Хокку тасвирий санъатга яқиндир. Рассомлар хоккуда тасвирланган ифодани расмда акс эттириши ёки шоир рассом чизган суратга қараб хокку ёзиши мумкин. Шамол, булбул навоси, какку овози, умуман, ҳар бир товушнинг ўз маъноси бор ва бу ҳар хил кайфият ва ҳиссиёт уйғотади. Эътиборсиз ўқилган учлик ўзининг асл маъносидан маҳрумдир (Рауф Парфининг сўзбошисидан).

ХОККУНИНГ ИЛК ТАРЖИМОНИ
Олим ОЛТИНБЕК,
филология фанлари номзоди

Рауф Парфи замонавий ўзбек шеъриятини бир қатор шеърий шакллар ва жанрлар билан бойитган шоир. Хокку, танка, рондо, рондел каби жаҳон поэзияси жанрларининг миллий шеъриятимизга кириб келиши, бевосита, шоир номи билан боғлиқ. “Хоккулар” номи остида чоп этилган унинг илк учликлари 1963 йилда ёзилган эди. 1961 йилда таржима қилинган олтмишта хокку эса шоирнинг япон шеърияти билан жуда эрта қизиққанини кўрсатади. Қизиғи шундаки, бу таржималар бугунга қадар эълон қилинмаган. Улар Сулҳида Ёлғиз қўлида сақланаётган дафтарларнинг биридан ўрин олган. Шоирдан 50–60-йиллар ижодини ўзида жамлаган йигирмата (ҳозирча топилганлари) дафтар сақланиб қолган. Уларнинг аксарияти кўп варақли умумий дафтарлар. Таржима хоккулар ўрин олгани эса мавжуд дафтарларнинг хронология бўйича еттинчиси ҳисобланади. У 57 варақ (114 бет)дан иборат. Дафтар рус шоири Иван Саввич Никитин шеърларининг таржимаси (жами бешта) билан очилади. 12-бетдан шоирнинг ўз шеърлари бошланган. Уларнинг “Таъқиб этса ва сочса ғазаб…” мисраси билан бошланувчи иккинчи шеъри тагида “25. 07. 61” (13-бет), сўнгги шеъри ҳисобланган “Майли, ёмғир қуйсин асабий…” манзумаси остида эса “27. 11. 1961” (109-бет) саналари қўйилган. Демак 7-дафтардаги Рауф Парфи шеърлари 1961 йилнинг тахминан 25 июлидан 27 ноябри оралиғида ёзилган. Бу, айни пайтда, дафтар тутилган пайтни ҳам англатади. Дафтарда Рауф Парфи қаламига мансуб деярли ҳар битта шеърнинг ёзилиш санаси кўрсатилган, аммо хоккулар таржимаси остида сана йўқ. Буни аниқлашнинг биргина йўли бор: улардан олдинги ва кейинги шеърлар санасига эътиборни қаратиш. Хоккулардан олдинги “Мағрур-мағрур сен ташла одим …” деб бошланувчи шеър 22. 11. 1961 да, улардан кейинги “Майли, ёмғир қуйсин асабий…” шеъри эса 27. 11. 1961 санасида ёзилган. Демак, бундан маълум бўладики, хоккулар жуда қисқа вақтда – 1961 йилнинг 22–27 ноябр кунларида таржима қилинган. Бу пайтда таржимон 2-курс талабаси эди. Айнан шу курсда уларга “Бадиий таржима назарияси ва практикаси” фани ўтилган. Биз эътиборингизни қаратган 7-дафтарнинг 64–69-бетларида келган “Бадиий таржима назарияси ва практикаси” бўйича адабиётлар рўйхати ва шу фаннинг кириш маърузаси фикримизга далил. Шоирнинг курсдоши Назира Қозоқбоеванинг қуйидаги хотираси эса Рауф Парфининг таржимонлик фаолияти билан боғлиқ тасаввуримизни янада кенгайтиради: “Мухбирлик бўлими талабаларига таржима назариясидан асосан устоз Ғайбулла Ас-Салом дарс ўтардилар. Бу фан бизнинг энг севимли ихтисослик фанимиз эди. Амалий машғулотлар давомида домла талабаларни 2 гуруҳга ажратиб, 2 хил топшириқ берардилар: шеърий матн таржимаси ва насрий матн таржимаси. Шеърий матн таржимасини кўпроқ Рауфга юклардилар ва унинг таржималаридан беҳад қувонганлари бугунгидай кўз олдимда”.[1] Дарҳақиқат, Рауф Парфи ўқишга киргунга қадар таржимон сифатида бир қадар шаклланиб улгирган эди. Чунки унинг таржимонлик фаолияти 1956 йилдан бошланган. Ёш шоир хоккуларга қадар тўқсон битта (ҳозирча бизга маълумлари) шеър таржима қилган. Улар жаҳон шеъриятининг И. В. Гёте, А. С. Пушкин, М. Ю. Лермонтов, А. Кольцов, А. Фет, Ф. Тютчев, А. Мицкевич, Ҳ. Ҳейне, П. Верлен, В. Брюсов, А. Блок, М. Эминеску каби йирик вакиллари қаламига мансуб. Буларнинг барчаси Р. Парфининг Ғайбулла Саломов дарсларига қадар ҳам таржимада анча-мунча тажриба тўплаганини кўрсатади.

Япон хоккулари таржимасига қўл урган 1961 йилда Рауф Парфининг рус тилини билиш даражаси, шеър таржимаси борасида орттирган тажрибаларидан ташқари япон шеърияти билан ҳам етарлича маълумотга эга эди. Дафтарнинг 96-саҳифасида “Учлик” сарлавҳаси остида келган бир бетлик маълумот ҳам шунга гувоҳлик беради:

“УЧЛИК

Япон поэзиясида хокку деб аталувчи шеърнинг бир тури бўлиб, қисқалиги ва гўзаллиги билан ўзига хосдир. Хоккуда табиат ва табиат орқали инсон кайфияти акс эттирилади. Хокку уч мисрадан ташкил топган қофиясиз шеърдир. Биринчи мисра беш бўғин, иккинчи мисра етти бўғин, учинчи мисра беш бўғин – ҳаммаси ўн етти бўғин бўлиб, бу шакл қатъий эмас.

Хокку ёзиш катта мазмунни оз сўз билан ифода этиш санъатидир.

Хокку тасвирий санъатга яқиндир. Рассомлар хоккуда тасвирланган ифодани расмда акс эттириши ёки шоир рассом чизган суратга қараб хокку ёзиши мумкин. Шамол, булбул навоси, какку овози, умуман, ҳар бир товушнинг ўз маъноси бор ва бу ҳар хил кайфият ва ҳиссиёт уйғотади. Эътиборсиз ўқилган учлик ўзининг асл маъносидан маҳрумдир.

Вера Маркова томонидан санъаткорона таржима этилган қуйидаги учликларни ўзбек тилида маънони сақлаган ҳолда беришга ҳаракат қилинди.

ТАРЖИМОН”.

