqatardi. Stakan lablarim va tishlarimga tekkach-da titrog‘im bosilmadi. Holatimga ajabsinib termilib turgan hamshiraga qaradim. U g‘oyat chiroyli edi. «Ertaga o‘lasan!» deb hukm o‘qilgandayam odamzod go‘zallik qoshida ojiz qolarkan. Qaltiroq biroz bosildi. Amallab bir ho‘plam suv yutdim.

Ertaga bo‘lmasa-da qachondir baribir o‘lim g‘olib kelishini o‘ylab, sal o‘zimga keldim. Shunda kamzulimning tugmalari osongina qadaldi. Qarasam, botinkamning ipi bog‘lanmagan ekan, bog‘ichni bog‘lashga sal qiynaldim. Bu tabiiy edi. Doim uydan chiqib ketarkanman, ayolim bog‘ichlarni bog‘lashimga yo‘l qo‘ymasdi. Yumushni doim o‘zi zavq bilan bajarardi. Ust-boshimni tuzatib, yo‘lakdagi oynaga qaradim. Ro‘paramda hali sochiga oq qo‘nmagan, yuziga ajin oralamagan, hayotga tashna o‘ttiz besh yoshli navqiron yigit gavdalandi. Ota-onam, uka-singillarim, o‘g‘lim va ayolimning mensiz kunlari qanday o‘tishini o‘ylab titrab ketdim. Shunda hamshiraning: «Soatingiz!» degan so‘zi xayolimni qochirdi. Ha, boya unutgan narsam shu ekan. Qiz ma’yus jilmaydi-da, soatni taqishga ishora qildi. Uni taqdimu beixtiyor millariga qaradim. Necha bo‘lganini ko‘ra olmadim. Umrim daqiqa sayin ozayib borayotganini his qildimu ketishim kerakginini angladim.

Yo‘lak devoridagi odamlarni har xil kasallikdan ogoh etuvchi chaqiriqlar bema’ni bitiklarday tuyuldi. Mana, esini taniganidan beri isitmalamagan va ukol nimaligini bilmagan odam ajal bilan baqamti bo‘lib turibdi-yu, bu yozuvlar insonni o‘limdan qanday saqlasin? Hammasi Xudoning amri bilan bo‘ladi.

«Ey, Xudoyim! Oldingga shuncha gunoh bilan qanday boraman-a?»

Yuragim orqaga tortib ketdi. Tashqariga otildim. Yomg‘ir sevalardi. Havoni simirdim. O‘pkamga har kuni million-million marta kiradigan havoning g‘oyat musaffoligini boshqacha tuydim. Suv ostida uzoq qolib, tashqarilagach yutoqib nafas olgan odamday edim. O‘zim bilan o‘zim gaplasha boshladim:

«Aytganday, bugun oyning nechanchi kuni?»
«Kecha 28 fevral edi».
«Unda bugun birinchi mart!»
«Demak, bahorga o‘tibsan-da!»

Shunda soatimning sanani ko‘rsatuvchi oynachasiga qaradim. U 29 fevralni ko‘rsatardi. Ixtiyorsiz jilmaydim.

«Kabisa yili!»
«Qishning oxirgi kuni».

Umrim yana bir kunga uzayganday tuyuldi.

«Bahorning birinchi kuni esa ertaga».
«Ertaga…»

Ertaga ertalab uyqudan uyg‘onmasligim, erta hech qachon kelmasligini o‘ylab uvushib ketdim. Shunda ortimdan kelgan tovush xayolimni bo‘ldi: «Kechirasiz, yomg‘irda ivib qolasiz, buni oling, kecha shoshganimdan o‘zimnikini topolmay, akamning soyabonini ko‘tarib keluvdim. Meni esa saldan keyin o‘zlari moshinada opketadi».

«Kecha» so‘zidan keyin ovozni tanidim va hamshira menga gapirayotganini sezdim. Ortga o‘girildim. U aybdorday ko‘zini opqochdi. Soyabonni uzatarkan, yuzimga yugurik nigoh tashladi-da, ortga burilib, tez-tez qadam tashlab ketdi. Qarashlaridagi menga nisbatan dardkashlik va achinish hissini qanchalik yashirishga urinmasin, baribir shahlo ko‘zlari sezdirib qo‘yardi.

