Қувноқ халқ қўшиқларини куйлаб келаётган сархуш ёш японлар тушган чаналар қалин шамшод дарахтлари ўсган дара орасидан отилиб чиқиб, қор босган тоғлар қуршовида сокин жимирлаб турган мовий кўлга қараб бурилди. Атрофга совуқ қўнғироқ садолари таралди. Қирғоқлари музлай бошлаган, ёздагига қараганда суви анча камайиб қолган кўл ўртасида қиш осмонининг акси қорайиб кўринар эди.

Тецуо МИУРА
АДАШГАН ШУЪЛАЛАР

Тецуо Миура (浦 哲郎) 1931 йилда Япониянинг Хатинохе шаҳарчасида туғилган. Токиодаги Васеда университетининг француз адабиёти факультетини тамомлаган. Дастлабки ҳикояси “Ўн беш ёшга тўлганимда” деб номланиб, у 1955 йилда эълон қилинган. “Сабр дарёси”, “Юта ва унинг дўстлари” номли ҳикоялари адибга машҳурлик олиб келди. “Пистолет ва ўн беш ҳикоя”, “Адашган шуълалар” номли ҳикоялар тўплами япон насри тараққиётида ўзига хос ўрин эгаллади.
Адиб 2010 йилда вафот этди.

Қувноқ халқ қўшиқларини куйлаб келаётган сархуш ёш японлар тушган чаналар қалин шамшод дарахтлари ўсган дара орасидан отилиб чиқиб, қор босган тоғлар қуршовида сокин жимирлаб турган мовий кўлга қараб бурилди. Атрофга совуқ қўнғироқ садолари таралди. Қирғоқлари музлай бошлаган, ёздагига қараганда суви анча камайиб қолган кўл ўртасида қиш осмонининг акси қорайиб кўринар эди.

Қордан ҳимоя қиладиган соябони катта шляпа ва ит терисидан тикилган енгсиз камзул кийган аравакаш қаттиқ қичқириб, жиловни тортди. Ўрганган от қайиқлар турадиган бандаргоҳга қараб бурилди. Усти ёпиқ чана қорда ғижирлаб қийшайиб кетди, чана ичидан норози қий-чувлар эшитилди.

Чанада учта сархуш йигит, уларга тенгдош икки қиз ҳамда ёшгина эркак билан бир аёл бор эди. Қишнинг қировли аёзида улар тоғдаги қор босган кўл тарафга нима мақсадда келаётгани номаълум эди. Чана ёнбошига қийшайган пайтда қизлардан бири қўрқиб қичқириб юборди ва ёнида ўтирган йигитнинг елкасига ўзини ташлади, йигит уни қучоқлаб олди.

Бу уч йигит кўлнинг нариги томонидаги Хотару қишлоғидан бўлиб, ёшлар тўгарагига қатнашар, ҳозир водийдаги шаҳарчада янги йил арафасида бўладиган театр томошасига тайёргарлик кўриш учун кетишмоқда эди. Улар йўлда бир танишиникига кириб, қўлбола шаробга тўйиб олишганди. Ҳозир парда тагида турган тугунча атрофида ўтириб, овозларининг борича қичқириб қўшиқ айтишар, бир-бирига тегажоқлик қилишар, чана бурчагида сиқилиб ўтирган эркак билан аёлга заррача эътибор беришмас эди.

Шаҳардаги бекатдан чиққандан бери ўтган икки соат ичида аёл ҳар замонда адёлга ўралиб, тиззасига бошини қўйиб ётган эркакдан: “Аҳволинг қалай? Совуқ эмасми?” деб сўраб қўярди. Ўқтин-ўқтин эркакни йўтал тутиб қолар, оҳиста бошланган бу йўтал узоқ давом этар эди.

Қўнғироқ жирингламай қолганини пайқаган аёл пардани кўтариб ташқарига қаради-да, эркакнинг елкасига секингина туртди:

– Ото-сан! Кўл. Зиппеки кўли!
– Келдикми? Худога шукр! – Эркак бошини кўтарди, аммо йўтали қўзиб, яна аёлнинг тиззасига юзини босди.

Аёл индамасдан эркакнинг елкасини силади.

Бандаргоҳдан салгина нарида қорга кўмилган бир неча уй кўринарди. Том остида ёдгорлик дўконига хос лавҳалар қоқилган, деразалар тахта билан тўсиб қўйилган, аммо одамлар йўқ эди. Ғадир-будур ёғочлардан қурилган бандаргоҳда, балиқчиларнинг қайиқлари орасида сайёҳларга мўлжалланган ёнбошидаги бўёқлари кўчиб кетган кичкина кема турар эди.

Чаналар бандаргоҳга яқинлашганда кемачанинг палубасида армия адёлидан тикилган мошранг пахталик камзул кийган, бундай кийимни армиядан қайтган аскарлар олиб келишарди, кекса чол кўринди.

Урушдан кейинги иккинчи қиш. Чанадаги йигитлардан бири матросларнинг калта пахталик камзулида, иккинчиси учувчилар чолворида, қизлардан бири бўйнига парашют ипагидан тўқилган шарф ўраб олган. Аравакаш эса аскарлар пайтавасида эди.

Нотаниш йўловчилар адёлларини думалоқлаб ўраб, ҳаммадан кейин тушишди. Аёл кўк пальто, қора шим ва эркакларнинг резина этигида эди. Елкасига санитарлар қопчиғини осиб, икки қўлида катта тугунларни кўтариб олганди.

Қуён терисидан тикилган телпагини ҳисобга олмаганда эркак ҳам бошдан-оёқ ҳарбий кийимда эди. У касал бўлиб, юзлари шишиб кетган, нари борса, йигирма икки ёшни қоралаган бўлса керак. Аёл ундан уч-тўрт ёш катта кўринар, аммо юзлари ҳамон силлиқ, тиниқлигини йўқотмаган эди. Эркак аравакашга пул узатди. Аравакаш майда пулларни санаб бўлгунча аёл чақноқ қора кўзларини терга ботган отдан узмади.

Бирин-кетин кемачага чиқишганда қопсимон камзул кийган капитан уларга ҳайрат билан тикилиб сўради:
– Хотаруга борасизларми?
– Ҳа, Хотаруга борамиз. Бизни олиб кетинг.

Кемача хоналари тахта билан лиқ тўла эди, полда похол уюмлари сочилиб ётарди. Ёшлар тугунларини улоқтириб, қаёққадир ғойиб бўлишди, аёл эса чанадаги каби каюта бурчагига адёлларни тўшади, эркак унга чўзилди. У эшикни ёпиб қўймоқчи бўлди, аммо эшикнинг ўзи йўқ эди. Аёл бемор устига адёл ташлаб, ўзи деворга суяниб ўтирди ва эркакнинг бошини тиззасига олди.

Кемача хиёл титраб, бандаргоҳдан қўзғалди. Эшик ўрнидаги очиқ жойдан қаттиқ шамол эсди. Аёл пальто ёқасини кўтариб, бошини ичига тортди. Қўлида бўш консерва банкасидан ясалган хибати кўтарган капитан хонага кирди.

– Йўловчилар совуқда қолмасин дедим…

Ҳайратда қолган аёл миннатдорчилик билдирди.

– Ото-сан! Хибати олиб келишди. Қўлингни иситиб оласанми?

Эркак адёлни кўтариб қаради ва капитанга “Эътиборингиз учун раҳмат”, деб яна бурканиб олди. Афтидан, қўлини узатиш ҳам унга малол келар эди. Капитан америкача сигарасини олиб, хибати тутатди.

– Фақат шуниси бор эди… Чекасизми?

Эркак нимадир демоқчи бўлди, аммо йўтали тутиб, бўғилиб қолди. Аёл унинг ўрнига жавоб берди:

– У чекмайди…

– Истилочи зобитлардан бири овга ишқибоз, куз ойларида ов қилгани келиб турарди, – изоҳ берди капитан. – Ҳарбийдан яқинда қайтдингизми? – кўзларини юмиб ётган эркакни гапга солишга уринди у.

– Шундай, – деди эркак зўр-базўр жилмайиб.
– Қайси қисмларда хизмат қилдингиз?

Эркак мана шу жойга яқин бир шаҳар номини айтди. Капитан ҳайрон қолди. Ана шу полкда хизмат қилган дўстининг ўғли уруш тамом бўлганидаёқ қайтиб келганини эслади.

– Нега бунчалик ушланиб қолдингиз?

– Бунинг муҳим сабаблари бор, – гапга аралашиб, изоҳ берди аёл. – У госпиталда узоқ ётди. Ўтган куни жавоб беришди.

– Ўтган куни? – капитан йўловчиларга ҳайрон тикилди. – Наҳотки ҳарбий госпиталлар ҳалиям ишлаётган бўлса?

– Йўқ, ҳозир у давлат касалхонасига айлантирилган, аммо уруш пайтида олиб келинган беморлар ҳалиям кўп.

– Гапингиз тўғри! Армия йўқ бўлсаям касаллик давом этаверади. Куни кечагина чиққан бўлсангиз, бу ерларда қийналиб қоласиз. Айниқса, манави Зиппекига ўхшаган қаҳрамон тешикда…

Эркак кўзларини юмиб ётар, аёл хибати томон узатилган қўлларига тикилиб жим ўтирарди.