Мухтасар бўлишига қарамасдан, ушбу маълумотнома хоккуга оид деярли барча жиҳатларни ўзида қамраб олган.

Бизнинг мумтоз шеъриятимизни тасаввуф фалсафасидан ажратиб бўлмаганидек, япон шеъриятини ҳам дзэн таълимотидан айри ҳолда англаб бўлмайди. Айниқса, унинг яратилиш жараёни дзэнчиларнинг ибодат пайтидаги ҳолатлари билан чамбарчас боғлиқ. Японларнинг улуғ ёзувчиси Ясунари Кавабатанинг қуйидаги сўзлари бу ҳолатни ҳис этишимизга бир қадар ёрдам беради: “Дзэн мактабида сиғинадиган тасвир йўқ… Бу ерларда доим кўзларни юмиб олиб, дунёдан тўла-тўкис узилмагунча жим, қимирламай ўтирилади. Шунда “мен” йўқолиб, “ҳеч нима” ҳолати юзага келади… Бу – бўшлиқ. Ундаги ҳамма нарса тўсиқлар ва чекловлар ортида бўлади. Бўшлиқ ҳақиқий бўшлиққа айланади. Бу – руҳнинг чексиз Олами!

Дзэнда ҳам устозлар бор, улар шогирдларига мондо (савол-жавоб) усули билан сабоқ берадилар, қадимий дзэн битикларини ўргатадилар, бироқ шогирд ўз фикрларига ўзи ҳоким бўлиб қолаверади ва у дилнинг ғайриихтиёрий ҳолатига ўз кучи билан эришади. Бу ўринда мантиқдан кўра ички ҳиссиёт, бировдан олган билимдан кўра ичдан уйғониш ҳолати муҳим”.[2] Шунингдек, Кавабатанинг ушбу Нобель маърузасида Сайгё (1118–1190)нинг ижод психологияси билан боғлиқ қуйидаги сўзлари ҳам келтирилган: “Мен ҳам гулларни, какку қуш, қор ва Ойни, умуман, турли тимсолларни куйлайман… Гуллар ҳақида гапирганингда, кўриб турганинг ҳақиқатда ҳам гул эканини ўйламайсан. Худди шунга ўхшаб, Ойни куйлаб туриб, у ростдан ҳам ой, деб ўйламайсан. Ўрни келади, илҳом келади, шеър ёзилади. Қизил камалак пайдо бўлиб, бўм-бўш осмонга ранг киргандек туюлади. Қуёш чарақлайди, осмон мунаввар бўлади… Биз ҳам осмонга ўхшаб қалбимизда турли нарсаларни турли рангларга бўяб чиқамиз, лекин ҳеч қанақа из қолдирмаймиз. Айнан мана шунақа поэзия Будда ҳақиқатини ўзида мужассам этади”.[3] Бизнингча, дзэн-буддавий шоирнинг шеър ёзиши учун қалбда мана шу уч ҳолат кечиши лозим. Демак, унинг биринчи босқичида ижодкор “руҳнинг чексиз Олами”га кўтарилмоғи, иккинчисида унда “ичдан уйғониш” юз бермоғи, ва ниҳоят, қизил камалак пайдо бўлиб, бўм-бўш осмонга ранг киргани ва қуёш чарақлаб, осмон мунаввар бўлганидек, шоирнинг қалби нурга йўғрилмоғи, унда камалакнинг ранг-баранг нурлари каби покиза туйғулар жилваланмоғи лозим. Ана шундагина “Будда ҳақиқатини ўзида мужассам этган” поэзия яратилади. Ундаги гул, какку, Ой, энди тимсоллар, бўлганда ҳам, руҳий олам ҳақиқатини англатувчи тимсоллар. Япон поэтикасида шеърнинг яратилиши билан боғлиқ яна баъзи шартлар бор. Унда бутуннинг бўлагидан фожеа ясаш эмас, бўлакни кўриб бутунни тасаввур қилиш ва яратиш кайфиятини ҳосил қилиш ва ана шу кайфият билан шеър яратиш талаб қилинади. Японча “Гуллар йўли”нинг машҳур устаси Икэноба Сэнно (1532–1554) таълимотига кўра: “Бир ҳовуч сув ёки дарахт шохчаси одамнинг тасаввурида тоғларнинг улуғворлиги ва дарёларнинг оқиши манзараларини ҳосил қилади”,[4] “Синган вазада ҳам, қуриган шохда ҳам гуллар бор ва улар киши дилини равшан қилиш қувватига эга”.[5] Дзэн устози Догэн эса: “Руҳий тиниқишга йўл бамбукларнинг шитир-шитирида эмасми? Қалбнинг барқ уриши сакуранинг гуллашидан эмасми?”[6] дейди. Демак, булардан маълумки, япон шеъриятининг вазифаси “дилни равшан қилиш”, “руҳий тиниқиш”, “қалбнинг барқ уриши”га хизмат қилиш экан. Рауф Парфи – миллий адабиётимиздаги мана шундай шеърият билан биринчилардан ошно бўлган ва бошқаларни ҳам ошно этган шоир. Унинг: “Хокку ёзиш катта мазмунни оз сўз билан ифода этиш санъатидир”, дейиши ҳам хокку қонуниятини яхшигина ўзлаштирганидан далолат беради. Таржимон хоккулар таржимасида ҳам “оз сўз билан катта мазмунни” санъаткорона ифода этишга ҳаракат қилган. Қуйидаги Эса Сёхакудан қилинган биргина учликка эътибор беринг:

Юлдузлар кўкда:
Оҳ, на-да катта!
Оҳ, на-да юксак!

Ҳар учала мисранинг бир вазнда (3+2) келиши(1); иккинчи ва учинчи мисралардаги бир хил интонация(2); сўнги бўғинида урғу олган “Оҳ, на-да” сўзларининг вертикал такрори(3); мисралар сўнгидаги “кўкда”, “катта”, “юксак” сўзларининг биринчи бўғинлари бир хил вазнда (ундош+унли+ундош) келиши(4); “кўк-” ва “йук-” бўғинларидаги ҳамда “на-да” ва “катта” сўзларидаги ўзаро оҳангдошлик(5); яна айнан ўша сўзларнинг иккинчи бўғин иккинчи товуши сифатида битта унли – “а”нинг такрорланиши(6); айнан шу “а”нинг матндаги “на-да” ва “катта” сўзларида икки мартадан келиши(7) хокку оҳангига бошқача жазиба бахш этган.

Рауф Парфи шундан кейин хоккулар таржимасига бошқа қўл урмаса-да, бошқаларни бу ишга қизиқтириш ва даъват қилишдан чарчамади. Шоира Фарида Афрўзнинг қуйидаги хотираси шундай фикрга келишимизга асос бўлади: “Бир куни Рауф ака учликлардан иборат бўлган япон хайкуларининг русча таржимасини қўлимга тутқаздилар ва, сиз шуни таржима қилинг, дедилар. Мен китобни у ёқ-бу ёқларига кўз югуртириб чиқдим. Менга ёқмади, жуда жўн ва тайинсиздек туюлди. Бир оздан кейин Рауф ака “Хўш”, деб кириб келдилар хонамизга. “Ёқмади, шу ҳам шеъриятми?!” дедим. “Йўқ, асло шошманг, ичига киринг”, дедилар. Бироз ранжигандек бўлиб, тезгина чиқиб кетдилар.