Soyabonni yoymadim. Chunki yomg‘ir yog‘ayotgani parvoyimga kelmasdi. Boz ustiga azaldan yomg‘irda soyabonsiz sayr qilish menga yoqardi. Osmonga tikildim. Shunda hamma-hammasi esdan chiqdi. Hayotni yaxshi ko‘rib ketdim. Yashashga bo‘lgan ishtiyoqim shu darajada kuchaydiki, xatto u dunyosidan qaytishga tayyor edim. Hayot naqadar shirin, naqadar zavqli, naqadar ulug‘vor-a! Yomg‘ir ko‘z yoshimday yuzimdan oqa boshladi. Bu hol qancha davom etdi, bilmadim, lekin kasalxona hovlisida uzoq turib qolgan edim.

Negadir shoshilmasdim. Aniqrog‘i, bugun shoshilmay yashagim keldi. Balki shunda hayot ma’nosini ko‘proq anglarman. Shu paytgacha shoshilib nimaga erishdim? Oqibatda baribir o‘lim bilan yuzma-yuz bo‘lib turibman. Keyingi o‘n yilimni sarhisob qildim. Esda qolarli hech qanday kun yodga kelmadi. Qog‘ozlar orasida o‘tgan o‘n yil-a! Shunda yillarim ma’nosiz, rangsiz o‘tganday tuyuldi. Shu o‘y bilan bekatga yetibman. Go‘yo meni o‘lim sari tezroq eltib qo‘yish uchun avtobus ham borishim bilanoq kep qolsa bo‘ladimi. Ulovga chiqib, o‘zim yaxshi ko‘radigan orqa o‘rindiqqa cho‘kdim. Insonning har kuni, har daqiqasi, kezi kelsa, har soniyasi qadrli va qaytmas ekanini his qildim. Eh, shuni avvalroq anglasam bo‘lmasmidi! Endi qolgan har daqiqamni qadrlayman! Neki qilgim kelsa, faqat o‘shani bajaraman! Boshqa bari bekor! Bugun reja tuzmayman! Ishga bormayman! Gazeta mensiz chiqar! Hamma-hammasi ko‘ngil amri bilan bo‘ladi! Faqat ko‘ngil amri bilan!

Oynaga bosh qo‘ydim. Ko‘zim ochiq turardi-yu, ammo dunyo qorong‘i edi. Shaharning baland binolari yurakka sanchib qo‘yilgan sovuq pichoq dastasiga, jimjimador shoshqin moshinalar tanamni ezg‘ilab borayotgan saraton hujayralariga o‘xshardi. Yetaklashgan yigit bilan qizni ko‘rib Sadoqat bilan ilk tanishgan kezlarim esimga tushdi.

…Talabalar yotoqxonasining oshxonasi. Ovqatimni olish uchun sovutgichni ochishim bilan to‘g‘ralgan ko‘kat solingan likopcha lap etib yerga tushdi. Idish-ku sinmadi, lekin ko‘kat sochilib ketdi. Nima qilarimni bilmay qoldim. Shunda qozon boshidagi qoramag‘iz qiz: «Narsangizni olib ketavering, o‘zim yig‘ishtirib olaman, ko‘kat o‘zi eski ekan-ku!», deya meni xijolatdan qutqardi. O‘shandayoq yuragimda ajib iliqlik paydo bo‘ldi va u taqdirim ekanini anglaganman.

Kelishimni yuragi sezganmi yo derazadan ko‘rib turganmi, qo‘ng‘iroqni bosmasimdan ayolim eshikni ochdi-yu:

– Assalomu alaykum! – dedi miyig‘ida kulib.
– Vaalaykum assalom!

– Yaxshi keldizmi, navbatchilik yaxshi o‘tdimi?
– Xudoga shukr! O‘zing yaxshimi?
– Rahmat! Yuvinib oling, choy qo‘ygandim, damlab beraman!

Xotinim ko‘zimga doimgidan yaxshi ko‘rinib ketdi.

– Bilasanmi, Sadoqat, sen dunyodagi eng yaxshi ayolsan!
– Bugun boshqachasiz? – dedi u choy damlarkan.