– Ҳечқиси йўқ, сиз кузатув ўрнингизни ташлаб келдингизми?
– Учта навқирон ёрдамчим бор, – кулди капитан.

Чамаси, улар палубада кўрган ёш денгизчилар кемани бошқариб бормоқда эди.

– Хотаруда кимникига борасизлар? – яна сўради капитан.
– “Когецу” меҳмонхонасига, – жавоб берди аёл.

– Тори-санга қариндош бўласизларми?
– Қайси Тори-сан? – аёл хавотирланиб эркак ётган томонга қаради.

– Демак, Торикура-санникига-да?! “Когецу” меҳмонхонасида ишлайдиган?..
– Йўқ, – аёл бошини чайқади.

– Балки хотинига қариндош чиқарсизлар?
– Йўқ.
– Унда… – капитан аёлга ҳайратланиб тикилди.

– Меҳмонхонада Торикуранинг оиласидан бошқа бека йўқми?.. – Аёл капитанга ишонқирамай боқди. – У ерда бошқа оқсочлар ҳам бордир?..

– Оқсочлар дейсизми? Ҳамма бекалар ўтган йили кузда кетиб қолишган.
– Кетиб қолишган? Қаёққа?
– Иш қидириб. Дуч келган ёққа кетишган. Кўл атрофидаги меҳмонхоналарда ишлайдиган бекалар қишда бўшаб кетишади.

Меҳмонхона ёпилгандан кейин бу ерда нима қилишсин?

Аёл хавотирга тушди. Капитандан кўзини узмасдан тиззасига бош қўйган эркакни оҳиста туртди. У ҳам анчадан бери кўзини очиб ётган эди.

– Кўряпсизки, бу ернинг ҳаммаёғи тоғ, – давом этди капитан. – Хазон фасли тамом бўлиши билан сайёҳлар мавсуми ҳам тугайди. Ноябрдаёқ автобус қатнамай қўяди. Қор ёққандан кейин ҳар қандай алоқа бутунлай узилади. Бу ердан фақат тоғ чанғисида ёки сизлар келгандагига ўхшаган чанада қайтиш мумкин. Чана ҳам зимистон дараларда шамол эсмаган, қор ёғмаган пайтлардагина юради. Ҳалиям омадингиз бор экан.

Уларнинг омади келганини шаҳардаги бекат хизматчиси ҳам айтган эди. Бекатга келишлари биланоқ Зиппеки кўлига қандай борилади, деб суриштиришганди. “Шундай вақтда кўлда нима бор? – деб бекат хизматчисининг кўзлари ола-кула бўлиб кетганди. Аммо шу заҳотиёқ вокзал бурчагида турган кўлга қатнайдиган чанага кўзи тушиб мулойим жавоб берган эди: – Омадингиз бор экан. Аравакашдан сўраб кўринглар. Хотаруга борадиган кемача бандаргоҳда турган кунлардагина чана юради. Аммо қандай қайтиб келасизлар, бунисини билмайман”.

Ҳа, омад кулиб, Хотаруга бемалол бориладиган бўлди. Аммо излаган киши у ерда йўқ бўлса, боришдан не маъно бор?
– Демак, сизлар “Когецу” меҳмонхонасидаги беканинг олдига борар экансизлар-да! – деди капитан.

– Шундай, унинг исми Терада Тами. Мендан бир ёш катта, – деди аёл ва босиқлик билан қўшимча қилди: – Тамисан унга опа бўлади.

Эркак йўталиб, жойидан қўзғалди. Капитан гўё олов ўчиб қолганини энди пайқагандек, эгилиб пуфлади, тўзғиган оппоқ кулдан юзини олиб қочар экан, қўшимча қилди:

– Терада Тами… Мен “Когецу” меҳмонхонасида бўлган эмасман. Бориб кўринглар. Балки опангиз у ерда қолиб, сизларни кутаётган чиқар. Агар кетган бўлса, Тори-сан унинг қаердалигини айтиб берар…

Шундан сўнг капитан:
– Ёшлардан биронтасини алмаштирадиган вақт бўлиб қолгандир, – деб ғўлдираб, каютадан чиқиб кетди.

Эркак ва аёл деворга ҳорғин суяниб, капитан чиқиб кетган эшик ўрнига тикилганча бир муддат хаёл суриб қолишди. Иккаласи ҳам бир нарсани ўйлашмоқда эди. Тами ҳақиқатан ҳам меҳмонхонадан бўшаб кетган бўлса, нима қилишади? Икковлон қаерга, кимга сиғиниб боришади?

Агар кўзлари шу дақиқада тўқнашиб қолса, иккови ҳам бир-бирига қандай тасалли бериш ҳақида ўйлаётганини сезар, аммо бу ҳақда очиқ гапириш оғир эди.

Кема моторининг шовқини, сувнинг шовуллаши эшитилар, шамол ғувиллар, устма-уст тахланган тахталар орасидаги ёриқлардан елвизак ғириллаб ўтиб турар, фақат кўл ҳозир кемачанинг қайси томонида эканини аниқлаб бўлмасди. Эшик ўрнидаги очиқ тўртбурчакдан атрофдаги қояларнинг ўткир қирралари ва қоп-қора сувни яққол кўриш мумкин эди.

– Сима-сан! – ногоҳ чақирди эркак.

Эшик ўрнидаги бўшлиққа тикилиб ўтирган аёл сесканиб унга қаради.
– Нима дейсан?
– Гаванда яшаган пайтингда, қишда денгиз ичида туриб қирғоқни кузатганмисан?
– Йўқ, кузатган эмасман.
– Мен эса кузатганман.
– Сен балиқчисан-да.
– Мана шу жойларга ўхшаб кетарди.
– Биздаги Санрикуга ўхшар эдими?
– Шундай. Фақат денгиздан қараганингда.
Санрику қирғоқлари қоядор ва совуқ, бир қанча жойларида тик ўпирилишлар бор эди…
– Денгиз сокин пайтларда қайиқдан қирғоққа қарасанг, худди мана шундай манзараларни кўрасан. Жудаям ўхшаб кетади.
– Мен бўлсам, сен бирданига нималарни… – шивирлади аёл, аммо шу заҳотиёқ жим қолди. Эркак ҳозир қадрдон жойларини эслагани унга ғалати туюлди, у жилмайди, кўзларида ёш йилтиради.