Мен бу учликларни қайта-қайта, қайта-қайта ўқий бошладим. Рауф ака айтганидек, ичига кирдим ва ўша ерда яшай бошладим. Ўз-ўзидан таржималар қуюлиб келди. Етмиш учта учликни таржима қилдим”.[7]

Бугун она тилимизда япон хоккуларининг бир қанча таржималари яратилган. Шоир Хуршид Даврон таржимасидаги “Денгиз япроқлари” ва Жаббор Эшонқул томонидан ўгирилган “Шабнамда ой акси” номидаги тўпламлар япон шеърияти ихлосмандларига тайёрланган зўр туҳфа ҳисобланади. Хуршид Даврон ҳам, Жаббор Эшонқул ҳам Рауф Парфи таржималаридан хабарлари йўқ эди, албатта. Шунга қарамасдан, такрор таржима қилинган хоккулар анчагина. Уларни қиёсий тадқиқ этиш алоҳида масала. Шунга қарамай, рус тилидан ўгирган уч ўзбек таржимонининг биргина учлик таржимасига эътиборингизни қаратсак. Бу Мацуо Басё қаламига мансуб. Рус тилига Вера Маркова томонидан қуйидагича таржима қилинган:

О, проснись, проснись!
Стан товарищем моим,
Спящий мотылек![8]

Ушбу хоккуни таржима қилишда ҳар уччала ўзбек таржимонлари ҳам айнан шу таржимадан фойдаланишган. Уни Рауф Парфи:

Оҳ, уйғон, уйғон!
Ҳамдард ўртоғим бўл сен,
Уйқудаги парвона!

Хуршид Даврон:

Оҳ, тез уйғон, уйғонгин!
Сен менинг дўстим бўлгин,
Ухлаб ётган парвона![9]

Жаббор Эшонқул:

Уйғон, тезроқ уйғонгин.
Қиёматлик дўстим бўл,
Ухлаб ётган парвона.[10]

шаклида таржима қилганлар. Таржималарда ҳар бир таржимоннинг ўз услуби, малакаси билан биргаликда, хоккулардаги поэтик туйғуни ҳис қилиш қобилияти ва, шундан келиб чиқиб, сўз танлаш маҳоратлари ҳам ўзларига хос. Ҳарҳолда, хоккулар таржимасига қўл урганда Рауф Парфи 21 яшар йигит (кейинги қўлга киритилган далиллар шоирни 1943 эмас, 1940 йилда туғилганлигига гувоҳлик бермоқда), университетнинг иккинчи курс талабаси эди. Шунга кўра, Рауф Парфи таржималарида баъзи нуқсонлар бўлиши табиий, лекин шу билан бирга, ютуқлар ҳам талайгина.

7-дафтардаги таржима хоккулар фақатгина қоралама нусхада. Улар балки кейинчалик қайта ишланган, бошқа (бизга номаълум) дафтарларга кўчирилган, нашрга тайёрлангандир. (Нашр этилганлиги ҳақидаги маълумотга дуч келмадик). Лекин уларнинг ҳозирча биз учратган ягона манбаси ҳам, вариантлари ҳам шу. Айнан шунинг учун ҳам, ушбу таржималарни бор ҳолича нашрга тайёрлаб, адабий жамоатчиликка тақдим этишни лозим топдик.

МУМТОЗ ЯПОН ШЕЪРИЯТИДАН:
ХОККУЛАР
РАУФ ПАРФИ ТАРЖИМАЛАРИ

Мацуо БАСЁ

Мацуо БАСЁ (1644–1694) – Иго вилоятининг Уэно қалъа-шаҳрида туғилган. Отаси Мацуо Ёдзаэмон самурайлардан эди. Басё (банан чайла) – унинг адабий тахаллуси. Япон шеъриятида хокку жанрининг шаклланиши ва тараққиёти Басё номи билан боғлиқ. Шоирнинг “Тошкўмир қопи”(1694), “Маймуннинг похол жандаси”(1698) китобларидан ташқари, йўл кундаликлари билан боғлиқ насру назм ўзаро алмашиб келган беш китоби: “Далада оқариб ётган сўнгаклар”, “Касимада саёҳат”, “Жаҳонгашта шоир мактублари”, “Сарасин саёҳати кундалиги” ва “Шимол қоялари бўйлаб” китоблари бизгача етиб келган.

1. ***

Гулгун баҳор байрами,
Жулдур чапон бир гадо…
Кимдир ул? Эҳтимол, доно?

2. ***

Тол ухлайди бош эгиб,
Гўё унинг жони кабидир,
Бутоқда булбул.

3. ***

Шохдан шохга учади
Оҳиста маржон томчи…
Баҳорий ёмғир.

4. ***

Улуғвор қиёфада
Боқмас гилос гулига
Танҳо қайин дарахти.

5. ***

Оҳ, уйғон, уйғон!
Ҳамдард ўртоғим бўл сен,
Уйқудаги парвона.

6. ***

Якка кулба устунин
Қаттиқ тақиллатар
Ўрмон арбоби.

7. ***

Шубҳаланма!
Денгизнинг ўз баҳори бор:
Тўлқин гуллари.

8. ***

Оҳ, қутлуғ завқ-шавқ!
Яшил ва ёш япроққа
Оқар кун нури.

9. ***

Поёни йўқ денгиз ҳайқирар,
Ҳали йироқ садо қирғоғи,
Сомон йўли ёзилур.

10. ***

Бу қандай азоб!
Дорда кичик қафасда
Асир чагиртка.

11. ***

Тинч сой сабоси.
Чой яхши! Шароб яхши!
Ойдин кеча яхшидир!

12. ***

Тун. Зимистон. Мен ётдим,
Чироққа йўқ мой… Бирдан
Деразадан боқар ой!

13. ***

Кифтимга олайин, онажонгинам,
Қайноқ ёшим ила эритай
Сочингда оқ қировни.

14. ***
Биринчи қор юзида
Қиш тонги гўзал кўринур
Бадбашара қарға ҳам!

15. ***

Кўза синди чарсиллаб,
Сув бор экан музлабди,
Мен уйғондим дафъатан.

16. ***

Ҳасрат тўла қалб,
Бутун ғаму ҳаяжонни
Барно тол учун бахш эт!

17. ***

Чор атрофдан
Олуча барглари учар
Нио – кўлига.

18. Қаландарни зиёрат қиларканман

Мағрур туради
Боқмай олча гулига
Танҳо бир эман.

19. ***

Ел эсар замон
Тол шохи бутоғидан
Учар капалак.

20. ***

Узун кун бўйи
Баҳор чоғи куйлашдан
Ҳеч тинмас тўрғай.

