Япон шеърияти қиёфасини биринчи навбатда хокку жанри белгилаб беради. XIV асрдан мавжуд бўлиб (XIX асрдан бошлаб шоир Масаока Сики ташаббуси билан хайку деб атала бошланган), дастлаб бир сатр шаклида ёзилган, ХХ аср бошларидан бошлаб уч сатр тарзида ифода этила бошланган бу ихчам ва гўзал шеър тури япон миллий руҳиятини бадиий жиҳатдан мукаммал акс эттира олганлиги билан ҳам аҳамиятлидир. Бу жанрда самарали ижод қилган Матсуо Басё (аслида Башо десак тўғрироқ бўлади), Кобаяши Исса қолдирган мерос нафақат япон халқининг, балки бутун инсониятнинг ноёб бойлигидир.
КОБАЯСИ ИССА
ХОККУЛАР
Жаббор Эшонқул таржималари
Кобаяши Исса (15.06.1763 — 5.01.1828) — Японияда Басё ва Бусондан кейин хоккудан ижод қилган энг улуғ шоирлардан бири ҳисобланади. У 1763 йилда Синано вилоятида деҳқон оиласида дунёга келади. Онаси эрта вафот этгач, отаси бошқа аёлга уйланади. Ўгай онаси билан чиқишолмагач, ўн тўрт ёшида уйдан бош олиб, Эдо(бугунги Токио)га кетишга қарор қилади ва шу ерда шоир бўлиб танилади. Турли вилоятларни кезиб чиқан Исса ўттиз тўққиз ёшида отаси ёнига қайтиб келади. Отаси ўлимидан сўнг ўз қишлоғида турғун яшаб қолади. Кеч уйланади. Бир қизидан бошқа болалари эрта вафот этиб кетади. Иссадан жуда бой шеърий мерос қолди. Кобаяши Исса, шунингдек, Ятаро номи билан ҳам тилга олинади.
Қирғовул қичқириғи!
Бошқа эмас, у гўё
Илк юлдузни кашф қилган.
* * *
Қорлар эрий бошлади.
Қувончидан ёришди,
Ҳатто юлдуз чеҳраси.
* * *
Ўртада бегона йўқ,
Ҳаммамиз қон-қариндош,
Олча гули остида.
* * *
Қарагин булбул ўша
Куйини куйлар ҳатго,
Яратганнинг олдида.
* * *
Олчанинг қийғос гули.
Отидан туширибди
Ҳаттоки мағрур бекни.
* * *
Кўкдаги ёввойи ғоз,
Менга айт, саёҳатинг
Бошлагансан қай ёшдан?
* * *
Яна баҳор қайтиб кел,
Ўз уйингни унутма,
Эй, йўловчи қалдирғоч!
* * *
Шу он-кеча оқшомдек,
Бу омонат кулбалар,
Туманларга дўланар.
* * *
Эй, чирилдоқ йиғлама,
Айрилиқдан ўртанар,
Ҳатто кўкда юлдуз ҳам.
* * *
Қорлар эрий бошлади.
Бутун қишлоқни тутар,
Болаларнинг шовқини.
* * *
Майсаларни топтама —
Ёнарқуртлар ял ёниб,
Кеча тунда ёритган.
* * *
Кўприк тагида ухлар,
Қорли тунга бурканиб,
Уйи йўқ болакайлар.
* * *
Оҳиста ой ҳам чиқди.
Байрамга ташриф қилди,
Атиргулнинг ғунчаси.
* * *
Каккугинам, мунисим!
Синглим бўлганинг аниқ,
Олдингги ҳаётингда.
* * *
Дарахт — кесилиб борар.
Қушлар эса бепарво,
Уя қурар эринмай.
* * *
Ёнбошладим сояга.
Тоғ жилғаси тортмоқда,
Тегирмонда шолимни.
Кичик ўғлим ўлимига
Гарчанд умримиз мисоли шабнам,
Шабнамнинг бир томчиси гарчанд —
Ҳар ҳолда, у бизнинг умримиз!
* * *
Қафасдаги банди қуш,
Мунг билан кузатади,
Капалак парвозини!
* * *
Олхўрининг гулига,
Ойнинг шуъласи тушиб:
«Шуни ўғирлагин», — дер.
* * *
Анғизда ёввойи ғозлар галаси.
Қишлоқ одамларини,
Санаб бўлмас бугун ҳам.
* * *
Уришиб қолманг йўлда,
Иноқ бўлинг бир-бирингизга,
Ҳой, учиб ўтган қушлар.
* * *
Қани эди куз изғирини,
Олиб келган хазонлар,
Ўчоққа ўтин бўлса.
* * *
Тўлин ой!
Менга айтинг болалар,
Унга ким эга бўлар?
* * *
Олдиндан билар эдим,
Заҳарлаб ўлдиргувчи,
Замбуруғ гўзаллигин.
* * *
Бир зумда учиб кетди,
Қанот чиқариб пуллар,
Йил охирлаб қолганда.