II

Сима билан Отози денгиз қирғоғидаги Санрику шаҳарчаси яқинида туғилган эдилар.
Симанинг отаси балиқчилар ошхонасининг хўжайини, Отози эса балиқчининг ўғли бўлиб, отаси бу арзон ошхонага доимий мижоз ҳисобланарди. Болалигида Отози опаси Тами билан бу ерга бир неча марта кирган, аммо бирон марта ҳам ўтириб меҳмон бўлган эмас. Кўп ичиб, қайла тўкилган стол устида учиб ухлаб қоладиган отасини уйга зўрға олиб кетишар эди.
Отозининг отаси ёшлигидаёқ ароқхўр деган ном орттирганди. Отози беш ёшга тўлганда онасидан ажралди. У тўлғоқ пайтида оламдан ўтган эди. Шундан кейин отаси бутунлай издан чиқиб кетди. Ичиб-ичиб, дуч келган жойда санғиб юрадиган бўлди. Отаси уйга келмай қўйган пайтларда уни кўрган танишлар “Отангиз яна учиб қолди!” деб қичқириб ўтишарди. Бўрон турган кезларда ошхонадан қайтаётган қўшни аёллар: “Отангиз бамбукзорда дайдиб юрибди”, дейишни канда қилишмас эди. Бу ўлгудек ичиб, гаванда йўлбарсга ўхшаб изғиб юрибди, деган маънони англатарди.
Отози билан Тамининг хўрлиги келиб, бандаргоҳдаги қовоқхоналарга қараб югуришар ва ит азобида уни излашар эди. Уйма-уй кезиб, излаб-излаб, ниҳоят Сималарнинг ошхонасидан топишарди. Сималарнинг уйига кираверишда бошқаларникига ўхшаган тўқима арқон эмас, оқ иероглифлар билан “Масутоку” деб ёзилган узун кўк парда осилиб турарди. Отози бошланғич мактабни битирган пайтда бу пардага қарашдан уяладиган ва “Сима мендан нафратланмасмикан?” деб ўйлайдиган бўлган эди.
Сима ошхонага жуда кам кирар эди. Фақат онаси бир марта қизига отасининг қўпол одатлари ҳақида гапирганини эшитиб қолган эди. “Одамлар ичсин деб биз вино сотамиз, улар бу ерга келса қувонамиз, аммо Ёкити ҳар сафар бу ердан кетаётганда юзини пардага артади. Қанча ичганига қарамай, барибир пардага юзини артаверади. Ниҳоят, мен унга деб сочиқ осиб қўядиган бўлдим”.
Отози қизариб, Симанинг олдида қаттиқ уялиб кетди. Қиз индамади, фақат жилмайиб қўйди.
Шундан бери Отози “Сима мендан жирканади” деб ташвишланадиган бўлди. Аммо кўп ўтмасдан бу ҳақда ўйлашга ўрин қолмади. Кузда, у ўрта мактабда ўқиётган пайтда, отаси денгизга чўкиб ўлди.
Отози билан Тами етим қолди, бола отасининг ўлимига қаттиқ қайғурса ҳам юраги қандайдир енгил тортганини ҳис қилди: отаси ароқ ичиб қовоқхонада эмас, балиқчиларга муносиб тарзда денгизга чўкиб ўлгани унга тасалли бергандек бўлди.
Сима ёши йигирмага етганда катта шаҳардаги меҳмонхонага ишга кирди. Отози ўзларига яқин жойда турадиган қариндошлариникида яшай бошлади. Энди у бошига қанчадан-қанча ташвишлар солганига қарамай отасининг оғир қўлларини, қайноқ нафасини соғинч билан эслайдиган, пардасига “Масутоки” деб ёзилган ошхонани, унинг бекасини ва Симани кўра олмаслигини тез-тез ўйлайдиган бўлди. Аммо мактабни битириб, балиқчилик қила бошлагандан кейин юрагидаги бундай туйғулар уни кўпда безовта қилмай қўйганини сезди.
Кейин гаванда ўтказган уч йил ичида у Симани икки марта мутлақо кутилмаган жойларда учратди.
Бир куни тунги балиқ овидан қайтаётган эди, елкасида оғир сават, ялангоёқ, кемасозлик корхонаси ёнида янги қурилаётган, ёғочлари қоронғида оқариб турган қайиқ ёнидан ўтар экан, ногоҳ аёл кишининг “Раҳм қилинг!” деган қичқириғини эшитди. Нимадир тариллаб йиртилгани қулоғига чалинди. Қоронғилик ичидан оқ кийимли аёл югуриб чиқди.
– Ҳой, Сима, тўхта! – эркак киши дағал овозда бақирди. Аёл ҳайратда қолган Отози олдидан югуриб ўтар экан, елкаси билан унга туртилиб кетаёзди. У жон талвасасида югурганда тебранган ҳаводанми ё аёл елкасига тегиб кетай деганиданми – саватдан чиқиб турган калта таёқчага боғланган қўнғироқ оҳиста жиринглади.
Аёлни қувиб келаётган спорт кийимидаги эркак қўнғироқ товушини эшитиб тўхтади, улар қоронғилик қўйнида бир лаҳзалик сукут ичида юзма-юз туриб қолишди.
– Ким бўласан? – сўради ниҳоят йигит бўғиқ овозда.
– Шу ерликман, бандаргоҳ томондан, тунги овдан қайтаётган эдим, – деди Отози.
Йигит тилини такиллатди, аламини ичига ютиб, оёғи остидаги қумларни тўзғитиб тепинди ва қайиқлар орасидан нари кетди. “Бу қовоқхонадаги Сима эмасмикан?” Отози ғижиниб, бир чеккага туфлади-да, ўз йўлига юрди. Йигитнинг овози ҳам танишдек туюлди. У бир қанча савдо дўконларига эга бўлган Курихаранинг ўғли Токиодаги институтда ўқишини эслади.
Отози кейин ҳам Симани бир марта кўрди. У бошқа жойлардан бахт излаб кўрмоқчи бўлди. Тиба префектурасига қарашли Тёси шаҳрига ишга жўнашдан аввал зиёрат қилиш учун маҳаллий ибодатхонага кирди. Кейин олчазорлар орасидаги уруш қурбонлари хотирасига қўйилган ёдгорлик атрофида оҳиста кезиб юрар экан, ибодатхона орқасидаги кичкина боғчада ғижирлаётган ҳалинчак овозини эшитди. Бу товуш болалигидан таниш эди, унда деярли диққатни тортадиган ҳеч нарса йўқ бўлса-да, ўз шаҳарчасини тарк этганидан бери биринчи марта вужуди юртини соғиниш ҳиссидан ўртаниб кетди. Отози дарахтзор чеккасига чиқиб, пастликка қаради. Ҳалинчакда Симанинг оддий сарғимтил-кўкиш рўмоли ҳилпирар эди.
Боғчада бошқа ҳеч ким кўринмасди. Сима ҳалинчакда бир ўзи тебраниб ўтирарди; ҳалинчакнинг ғижирлаши юрагига безовталик олиб кирди. “У кимнидир кутаётган бўлса керак” деб ўйлади Отози. Кўз ўнгида Курихаранинг ўғли гавдаланди, аммо ҳозир у бу ерда бўлиши мумкин эмас – таътилгача ҳали вақт эрта… Отозининг мияси ҳар хил ғалати тахминлардан ғувиллаб кетди. Ёши йигирмадан ошиб кетган Сима ҳозир унга дугоналари ўйиндан чиқариб қўйган омадсиз қизалоқни эслатди. У кечаси “Раҳм қилинг!” деб қичқириб, ваҳший эркакдан зўрға қутулган, ёқавайрон кўйлакда қирғоқ бўйлаб чопиб кетган қизга асло ўхшамас эди. Аввалги Сима билан ҳозиргиси ўртасида ер билан осмонча фарқ бор. “Буни тушуниш қийин” деб ўйлади Отози.
У Тёсида уч йилга яқин турди. Ҳар гал қадрдон юрти ҳақида ўйлаганда кўз олдида енгил кўйлагини ҳилпиратиб ҳалинчак учаётган Симанинг нозик сиймоси гавдаланар, қулоғига таниш ғижирлаш эшитилар эди. Шунда юрагини ширин туйғулар эгаллаб оларди. Буларнинг ҳаммаси Сима туфайли бўлаётганини ўйлаб ўтирмас, аммо унинг сиймоси юрти ҳақидаги қувончли, нурли манзараларга боғланиб кетарди.
Армияга жўнашидан олдин тиббиёт кўригидан ўтаётган пайтида Отози “Масутоку” қовоқхонасига бир кириб чиқсаммикан” деган хаёлга борди. Отаси сополдан ясалган “Жозибадор мушук” ҳайкалчаси қўйилган токча ёнидаги столда қадаҳда сакэ ичиб ўтиришни яхши кўрарди. Ўзи сезмаган ҳолда балоғатга етган Отози ҳар замон-ҳар замонда бир қадаҳ шароб ичишни одат қила бошлаганди.
Кўп йиллар бошқа жойларда юриб, ниҳоят Санрику қирғоғидаги кичик шаҳарга қайтганида Симани учратмади. Тиббий кўрикдан бирга ўтган балиқчи йигит Сима Курихаранинг ўғлига турмушга чиқишни хоҳламагани ва негадир шаҳарчадан бош олиб кетганини айтиб берди. Бошқа миш-мишлар ҳам бор эди, гўё Сима Курихарадан ҳомиладор бўлган ва буни яшириш учун шаҳарчадан бош олиб кетган эмиш. Отозида қовоқхонага кириш истаги йўқолди. Бундан ташқари, ҳарбий шароитда ароқ савдоси тақиқлангани учун “Масутоки” оддий ошхонага айланиб қолган, мижозларга гречкали угра, гуруч, турли сабзавотлар солинган чучвара тақдим этиларди, холос. Бўсағада бинога ҳусн бериб турган кўк лавҳа ўрнига катта бочка ҳамда турли ўт ўчириш асбоблари илиб қўйилган эди.
Армияга чақирув қоғози қирқ тўртинчи йилнинг баҳорида келди. У Тохокунинг ғарбий қирғоғидаги кўҳна қалъага жойлашган пиёдалар полкига тушди.
Отози болалигидан касал нималигини билмай ўсган. Кўриниши қотма, ориқ бўлса-да, чайир, бақувват, пайлари пишиқ, ҳар қандай оғир меҳнатга чидамли эди. Армиядаги машқларни кўрдим демасди. Фақат тўйиб овқат емасликдан қийналарди, холос.
Бир куни – аёвсиз ёз иссиғида ўтаётган найзабозлик жанги машғулоти пайтида очликдан боши айланиб йиқилар экан, бўлим командирининг ерда ётган милтиғига қоқилиб кетди. Командир уни дўппослади. Ке­йин ўзи билан олишишга мажбур қилди, қўлидаги милтиғини тортиб олиб, ҳимоясиз йигитнинг баданига бир неча марта найза санчди. Отози ҳушидан кетди.
Шундан кейин ўнг ёнбошида, қовурғаси остида оғриқ пайдо бўлди. Дастлаб у “Енгил лат еган бўлсам керак” деб ўйлади, аммо оғриқ тобора кучайиб борар эди.
Сиртдан ҳеч нарса билинмас, аммо аҳволи кундан-кунга ёмонлашиб, ташналик азоб берар, бутун бадани зирқирар эди. Илгари овқат еб тўймасди, энди иштаҳаси буткул йўқолди. Ниҳоят бир куни тўшакдан туролмай қолди.
Бўлим командири хоҳламайгина унинг госпиталга боришига рухсат берди. Ҳарбий шифокор қовурғаси синганини аниқлади ва дарҳол госпиталга жойлаштирди.
Отози ярим ой жарроҳлик бўлимида даволанди. Оғриқ аста-секин йўқолиб, ўзини яхши ҳис қила бошлади.
Ана шу кунларда қўққисдан опаси Тами уни йўқлаб келди. “Полкдан хабар юборишган бўлса керак” деб ўйлади Отози, аммо ундай эмас экан. Тами ўз ихтиёри билан меҳнат отрядига ёзилибди, ҳозир Кавасакидаги ҳарбий заводга ишлаш учун кетаётган экан.
– Узоқ йўл олдидан сени кўриб кетай деб келдим, – деди у. – Меҳмонхона ёпилди. Уйга қайтай десам, ҳеч ким йўқ. Мана, отрядга ёзилдим. Ҳеч бўлмаса, снаряд тайёрлай оламан-ку.
Хайрлашар экан, улар эртага нима бўлишини билмас эдилар.
– Аскарни қаранглар-а, уялмай йиғлаяпти.
– Йиғлаётганим йўқ. Бу касаллик оқибати, – деди Отози.
– Қовурға билан кўзлар қариндош экан-да?
– Иссиғим чиқади. Кўзёш шундан.
Тами сездирмай палатани кўздан кечирар экан, Отозининг пешонасига қўлини қўйди ва ваҳимага тушиб, тез тортиб олди.
– Гапинг тўғри, иссиғинг жуда баланд!
– Йиғлаётганим йўқ деб айтаяпман-ку!
– Синган қовурға шунчалик ҳарорат чиқарадими?
– Билмайман. Оғриқ тўхтади, аммо иссиғим тобора кўтарилиб кет­япти. Нафас олишим ҳам қийинлашиб қолди.
– Булар беҳуда эмас. Балки шифокор сезмаётгандир?
– Бу палатада тузала бошлаган беморларга фақат санитар қарайди. Ҳароратни ҳар доим текширавермайди.
– Қандай бемаънилик!..
Шунда Отози ҳайратдан кўзлари катта очилган опасини сўнгги марта кўраётганини хаёлига ҳам келтирмаган эди.