21. ***

Капалакнинг парвози,
Тонг қуёш нури ила
Уйғотар тинч далани.

22. Қабристонда

Тағин қалбда тирилди
Ота-онам ҳасрати.
Дод солар тоқ қирғовул!

23. ***

Бу жажжи буғу
Будда туғилган куни
Дунёга келди.

24. Дўстимнинг уйидан кетаркан

Пион гул даргоҳидан
Болари дардчил кетар,
Оҳ, ул ночор айрилар.

25. ***

Чавандоз! Отни ҳайда,
Дала бўйлаб у томон!
Унда куйлар какку қуш.

26. ***

Зарпечак гули…
Менга у ҳам ва лекин
Дўст эмас ортиқ!

27. ***

Мен ҳасратгарни
Ортиқ ғам ила тўйғаз,
Олис какку фироғи!

28. ***

Ярқирар шудринг…
Унда бор ғам белгиси,
Унутманг зинҳор.

29. Меҳмонхонада

Мен билан бир гўшада
Икки қиз: гул шох бири,
Бири танҳо ой.

30. ***

Оҳ, енгил-енгил
Осмон бўйлаб сузади
Булутлар ва ой.

31. ***

Кеч кузак пайти.
Танҳоликда ўйлайман:
“Қўшним ҳоли не кечди?”

32. ***

Куз ҳам тугади!
Аммо кўзга нур берар ҳамон
Кўм-кўк мандарин.

33. ***

Совуқ ёмғир савар беомон.
Ивигандир роса кучук ҳам:
Тун қўйнидан келар овози

34. Меҳмонхонада

Кўчиб юргувчи ўчоқ!
Шундай, сайёҳ учун ва сенга
Ҳеч қаерда ором йўқ.

35. ***

Ўчоқ ёнида,
Ҳамма унут …[11]
Йиғлар чигиртка.

36. ***

Ёдингдами ўша қор, дўстим?
Бултур кўрган эдик сен билан,
Наҳот ўша қор яна ёғар?

37. ***

Она қишлоқ ёдимга тушди.
Унга киндик бўлиб ўсгандим

Мен йиғлайман йиллар ғамида.

38. ***
Тинчиди куз қуюни.
Ундан қолган нарса фақат шу –
Олис тўлқин шовқуни.

Такараи КИКАКУ (1661–1707)

39. ***

Гадо сафарда!
Унинг учун усти бош
Ёзда кўк ва ер.

40. ***

Саҳар тушимда
Онам келди… Ҳайдама,
Какку, қичқириб.

41. ***

Жиддий таъна тингларкан,
Қиз қуйи солди бошин,
Тунги қизғалдоқ янглиғ.

Камидзима ОНИЦУРА (1660–1738)

42. ***

У бошқа одам,
Гули йўқ дарахт уни
Чорласа агар.

Нодзава БОНТЁ (?–1714)

43. ***

Осмонда танҳо ой,
……………………………[12]
……………………………

Кагами СИКО (1661–1731)

44. ***

Ҳавасим келади сенга нақадар,
Юксак гўзалликка сен етишгайсан
Ва сўнг йиқилгайсан, заранг япроғи.

Эса СЁХАКУ (1649–1722)

45. ***

Юлдузлар кўкда:
Оҳ, на-да катта!
Оҳ, на-да юксак!

Мукаи КЁРАЙ (1651–1704)

46. ***

Дўстларим, бу нима деган гап?
Инсон боқар олча гулига,
Аммо узун қилич белида!

Косуги ИССЁ (1652–1688)

47. ***

Нимаики бўлса оламда
Кўзларим кўрди ва қайтдилар,
Оқ хризантемалар, сизга.

Хаттори РАНСЭЦУ (1653–1707)

48. Ўлим олдидан қўшиқ

Мана бир япроқ тушди,
Иккинчиси учмоқда
………………………[13]

49. ***

Аста тебранар
Банан япроғи узра
Жажжи қурбақа.

50. ***

Тошбўрон этинг:
Мен олуча шохини
Ҳозир синдирдим.

51. ***

Яширин. Беркин кириб.
Кел ёнимга паноҳ бўлайин,
Эй, ҳўл қалдирғоч!

52. Ёмғирда

Булутлар куз осмонида
Жануб томон учишар
Ва пастда ……………..[14]

53. ***

Уни ҳамма ёмон кўради,
Аммо у яшар ҳамон
Гўёки қиш пашшаси.

Фукуда ТИЁ (1703–1775)

54. ***

Тўлин ойли тун.
Ҳатто қушлар ёпмади
Ин эшигини.

55.

Оҳ, танҳо ёрқин ой!
Мен юрдим сен томон, сен томон,
Аммо сен ҳамон йироқ.

56. Вафот этган гўдакни эслайман

Дераза қоғозини
Энди ким ҳам тешарди.
Қандай совуқ бу хона.

Осима РЁТА (1707–1787)

57. ***

Кузги ой. Оҳ, мумкинми
Қайта туғилмоқ тоғда
Қарағай бўлиб.

Ёса БУСОН (1716–1783)

58. ***

Ёғду сочди ой!
Кўр туртиниб кетди мен билан
Ва кулди у…

59. ***

Қароқчи қўрбоши ҳам
Шундай тун ой ҳақида
Қўшиқ тўқир, эҳтимол!

Кобаяси ИССА (1763–1827)

60. ***

Яна баҳор чоғи кел,
Сен унутма қадрдон ининг
Узоқ йўлда, қалдирғоч.

1961.

________________________________________
[1] Мамлакат Жўрабоева. Бизнинг Рауф // Умр дафтари. – Т., 2016. 117-бет.
[2] Ясунари Кавабата. Япония чиройидан нур эмган. “Жаҳон адабиёти”, 2010 йил, 8-сон. 166-бет. Қ. Дўстмуҳаммад таржимаси.
[3] Ўша манба. 169-бет.
[4] Ўша манба. 167-бет.

[5] Ўша манба. 168-бет.
[6] Ўша манба. 167-бет.

[7] Фарида Афрўз. Қон акам – Рауф Парфи. Кўчирма мақола қўлёзмасидан олинди.
[8] Басё. Стихи. – М.: «Художественная литература», 1984. Стр. 48.

[9] Денгиз япроқлари. Япон шеъриятидан. Хуршид Даврон таржимаси. – Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1988. 40-бет.
[10] Шабнамдаги ой акси. Хоккулар. Таржимон Жаббор Эшонқул. – Т.: “Зарқалам”, 2006. 16-бет.
[11] Ушбу сатрдаги охирги сўзни ўқиб бўлмади.
[12] Ушбу хоккунинг Рауф Парфи томонидан фақат бир мисраси таржима қилинган бўлиб, ёнида русча варианти тўлиқ келтирилган: Месяц на небе, / Один ты на свете товарищ / Бушующей буре.

[13] 3-мисра таржима қилинмаган.
[14] Сўнгги сатр чала таржима қилинган.