* * *
Хурмонинг бу уруғи,
Неча кун энди экан,
Дўнгликдан пастга томон?
Сотогахамада*
Эй, Япониянинг ёввойи ғозлари!
Билиб қўйинг, энди сиз,
Бехавотир ухлайсиз.
* * *
Олучанинг гуллари,
Гўёки кўкдан тушди,
Мисли фаришта каби.
* * *
Мени деб бонг урар кечки қўнғироқ.
Биламан, бироқ мен хилватда,
Турибман симириб совуқ ҳавони.
* * *
Ай, пашшани ўлдирманг!
Қўллари қалтираган,
Оёқлари титраган.
* * *
Эринибгина силкиниб,
Буғу ҳайдаб капалакни,
Яна мудрай бошлар.
* * *
Судралавер, шиллиққурт,
Фудзи қиялигидан
Энг баланд чўққи томон.
* * *
Ташландиқ чакалакда,
Туғилган бу капалак,
Бунча нафис, чиройли.
Камакурадаги катта Будда ҳайкали олдида*
Осмон баробар Будда.
Бурнининг ковагидан
Қалдирғоч учиб чиқар.
* * *
Келди-ю, йитди шудринг.
Бизнинг иркит ҳаётда,
Ҳеч иши қолмагандек.
* * *
Қандайлигин билмайман бу ернинг одамлари.
Лек полиз қўриқчиси
Барчаси қинғир-қийшиқ.
Қурбақалар жангини кузатаман
Эй, ориқ қурбақа,
Сира бўш келма!
Исса сен томон.
* * *
Қайғулидир дунё.
Олча гуллаётган
Чоғда ҳам ҳатто.
* * *
Сўнани ҳайдаманг, у
Учиб келган узоқдан
Гулдан хабар олгани.
* * *
Эй, чумоли сўқмоғи!
Қаёқлардан келасан,
Булутлар ортиданми?
* * *
Қоқ тушда сояда салқинлаб,
Чин кўнгилдан ҳис қилдим,
Далада юрганлар ҳолини.
Изоҳлар
Сотогахамада — Япониянинг шимоли- ғарбидаги, ҳозирги Муцу вилоятидаги денгиз соҳилларидан бири. Илгари бу ерга бутун Осиёдан ёввойи ғозлар учиб боришган.
Камакурадаги катта Будда ҳайкали олдида — Қадимий шаҳар Камакурада машҳур ҳайкалторош Оно Гороэмоном томонидан 1252 йилда ясалган Будда (Дай- буцу)нинг улкан бронза ҳайкали бор.
Yapon she’riyati qiyofasini birinchi navbatda xokku janri belgilab beradi. XIV asrdan mavjud bo’lib (XIX asrdan boshlab shoir Masaoka Siki tashabbusi bilan xayku deb atala boshlangan), dastlab bir satr shaklida yozilgan, XX asr boshlaridan boshlab uch satr tarzida ifoda etila boshlangan bu ixcham va go’zal she’r turi yapon milliy ruhiyatini badiiy jihatdan mukammal aks ettira olganligi bilan ham ahamiyatlidir. Bu janrda samarali ijod qilgan Matsuo Basyo (aslida Basho desak to’g’riroq bo’ladi), Kobayassi Issa qoldirgan meros nafaqat yapon xalqining, balki butun insoniyatning noyob boyligidir.
KOBAYASHI ISSA
XOKKULAR
Jabbor Eshonqul tarjimalari
Kobayashi Issa (15.06.1763 — 5.01.1828) — Yaponiyada Basyo va Busondan keyin xokkudan ijod qilgan eng ulug’ shoirlardan biri hisoblanadi. U 1763 yilda Sinano viloyatida dehqon oilasida dunyoga keladi. Onasi erta vafot etgach, otasi boshqa ayolga uylanadi. O’gay onasi bilan chiqisholmagach, o’n to’rt yoshida uydan bosh olib, Edo(bugungi Tokio)ga ketishga qaror qiladi va shu yerda shoir bo’lib taniladi. Turli viloyatlarni kezib chiqan Issa o’ttiz to’qqiz yoshida otasi yoniga qaytib keladi. Otasi o’limidan so’ng o’z qishlog’ida turg’un yashab qoladi. Kech uylanadi. Bir qizidan boshqa bolalari erta vafot etib ketadi. Issadan juda boy she’riy meros qoldi. Kobayasi Issa, shuningdek, Yataro nomi bilan ham tilga olinadi.
Qirg’ovul qichqirig’i!
Boshqa emas, u go’yo
Ilk yulduzni kashf qilgan.
* * *
Qorlar eriy boshladi.
Quvonchidan yorishdi,
Hatto yulduz chehrasi.
* * *
O’rtada begona yo’q,
Hammamiz qon-qarindosh,
Olcha guli ostida.
* * *
Qaragin bulbul o’sha
Kuyini kuylar hatgo,
Yaratganning oldida.
* * *
Olchaning qiyg’os guli.
Otidan tushiribdi
Hattoki mag’rur bekni.
