Кибриё опа ҳаёт бўлганларида айни шу кунларда 100 ёшга кирган бўлардилар. Ишончим комилки, Абдулла Қаҳҳордек донишманд адибнинг ҳам турмушда, ҳам адабий фаолиятида садоқатли ёрдамчиси бўлган, таржимон сифатида ўзбек китобхонини жаҳон адабиётининг энг сара асарлари билан таништирган Кибриё Қаҳҳорованинг хизмати ҳеч қачон унитилмаслиги учун етарли асос бўлади.
КИБРИЁ ОПАНИ ЭСЛАБ
Хуршид Даврон
Кибриё опа болалик йилларини шундай эслайди: «Ўн ёшга кирганимда Ҳофиз Шерозий,Мирзо Бедил,Шайх Саъдий, Абдураҳмон Жомий асарларини ўқир эдим. Эркатой кўзларининг оқу қораси бўлганим учун дам қизим уйда ёлғизликда зерикиб, бирон касалликка чалинмасин деб, ёз фасли боққа кўчган маҳалламиздаги мактабга, кузда шаҳарга кўчиб келсак гузардаги отин ойидан сабоқ олишга юборар эдилар.
1930 йилда гузаримизда саводсизликни битириш курсига қатнай бошладим. Биринчи куниёқ ўқитувчи менинг саводимни кўриб, дарсдан сўнг гузаримиздаги 9-мактабга бошлаб борди. Мактаб директори, адабиёт ва ва математика муаллимлари мени имтиҳондан ўтказиб кўришгач, мактаб қошидаги ўқитувчилар тайёрлаш курсига тавсия қилишди. Мен олти ойлик курсинни икки ойда битириб, ўқитувчилик қила бошладим».
Ўша йиллари отаси ёрдамида қобилияти ўткир Кибриёхоним араб ва форс тилларини мукаммал ўрганиб олди, эски қўлёзмаларни ўқишгина эмас, шарҳлаш санъатини ҳам пухта эгаллади.
1932 йили Самарқанддаги тожик нашриётини бошқарган Садриддин Айний котибаси сифатида ишлай бошлайди.Нашриётда ишлар экан, атоқли адиб Садриддин Айний тавсияси билан у дастлаб муҳаррир, кейинчалик адабиёт бўлими мудираси вазифасига тайинланади.
1938 йили Айний домла маслаҳати билан Ленинград университети шарқшунослик факультетига ўқий бошлайди. Бу илм даргоҳида таниқли шарқшунос олим Болдирек қўлида таълим олган Кибриё Қаҳҳорова ўқиш давомида Тожикистон давлат нашриётининг Ленинград бўлимида муҳаррир сифатида ҳам ишлайди.
Иккинчи жаҳон уруши бошлангани учун Душанбега қайтган Кибриё Қаҳҳорова Тожикистон радиоқўмитасида бош муҳаррир ва Тожикистон комсомол қўмитасида масъул ходим сифатида фаолият юритади. У айни ўша йиллари таниқли тожик шоири Мирсаид Миршакар билан оила қуради.
1943 йили Туркистон ҳарбий округининг «Фрунзевец» газетасига ҳарбий таржимон сифатида иш бошлаган Кибриё Қаҳҳорованинг Тошкентдаги фаолияти бошланади. У газетада ҳам мухбир, ҳам таржимон сифатида ишлади. Тошкентда ишлаган йиллари Кибриё Қаҳҳорова атоқли ўзбек адиби Абдулла Қаҳҳор билан танишади.Улар биринчи марта 1944 йилнинг июль ойида Ҳамза театрининг эски биносида учрашишди. Кибриёхоним дугонаси билан театрга спектакл кўриш учун ҳарбий газетада ишлагани учун лейтенант формасида борган эди. Ўша кундан бошлаб улар тўққиз ой давомида учрашиб юришади. Ниҳоят, 1945 йилнинг 12 апрелида улар никоҳдан ўтишди. Тақдир 37 ёшга тўлиб, ўттиз саккизга кетаётган бир дамда Абдулла Қаҳҳорга Кибриёхонимдек дидлди, оқила ёстиқдошни туҳфа қилди. Замондошлари хотираларида кўп бор ёзилганидек, Абдулла Қаҳҳор уч-тўрт ўтмасданоқ Кибриёхонимга буткул суяниб қолди — Кибриёхонимсиз бир лаҳза ҳам ўзини қўярга жой тополмас, қаерга борса Кибриёхонимни, ўзининг ибораси билан айтганда «носқовоқдай белига тугиб олар эди».