Yuvinib, oshxonaga kirdim. Kuymalanayotgan ayolimni ko‘rib, o‘zimni baxtli sezdim. Ortidan borib sekin quchdim. «Darrov sog‘inib qoldizmi?», dedi iymanib. Yuzini ko‘rmasam-da yoqimli jilmayganini sezdim. «Seni sog‘inmay bo‘larkanmi, tentakkinam!» dedim sochini hidlab. «G‘iyq» etgan eshik ovozi meni sergaklantirdi. Qo‘llarimni tortib oldim. O‘g‘lim ko‘zlarini ishqab, «dada», deb menga intildi. Tizzanladim . Kelib bo‘ynimdan quchdi. Bolamning belidan mahkam quchoqladim. Ko‘zimdan yosh quyilib ketdi. «Dada, yig‘layapsizmi?» dedi o‘g‘lim buni sezib. «Yo‘q, yomg‘irda sochim xo‘l bo‘luvdi, shunga…», deya aldadim yoshimni artarkanman. «O‘g‘lim, bor, bet-qo‘lingni yuvib kel-chi, dadang bilan choy ichamiz», dedi xotinim o‘zi sezmagan holda meni noqulaylikdan qutqarib. O‘g‘lim chopib vannaxonaga kirdi. Men xontaxta yonidagi doimgi joyimga cho‘kdim. Ayolim choy qaytararkan, yuzimga tikildi-yu:

– Sizga nima bo‘ldi, ko‘ziz qizaribdi? – deya yerga qaradi.

– Charchadim, navbatchilik og‘ir o‘tdi, – deb yuzimni undan olib qochdim. O‘g‘lim kelib, meni xijolatdan qutqardi. Onasi oldimizga taom keltirdi. «O‘zingam o‘tir», dedim. U qo‘lidagi yumushni qo‘ydi-da, yonimga o‘tirdi. Nonushta qildik. Oilam bilan so‘nggi bora dasturxon atrofida o‘tirganimni o‘ylamadimam. Choy ichdik. Gapni nimadan boshlashni bilmay, kalovlandim, oxiri zo‘rg‘a: «Bugun qishloqqa jo‘naysizlar!», dedim. O‘g‘lim «urre», deb qichqirib yubordi. Sadoqat savolomuz qaradi. «Xizmat safariga ketyapman, tez kunda izlaringdan boraman, bahonada enamning ro‘zg‘origa qarashib kelasan», dedim. Ayolim avvaliga unamaganday bo‘ldi, qavog‘imning uyulganini ko‘rib «xo‘p», deganday bosh irg‘adi.

Balkonga chiqib, sigareta tutatdim. Derazani qiya ochib, tashqariga termildim. Yomg‘ir bir maromda sevalardi. Yalong‘och daraxtlar hayotning o‘tkinchiligi haqida o‘y surayotganday edi. Sanay boshladim. Bir, ikki, uch…

«Ertaga tonggacha bormaydi!»

…o‘ttiz to‘rt, o‘ttiz besh. Daraxtlar-da hazillashayotganday o‘ttiz beshta chiqdi. Shu uyda ijarada turganimdan beri ularning o‘ttiz beshta ekanini payqamabman.
«Ertaga tonggacha bormaydi!»

O‘ttiz oltinchi daraxtni javdirab qidira boshladim. Shunda chopib kelib, oyoqlarimdan quchgan o‘g‘limning: «Dada, o‘zingizam borasizmi?» degan so‘rog‘i fikrimni bo‘ldi. Uni ko‘rmasin, deb qo‘limdagi sigaretni tashqariga ottimu:

– Ertagayoq izlaringdan yetib boraman», dedim.
– Aldamaysizmi? – deya o‘g‘lim oyoqlarimni mahkam quchdi.

– Dadalar aldamaydi! – dedim uning boshini mahkam quchoqlab, keyin qo‘shib qo‘ydim, – qishloqqa borgach, bobong, momong, onangning gapini ikki qilma! Tushundingmi?

U qo‘llarim orasidagi boshini irg‘idi. Ota-bola shu ko‘yi uzoq turib qoldik.

Ularni avtobekatdan moshinaga chiqazdim. Oylik olganimni aytib, xotinimga ko‘proq pul berdim.

– Buncha pulni nima qilaman? – dedi ajablanib Sadoqat.
– Ortiqchasi bo‘lsa, otamga berarsan, – dedim beixtiyor kulib.

– O‘zingiz borib olib kelasiz-a?
– Ha, indinlarga yetib borsam kerak…

Moshina qo‘zg‘aldi. Ortimga qayrildim. Endi chini bilan yig‘lab yubordim. Faqat ovozim chiqmasdi. Katta-katta qadam tashlab ketib borardim. Shu ketishda: «O‘g‘lim bilan xayrlashmaganim yaxshi bo‘lgan ekan, bo‘lmasa o‘zimni tuta olmasdim», deb o‘yladim. Xayrlashish, chindan xayrlashish qo‘rqinchli bo‘lishini shu dam his qildim. Ayniqsa, senga mehr ulashganlar bilan xayrlashish og‘ir ekan.