Xokku tasviriy sanʼatga yaqindir. Rassomlar xokkuda tasvirlangan ifodani rasmda aks ettirishi yoki shoir rassom chizgan suratga qarab xokku yozishi mumkin. Shamol, bulbul navosi, kakku ovozi, umuman, har bir tovushning oʻz maʼnosi bor va bu har xil kayfiyat va hissiyot uygʻotadi. Eʼtiborsiz oʻqilgan uchlik oʻzining asl maʼnosidan mahrumdir (Rauf Parfining soʻzboshisidan).

XOKKUNING ILK TARJIMONI
Olim OLTINBEK,
filologiya fanlari nomzodi

 Rauf Parfi zamonaviy o’zbek she’riyatini bir qator she’riy shakllar va janrlar bilan boyitgan shoir. Xokku, tanka, rondo, rondel kabi jahon poeziyasi janrlarining milliy she’riyatimizga kirib kelishi, bevosita, shoir nomi bilan bog’liq. “Xokkular” nomi ostida chop etilgan uning ilk uchliklari 1963 yilda yozilgan edi. 1961 yilda tarjima qilingan oltmishta xokku esa shoirning yapon she’riyati bilan juda erta qiziqqanini ko’rsatadi. Qizig’i shundaki, bu tarjimalar bugunga qadar e’lon qilinmagan. Ular Sulhida Yolg’iz qo’lida saqlanayotgan daftarlarning biridan o’rin olgan. Shoirdan 50–60-yillar ijodini o’zida jamlagan yigirmata (hozircha topilganlari) daftar saqlanib qolgan. Ularning aksariyati ko’p varaqli umumiy daftarlar. Tarjima xokkular o’rin olgani esa mavjud daftarlarning xronologiya bo’yicha yettinchisi hisoblanadi. U 57 varaq (114 bet)dan iborat. Daftar rus shoiri Ivan Savvich Nikitin she’rlarining tarjimasi (jami beshta) bilan ochiladi. 12-betdan shoirning o’z she’rlari boshlangan. Ularning “Ta’qib etsa va sochsa g’azab…” misrasi bilan boshlanuvchi ikkinchi she’ri tagida “25. 07. 61” (13-bet), so’nggi she’ri hisoblangan “Mayli, yomg’ir quysin asabiy…” manzumasi ostida esa “27. 11. 1961” (109-bet) sanalari qo’yilgan. Demak 7-daftardagi Rauf Parfi she’rlari 1961 yilning taxminan 25 iyulidan 27 noyabri oralig’ida yozilgan. Bu, ayni paytda, daftar tutilgan paytni ham anglatadi. Daftarda Rauf Parfi qalamiga mansub deyarli har bitta she’rning yozilish sanasi ko’rsatilgan, ammo xokkular tarjimasi ostida sana yo’q. Buni aniqlashning birgina yo’li bor: ulardan oldingi va keyingi she’rlar sanasiga e’tiborni qaratish. Xokkulardan oldingi “Mag’rur-mag’rur sen tashla odim …” deb boshlanuvchi she’r 22. 11. 1961 da, ulardan keyingi “Mayli, yomg’ir quysin asabiy…” she’ri esa 27. 11. 1961 sanasida yozilgan. Demak, bundan ma’lum bo’ladiki, xokkular juda qisqa vaqtda – 1961 yilning 22–27 noyabr kunlarida tarjima qilingan. Bu paytda tarjimon 2-kurs talabasi edi. Aynan shu kursda ularga “Badiiy tarjima nazariyasi va praktikasi” fani o’tilgan. Biz e’tiboringizni qaratgan 7-daftarning 64–69-betlarida kelgan “Badiiy tarjima nazariyasi va praktikasi” bo’yicha adabiyotlar ro’yxati va shu fanning kirish ma’ruzasi fikrimizga dalil. Shoirning kursdoshi Nazira Qozoqboevaning quyidagi xotirasi esa Rauf Parfining tarjimonlik faoliyati bilan bog’liq tasavvurimizni yanada kengaytiradi: “Muxbirlik bo’limi talabalariga tarjima nazariyasidan asosan ustoz G’aybulla As-Salom dars o’tardilar. Bu fan
bizning eng sevimli ixtisoslik fanimiz edi. Amaliy mashg’ulotlar davomida domla talabalarni 2 guruhga ajratib, 2 xil topshiriq berardilar: she’riy matn tarjimasi va nasriy matn tarjimasi. She’riy matn tarjimasini ko’proq Raufga yuklardilar va uning tarjimalaridan behad quvonganlari bugungiday ko’z oldimda”.[1] Darhaqiqat, Rauf Parfi o’qishga kirgunga qadar tarjimon sifatida bir qadar shakllanib ulgirgan edi. Chunki uning tarjimonlik faoliyati 1956 yildan boshlangan. Yosh shoir xokkularga qadar to’qson bitta (hozircha bizga ma’lumlari) she’r tarjima qilgan. Ular jahon she’riyatining I. V. Gyote, A. S. Pushkin, M. YU. Lermontov, A. Kol`tsov, A. Fet, F. Tyutchev, A. Mitskevich, H. Heyne, P. Verlen, V. Bryusov, A. Blok, M. Eminesku kabi yirik vakillari qalamiga mansub. Bularning barchasi R. Parfining G’aybulla Salomov darslariga qadar ham tarjimada ancha-muncha tajriba to’plaganini ko’rsatadi.

Yapon xokkulari tarjimasiga qo’l urgan 1961 yilda Rauf Parfining rus tilini bilish darajasi, she’r tarjimasi borasida orttirgan tajribalaridan tashqari yapon she’riyati bilan ham yetarlicha ma’lumotga ega edi. Daftarning 96-sahifasida “Uchlik” sarlavhasi ostida kelgan bir betlik ma’lumot ham shunga guvohlik beradi:

“UCHLIK

Yapon poeziyasida xokku deb ataluvchi she’rning bir turi bo’lib, qisqaligi va go’zalligi bilan o’ziga xosdir. Xokkuda tabiat va tabiat orqali inson kayfiyati aks ettiriladi. Xokku uch misradan tashkil topgan qofiyasiz she’rdir. Birinchi misra besh bo’g’in, ikkinchi misra yetti bo’g’in, uchinchi misra besh bo’g’in – hammasi o’n yetti bo’g’in bo’lib, bu shakl qat’iy emas.

Xokku yozish katta mazmunni oz so’z bilan ifoda etish san’atidir.

Xokku tasviriy san’atga yaqindir. Rassomlar xokkuda tasvirlangan ifodani rasmda aks ettirishi yoki shoir rassom chizgan suratga qarab xokku yozishi mumkin. Shamol, bulbul navosi, kakku ovozi, umuman, har bir tovushning o’z ma’nosi bor va bu har xil kayfiyat va hissiyot uyg’otadi. E’tiborsiz o’qilgan uchlik o’zining asl ma’nosidan mahrumdir.

Vera Markova tomonidan san’atkorona tarjima etilgan quyidagi uchliklarni o’zbek tilida ma’noni saqlagan holda berishga harakat qilindi.