Абдулла Қаҳҳор маслаҳати ва кўмаги билан Кибриё Қаҳҳорова таржимонлик билан жиддий шуғуллана бошлайди.Адабиётшунос олим О. Шарафиддинов таъкидлаганидек, «Кибриёхоним Абдулла Қаҳҳор мактабини ўтаб, йирик таржимон бўлиб етишди. Бу ўринда Кибриё Қаҳҳорованинг таржима бобидаги энг йирик ишини алоҳида таъкидлаймиз. Бу иш — Лев Толстойнинг «Уруш ва тинчлик» эпопеясининг таржимасидир. Бу иш, асосан, Абдулла Қаҳҳор билан ижодий ҳамкорликда бажарилди. Маълумки,эпопеянинг биринчи китобини Абдулла Қаҳҳор таржима қилган эди. Иккинчи ва учинчи китобларни улар биргаликда таржима қилишди. Эпопеянинг тўртинчи китобини эса Кибриёхоним Абдулла Қаҳҳор вафотидан сўнг ёлғиз ўзи таржима қилди. Жаҳон адабиётининг бунақа шоҳ асарларини ўзбек тилига таржима қилиш бугунги ўзбек маданиятининг ривожи учун қанчалик муҳим эканини гапириб ўтирмаса ҳам бўлади».
Максим Горькийнинг «Она», «Менинг университетларим», Садриддин Айнийнинг «Эски мактаб», Александр Серафимовичнинг «Темир оқим», Михаил Зошченко ҳикоялари, Чингиз Айматовнинг «Оқ кема», мумтоз форс-тожик адабиётининг ёрқин сиймолари Муҳаммад Авфий,Убайд Зоконий, Али Сафий асарларини ўбек китобхони Кибриё Қаҳҳорова таржималари орқали ўқий бошлади. Шунингдек, Кибриё Қаҳҳорова Абдулла Аҳҳорнинг кўплаб асарларини тожик тилига таржима қилади.Бу иши билан у атоқли ўзбек адибининг ижодини тарғиб қилиб қўяқолгани йўқ,балки, икки халқ — ўзбек ва тожик халқлари ўртасидаги адабий қардошлик ишига катта ҳисса қўшди.
Абдулла Қаҳҳор билан Кибриё Қаҳҳорова узоқ йиллар бахтли ҳаёт кечиришди. Буюк адибнинг оҳир хасталик билан олишган сўнгги кунлари Кибриё опа ҳар лаҳза унинг ёнида бўлди.
Орадан йиллар ўтиб, Кибриё опа Абдулла Қаҳҳор билан ўтказган кунлари ҳақида «Чорак аср ҳамнафас» номли хотиралар китобини ёзди. У 1987 йили «Ўзбекистонда хизмат кўрсатган маданият ходими» унвони билан тақдирланди.
Кибриё Қаҳҳорова 1996 йил 26 сентябрда саксон икки ёшида оламдан ўтди.
Мен Кибриё опа билан Абдулла Қаҳҳор ҳовлисидаги хурмо дарахти остида бир неча бор суҳбатлашганман. Опанинг Абдулла Қаҳҳор, Самарқандда кечган болалиги ҳақидаги хотираларини мароқ билан эшитганман, фақат шу хонадонда тайёрланадиган жимжилоқдек кичик самарқандча барак — чучваранинг таъми ҳамон оғзимда. «Чучвара» дегани ҳам асли «тўши барра»дан пайдо бўлган»,- дерди ҳар сафар дастурхон атрофида ўтирганимизда Кибриё опа. Ҳар икки тилнинг мукаммал билимдони бўлган опадан ҳар суҳбатда бир олам сўзлар маъноларини билиб олганман.
Кибриё опа ҳаёт бўлганларида айни шу кунларда 100 ёшга кирган бўлардилар. Ишончим комилки, Абдулла Қаҳҳордек донишманд адибнинг ҳам турмушда, ҳам адабий фаолиятида садоқатли ёрдамчиси бўлган, таржимон сифатида ўзбек китобхонини жаҳон адабиётининг энг сара асарлари билан таништирган Кибриё Қаҳҳорованинг хизмати ҳеч қачон унитилмаслиги учун етарли асос бўлади.