Yomg‘ir tinibdi. O‘zimga kelib, do‘stimga qo‘ng‘iroq qildim. Ishda ekan. Oldiga o‘tishimni aytdim. Borishimga rozi bo‘ldi. Taksiga o‘tirib, o‘n besh daqiqada uning ishxonasiga yetdim.

So‘rashgach, ishxonasi hovlisidagi o‘rindiqlardan biriga o‘tirdik. U yoq-bu yoqdan gaplashdik. O‘zimiz yaxshi ko‘radigan oshxonaga tushlikka bordik. Ikki xil ovqat aytdik. Taomlar doimgidan shirinday tuyuldi. Do‘stimning hay-haylashiga qaramasdan, hisobni o‘zim to‘ladim. Bundan biroz ranjidi. «Kelasi gal to‘larsan», deganimdan keyin chehrasi sal ochildi. Ishxonasigacha jim bordik. Lekin qanday gap boshlashni bilmasdim. «Qobil, ertaga ertalab biznikiga kel, meni kuzatib qo‘yasan!» dedim oxiri. «Qayoqqa ketayapsan?» dedi ajabsinib. «Uzoqqa», deya kuldimu qo‘shib qo‘ydim: «Qishloqqa – uyimga…» Qo‘ynimdan do‘xtirlar bergan qog‘ozlarni chiqarib unga uzatdim. U lom-mim demay qog‘ozlarga uzoq termildiyu iymanibgina so‘radi:

– Qachon bilding?
– Bugun!

– Tashxislar doimam to‘g‘ri chiqavermaydi!
– Lekin bu eng yangi uskuna xulosasi ekan! – dedim sinovchan.

U indamadi. Biroz jim turdi-da birdan jonlanib:

– Yur, og‘ayni, seni shahardagi eng yaxshi vrachga oboraman! Har qanday yangi apparatam, eng zo‘r do‘xtiram adashishi mumkin-ku? – dedi.

– Qo‘y, oshna! – dedim xotirjam.
– Hech qayoqqa ketmayman! Bugun yoningda bo‘laman! – dedi qat’iy ohangda.
– Iltimos, Qobil, bugun o‘zim uchun yashamoqchiman! – dedim uni sovitish maqsadida.

U bo‘ynimdan mahkam quchoqladi.

Oshnam bilan hech qachon bu qadar yaqin bo‘lmagandik. Dardimga sherik bo‘lgani uchun do‘stimdan minnatdor bo‘ldim, ishiga qaytishini iltimos qilib, uyimning ikkinchi kalitini uzatdim. Avvaliga olishni istamadi. Xo‘rsina-xo‘rsina qo‘limdagini oldiyu meni yana bag‘riga bosdi. Zo‘rg‘a «Ota-onamni yo‘qlab tur!» deya oldim, xolos. Ortiq bu yerda qololmasligimni anglab, oshnam bilan xayrlashib yo‘lga otlandim. Uning oxirgi marta menga termilgan ko‘zlarida cho‘kayotgan odamga hech qanday yordam qo‘lini cho‘za olmay iztirob chekayotgan inson qiyofasini ko‘rdim.

Piyoda yurgim keldi. Qayerlargadir bordim, nimalardir qildim. Hech biri esimda yo‘q. Eslaganim, ko‘zimni ochsam, qandaydir o‘rindiqda o‘tirgan ekanman. Ko‘zim ilingan ekan. Atrofimni idrok etsam, aylanib-aylanib adiblar bog‘iga kelib qolgan ekanman. Qarasam, ularning hammasi o‘rindiqda o‘tiribdi. Nega? Bu haqda shu paytgacha hech o‘ylab ko‘rmagan ekanman. Boqqa shunchaki kelib-ketaveribman-da. Boshqa bog‘dagi shoiraning haykalini-da ko‘z oldimga keltirdim. Uyam o‘rindiqda o‘tiribdi. Qatag‘on zamonida yurak hovuchlab qalam tebratgan ijodkorlarimizning jisman, ruhan toliqqanini haykaltarosh yaxshi faxmlabdi. Qoyil!

Bog‘dan chiqib ketarkanman boyagi sovuq gap nogahon esimga tushdi:

«Ertaga tonggacha bormaydi!»

Naqadar sovuq so‘zlar! Shunda telefonim jiringlab qoldi. Seskanib ketdim. Yo‘l bo‘yidagi o‘rindiqqa cho‘kdim. Chuqur-chuqur nafas olib telefonimning oynasiga qaradim: «Onam». Bir necha kundan beri onamni yo‘qlamaganimni, hatto esdan chiqarib qo‘yganimni o‘ylab, o‘zimdan nafratlanib ketdim!..