III

Хуллас, “Когецу” меҳмонхонасида Тами йўқ эди. У ўтган йили ёзнинг охирида ишдан бўшаб, қишда бу ердан кетиб қолган экан.
Меҳмонхонани қўриқловчи эр-хотин Торикураларнинг айтишига қараганда, ишдан бўшашга ҳарбий заводда унга ҳомийлик қилган Хаяма исмли қандайдир жаноб маслаҳат берган экан. Улар чамаси урушдан кейин ҳам хабарлашиб туришган. Ўтган йили мавсум айни қизиган пайтда Хаяма уни йўқлаб келган. У оннагаталарга ўхшаган ёқимтой, қирқ ёшларга борган, уддабуррон, савлатли киши бўлиб, истилочи армияга қандайдир алоқаси бор деган гаплар юрарди.
Бир неча кун ўтгач, Хаяма қайтиб кетди. Шунда Тами Торикуранинг хотинига энди меҳмонхонада кўп ишламасам керак деб айтибди. У қандай иш қилмоқчисан деб сўраганда, Тами: “Шаҳарга бориб ишга жойлашаман. Ахир, бир умр ёш бўлиб қолмайман-ку”, деб жавоб берган экан.
Орадан бир неча кун ўтгач, Тами Хаямадан мактуб олди. Уни ўқиб, нарсаларини йиғиштириб жўнаб кетди.
– Аниқ айтолмайман, аммо у Кобега бораман дегандек бўлувди, – деди Торикуранинг хотини.
Отози Хаяма қаерда яшашини суриштирди, аммо урушдан кейин бу ерга меҳмонлар кам келгани учун рўйхатлар дафтари юритилмаган экан.
– Сирасини айтганда, у Кобега кетган тақдирда ҳам излаб топиш амримаҳол эди.
– Опам менга беринглар деб бирон нарса қолдирмаганми? Балки кейинроқ хат ёзмоқчи бўлгандир? Агар йўқлаб келсам, кимгадир учрашишим лозимлигини айтгандир?
Эр-хотин Торикуралар умидсиз ҳолатда бир-бирига тикилишди.
– Пул йиғсам, укам иккимиз савдо корхонаси очамиз деб гапирар эди, –деди Торикуранинг хотини.
Ўтган йили июль ойида Отози кичкина бир суратли мактуб олган эди, шундан кейин ундан дарак бўлмади.
– Агар бирон ерга жойлашиб олса, хабар юборарди. Ярим йилда бирон дараги бўлмаса… Ҳозирги алғов-далғов замонда ҳамма нарсани кутиш мумкин. – Торикура ошхонадаги ўчоқ ёнида ўрнатилган темир печкага ўтин ташлади.
Отози билан Сима гуриллаб ёниб, қип-қизариб кетган печкага гап-сўзсиз тикилиб ўтиришарди. Ниҳоят, Отози ҳорғин товушда:
– Кечирасизлар. Менинг ётишимга ижозат бергайсизлар, ўзимни ёмон ҳис қилаяпман, – деди. У кафтларини бошига қўйиб, бордонга чўзилди.
– Сиз касалсиз.
– Кўп азоб чекканга ўхшайсиз? – ҳамдардлик билдирди Торикуранинг хотини.
– Хотиржам дам олинглар, – қўшимча қилди Торикура, – Меҳмонхона ишламайди, сизларни муносиб кутиб ололмадик, аммо ўзингизни эркин ҳис қилинг. Кўрпа-тўшак хоҳлаганингизча топилади, ванна ҳам бор. Бемалол жойлашаверинглар.
Қиладиган иш йўқ. Бугун барибир бу вулқон этагидаги хилват кўл қирғоғида жойлашган қишлоқдан жўнаб кетишга имкон йўқ. Эртага бир гап бўлар.
Сима қўшни хонадан кўрпа-тўшак кўтариб чиқди. Торикуранинг хотинига ёрдамлашиб остонага яқин ерга қўйишди. Деразалари зич ёпилган хонани хира чироқ зўрға ёритар эди.
– Иккалангизга битта жой солиб берайми? – сўради Торикуранинг хотини.
Бу саволдан Сима бир лаҳза довдираб қолди, сўнг:
– Майли, бирга солинг, – деди.
Торикуранинг хотини ёнма-ён иккита қалин жой солди.
Улардан бирига Отози чўзилди. Оғир касалдан оқарган қаримсиқ юзи юмшоқ ёстиққа ботиб кетди.
– Ҳеч нарсани ўйламасдан, тинч ухла, – деди Сима.
Кўзи юмуқ Отози кулимсиради:
– Нимани ҳам ўйлардим…
Кўп ўтмай Отози қаттиқ уйқуга кетди. Сима унинг бошида бир муддат ўтиргач, секин қўзғалди-да ошхонага чиқди. Торикуранинг хотини печка ёнида ёлғиз ўтириб, нимадир тикаётган эди.
– Қарашадиган ишингиз борми? – сўради Сима. – Қарашиб юбораман.
Тарикуранинг хотини кулимсираб:
– Ташвиш тортманг, ёрдамлашадиган иш йўқ. Шунчаки эрмак, – деди. Кейин: – Эрингиз ухладими? – деб сўради.
Отози биринчи марта эр сифатида тилга олинган эди. Илож қанча? Сима сир бой бермади:
– Ҳа, қаттиқ ухлаяпти. Жуда толиққан.
– Бечорага қийин. Ҳолдан кетипти. Касали қанақа ўзи?
– Астма, – деди Сима. Қишлоқдагилар силдан қаттиқ қўрқиши унга яхши маълум. Шу заҳотиёқ Торикуранинг хотини ўз синглиси кўп йилдан бери астмадан азоб чекаётгани, бу касаллик қанчалик ёқимсизлигидан хабари борлигини айтди.
– Совуқни ёқтирмайди, тўғрими? Кечаси зўриқиб қолса, нима қиламиз?
– Ташвишланманг. Мен тиббиёт ҳамширасиман.
– Парвариш қилавериб кўникиб кетгансиз-да?
– Йўқ, мен ҳақиқатан ҳам касалхона ҳамширасиман.
Сима мулойим кулимсиради. Торикуранинг хотини ҳайратланиб кўзларини катта очди.
– Уруш пайтида ҳарбий госпиталда ишлаганман. Бундай касалларга қандай қарашни яхши биламан, хавотир олмасангиз ҳам бўлади.
Қуёш ботгач, Торикура келиб ҳаммом тайёр эканини айтди. Отози ҳали уйғонмаган эди. Аммо у уйғоқ бўлганда ҳам касали зўрлигидан ваннага туша олмасди. Сима ювиниш учун ёлғиз ўзи кириб кетди. Ваннага иссиқ сув тўлдириб ювина бошлаганида ечиниш хонасидаги ойнаванд эшик қўққисдан очилиб, ичкарига кимдир кирди. Сима баданини сочиқ билан тўсиб, ўгирилиб қаради. Буғдан хира тортган эшик орқасида Отозининг қораси кўринди.
– Отозимисан? Бемалол киравер.
Эшикни қия очиб, Отози ичкарига мўралади, сўнг хижолат тортиб, тескари ўгирилди.
– Уйғониб қарасам, сен йўқ экансан. Қаерга кетди экан, деб ўйладим.
– Ҳеч қаерга кетганим йўқ, – деди Сима.
Отози иккита пахталик кимоно кийган, устидан пальто ташлаб олган эди.
– Мени кечирасан, чўмилиб олсаммикан деган эдим. Кейин сени артиб қўяман.
Отози бошини тебратди. Ўзи ваннага туша олмайдиган беморнинг баданини артиб муолажа қилишар эди.
– Совуқ. Бориб печкада исиниб тур.
– Майли.
Отози негадир шошилмас эди.
– Сенга айтаяпман, бу ер совуқ. Эшикдан уриб турибди.
Отози ўсал бўлиб жилмайди ва эшикни ёпди.
– Ото-сан!
– Нима дейсан?
– Мен ҳазиллашдим, – Сима кўзини олиб қочди. – Эшикни ёпмай қўяқол.
У йигитнинг хайрихоҳ нигоҳи остида қизариб кетганига қарамай, ваннада ҳеч ким йўқдек, чўмилишда давом этаверди.
Кечқурун Сима тоғорада сув иситди ва ҳўл сочиқ билан Отозининг бутун баданини артиб чиқди. Совуқ бўлганидан бу ишни жуда тез битирди. Отози бундан норози бўлди.
– Нега бунчалик шошасан?
– Совуқда кўп туришинг мумкин эмас.
– Касалхонада яхши қарар эдинг, шошилмасдан артар эдинг.
– Ундай бўлса, касалхонага қайтамизми?
Отози индамасдан шифтга тикилди.
– Қани энди қайтиш мумкин бўлса…
Улар касалхонадан қочиб чиқишган эди.
Отози хўрсинди.
– Майли, шу ерда қоламиз.