БИР УЧРАШУВ ТАРИХИ
Муҳаммад Очил
1988 йилнинг тираҳмоҳ фасли эди. Аниқроғи, 1 октябр куни Касби тумани Хўжаҳайрон қишлоғидаги янги қурилган мактабга адиб Абдулла Қаҳҳор номи берилиши муносабати билан шаҳри азим Тошкентдан Кибриё Қаҳҳорова, «Шарқ юлдузи» журнали бўлим мудири, адабиётшунос Ортиқбой Абдуллаев, шоир Маъруф Жалил Қарши шаҳрига ташриф буюришди. Сафарда меҳмонларга ҳамроҳлик қилиш Ёзувчилар уюшмаси вилоят бўлими раҳбари сифатида каминага юклатилганди.
Бир томони яйдоқ даштга туташ майдон, унга зеб бериб турган, ҳали бўёқ ҳиди аримаган янги мактаб биноси остонасида бизни карнай-сурнай садолари остида кутиб олишди. Кибриё опа анвойи гуллар оғушида қолди… Туман раҳбари табригидан сўнг, мактаб рўпарасидаги гулзор ўртасида ўрнатилган адибнинг бронзадан ишланган бюсти устидаги парда кўтарилди. Йиғилганлар кўз ўнгида (маҳаллий ҳайкалтарош Бахтиёр Анваров ишлаган) Абдулла Қаҳҳорнинг ўйчан ва жиддий қиёфаси намоён бўлди. Олқиш садолари янгради. Дастлаб адабиётшунос олим Ортиқбой Абдуллаев ва шоир Маъруф Жалил адиб ижоди ва ҳаёти билан боғлиқ хотираларидан сўзлаб беришди.
Ниҳоят, кутилган дақиқалар келди. Сўз навбати таниқли таржимон, адабиётшунос, адибнинг рафиқаси Кибриё Қаҳҳоровага берилди.
Одмигина, дид билан кийинган етмиш беш «баҳорни қаршилаган» бўлса-да, аммо ёшига нисбатан тетик Кибриё опанинг талаффузидан ҳаяжон оғушида эканлиги яққол сезилиб турарди:
— Муҳтарам устоз адиб Абдулла Қаҳҳорнинг адабиётга меҳрли шундай муҳиблари борлигидан азбаройи бошим кўкка етди, — деди самимий тарзда Кибриё опа. — Қалбимда мавж урган яна бир туйғу шундан иборатки, сиз билан айни устоз вафотига 20 йил тўлган паллада учрашиб, ул зоти муборакнинг руҳларини шод қилиб ўтирибмиз. Очиғи, мен азиз инсонимдан ажрагач, бу ёғига узоқ яшай олмасам керак, деб ўйлагандим. Аммо Абдулла Қаҳҳордек сўз санъаткори билан ўтказган чорак асрлик умримнинг нурли хотиралари мени шу ёшгача олиб келди. Қалбим тўрида сақлаб келаётган зариф хотираларни одамларга айтиб бериш, лозим бўлса қоғозга тушириш учун ҳам яшашим керак, деб ўйладим…
Албатта, йигирма йил муқаддам ўтган бу мулоқотда бошдан-оёқ, «нима гап-нима сўз бўлгани»ни бугун тўлалигича баён этишим мушкул. Аммо «Кундалик» тутганлигим учун қоғозда муҳрланиб қолган айрим тафсилотларни келтириш имкониятига эга эканлигимдан мамнунман. Кибриё опанинг ўша анжуманда изҳор қилган фикрлари кейинчалик юзага келган у кишининг «Чорак аср ҳамнафас» китобида акс этди.
— Эзгуликнинг катта-кичиги бўлмайди. Сизларни ишонтириб айтаманки, ҳали йиллар келадики, устоз, беназир сўз санъаткори Абдулла Қаҳҳорнинг номи муносиб тарзда ўз қадрини топади, — деганди қатъий ишонч билан у .
Учрашув ўрталарига келиб сочини бошига чамбарак қилган, одмигина чит кўйлаги нозиккина қоматига мос тушган қиз шаҳдам қадамлар билан даврага чиқиб келганча адибнинг рафиқасига гулдаста тақдим этди.