«Bolajonim, o‘zingmisan?» dedilar salomimni kutmasdan. Ovozimga imkon qadar quvonch ohanglaridan qo‘shib gaplasha boshladim. So‘rashgach meni savolga tutdi:

– Negadir ko‘nglim g‘ash, kecha tushimgayam kiribsan, sog‘liging yaxshimi o‘zi?
– Xudoga shukr, yaxshiman! Ena, bugun keliningizni oldingizga jo‘natdim.

– Voy, bolam-ey! Yaxshi qilibsan-da! O‘zing qachon kelasan, o‘zing?
– Bir-ikki kunda borib qolaman, ena.

– Tani-joning sog‘ bo‘lsin, iloyim!
– Rahmat, ena! Duo qilib turing!

– Ikki qo‘lim doim duoda!
– Ena!
– Ha, jonim bolam!
– Bodom gulladimi?

– Eh-he! So‘rama, bolam! Ko‘rib qo‘zing quvnaydi! Eh, bolam-a! O‘sha shaharingdan uch-to‘rt kunginaga ortib, bir kelib-ketsang, hammasini o‘zing ko‘rarding! Hammamiz seni sog‘indik, sog‘indim!

– Boraman, ena!
– Tezroq kelaqol!

– Ena! Haligi…
– Gapiraver, jon bolam!

– Yo‘q, o‘zim, hech narsa! Mayli, bo‘lmasa!
– Tani-joning sog‘ bo‘lsin!

Aloqa uzildi. Yuragimning bir chetiyam chirt uzildi. Izdan chiqqan poyezdday nima qilarimni, qayerga borishimni bilmay qoldim.

O‘rindiq yonidagi endi kurtak yozaman, deb turgan daraxt shoxlariga boqib bolaligimni esladim. Adirlarda maysalar bosh ko‘targan chog‘i. Bolaligimda qizlar gullagan bodom shoxini sindirib olib, chakkalariga taqqanlari, Bobotog‘ adirlari bag‘rida chopib qo‘y boqqanlarim esimga tushdi. Qalbimda zang qoplagan yam-yashil hayotga qayta jon ina boshladi. Xayolim beixtiyor o‘sha kunlarga uloqdi.

…Sinfdosh qizning sochidan tortib yig‘latganlarimni esdan chiqarib bo‘larkanmi?! Qo‘shnimizning bog‘idan olma uzib yeganlarimni xotiramdan o‘chirib tashlay olamanmi? Yoz kunlari tush payti uydagilarning ko‘zini shamg‘alat qilib yalangoyoq loyqa suvga cho‘milishga borganlarim hayotimning eng shirin lahzalariday tuyuldi. Issiq tuproqda yotib olib, quyoshda qorayganlarim-chi! Bolaligim menga har qachongidanam yaqinday tuyuldi.

Undan-da kichikligimda bobom yashil moshinasida meni katta shaharga olib borganini esladim. Univermagda ichiga odam sig‘adigan o‘yinchoq moshin ko‘zimga yaxshi ko‘rinib qolsa bo‘ladimi. O‘shani olib berasiz, deb yerga o‘tirib olib, tir-tir yengarlik qilib, butun univermagni oyoqqa turg‘izay deganman o‘shanda. Uyga qaytayotib meniki bo‘lishi kerak bo‘lgan narsa tobora ortda qolarkan, yig‘im yanada kuchaygan, shunda so‘nggi ilinj – sho‘pir bobomning sochidan tortdim. Cho‘lning o‘rtasida taqa-taq to‘xtadik. Moshinadan tushirildim. Ellik-yuz qadamcha ortda qolgach, battar yig‘lab moshinaning ortidan chopganimni eslab… yuzimga kulgi oraladi.