TARJIMON”.

Muxtasar bo’lishiga qaramasdan, ushbu ma’lumotnoma xokkuga oid deyarli barcha jihatlarni o’zida qamrab olgan.

Bizning mumtoz she’riyatimizni tasavvuf falsafasidan ajratib bo’lmaganidek, yapon she’riyatini ham dzen ta’limotidan ayri holda anglab bo’lmaydi. Ayniqsa, uning yaratilish jarayoni dzenchilarning ibodat paytidagi holatlari bilan chambarchas bog’liq. Yaponlarning ulug’ yozuvchisi Yasunari Kavabataning quyidagi so’zlari bu holatni his etishimizga bir qadar yordam beradi: “Dzen maktabida sig’inadigan tasvir yo’q… Bu yerlarda doim ko’zlarni yumib olib, dunyodan to’la-to’kis uzilmaguncha jim, qimirlamay o’tiriladi. Shunda “men” yo’qolib, “hech nima” holati yuzaga keladi… Bu – bo’shliq. Undagi hamma narsa to’siqlar va cheklovlar ortida bo’ladi. Bo’shliq haqiqiy bo’shliqqa aylanadi. Bu – ruhning cheksiz Olami!

Dzenda ham ustozlar bor, ular shogirdlariga mondo (savol-javob) usuli bilan saboq beradilar, qadimiy dzen bitiklarini o’rgatadilar, biroq shogird o’z fikrlariga o’zi hokim bo’lib qolaveradi va u dilning g’ayriixtiyoriy holatiga o’z kuchi bilan erishadi. Bu o’rinda mantiqdan ko’ra ichki hissiyot, birovdan olgan bilimdan ko’ra ichdan uyg’onish holati muhim”.[2] Shuningdek, Kavabataning ushbu Nobel` ma’ruzasida Saygyo (1118–1190)ning ijod psixologiyasi bilan bog’liq quyidagi so’zlari ham keltirilgan: “Men ham gullarni, kakku qush, qor va Oyni, umuman, turli timsollarni kuylayman… Gullar haqida gapirganingda, ko’rib turganing haqiqatda ham gul ekanini o’ylamaysan. Xuddi shunga o’xshab, Oyni kuylab turib, u rostdan ham oy, deb o’ylamaysan. O’rni keladi, ilhom keladi, she’r yoziladi. Qizil kamalak paydo bo’lib, bo’m-bo’sh osmonga rang kirgandek tuyuladi. Quyosh charaqlaydi, osmon munavvar bo’ladi… Biz ham osmonga o’xshab qalbimizda turli narsalarni turli ranglarga bo’yab chiqamiz, lekin hech qanaqa iz qoldirmaymiz. Aynan mana shunaqa poeziya Budda haqiqatini o’zida mujassam etadi”.[3] Bizningcha, dzen-buddaviy shoirning she’r yozishi uchun qalbda mana shu uch holat kechishi lozim. Demak, uning birinchi bosqichida ijodkor “ruhning cheksiz Olami”ga ko’tarilmog’i, ikkinchisida unda “ichdan uyg’onish” yuz bermog’i, va nihoyat, qizil kamalak paydo bo’lib, bo’m-bo’sh osmonga rang kirgani va quyosh charaqlab, osmon munavvar bo’lganidek, shoirning qalbi nurga yo’g’rilmog’i, unda kamalakning rang-barang nurlari kabi pokiza tuyg’ular jilvalanmog’i lozim. Ana shundagina “Budda haqiqatini o’zida mujassam etgan” poeziya yaratiladi. Undagi gul, kakku, Oy, endi timsollar, bo’lganda ham, ruhiy olam haqiqatini anglatuvchi timsollar. Yapon poetikasida she’rning yaratilishi bilan bog’liq yana ba’zi shartlar bor. Unda butunning bo’lagidan fojea yasash emas, bo’lakni ko’rib butunni tasavvur qilish va yaratish kayfiyatini hosil qilish va ana shu kayfiyat bilan she’r yaratish talab qilinadi. Yaponcha “Gullar yo’li”ning mashhur ustasi Ikenoba Senno (1532–1554) ta’limotiga ko’ra: “Bir hovuch suv yoki daraxt shoxchasi odamning tasavvurida tog’larning ulug’vorligi va daryolarning oqishi manzaralarini hosil qiladi”,[4] “Singan vazada ham, qurigan shoxda ham gullar bor va ular kishi dilini ravshan qilish quvvatiga ega”.[5] Dzen ustozi Dogen esa: “Ruhiy tiniqishga yo’l bambuklarning shitir-shitirida emasmi? Qalbning barq urishi sakuraning gullashidan emasmi?”[6] deydi. Demak, bulardan ma’lumki, yapon she’riyatining vazifasi “dilni ravshan qilish”, “ruhiy tiniqish”, “qalbning barq urishi”ga xizmat qilish ekan. Rauf Parfi – milliy adabiyotimizdagi mana shunday she’riyat bilan birinchilardan oshno bo’lgan va boshqalarni ham oshno etgan shoir. Uning: “Xokku yozish katta mazmunni oz so’z bilan ifoda etish san’atidir”, deyishi ham xokku qonuniyatini yaxshigina o’zlashtirganidan dalolat beradi. Tarjimon xokkular tarjimasida ham “oz so’z bilan katta mazmunni” san’atkorona ifoda etishga harakat qilgan. Quyidagi Esa Syoxakudan qilingan birgina uchlikka e’tibor bering:

Yulduzlar ko’kda:
Oh, na-da katta!
Oh, na-da yuksak!

Har uchala misraning bir vaznda (3+2) kelishi(1); ikkinchi va uchinchi misralardagi bir xil intonatsiya(2); so’ngi bo’g’inida urg’u olgan “Oh, na-da” so’zlarining vertikal takrori(3); misralar so’ngidagi “ko’kda”, “katta”, “yuksak” so’zlarining birinchi bo’g’inlari bir xil vaznda (undosh+unli+undosh) kelishi(4); “ko’k-” va “yuk-” bo’g’inlaridagi hamda “na-da” va “katta” so’zlaridagi o’zaro ohangdoshlik(5); yana aynan o’sha so’zlarning ikkinchi bo’g’in ikkinchi tovushi sifatida bitta unli – “a”ning takrorlanishi(6); aynan shu “a”ning matndagi “na-da” va “katta” so’zlarida ikki martadan kelishi(7) xokku ohangiga boshqacha jaziba baxsh etgan.

Rauf Parfi shundan keyin xokkular tarjimasiga boshqa qo’l urmasa-da, boshqalarni bu ishga qiziqtirish va da’vat qilishdan charchamadi. Shoira Farida Afro’zning quyidagi xotirasi shunday fikrga kelishimizga asos bo’ladi: “Bir kuni Rauf aka uchliklardan iborat bo’lgan yapon xaykularining ruscha tarjimasini qo’limga tutqazdilar va, siz shuni tarjima qiling, dedilar. Men kitobni u yoq-bu yoqlariga ko’z yugurtirib chiqdim. Menga yoqmadi, juda jo’n va tayinsizdek tuyuldi. Bir ozdan keyin Rauf aka “Xo’sh”, deb kirib keldilar xonamizga. “Yoqmadi, shu ham she’riyatmi?!” dedim. “Yo’q, aslo shoshmang, ichiga kiring”, dedilar. Biroz ranjigandek bo’lib, tezgina chiqib ketdilar.