— Узр, опа… Далада ушланиб қолдим. Кейин, кечикмай дея от чоптирганча келяпман! Йўл-йўлакай чўл гулларидан атайин сизга…
Қиз бироз тин олди. Сўнг кўзларидан учқунлар сачратганча сўради.
— Кибриё опа… Айтинг-чи, мени кимга ўхшатяпсиз?
Кибриё Қаҳҳорова бир гулдастага, бир қизга синчков тикиларкан, майин кулимсиради.
— Шижоатингиз, нозик-ниҳоллилигингиз… от чоптириб юришингиз… ўзи айтиб турибди-ку! Албатта, Саида… «Синчалакхон» — сиз-да!
Ёш-яланглар турган орқа тарафдан гуррос кулги кўтарилди. Қиз уларга қараб қўл силкитиб қўяркан, шўх-шондонлигининг тахини бузмади.
— Қойил, топдингиз! Фақат исмим Саида эмас, уйқаш… Сайгул! Орзу-ниятим, келажакда севган ана шу қаҳрамоним сингари ҳаётда ҳар қандай қийинчиликлардан чўчимайдиган жасур ва шижоатли бўлиш… Сиздан илтимос, бугун дала шийпонимизда меҳмон бўлсангиз. Қизларимизнинг сизга айтадиган сиру-синоатлари бир дунё!
Сайгулнинг рафтори тансиқ ҳисларни қўзғаб юбордими, Кибриё опа завқ билан энг тотли хотираларини эслади, бир соатдан кўп тингловчиларни ўзига қаратиб ўтирди.
Учрашув ниҳоясида кўкси орден-медалга тўла, кекса киши минбарга кўтарилди-да:
— Кибриёхоним, синглим… Менинг ёшим саксондан сакраган. Кекса маорифчи педагог, уруш қатнашчисиман. Адиб Абдулла Қаҳҳорнинг памфлет, фелетонларини жангоҳларда ўқиб руҳланганман. Ҳаётга муҳаббат, инсонларга меҳр кўрсатишга ундаган туйғуни ҳам ана шу севимли ёзувчимиз асарларидан олганман. Аммо биз бугун Абдулла Қаҳҳорни қайтадан кашф этдик. Буларнинг барчаси, албатта, сиз туфайли. Яна шунга имон келтирдикки, тақдир сиздай умр йўлдошини туҳфа этиб, Абдулла Қаҳҳорга бебаҳо бахт ато этган экан! Пойқадамингиз хосиятли, фаришта аёл экансиз! Умрингиздан барака топинг…, — деди ҳаяжон билан.
«Умр деганлари — оқар сувдек гап», деб бежиз айтишмаган-да. Ўша учрашувда мухлисларига кўпдан-кўп ибратли ҳикоялар, дилбар шеърлар ўқиб берган устоз Абдулла Қаҳҳорнинг умр йўлдоши, адабиётшунос Кибриё Қаҳҳорова ҳам хокисор шоир Маъруф Жалил ҳам бугун ҳаёт эмаслар. Аммо ўша учрашув ҳамон менинг ёдимда. Ўйлайманки, унда иштирок этганлар ҳам унутишмаган.
Кези келганда таъкидлаш лозим, Кибриё Қаҳҳорова учрашувда башорат тарзида айтган: «Буюк сўз санъаткори Абдулла Қаҳҳорнинг номи муносиб тарзда ўз қадрини топадиган кунлар»га етиб келдик. Бунга исбот сифатида шу йил адиб таваллудининг 100 йиллиги муносабати билан бўлиб ўтган тантаналарни эслаш кифоя.
«Ҳуррият» газетасидан олинди.
Яна шу мавзуда мутолаа қилинг:
МЕН ДАРДИМНИ КИМГА АЙТАМАН? Кибриё Қаҳҳорова билан суҳбат (“Шарқ юлдузи” журнали, 1989 йил, 12-сон)
Kibriyo opa hayot bo’lganlarida ayni shu kunlarda 100 yoshga kirgan bo’lardilar. Ishonchim komilki, Abdulla Qahhordek donishmand adibning ham turmushda, ham adabiy faoliyatida sadoqatli yordamchisi bo’lgan, tarjimon sifatida o’zbek kitobxonini jahon adabiyotining eng sara asarlari bilan tanishtirgan Kibriyo Qahhorovaning xizmati hech qachon unitilmasligi uchun yetarli asos bo’ladi.