IV

Ўпкаси яллиғлана бошлагандан кейин Отозини сил касалликлари бўлимига ўтказишди. Бу йигит ароқхўр Ёкитининг ўғли эканини, табиийки, Сима хаёлига ҳам келтирмади. Отози эса дарҳол таниди, чунки отаси ўлгандан кейин уни бир-икки учратган эди. Сима вояга ета бошлаган бу йигитга эътибор бермади. Уни юз-кўзидан танимагани майли, ҳатто исми билан ҳам қизиқмади. Ёкитини Терада деб чақиришарди, буни яхши эслайди. Шундай экан, Отози Отонинг ўғли бўлади, аммо Сима бу ҳақда ҳатто ўйлаб ҳам кўргани йўқ.
Отози оқ халатли янги ҳамширани кўриши биланоқ Симага ўхшатди, аммо бунга ишонқирамай қаради. “Масутоку” қовоқхонасидаги қиз ҳамширалик қилишини сира тасаввур қила олмасди. Назарида бундай учрашув тушида бўлиши ҳам амримаҳол эди. “Бировни Симага ўхшатиб, адашаётганим йўқми? Балки бу бутунлай бошқа одамдир?”– деб ўйга толди у.
Отози дастлаб ўн беш кишилик катта палатада ётди, ёнидаги ефрейтордан Симага ўхшаб кетадиган бу қизнинг исмини сўради.
– Дидинг ёмон эмас-ку, – мийиғида кулди ефрейтор. – Бу фариштанинг оти Масумото.
Отози яна ҳайратга тушди. Симанинг исми ҳам шундай-ку!
Отозининг юраги илиқ нурга тўлгандек бўлди. Армияда юртдошингни учратсанг, бошинг осмонга етади, айниқса, ҳозиргидек касал ва ёлғиз ҳолингда бу ниҳоятда ноёб ҳодиса. Ҳаяжондан Отозининг кўзига ёш келди. Аммо қувончдан кўнгли ёришган бўлса ҳам қиз билан гап­лашишга юраги дов бермади. Бошданоқ Сима уни танимагани, бунинг устига баданига ёпишиб, чиройига чирой қўшиб турган қордек оппоқ халати бунга йўл бермай, уни бутунлай довдиратиб қўйган; қиз уни кўриши билан ўзини олиб қочадиган бўлган эди.
Уларни фақат бундан йигирма йиллар олдин отасининг “Масутоку” қовоқхонасида маст бўлиб, учиб қолишига алоқадор воқеаларгина боғлаб турарди.
Ҳафтада бир марта хамширалар барча беморларнинг баданини ишқалаб артиб, тозалаб қўйишар эди. Ана шу пайт келганда, Отози Симанинг қўлига тушиб қолмайин деб худога зору тавалло қиларди. Мабодо тўғри келиб қолса, уни титроқ босарди.
– Совуқми? – сўрарди Сима.
– Йўқ, совуқ эмас.
– Ўзингизни бўш қўйиб, эркин ўтиринг, – дер эди у.
– Яхши, ҳаракат қиламан, – жавоб берарди йигит.
Сима Отозига ёш аскар йигит деб қарар, аҳволи оғирлашиб бораётганидан ҳамма қатори ташвишланар эди. Отозининг ўпкасидаги тешик тобора катталашаётган эди.
Январь ойида Отози ҳожатхонадан қайтаётиб, йўлакда қон қусиб юборди. Шу куни Сима навбатчи эди.
У ивиган қон йигитнинг томоғида тиқилиб қолганини кўриб, югуриб келди ва бармоғини тиқиб қонни сидириб олди. Шу заҳотиёқ Отози алоҳида палатага ўтказилди.
Кейинги куни кечқурун йигитнинг тўшаги ёнида ўтирганида бемор кўзини очиб, шифтга тикилган ҳолда сўради:
– Иккинчи телеграммани юборишдими?
Беморнинг аҳволи оғирлашганда қариндошларига учта телеграмма юбориларди. Биринчиси хавфли касаллик бошлангани, иккинчиси аҳволи оғирлашгани, учинчиси вафот этгани ҳақида хабар берарди.
– Гапиришингиз мумкин эмас, – койиди Сима.
Йигит унинг юзига тикилди, ҳўл киприклари пирпиради, аммо кўзларида қатъият бор эди.
– “Масутоку” қовоқхонасидаги Сима-сан эмасмисиз?
Овози зўрға чиқди, кутилмаган саволдан Сима гангиб қолди.
– Сиз…
– Отам сизларникига тез-тез бориб турарди. Мен ароқхўр Ёкитининг ўғли Ото бўламан.
Сима беихтиёр қичқириб шоша-пиша қўллари билан юзини тўсди.
– Мумкин эмас! Гапиришингиз мумкин эмас, – йигитни гапиришга қўймади. Унинг юраги дукиллаб урарди.
Қон оқиши ўз-ўзидан тўхтади. Бир неча кундан кейин Сима ундан сўради:
– Ниҳоятда ҳайрон қолдим! Мени таниб қолганингга кўп бўлдими?
Отози бошини тебратди.
– Нега дарров айтмадинг? Шунча вақт нега индамай юрдинг?
– Билмадим, айтишга сира бетим чидамади.
– Кеча айтдинг-ку?!
– Куним битиб қолганга ўхшайди деб ўйладим. Ўлим олдидан нималарни гапирмайди одам? Сени яхши кўраман.
Бундай бўлишини Сима сира кутмаган эди. Муқаддас сирларини ўлимига қадар сақламоқчи бўлган бу йигитга ачиниб кетди.
Шафқат ҳамширалари барчага бирдек меҳрибонлик қилиши ҳаммага маълум, аммо Сима бошқа беморларга қараганда Отозига меҳрибонроқ бўлиб бораётганини пайқаб қолди.
Сима навбатчилик пайтларида ёнбошида ўтирганда йигит шифтга тикилган кўйи ўзи ҳақида кўп нарсаларни айтиб берди. У шунчалик кўп гапирдики, ҳатто Сима соғлиғига шикаст етмасмикан деб хавотир ола бошлади. Қиз ҳалинчакда хаёл суриб ўтирганда юқоридан туриб томоша қилгани ҳақида ҳам сўзлади.
– Шу дақиқани сира унута олмайман, ҳозир ҳам кўз ўнгимда турибди, – деб тан олди йигит.
– Нима учун?
– Билмадим. Унута олмайман, тамом-вассалом.
Сима ёноқларига ёшлигидаги каби қайноқ қон қуйилиб бораётганини ҳис қилди.
– Нега ёлғиз ўзинг ўтирган эдинг? – сўради Отози.
– Ўлиб кетганим яхши эмасми, деб ўйлаётган эдим.
– Нега ўлмоқчи бўлдинг?
Сима индамади.
– Курихара туфайлими? – сўради Отози.
Демак, билади. Сима аччиқ қилиб, гапини бўлди.
– Бу ҳақда, яхшиси, гаплашмайлик.
– Ростдан ҳам турмуш қурасизларми?
– Ота-оналаримиз шуни хоҳлашади.
– Ўзинг-чи?
– Мен бўлсам, ўлиб кетгандан кўра ҳамшира бўлганим яхши деб ўйладим. Ҳаётимни эзгу ишларга бағишламоқчи бўлдим. Ўзим ёқтирмаган одам билан яшагандан кўра, шуниси маъқул эмасми? Қизил хоч мактабида тиббиёт ҳамширалигига ўқидим. Мана, ишлаб турибман. Ҳамма гап шу.
Сима тунги қоровулнинг шақилдоғига ўхшатиб кафтларини бир-бирига уриб қўйди.
Отози ёзгача даволанди. Уруш шармандаларча тамом бўлаётган эди, Б-29 самолётлари турли шаҳарларни бомбалаб, кулини кўкка совура бошлади. “Бизнинг шаҳарни ҳам бомбардимон қилишса, ҳеч қаерга қочиб кетолмайман” деб ўйлади Отози.
– Ҳужум бошланиб қолса, мени ташлаб кетаверинглар, – деди у.
– Фақат ўзингни ўйлайсан. Гўё ўлишдан осон нарса йўқ, – аччиқланди Сима.
– Сен ҳам қолақол, – деди у.
Шунга қарамай, июлнинг охирида, кечаси душман шаҳарни бомбардимон қилганда Сима бир ҳамшира билан бирга Отозини замбилда госпитал орқасидаги қарағайзор ичига олиб ўтди.
Шу кун тунда шаҳар устига ёндирувчи бомбалар ёмғирдек ёғилди, госпитал жойлашган ҳудудда аланга кўтарилиб, узоқ вақт осмонни ёритиб турди. Кейин аланга шуъласи шаҳар марказига ёйилди. Оғир беморлар орасида қолган Отози қарағай бутоқлари орасидан кўриниб турган қонталаш осмонга қараб ётди. Беморлар сукут сақлашди, ҳатто ҳеч ким йўталмади ҳам. Кимдир тик туриб, кимдир чўккалаб, кимдир чўзилиб ётган кўйи қотиб қолган эди.
Ана шу сукут сонияларида Отози “Ниҳоят ўлим соати ҳам келди” деган ўйга борди. Бир неча дақиқадан кейин ҳаммалари қарағайзор ўрмон билан бирга ёниб кетишади.
Шу дақиқада кимдир қўлини ушлади. Замбил ёнида Сима чўк тушиб ўтирарди. Қўллари қайноқ. Отози ўзи ёлғиз эмаслигини англади. Тирик қолганига ишониш учун у Симанинг қўлини қаттиқ қисди. Чирилдоқларнинг хушхон қўшиғи қулоғига чалинди. Шу пайтгача бунга эътибор бермаган эди.
Бир куни Сима иссиқ сочиқ билан баданини артаётганда қизнинг бармоқлари майин ва мулойим ҳаракат қилаётганини пайқади. У меҳр билан баданини узоқ вақт уқалади. Сўнг, худди ҳозир эслагандек, жўнгина қилиб:
– Курихара кўнгилли бўлиб фронтга кетди, – деди.
– Қачон?
– Март ойида. Хат ёзиб хабар қилди, келишга вақти йўқ экан. Буни билдирмоқчи эмас эдим, аммо кеча осмонга қараб ўтириб, сен билиб қўйишинг керак деб ўйладим.
Ташқаридаги мусаффо осмон, чарақлаб турган қуёш бугун бутунлай бошқача эди.
– Биласанми, ҳаммамиз ўлиб кетамиз, – деди Отози.
Сима индамади, кейин жимжилоғи билан йигитнинг қўлига уриб қўйди.
– Агар шундай бўлса, иккимиз бирга ўламиз, – унга қарамасдан шивирлади у ва палатадан чиқиб кетди.
Августнинг ўртасида ҳеч кутилмаганда уруш мағлубият билан тамом бўлди, яна осойишта кунлар бошланди.