Qishlog‘imni qattiq sog‘inganimni his qilib telefon titishga tushdim. Internetdan sun’iy yo‘ldosh xaritasiga kirdim. U turgan joyimni ko‘rsatardi. Amallab qishlog‘imni topdim. Har gal uyga qaytayotganda meni quchoq ochib kutib oladigan Bo‘yrabobim kaftday edi. Badanimga chumoli o‘rmalaganday bo‘ldi. Tug‘ilgan tuprog‘ingni osmondan ko‘rish boshqacha bo‘larkan. Xaritadan bobo uyimni qidirdim. Bolaligimning ko‘p qismi o‘tgan uy ko‘zimga boshqacha ko‘rindi. Nariroqdagi ota uyimda iliqlikni his qildim. Mana, tomorqamiz, daraxtlarimiz, uyimiz. Xayolan uyimizning tomiga kirdim. U yerda kitoblar, kiyilmay qolgan kiyimlar, yana bir qancha buyumlar bor edi. Shiftda tag‘in nimadir osilib turibdi. Nima ekan-a? Axir bu beshik-ku! Meni, ukalarimni, singillarimni katta qilgan beshik! Onajonim tebratib tepasida bizga allalar aytib bergan beshik! Men tug‘ilganda quvongan bobom qora toldan yasagan mustahkam beshik!

Xaritani barmoqlarim bilan yig‘dim. Bo‘yrabob tag‘in kaftday bo‘lib qoldi. Qishloq adog‘idagi oq nuqtalarning nima ekaniga qiziqib, o‘sha joyni yaqinlashtirdim. Ne ko‘z bilan ko‘rayki, oq nuqtalar qabriston edi. Bir muddat jim qoldim. Ko‘milgan qarindoshlarimizni esladim. Xaritadagi qabriston bilan xayolimdagisini solishtirdim. Qabriston kengayib qolganday edi. Chindanam, men bilgan qabristonda birorta bo‘sh joy qolmabdi. Qo‘shilgan joyni yaqinlatdim. U yerda o‘n-o‘n beshta qabr ko‘zga tashlanardi. Men uchun hammasi yangi. Qishloqda bo‘lmaganimda kimlar olamdan o‘tdi ekan? Uydan ketganimdan beri ancha vaqt o‘tganini his qildim. Erta-indin qabrlar yonida yangi qabr paydo bo‘lishini o‘ylab yuragim uvishdi. O‘ylarim chuvalashib qoldi. Xaritani tezda yig‘dim. Qabriston kichrayib, qishloq ichida yo‘qoldi. O‘rnimdan qo‘zg‘aldim.

Sovuq xayollar bilan kitob do‘koniga kelib qolibman. Ichkariga kirdim. O‘qimagan kitoblarimni oldim. Pochtaga borib ularni ota uyim manziliga jo‘natma qildim. Kitobsuyar singlim uchun. Akasi o‘qiyolmagan kitoblarni hech bo‘lmasa u o‘qisin! Faqat Qur’oni Karimni o‘zim bilan olib qoldim. Shuurimda shifokorning sovuq gapi aks-sado berib, yuragimni titratib yubordi:

«Ertaga tonggacha bormaydi!»

Lekin tonggacha ulgurishim mumkin-ku!

«Xudoga shukr!»

Uyga shoshdim. Pochtadan chiqsam, qosh qorayibdi. Shu yaqindagi masjiddan kelayotgan shom azoni qulog‘imga doimgidan ayricha eshitildi:

Allohu akbar! Allohu akbar!..

Yomg‘ir kuchaygandi. Kun bo‘yi yonimda olib yurganim – hamshira bergan soyabonni endi ochmasam bo‘lmaydi. Bog‘ichini bo‘shatib, uni yoydim. O‘nta tirgagi bor boshpana boshimni to‘sdi. Uyga piyoda keta boshladim.

So‘ng qancha yurganimni, nimalar qilganimni, uyga qanday kelganimni eslolmayman. Bilganim, mutolaa jarayonida chindan yashayotganimni his qildim. Tongga yaqin uyqu elita boshlaganida esa o‘zimni ikki dunyo oralig‘ida tuydim. Qaytib ko‘z ochmasligimdan qo‘rqmay qo‘ydim. O‘qiganlarim yomg‘ir tomchilarining shitir-shitiriga qo‘shilib umrimda eshitmagan tovush – ko‘klamning yoqimli kuyi yanglig‘ miyamda aylanardi. O‘ylasam, kuy hayotning o‘ziga o‘xshash ekan. Kuy ibtido va intiho o‘rtasidagi ko‘prikligini angladim. Kuydan bo‘lak hech narsani idrok etolmasdim. Yurak urishlarim-da, nafas olishlarim-da, sassiz so‘zlarim-da, so‘ngsiz o‘ylarim-da kuy bo‘lib qolgandi. Men kuyga aylangandim. Borlig‘imni egallagan yoqimli kuyni ne tongki tongda eshik qo‘ng‘irog‘ining jarangi bo‘lib yubordi…

2016–2017 yillar.