KIBRIYO OPANI ESLAB
Xurshid Davron
Kibriyo Qahhorova 1914 yil 14 aprelda Samarqandda o’z davrining ma’rifatli kishilaridan bo’lgan Lutfullo Maxsum Fayzulloev oilasida dunyoga kelgan. Lutfullo Maxsum qizi tug’ilganda 56 yoshda edi, shuning uchun bo’lsa kerak, hamma farzandlari ichida unga alohida mehr bilan qaraydi va bolaligidan o’zi o’qitib, o’zida hamma bilimlarni qiziga o’tkazishga intiladi.Ota Kibriyoni qizaloqlik chog’idan “Mullo Kibriyo” deb chaqirar, bu bilan farzandini ilm va ma’rifat sohibi bo’lishiga da’vat etardi.
Kibriyo opa bolalik yillarini shunday eslaydi: «O’n yoshga kirganimda Hofiz Sheroziy,Mirzo Bedil,Shayx Sa’diy, Abdurahmon Jomiy asarlarini o’qir edim. Erkatoy ko’zlarining oqu qorasi bo’lganim uchun dam qizim uyda yolg’izlikda zerikib, biron kasallikka chalinmasin deb, yoz fasli boqqa ko’chgan mahallamizdagi maktabga, kuzda shaharga ko’chib kelsak guzardagi otin oyidan saboq olishga yuborar edilar.
1930 yilda guzarimizda savodsizlikni bitirish kursiga qatnay boshladim. Birinchi kuniyoq o’qituvchi mening savodimni ko’rib, darsdan so’ng guzarimizdagi 9-maktabga boshlab bordi. Maktab direktori, adabiyot va va matematika muallimlari meni imtihondan o’tkazib ko’rishgach, maktab qoshidagi o’qituvchilar tayyorlash kursiga tavsiya qilishdi. Men olti oylik kursinni ikki oyda bitirib, o’qituvchilik qila boshladim».
O’sha yillari otasi yordamida qobiliyati o’tkir Kibriyoxonim arab va fors tillarini mukammal o’rganib oldi, eski qo’lyozmalarni o’qishgina emas, sharhlash san’atini ham puxta egalladi.
1932 yili Samarqanddagi tojik nashriyotini boshqargan Sadriddin Ayniy kotibasi sifatida ishlay boshlaydi.Nashriyotda ishlar ekan, atoqli adib Sadriddin Ayniy tavsiyasi bilan u dastlab muharrir, keyinchalik adabiyot bo’limi mudirasi vazifasiga tayinlanadi.
1938 yili Ayniy domla maslahati bilan Leningrad universiteti sharqshunoslik fakul`tetiga o’qiy boshlaydi. Bu ilm dargohida taniqli sharqshunos olim Boldirek qo’lida ta’lim olgan Kibriyo Qahhorova o’qish davomida Tojikiston davlat nashriyotining Leningrad bo’limida muharrir sifatida ham ishlaydi.
Ikkinchi jahon urushi boshlangani uchun Dushanbega qaytgan Kibriyo Qahhorova Tojikiston radioqo’mitasida bosh muharrir va Tojikiston komsomol qo’mitasida mas’ul xodim sifatida faoliyat yuritadi. U ayni o’sha yillari taniqli tojik shoiri Mirsaid Mirshakar bilan oila quradi.
1943 yili Turkiston harbiy okrugining «Frunzevets» gazetasiga harbiy tarjimon sifatida ish boshlagan Kibriyo Qahhorovaning Toshkentdagi faoliyati boshlanadi. U gazetada ham muxbir, ham tarjimon sifatida ishladi. Toshkentda ishlagan yillari Kibriyo Qahhorova atoqli o’zbek adibi Abdulla Qahhor bilan tanishadi.Ular birinchi marta 1944 yilning iyul` oyida Hamza teatrining eski binosida uchrashishdi. Kibriyoxonim dugonasi bilan teatrga spektakl ko’rish uchun harbiy gazetada ishlagani uchun leytenant formasida borgan edi. O’sha kundan boshlab ular to’qqiz oy davomida uchrashib yurishadi. Nihoyat, 1945 yilning 12 aprelida ular nikohdan o’tishdi. Taqdir 37 yoshga to’lib, o’ttiz sakkizga ketayotgan bir damda Abdulla Qahhorga Kibriyoxonimdek didldi, oqila yostiqdoshni tuhfa qildi. Zamondoshlari xotiralarida ko’p bor yozilganidek, Abdulla Qahhor uch-to’rt o’tmasdanoq Kibriyoxonimga butkul suyanib qoldi — Kibriyoxonimsiz bir lahza ham o’zini qo’yarga joy topolmas, qaerga borsa Kibriyoxonimni, o’zining iborasi bilan aytganda «nosqovoqday beliga tugib olar edi».