V

Эрта уйғонган Сима қаердалигини англай олмади. Сукутга чўккан хона ичига дераза тирқишидан оппоқ нур ёғиларди. Ҳаммаёқ жимжит. Тиқ этган товуш эшитилмайди. Бу сокинлик Симанинг юрагида қандайдир безовталик уйғотди. Назарида уни уйқусида бутунлай бошқа дунёга ўтказиб қўйишгандек туюлди.
Шундагина Сима ёнида кимдир ухлаётганини сезди – бу Отози эканини, иккаласи Зиппеки кўли қирғоғида қўним топишганини эслади.
Отози маст уйқуда эди.
У кийиниб ташқарига чиқди ва йўлакдаги катта ойнани бутунлай қиров босганини кўрди. “Кўчалар нега жимжит?” ўйлади ва шу заҳоти миясига урилган фикрдан карахт тортиб, тўхтаб қолди: агар қор тинмаса, чаналар шаҳарга қатнамайди. Унда бу ердан кетишга ҳеч қандай имкон бўлмайди.
Ошхонадан қайнаётган шўрва ҳиди чиқиб турарди.
– Бахтга қарши қор ёғди. Кеча уйқуга ётишимиздан олдин осмон юлдузга тўла эди… Тоғда шунақа, об-ҳаво бирдан айниб қолади… – деди пиёз тўғраётган Торикуранинг хотини. Қор кучайиб борар, деразадан кўриниб турган қарағайлар деярли учигача оппоқ қорга кўмилиб бўлган эди.
– Шаҳарга чана юрармикан?
– Бундай қорда юриши гумон. Йўлда тиқилиб қолса, бундан ёмони йўқ.
Қор тингандан кейин ҳам чаналар юра олмайди, йўллар қорга кўмилиб қолишини фаҳмлади Сима.
– Чамамда, зерикадиганга ўхшамайсизлар, ҳеч нарсани ўйламасдан тоққа иссиқ сувга келгандек бемалол дам олаверинглар, – деди Торикуранинг хотини.
Бу ердан ҳали-бери чиқиб кетолмасликларига ақли етган Сима ҳатто бир қадар енгиллашгандек бўлди. Агар шаҳарга кетганларида ҳам қаерга боришади-ю кимникига сиғишади? Бу ерда шўрва хушбўй ҳид таратиб турибди.
– Эрингиз ҳали уйғонгани йўқми? Ҳадемай нонушта қиламиз, – деди Торикуранинг хотини.
Сима хонага қайтиб кирди. Эшикнинг ғижирлашидан Отози уйғониб кетди.
– Ким у? Э, сенмисан? – деди у.
– Ким деб ўйладинг?
– Опам кирдими деб ўйладим. Уни тушимда кўрдим.
Сима индамасдан Отозига тикилиб қолди – у уйқу карахтлигидан зўрға қутулмоқда эди.
– Ҳаммаёқ жимжит. Шундайми?
– Ҳа, қор ёғаётганга ўхшайди.
– Буни қандай билдинг?
– Қор учқунлари қўнаётгани эшитилаяпти, – деди Отози.
Кун бўйи қор ёғди. Отози фақат овқатлангани туриб, куни билан ухлади. Сима печкада сув қайнатиб, ўзи билан Отозининг ички кийимларини ювди. Тез-тез хонага мўралаб турди. Отози қаттиқ ухлади. Унинг ҳали болалигини йўқотмаган осойишта чеҳрасига қарар экан, Сима йигирма икки ёшга кирган бу йигит, чамаси, ҳеч қачон ҳозиргидек ҳузур-ҳаловат кўрмаган бўлса керак, деб ўйлади. Балки у тушида болалик онларига қайтиб, опасини кўргандир, энди уни ўнгида ҳеч қачон кўра олмаса керак. Бу фикрдан ҳатто ўзи ҳам қўрқиб кетди.
Уруш тамом бўлиб, орадан бир йил ўтганда Тами укасини йўқлаб госпиталга келди. Шунда ҳам қалин қор ёққан эди. Сима йўлак бўйлаб келаётганида навбатчи ҳамширага дуч келди.
– Сизни учратганим қандай яхши бўлди. Терадами-сан келган эди, ҳозир айни дам олиш пайти, ичкарига кириш мумкин эмас. У эса палатага киргизинглар деб талаб қиляпти. Нима қиламиз?
Уруш тугагаган йили, ноябрь ойида ҳарбий сиҳатгоҳ маҳаллий маъмурият ихтиёридаги шифохонага айлантирилган бўлса-да, барча шифокорлар, ҳамширалар ва оғир беморлар ўз жойида қолдирилган, олдингидек қаттиқ интизом сақланган эди. Отозининг опаси келганини эшитган Сима даҳлизга югурди. Диванда бир аёл оёқларини чалиштириб, сигарета чекиб ўтирар эди. Эгнида қимматбаҳо пальто, – қаердан олди экан – худди ҳаммомдан чиққандек сочларини елкасига ташлаб олган. Бу аёллар меҳнат армиясидан қайтган Тами эди.
Сима уни бир неча йилдан бери кўрмагани учун даб-дурустдан таний олмади. Ҳатто Отози ҳам ҳаддан ташқари безанган, қуюқ бўёқ чапланганидан лаблари катта кўринаётган бу аёл Сима билан бирга палатага кирганда ўз опаси эканини билмай, ҳайрон тикилиб қолди.
– Бемалол ётганингни қара! Мен бўлсам алақачон тузалиб кетгансан деб юрардим. Бунчалик узоқ ётишингни ким билибди? Ҳол-аҳволинг қандай, ўзи?
Ҳали ўзгариш сезилмаган, айниқса, шу кунларда энди тамом бўлдим деб тушкунликка туша бошлаган Отози сир бой бергиси келмади:
– Аста-секин тузаляпман.
Қачон тузалишини ким билсин? Тузалганда ҳам оғир балиқчилик касбига ярайдими-йўқми, ҳали бу номаълум. Кейин қандай тирикчилик қилади, нима иш билан шуғулланади? Аскар бўлиб аскар эмас, балиқчи бўлиб балиқчи эмас. Отози ўз келажагини аниқ тасаввур этолмасди.
– Иккимиз ҳам тирик қолдик, худога шукр. Кечагина ўлим тўшагида ётган эдинг, ҳаммаси ўтиб кетади. Ҳозир қўрқадиган жойи қолмабди. Тақдир берган ҳаётда ўйнаб-кулиб яшаш керак.
Тами унга тасалли бериб, кўнглини кўтаришга уринди. Кетаётганда ишга жойлашиши биланоқ манзилини маълум қиладиган бўлди. Ёмғирлар мавсуми тугаганда кичкина суратли очиқ хат юборди. Унда Зиппеки кўли қирғоғидаги Хотару қишлоғида, “Когецу” меҳмонхонасида ишлаётганини айтиб: “Жуда чиройли жой, ҳавоси тоза. Оёққа туришинг биланоқ тез етиб кел”, деб ёзган эди.
Мактубдан қаттиқ таъсирланган Отози тоғдаги кўлга боришни орзу қила бошлади. Назарида бу ер жаннатнинг ўзи эди. Касалхонадан қочиш арафасида Сима Курихара уни олиб кетиш мақсадида келганини айтди. Йигитнинг хаёлида шу дамда қорли оқ тоғлар орасидаги сокин мовий кўл мавжланиб кўринди.
Сима Курихара касалхонага қандай кириб келгани, аммо у ҳозир бандлигини баҳона қилиб, уни ижарада турадиган уйига жўнатиб юборгани ҳақида гапирди. Ҳамма ҳамширалар ижара уйларда турарди.
– Соат олтида ишим тамом бўлади, аммо уйга боришни хоҳламайман.
– Нега энди? Боравер.
– Йўқ, боролмайман.
– Унда нима қилмоқчисан?
Сима индамади, лабини тишлаб, жим тураверди. Кейин қўллари билан юзини тўсди:
– Йўқ, хоҳламайман. Бу одамнинг олдига боргунча, ўлганим яхши.
У йиғлаб юборди.
– Мен Зиппеки кўлига бораман. – Бу сўзлар йигитнинг оғзидан беихтиёр чиқиб кетди.
Сима қўлларини мушт қилиб, йигитга ҳайрат билан тикилиб қолди. Кейин хотиржам гапирди:
– Мен ҳам бораман. Бирга олиб кет.
Афсуски, улар кўлга келиб, Отози орзу қилган “жаннат” оппоқ қор остида қолганини кўрдилар, излаган одамлари эса бедарак кетган эди.
Шу кечаси Отози совуқ қотаётганидан шикоят қилди, иссиқ сувда чўмилиб чиққан Сима унинг қоқ суяк гавдасини бағрига босиб, иситишга ҳаракат қилди. Отози қиз кўксига бурнини ишқаб:
– Совун ҳиди келяпти. Мен ҳам ўлим олдидан одамга ўхшаб лоақал бир марта ваннада ювинишни хоҳлайман, – деди.
Сима сукут сақлаб тургач:
– Ўзим яхшилаб ювинтириб қўяман, – деб тасалли берди.