* * *
Ko’kdagi yovvoyi g’oz,
Menga ayt, sayohating
Boshlagansan qay yoshdan?
* * *
Yana bahor qaytib kel,
O’z uyingni unutma,
Ey, yo’lovchi qaldirg’och!
* * *
Shu on-kecha oqshomdek,
Bu omonat kulbalar,
Tumanlarga do’lanar.
* * *
Ey, chirildoq yig’lama,
Ayriliqdan o’rtanar,
Hatto ko’kda yulduz ham.
* * *
Qorlar eriy boshladi.
Butun qishloqni tutar,
Bolalarning shovqini.
* * *
Maysalarni toptama —
Yonarqurtlar yal yonib,
Kecha tunda yoritgan.
* * *
Ko’prik tagida uxlar,
Qorli tunga burkanib,
Uyi yo’q bolakaylar.
* * *
Ohista oy ham chiqdi.
Bayramga tashrif qildi,
Atirgulning g’unchasi.
* * *
Kakkuginam, munisim!
Singlim bo’lganing aniq,
Oldinggi hayotingda.
* * *
Daraxt — kesilib borar.
Qushlar esa beparvo,
Uya qurar erinmay.
* * *
Yonboshladim soyaga.
Tog’ jilg’asi tortmoqda,
Tegirmonda sholimni.
Kichik o’g’lim o’limiga
Garchand umrimiz misoli shabnam,
Shabnamning bir tomchisi garchand —
Har holda, u bizning umrimiz!
* * *
Qafasdagi bandi qush,
Mung bilan kuzatadi,
Kapalak parvozini!
* * *
Olxo’rining guliga,
Oyning shu’lasi tushib:
«Shuni o’g’irlagin», — der.
* * *
Ang’izda yovvoyi g’ozlar galasi.
Qishloq odamlarini,
Sanab bo’lmas bugun ham.
* * *
Urishib qolmang yo’lda,
Inoq bo’ling bir-biringizga,
Hoy, uchib o’tgan qushlar.
* * *
Qani edi kuz izg’irini,
Olib kelgan xazonlar,
O’choqqa o’tin bo’lsa.
* * *
To’lin oy!
Menga ayting bolalar,
Unga kim ega bo’lar?
* * *
Oldindan bilar edim,
Zaharlab o’ldirguvchi,
Zamburug’ go’zalligin.
* * *
Bir zumda uchib ketdi,
Qanot chiqarib pullar,
Yil oxirlab qolganda.
* * *
Xurmoning bu urug’i,
Necha kun endi ekan,
Do’nglikdan pastga tomon?
Sotogaxamada*
Ey, Yaponiyaning yovvoyi g’ozlari!
Bilib qo’ying, endi siz,
Bexavotir uxlaysiz.
* * *
Oluchaning gullari,
Go’yoki ko’kdan tushdi,
Misli farishta kabi.
* * *
Meni deb bong urar kechki qo’ng’iroq.
Bilaman, biroq men xilvatda,
Turibman simirib sovuq havoni.
* * *
Ay, pashshani o’ldirmang!
Qo’llari qaltiragan,
Oyoqlari titragan.
* * *
Erinibgina silkinib,
Bug’u haydab kapalakni,
Yana mudray boshlar.
* * *
Sudralaver, shilliqqurt,
Fudzi qiyaligidan
Eng baland cho’qqi tomon.
* * *
Tashlandiq chakalakda,
Tug’ilgan bu kapalak,
Buncha nafis, chiroyli.
Kamakuradagi katta Budda haykali oldida*
Osmon barobar Budda.
Burnining kovagidan
Qaldirg’och uchib chiqar.
* * *
Keldi-yu, yitdi shudring.
Bizning irkit hayotda,
Hech ishi qolmagandek.
* * *
Qandayligin bilmayman bu yerning odamlari.
Lek poliz qo’riqchisi
Barchasi qing’ir-qiyshiq.
Qurbaqalar jangini kuzataman
Ey, oriq qurbaqa,
Sira bo’sh kelma!
Issa sen tomon.
* * *
Qayg’ulidir dunyo.
Olcha gullayotgan
Chog’da ham hatto.
* * *
So’nani haydamang, u
Uchib kelgan uzoqdan
Guldan xabar olgani.
* * *
Ey, chumoli so’qmog’i!
Qayoqlardan kelasan,
Bulutlar ortidanmi?
* * *
Qoq tushda soyada salqinlab,
Chin ko’ngildan his qildim,
Dalada yurganlar holini.
Izohlar
Sotogaxamada — Yaponiyaning shimoli- g’arbidagi, hozirgi Mutsu viloyatidagi dengiz sohillaridan biri. Ilgari bu yerga butun Osiyodan yovvoyi g’ozlar uchib borishgan.
Kamakuradagi katta Budda haykali oldida — Qadimiy shahar Kamakurada mashhur haykaltorosh Ono Goroemonom tomonidan 1252 yilda yasalgan Budda (Day- butsu)ning ulkan bronza haykali
bor.