Abdulla Qahhor maslahati va ko’magi bilan Kibriyo Qahhorova tarjimonlik bilan jiddiy shug’ullana boshlaydi.Adabiyotshunos olim O. Sharafiddinov ta’kidlaganidek, «Kibriyoxonim Abdulla Qahhor maktabini o’tab, yirik tarjimon bo’lib yetishdi. Bu o’rinda Kibriyo Qahhorovaning tarjima bobidagi eng yirik ishini alohida ta’kidlaymiz. Bu ish — Lev Tolstoyning «Urush va tinchlik» epopeyasining tarjimasidir. Bu ish, asosan, Abdulla Qahhor bilan ijodiy hamkorlikda bajarildi. Ma’lumki,epopeyaning birinchi kitobini Abdulla Qahhor tarjima qilgan edi. Ikkinchi va uchinchi kitoblarni ular birgalikda tarjima qilishdi. Epopeyaning to’rtinchi kitobini esa Kibriyoxonim Abdulla Qahhor vafotidan so’ng yolg’iz o’zi tarjima qildi. Jahon adabiyotining bunaqa shoh asarlarini o’zbek tiliga tarjima qilish bugungi o’zbek madaniyatining rivoji uchun qanchalik muhim ekanini gapirib o’tirmasa ham bo’ladi».
Maksim Gor`kiyning «Ona», «Mening universitetlarim», Sadriddin Ayniyning «Eski maktab», Aleksandr Serafimovichning «Temir oqim», Mixail Zoshchenko hikoyalari, Chingiz Aymatovning
«Oq kema», mumtoz fors-tojik adabiyotining yorqin siymolari Muhammad Avfiy,Ubayd Zokoniy, Ali Safiy asarlarini o’bek kitobxoni Kibriyo Qahhorova tarjimalari orqali o’qiy boshladi. Shuningdek, Kibriyo Qahhorova Abdulla Ahhorning ko’plab asarlarini tojik tiliga tarjima qiladi.Bu ishi bilan u atoqli o’zbek adibining ijodini targ’ib qilib qo’yaqolgani yo’q,balki, ikki xalq — o’zbek va tojik xalqlari o’rtasidagi adabiy qardoshlik ishiga katta hissa qo’shdi.
Abdulla Qahhor bilan Kibriyo Qahhorova uzoq yillar baxtli hayot kechirishdi. Buyuk adibning ohir xastalik bilan olishgan so’nggi kunlari Kibriyo opa har lahza uning yonida bo’ldi.
Oradan yillar o’tib, Kibriyo opa Abdulla Qahhor bilan o’tkazgan kunlari haqida «Chorak asr hamnafas» nomli xotiralar kitobini yozdi. U 1987 yili «O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan madaniyat xodimi» unvoni bilan taqdirlandi.
Kibriyo Qahhorova 1996 yil 26 sentyabrda sakson ikki yoshida olamdan o’tdi.
Men Kibriyo opa bilan Abdulla Qahhor hovlisidagi xurmo daraxti ostida bir necha bor suhbatlashganman. Opaning Abdulla Qahhor, Samarqandda kechgan bolaligi haqidagi xotiralarini maroq bilan eshitganman, faqat shu xonadonda tayyorlanadigan jimjiloqdek kichik samarqandcha barak — chuchvaraning ta’mi hamon og’zimda. «Chuchvara» degani ham asli «to’shi barra»dan paydo bo’lgan»,- derdi har safar dasturxon atrofida o’tirganimizda Kibriyo opa. Har ikki tilning mukammal bilimdoni bo’lgan opadan har suhbatda bir olam so’zlar ma’nolarini bilib olganman.