VI

Эртаси куни қор тинди, аммо шамол қўзғалиб, “Когецу” меҳмонхонаси атрофида изғирин кун бўйи ғириллаб турди. Тонгда ҳаво очилиб кетди, аммо Торикура йўллар қорга кўмилиб қолди, чаналар шаҳарга бориши гумон деган гапни топиб келди.
– Ҳавонинг авзойидан хафа бўлиб ўтирманглар, – тасалли берди у. – Бу­гун клубда ёшлар кечаси ўтказилади. Бориб чарчоқни ёзиб келасиз.
Хонадагилар дарров жавоб бермади, бир неча сония ўтгач, аёлнинг овози эшитилди:
– Ҳозир чиқамиз.
Салдан кейин аёл ошхонага чиқиб, устара топилмадими деб сўради. Торикура ўзимникини бераман, японларники, аммо унчалик ўткир эмас деди. Кейин у печка ёнида туриб трубка чекди ва ўтин келтириш учун ташқарига чиқди. Ёруғ ваннахонадан майин қўшиқ эшитилди. Эркак ва аёл куйлашарди. Торикура бундай оҳангни қаердадир эшитгандек бўлди – у балиқчилар айтадиган “Катта ўлжа қўшиғи”га ўхшаб кетар эди. Қаерда эшитганини эслай олмади.
Ваннадан кейин эркак билан аёл бу ерга келгандаги кийимларини кийиб, ташқарига чиқишди ва клубга қандай боришни сўрашди.
– Кечага борадиган бўлдингларми? Шамоллаб қолмайсизларми? – сўради Торикура. Қўрқадиган жойи йўқ, деб баравар жавоб беришди. Эркак соқолини тозалаб қирган, ичига ботиб кетган юзлари ялтирар эди.
Ҳайратда қолган Торикура, иккаласини кузатгач, хотинига гап маъқуллади:
– Ясаниб олишганини қара! Яқингинада аскар кийимида юришарди.
– Ҳали ёш-да. Ўзинг ҳам ёшлигингда шундай эдинг. Эслашга ҳам уяламан! – кулди хотини.
Аммо эркак билан аёлни ёшлар клубида ҳеч ким кўрмади. Улар “Когецу” меҳмонхонасига ҳам қайтиб келишмади. Торикура хавотир олиб, клубга излаб борди. Кеча тамом бўлгач, ёшларни ишга солиб, чор атрофни қидириб чиқишди, аммо йўқолганларни топиб бўлмади. Ҳамма хавотирга тушди, турли гап-сўзлар тарқалди.
Эртаси куни ўрта мактабда ўқийдиган қизалоқ кечаси уйига қайтаётиб Камивари қоясида милтираб турган ғалати бир шуъла кўрганини эслаб қолди. Камивари қояси кўл ёнбошида тикка осилиб турар, унинг энг тепасида кичкинагина ибодатхона қурилган эди. Қиш палласида, бунинг устига тун яримлаганда бу ерда ким гулхан ёқарди дейсиз. “Сеҳргар тулки кўзларини ялтиратиб, оловга ўхшаб кўриндимикан? – ўйлади қизча. – Аммо қиш пайтида тулкининг кўзи бунчалик ялтирамаса керак”. У ҳайрат ва қўрқув ичида уйига қараб чопиб кетган эди.
Қишлоқдаги катта-кичик одамлар Камивари қоясига қараб югуришди. Ҳамманинг кўзи муз қотган кўл устидаги икки мурдага тушди. Чамаси улар ўзларини чўққидан пастга ташлаган эдилар.
Аёлнинг бўйин умуртқаси синиб, қийшайиб кетган, юзи юқорига қараб қотиб қолган эди. Эркак ундан сал нарида – юпқа муз устида боши сувга тегиб ётар, иккаласининг юзига қурум ёпишиб, қорайтириб юборганди. Дастлаб бунинг сабабини ҳеч ким билмади. Фақат қоя устига чиқишганда ҳамма нарса ойдин бўлди. Иккаласи ўлим олдидан кичик ибодатхона ичида олов ёқиб, исинишган экан. Юзлари шунда қорайиб, қотиб қолган эди.
Улар ички кийимда, деярли яланғоч ётишарди. Йигитнинг мўйнали телпаги, аёлнинг жун рўмолидан ном-нишон йўқ. Кул ичидан куйган мўйна бўлагини топишди. Улар барча кийимлари ва буюмларини гулханда ёндиришган эди.
Ўлим олдидан нега гулхан ёқишди экан? Балки буюмларини битта-битталаб оловга ташлаб, сўнгги дақиқаларни озгина бўлса-да, чўзишни хоҳлашдимикан? Улар ҳеч қандай нажот йўқлигини англаб етган эдилар, аммо ҳаётга муҳаббат, яшаш иштиёқи гулхан ёқишга ундаганига шубҳа йўқ. Ҳамма нарсалари ёниб бўлгандан кейин умр ҳам ниҳоясига етган эди.
Уларнинг жасадини “Когецу” меҳмонхонасига олиб келишди. Торикуранинг хотини тинимсиз йиғларди:
– Ўлимга кетяпмиз деб бир оғиз айтишмадиям. Қандай ясаниб олишган эди-я!..
У йиғлаб туриб марҳумларнинг юз-кўзларини ҳўл сочиқда артди, аммо терига ёпишиб қолган қурумларни йўқотиб бўлмади.

Рус тилидан Ортиқбой Абдуллаев таржимаси
Манба: «Жаҳон адабиёти», 2016 йил, 12-сон

  Quvnoq xalq qo‘shiqlarini kuylab kelayotgan sarxush yosh yaponlar tushgan chanalar qalin shamshod daraxtlari o‘sgan dara orasidan otilib chiqib, qor bosgan tog‘lar qurshovida sokin jimirlab turgan moviy ko‘lga qarab burildi. Atrofga sovuq qo‘ng‘iroq sadolari taraldi.

Tetsuo MIURA
ADASHGAN SHU’LALAR

  Tetsuo Miura (浦 哲郎) 1931 yilda Yaponiyaning Xatinoxe shaharchasida tug‘ilgan. Tokiodagi Vaseda universitetining fransuz adabiyoti fakultetini tamomlagan. Dastlabki hikoyasi “O‘n besh yoshga to‘lganimda” deb nomlanib, u 1955 yilda e’lon qilingan.  “Sabr daryosi”, “Yuta va uning do‘stlari” nomli hikoyalari adibga mashhurlik olib keldi. “Pistolet va o‘n besh hikoya”, “Adashgan shu’lalar” nomli hikoyalar to‘plami yapon nasri taraqqiyotida o‘ziga xos o‘rin egalladi.  Adib 2010 yilda vafot etdi.