Men bu uchliklarni qayta-qayta, qayta-qayta o’qiy boshladim. Rauf aka aytganidek, ichiga kirdim va o’sha yerda yashay boshladim. O’z-o’zidan tarjimalar quyulib keldi. Yetmish uchta uchlikni tarjima qildim”.[7]

Bugun ona tilimizda yapon xokkularining bir qancha tarjimalari yaratilgan. Shoir Xurshid Davron tarjimasidagi “Dengiz yaproqlari” va Jabbor Eshonqul tomonidan o’girilgan “Shabnamda oy aksi” nomidagi to’plamlar yapon she’riyati ixlosmandlariga tayyorlangan zo’r tuhfa hisoblanadi. X. Davron ham, J. Eshonqul ham Rauf Parfi tarjimalaridan xabarlari yo’q edi, albatta. Shunga qaramasdan, takror tarjima qilingan xokkular anchagina. Ularni qiyosiy tadqiq etish alohida masala. Shunga qaramay, rus tilidan o’girgan uch o’zbek tarjimonining birgina uchlik tarjimasiga e’tiboringizni qaratsak. Bu Matsuo Basyo qalamiga mansub. Rus tiliga Vera Markova tomonidan quyidagicha tarjima qilingan:

O, prosnis`, prosnis`!
Stan tovarishem moim,
Spyashiy motilek![8]

Ushbu xokkuni tarjima qilishda har uchchala o’zbek tarjimonlari ham aynan shu tarjimadan foydalanishgan. Uni Rauf Parfi:

Oh, uyg’on, uyg’on!
Hamdard o’rtog’im bo’l sen,
Uyqudagi parvona!

Xurshid Davron:

Oh, tez uyg’on, uyg’ongin!
Sen mening do’stim bo’lgin,
Uxlab yotgan parvona![9]

Jabbor Eshonqul:

Uyg’on, tezroq uyg’ongin.
Qiyomatlik do’stim bo’l,
Uxlab yotgan parvona.[10]

shaklida tarjima qilganlar. Tarjimalarda har bir tarjimonning o’z uslubi, malakasi bilan birgalikda, xokkulardagi poetik tuyg’uni his qilish qobiliyati va, shundan kelib chiqib, so’z tanlash mahoratlari ham o’zlariga xos. Harholda, xokkular tarjimasiga qo’l urganda Rauf Parfi 21 yashar yigit (keyingi qo’lga kiritilgan dalillar shoirni 1943 emas, 1940 yilda tug’ilganligiga guvohlik bermoqda), universitetning ikkinchi kurs talabasi edi. Shunga ko’ra, Rauf Parfi tarjimalarida ba’zi nuqsonlar bo’lishi tabiiy, lekin shu bilan birga, yutuqlar ham talaygina.

7-daftardagi tarjima xokkular faqatgina qoralama nusxada. Ular balki keyinchalik qayta ishlangan, boshqa (bizga noma’lum) daftarlarga ko’chirilgan, nashrga tayyorlangandir. (Nashr etilganligi haqidagi ma’lumotga duch kelmadik). Lekin ularning hozircha biz uchratgan yagona manbasi ham, variantlari ham shu. Aynan shuning uchun ham, ushbu tarjimalarni bor holicha nashrga tayyorlab, adabiy jamoatchilikka taqdim etishni lozim topdik.

MUMTOZ YAPON SHE’RIYATIDAN:
XOKKULAR
RAUF PARFI TARJIMALARI

Matsuo BASYO

Matsuo BASYO (1644–1694) – Igo viloyatining Ueno qal’a-shahrida tug’ilgan. Otasi Matsuo Yodzaemon samuraylardan edi. Basyo (banan chayla) – uning adabiy taxallusi. Yapon she’riyatida  xokku janrining shakllanishi va taraqqiyoti Basyo nomi bilan bog’liq. Shoirning “Toshko’mir qopi”(1694), “Maymunning poxol jandasi”(1698) kitoblaridan tashqari, yo’l kundaliklari bilan bog’liq nasru nazm o’zaro almashib kelgan besh kitobi: “Dalada oqarib yotgan so’ngaklar”, “Kasimada sayohat”, “Jahongashta shoir maktublari”, “Sarasin sayohati kundaligi” va “Shimol qoyalari bo’ylab” kitoblari bizgacha yetib kelgan.

1. ***

Gulgun bahor bayrami,
Juldur chapon bir gado…
Kimdir ul? Ehtimol, dono?

2. ***

Tol uxlaydi bosh egib,
Go’yo uning joni kabidir,
Butoqda bulbul.

3. ***

Shoxdan shoxga uchadi
Ohista marjon tomchi…
Bahoriy yomg’ir.

4. ***

Ulug’vor qiyofada
Boqmas gilos guliga
Tanho qayin daraxti.

5. ***

Oh, uyg’on, uyg’on!
Hamdard o’rtog’im bo’l sen,
Uyqudagi parvona.

6. ***

Yakka kulba ustunin
Qattiq taqillatar
O’rmon arbobi.

7. ***

Shubhalanma!
Dengizning o’z bahori bor:
To’lqin gullari.

8. ***

Oh, qutlug’ zavq-shavq!
Yashil va yosh yaproqqa
Oqar kun nuri.

9. ***

Poyoni yo’q dengiz hayqirar,
Hali yiroq sado qirg’og’i,
Somon yo’li yozilur.

10. ***

Bu qanday azob!
Dorda kichik qafasda
Asir chagirtka.

11. ***

Tinch soy sabosi.
Choy yaxshi! Sharob yaxshi!
Oydin kecha yaxshidir!

12. ***

Tun. Zimiston. Men yotdim,
Chiroqqa yo’q moy… Birdan
Derazadan boqar oy!

13. ***

Kiftimga olayin, onajonginam,
Qaynoq yoshim ila eritay
Sochingda oq qirovni.

14. ***

Birinchi qor yuzida
Qish tongi go’zal ko’rinur
Badbashara qarg’a ham!

15. ***

Ko’za sindi charsillab,
Suv bor ekan muzlabdi,
Men uyg’ondim daf’atan.

16. ***

Hasrat to’la qalb,
Butun g’amu hayajonni
Barno tol uchun baxsh et!

17. ***

Chor atrofdan
Olucha barglari uchar
Nio – ko’liga.

18. Qalandarni ziyorat qilarkanman

Mag’rur turadi
Boqmay olcha guliga
Tanho bir eman.

19. ***

Yel esar zamon
Tol shoxi butog’idan
Uchar kapalak.