Kibriyo opa hayot bo’lganlarida ayni shu kunlarda 100 yoshga kirgan bo’lardilar. Ishonchim komilki, Abdulla Qahhordek donishmand adibning ham turmushda, ham adabiy faoliyatida sadoqatli yordamchisi bo’lgan, tarjimon sifatida o’zbek kitobxonini jahon adabiyotining eng sara asarlari bilan tanishtirgan Kibriyo Qahhorovaning xizmati hech qachon unitilmasligi uchun yetarli asos bo’ladi.
BIR UCHRASHUV TARIXI
Muhammad Ochil
1988 yilning tirahmoh fasli edi. Aniqrog’i, 1 oktyabr kuni Kasbi tumani Xo’jahayron qishlog’idagi yangi qurilgan maktabga adib Abdulla Qahhor nomi berilishi munosabati bilan shahri azim Toshkentdan Kibriyo Qahhorova, «Sharq yulduzi» jurnali bo’lim mudiri, adabiyotshunos Ortiqboy Abdullaev, shoir Ma’ruf Jalil Qarshi shahriga tashrif buyurishdi. Safarda mehmonlarga hamrohlik qilish Yozuvchilar uyushmasi viloyat bo’limi rahbari sifatida kaminaga yuklatilgandi.
Bir tomoni yaydoq dashtga tutash maydon, unga zeb berib turgan, hali bo’yoq hidi arimagan yangi maktab binosi ostonasida bizni karnay-surnay sadolari ostida kutib olishdi. Kibriyo opa anvoyi gullar og’ushida qoldi… Tuman rahbari tabrigidan so’ng, maktab ro’parasidagi gulzor o’rtasida o’rnatilgan adibning bronzadan ishlangan byusti ustidagi parda ko’tarildi. Yig’ilganlar ko’z o’ngida (mahalliy haykaltarosh Baxtiyor Anvarov ishlagan) Abdulla Qahhorning o’ychan va jiddiy qiyofasi namoyon bo’ldi. Olqish sadolari yangradi. Dastlab adabiyotshunos olim Ortiqboy Abdullaev va shoir Ma’ruf Jalil adib ijodi va hayoti bilan bog’liq xotiralaridan so’zlab berishdi.
Nihoyat, kutilgan daqiqalar keldi. So’z navbati taniqli tarjimon, adabiyotshunos, adibning rafiqasi Kibriyo Qahhorovaga berildi.
Odmigina, did bilan kiyingan yetmish besh «bahorni qarshilagan» bo’lsa-da, ammo yoshiga nisbatan tetik Kibriyo opaning talaffuzidan hayajon og’ushida ekanligi yaqqol sezilib turardi:
— Muhtaram ustoz adib Abdulla Qahhorning adabiyotga mehrli shunday muhiblari borligidan azbaroyi boshim ko’kka yetdi, — dedi samimiy tarzda Kibriyo opa. — Qalbimda mavj urgan yana bir tuyg’u shundan iboratki, siz bilan ayni ustoz vafotiga 20 yil to’lgan pallada uchrashib, ul zoti muborakning ruhlarini shod qilib o’tiribmiz. Ochig’i, men aziz insonimdan ajragach, bu yog’iga uzoq yashay olmasam kerak, deb o’ylagandim. Ammo Abdulla Qahhordek so’z san’atkori bilan o’tkazgan chorak asrlik umrimning nurli xotiralari meni shu yoshgacha olib keldi. Qalbim to’rida saqlab kelayotgan zarif xotiralarni odamlarga aytib berish, lozim bo’lsa qog’ozga tushirish uchun ham yashashim kerak, deb o’yladim…
Albatta, yigirma yil muqaddam o’tgan bu muloqotda boshdan-oyoq, «nima gap-nima so’z bo’lgani»ni bugun to’laligicha bayon etishim mushkul. Ammo «Kundalik» tutganligim uchun qog’ozda muhrlanib qolgan ayrim tafsilotlarni keltirish imkoniyatiga ega ekanligimdan mamnunman. Kibriyo opaning o’sha anjumanda izhor qilgan fikrlari keyinchalik yuzaga kelgan u kishining «Chorak asr hamnafas» kitobida aks etdi.