20. ***

Uzun kun bo’yi
Bahor chog’i kuylashdan
Hech tinmas to’rg’ay.

21. ***

Kapalakning parvozi,
Tong quyosh nuri ila
Uyg’otar tinch dalani.

22. Qabristonda

Tag’in qalbda tirildi
Ota-onam hasrati.
Dod solar toq qirg’ovul!

23. ***

Bu jajji bug’u
Budda tug’ilgan kuni
Dunyoga keldi.

24. Do’stimning uyidan ketarkan

Pion gul dargohidan
Bolari dardchil ketar,
Oh, ul nochor ayrilar.

25. ***

Chavandoz! Otni hayda,
Dala bo’ylab u tomon!
Unda kuylar kakku qush.

26. ***

Zarpechak guli…
Menga u ham va lekin
Do’st emas ortiq!

27. ***

Men hasratgarni
Ortiq g’am ila to’yg’az,
Olis kakku firog’i!

28. ***

Yarqirar shudring…
Unda bor g’am belgisi,
Unutmang zinhor.

29. Mehmonxonada

Men bilan bir go’shada
Ikki qiz: gul shox biri,
Biri tanho oy.

30. ***

Oh, yengil-yengil
Osmon bo’ylab suzadi
Bulutlar va oy.

31. ***

Kech kuzak payti.
Tanholikda o’ylayman:
“Qo’shnim holi ne kechdi?”

32. ***

Kuz ham tugadi!
Ammo ko’zga nur berar hamon
Ko’m-ko’k mandarin.

33. ***

Sovuq yomg’ir savar beomon.
Ivigandir rosa kuchuk ham:
Tun qo’ynidan kelar ovozi

34. Mehmonxonada

Ko’chib yurguvchi o’choq!
Shunday, sayyoh uchun va senga
Hech qaerda orom yo’q.

35. ***

O’choq yonida,
Hamma unut …[11]
Yig’lar chigirtka.

36. ***

Yodingdami o’sha qor, do’stim?
Bultur ko’rgan edik sen bilan,
Nahot o’sha qor yana yog’ar?

37. ***

Ona qishloq yodimga tushdi.
Unga kindik bo’lib o’sgandim
Men yig’layman yillar g’amida.

38. ***

Tinchidi kuz quyuni.
Undan qolgan narsa faqat shu –
Olis to’lqin shovquni.

Takarai KIKAKU (1661–1707)

39. ***

Gado safarda!
Uning uchun usti bosh
Yozda ko’k va yer.

40. ***

Sahar tushimda
Onam keldi… Haydama,
Kakku, qichqirib.

41. ***

Jiddiy ta’na tinglarkan,
Qiz quyi soldi boshin,
Tungi qizg’aldoq yanglig’.

Kamidzima ONITSURA (1660–1738)

42. ***

U boshqa odam,
Guli yo’q daraxt uni
Chorlasa agar.

Nodzava BONTYO (?–1714)

43. ***

Osmonda tanho oy,
……………………………[12]
……………………………

Kagami SIKO (1661–1731)

44. ***

Havasim keladi senga naqadar,
Yuksak go’zallikka sen yetishgaysan
Va so’ng yiqilgaysan, zarang yaprog’i.

Esa SYOXAKU (1649–1722)

45. ***

Yulduzlar ko’kda:
Oh, na-da katta!
Oh, na-da yuksak!

Mukai KYORAY (1651–1704)

46. ***

Do’stlarim, bu nima degan gap?
Inson boqar olcha guliga,
Ammo uzun qilich belida!

Kosugi ISSYO (1652–1688)

47. ***

Nimaiki bo’lsa olamda
Ko’zlarim ko’rdi va qaytdilar,
Oq xrizantemalar, sizga.

Xattori RANSETSU (1653–1707)

48. O’lim oldidan qo’shiq

Mana bir yaproq tushdi,
Ikkinchisi uchmoqda
………………………[13]

49. ***
Asta tebranar
Banan yaprog’i uzra
Jajji qurbaqa.

50. ***

Toshbo’ron eting:
Men olucha shoxini
Hozir sindirdim.

51. ***

Yashirin. Berkin kirib.
Kel yonimga panoh bo’layin,
Ey, ho’l qaldirg’och!

52. Yomg’irda

Bulutlar kuz osmonida
Janub tomon uchishar
Va pastda ……………..[14]

53. ***

Uni hamma yomon ko’radi,
Ammo u yashar hamon
Go’yoki qish pashshasi.

Fukuda TIYO (1703–1775)

54. ***

To’lin oyli tun.
Hatto qushlar yopmadi
In eshigini.

55.

Oh, tanho yorqin oy!
Men yurdim sen tomon, sen tomon,
Ammo sen hamon yiroq.

56. Vafot etgan go’dakni eslayman

Deraza qog’ozini
Endi kim ham teshardi.
Qanday sovuq bu xona.

Osima RYOTA (1707–1787)

57. ***

Kuzgi oy. Oh, mumkinmi
Qayta tug’ilmoq tog’da
Qarag’ay bo’lib.

Yosa BUSON (1716–1783)

58. ***

Yog’du sochdi oy!
Ko’r turtinib ketdi men bilan
Va kuldi u…

59. ***

Qaroqchi qo’rboshi ham
Shunday tun oy haqida
Qo’shiq to’qir, ehtimol!

Kobayasi ISSA (1763–1827)

60. ***

Yana bahor chog’i kel,
Sen unutma qadrdon ining
Uzoq yo’lda, qaldirg’och.

1961.

________________________________________
[1] Mamlakat Jo’raboeva. Bizning Rauf // Umr daftari. – T., 2016. 117-bet.
[2] Yasunari Kavabata. Yaponiya chiroyidan nur emgan. “Jahon adabiyoti”, 2010 yil, 8-son. 166-bet. Q. Do’stmuhammad tarjimasi.
[3] O’sha manba. 169-bet.
[4] O’sha manba. 167-bet.

[5] O’sha manba. 168-bet.
[6] O’sha manba. 167-bet.

[7] Farida Afro’z. Qon akam – Rauf Parfi. Ko’chirma maqola qo’lyozmasidan olindi.
[8] Basyo. Stixi. – M.: «Xudojestvennaya literatura», 1984. Str. 48.

[9] Dengiz yaproqlari. Yapon she’riyatidan. Xurshid Davron tarjimasi. – T.: Adabiyot va san’at nashriyoti, 1988. 40-bet.
[10] Shabnamdagi oy aksi. Xokkular. Tarjimon Jabbor Eshonqul. – T.: “Zarqalam”, 2006. 16-bet.
[11] Ushbu satrdagi oxirgi so’zni o’qib bo’lmadi.
[12] Ushbu xokkuning Rauf Parfi tomonidan faqat bir misrasi tarjima qilingan bo’lib, yonida ruscha varianti to’liq keltirilgan: Mesyats na nebe, / Odin ti na svete tovarish / Bushuyushey
bure.

[13] 3-misra tarjima qilinmagan.
[14] So’nggi satr chala tarjima qilingan.