— Ezgulikning katta-kichigi bo’lmaydi. Sizlarni ishontirib aytamanki, hali yillar keladiki, ustoz, benazir so’z san’atkori Abdulla Qahhorning nomi munosib tarzda o’z qadrini topadi, — degandi qat’iy ishonch bilan u .
Uchrashuv o’rtalariga kelib sochini boshiga chambarak qilgan, odmigina chit ko’ylagi nozikkina qomatiga mos tushgan qiz shahdam qadamlar bilan davraga chiqib kelgancha adibning rafiqasiga guldasta taqdim etdi.
— Uzr, opa… Dalada ushlanib qoldim. Keyin, kechikmay deya ot choptirgancha kelyapman! Yo’l-yo’lakay cho’l gullaridan atayin sizga…
Qiz biroz tin oldi. So’ng ko’zlaridan uchqunlar sachratgancha so’radi.
— Kibriyo opa… Ayting-chi, meni kimga o’xshatyapsiz?
Kibriyo Qahhorova bir guldastaga, bir qizga sinchkov tikilarkan, mayin kulimsiradi.
— Shijoatingiz, nozik-niholliligingiz… ot choptirib yurishingiz… o’zi aytib turibdi-ku! Albatta, Saida… «Sinchalakxon» — siz-da!
Yosh-yalanglar turgan orqa tarafdan gurros kulgi ko’tarildi. Qiz ularga qarab qo’l silkitib qo’yarkan, sho’x-shondonligining taxini buzmadi.
— Qoyil, topdingiz! Faqat ismim Saida emas, uyqash… Saygul! Orzu-niyatim, kelajakda sevgan ana shu qahramonim singari hayotda har qanday qiyinchiliklardan cho’chimaydigan jasur va shijoatli bo’lish… Sizdan iltimos, bugun dala shiyponimizda mehmon bo’lsangiz. Qizlarimizning sizga aytadigan siru-sinoatlari bir dunyo!
Saygulning raftori tansiq hislarni qo’zg’ab yubordimi, Kibriyo opa zavq bilan eng totli xotiralarini esladi, bir soatdan ko’p tinglovchilarni o’ziga qaratib o’tirdi.
Uchrashuv nihoyasida ko’ksi orden-medalga to’la, keksa kishi minbarga ko’tarildi-da:
— Kibriyoxonim, singlim… Mening yoshim saksondan sakragan. Keksa maorifchi pedagog, urush qatnashchisiman. Adib Abdulla Qahhorning pamflet, feletonlarini jangohlarda o’qib ruhlanganman. Hayotga muhabbat, insonlarga mehr ko’rsatishga undagan tuyg’uni ham ana shu sevimli yozuvchimiz asarlaridan olganman. Ammo biz bugun Abdulla Qahhorni qaytadan kashf etdik. Bularning barchasi, albatta, siz tufayli. Yana shunga imon keltirdikki, taqdir sizday umr yo’ldoshini tuhfa etib, Abdulla Qahhorga bebaho baxt ato etgan ekan! Poyqadamingiz xosiyatli, farishta ayol ekansiz! Umringizdan baraka toping…, — dedi hayajon bilan.
«Umr deganlari — oqar suvdek gap», deb bejiz aytishmagan-da. O’sha uchrashuvda muxlislariga ko’pdan-ko’p ibratli hikoyalar, dilbar she’rlar o’qib bergan ustoz Abdulla Qahhorning umr yo’ldoshi, adabiyotshunos Kibriyo Qahhorova ham xokisor shoir Ma’ruf Jalil ham bugun hayot emaslar. Ammo o’sha uchrashuv hamon mening yodimda. O’ylaymanki, unda ishtirok etganlar ham unutishmagan.
Kezi kelganda ta’kidlash lozim, Kibriyo Qahhorova uchrashuvda bashorat tarzida aytgan: «Buyuk so’z san’atkori Abdulla Qahhorning nomi munosib tarzda o’z qadrini topadigan kunlar»ga yetib keldik. Bunga isbot sifatida shu yil adib tavalludining 100 yilligi munosabati bilan bo’lib o’tgan tantanalarni eslash kifoya.
«Hurriyat» gazetasidan olindi.
Yana shu mavzuda mutolaa qiling:
Men dardimni kimga aytaman? Kibriyo Qahhorova bilan suhbat (“Sharq yulduzi” jurnali, 1989 yil, 12-son)