I

Quvnoq xalq qo‘shiqlarini kuylab kelayotgan sarxush yosh yaponlar tushgan chanalar qalin shamshod daraxtlari o‘sgan dara orasidan otilib chiqib, qor bosgan tog‘lar qurshovida sokin jimirlab turgan moviy ko‘lga qarab burildi. Atrofga sovuq qo‘ng‘iroq sadolari taraldi. Qirg‘oqlari muzlay boshlagan, yozdagiga qaraganda suvi ancha kamayib qolgan ko‘l o‘rtasida qish osmonining aksi qorayib ko‘rinar edi.
Qordan himoya qiladigan soyaboni katta shlyapa va it terisidan tikilgan yengsiz kamzul kiygan aravakash qattiq qichqirib, jilovni tortdi. O‘rgangan ot qayiqlar turadigan bandargohga qarab burildi. Usti yopiq chana qorda g‘ijirlab qiyshayib ketdi, chana ichidan norozi qiy-chuvlar eshitildi.
Chanada uchta sarxush yigit, ularga tengdosh ikki qiz hamda yoshgina erkak bilan bir ayol bor edi. Qishning qirovli ayozida ular tog‘dagi qor bosgan ko‘l tarafga nima maqsadda kelayotgani noma’lum edi. Chana yonboshiga qiyshaygan paytda qizlardan biri qo‘rqib qichqirib yubordi va yonida o‘tirgan yigitning yelkasiga o‘zini tashladi, yigit uni quchoqlab oldi.
Bu uch yigit ko‘lning narigi tomonidagi Xotaru qishlog‘idan bo‘lib, yoshlar to‘garagiga qatnashar, hozir vodiydagi shaharchada yangi yil arafasida bo‘ladigan teatr tomoshasiga tayyorgarlik ko‘rish uchun ketishmoqda edi. Ular yo‘lda bir tanishinikiga kirib, qo‘lbola sharobga to‘yib olishgandi. Hozir parda tagida turgan tuguncha atrofida o‘tirib, ovozlarining boricha qichqirib qo‘shiq aytishar, bir-biriga tegajoqlik qilishar, chana burchagida siqilib o‘tirgan erkak bilan ayolga zarracha e’tibor berishmas edi.
Shahardagi bekatdan chiqqandan beri o‘tgan ikki soat ichida ayol har zamonda adyolga o‘ralib, tizzasiga boshini qo‘yib yotgan erkakdan: “Ahvoling qalay? Sovuq emasmi?” deb so‘rab qo‘yardi. O‘qtin-o‘qtin erkakni yo‘tal tutib qolar, ohista boshlangan bu yo‘tal uzoq davom etar edi.
Qo‘ng‘iroq jiringlamay qolganini payqagan ayol pardani ko‘tarib tashqariga qaradi-da, erkakning yelkasiga sekingina turtdi:
– Oto-san! Ko‘l. Zippeki ko‘li!
– Keldikmi? Xudoga shukr! – Erkak boshini ko‘tardi, ammo yo‘tali qo‘zib, yana ayolning tizzasiga yuzini bosdi.
Ayol indamasdan erkakning yelkasini siladi.
Bandargohdan salgina narida qorga ko‘milgan bir necha uy ko‘rinardi. Tom ostida yodgorlik do‘koniga xos lavhalar qoqilgan, derazalar taxta bilan to‘sib qo‘yilgan, ammo odamlar yo‘q edi. G‘adir-budur yog‘ochlardan qurilgan bandargohda, baliqchilarning qayiqlari orasida sayyohlarga mo‘ljallangan yonboshidagi bo‘yoqlari ko‘chib ketgan kichkina kema turar edi.
Chanalar bandargohga yaqinlashganda kemachaning palubasida armiya adyolidan tikilgan moshrang paxtalik kamzul kiygan, bunday kiyimni armiyadan qaytgan askarlar olib kelishardi, keksa chol ko‘rindi.
Urushdan keyingi ikkinchi qish. Chanadagi yigitlardan biri matroslarning kalta paxtalik kamzulida, ikkinchisi uchuvchilar cholvorida, qizlardan biri bo‘yniga parashyut ipagidan to‘qilgan sharf o‘rab olgan. Aravakash esa askarlar paytavasida edi.
Notanish yo‘lovchilar adyollarini dumaloqlab o‘rab, hammadan keyin tushishdi. Ayol ko‘k palto, qora shim va erkaklarning rezina etigida edi. Yelkasiga sanitarlar qopchig‘ini osib, ikki qo‘lida katta tugunlarni ko‘tarib olgandi.
Quyon terisidan tikilgan telpagini hisobga olmaganda erkak ham boshdan-oyoq harbiy kiyimda edi. U kasal bo‘lib, yuzlari shishib ketgan, nari borsa, yigirma ikki yoshni qoralagan bo‘lsa kerak. Ayol undan uch-to‘rt yosh katta ko‘rinar, ammo yuzlari hamon silliq, tiniqligini yo‘qotmagan edi. Erkak aravakashga pul uzatdi. Aravakash mayda pullarni sanab bo‘lguncha ayol chaqnoq qora ko‘zlarini terga botgan otdan uzmadi.
Birin-ketin kemachaga chiqishganda qopsimon kamzul kiygan kapitan ularga hayrat bilan tikilib so‘radi:
– Xotaruga borasizlarmi?
– Ha, Xotaruga boramiz. Bizni olib keting.
Kemacha xonalari taxta bilan liq to‘la edi, polda poxol uyumlari sochilib yotardi. Yoshlar tugunlarini uloqtirib, qayoqqadir g‘oyib bo‘lishdi, ayol esa chanadagi kabi kayuta burchagiga adyollarni to‘shadi, erkak unga cho‘zildi. U eshikni yopib qo‘ymoqchi bo‘ldi, ammo eshikning o‘zi yo‘q edi. Ayol bemor ustiga adyol tashlab, o‘zi devorga suyanib o‘tirdi va erkakning boshini tizzasiga oldi.
Kemacha xiyol titrab, bandargohdan qo‘zg‘aldi. Eshik o‘rnidagi ochiq joydan qattiq shamol esdi. Ayol palto yoqasini ko‘tarib, boshini ichiga tortdi. Qo‘lida bo‘sh konserva bankasidan yasalgan xibati ko‘targan kapitan xonaga kirdi.
– Yo‘lovchilar sovuqda qolmasin dedim…
Hayratda qolgan ayol minnatdorchilik bildirdi.
– Oto-san! Xibati olib kelishdi. Qo‘lingni isitib olasanmi?
Erkak adyolni ko‘tarib qaradi va kapitanga “E’tiboringiz uchun rahmat”, deb yana burkanib oldi. Aftidan, qo‘lini uzatish ham unga malol kelar edi. Kapitan amerikacha sigarasini olib, xibati tutatdi.
– Faqat shunisi bor edi… Chekasizmi?
Erkak nimadir demoqchi bo‘ldi, ammo yo‘tali tutib, bo‘g‘ilib qoldi. Ayol uning o‘rniga javob berdi:
– U chekmaydi…
– Istilochi zobitlardan biri ovga ishqiboz, kuz oylarida ov qilgani kelib turardi, – izoh berdi kapitan. – Harbiydan yaqinda qaytdingizmi? – ko‘zlarini yumib yotgan erkakni gapga solishga urindi u.
– Shunday, – dedi erkak zo‘r-bazo‘r jilmayib.
– Qaysi qismlarda xizmat qildingiz?
Erkak mana shu joyga yaqin bir shahar nomini aytdi. Kapitan hayron qoldi. Ana shu polkda xizmat qilgan do‘stining o‘g‘li urush tamom bo‘lganidayoq qaytib kelganini esladi.
– Nega bunchalik ushlanib qoldingiz?
– Buning muhim sabablari bor, – gapga aralashib, izoh berdi ayol. – U gospitalda uzoq yotdi. O‘tgan kuni javob berishdi.
– O‘tgan kuni? – kapitan yo‘lovchilarga hayron tikildi. – Nahotki harbiy gospitallar haliyam ishlayotgan bo‘lsa?
– Yo‘q, hozir u davlat kasalxonasiga aylantirilgan, ammo urush paytida olib kelingan bemorlar haliyam ko‘p.
– Gapingiz to‘g‘ri! Armiya yo‘q bo‘lsayam kasallik davom etaveradi. Kuni kechagina chiqqan bo‘lsangiz, bu yerlarda qiynalib qolasiz. Ayniqsa, manavi Zippekiga o‘xshagan qahramon teshikda…
Erkak ko‘zlarini yumib yotar, ayol xibati tomon uzatilgan qo‘llariga tikilib jim o‘tirardi.
– Hechqisi yo‘q, siz kuzatuv o‘rningizni tashlab keldingizmi?
– Uchta navqiron yordamchim bor, – kuldi kapitan.
Chamasi, ular palubada ko‘rgan yosh dengizchilar kemani boshqarib bormoqda edi.
– Xotaruda kimnikiga borasizlar? – yana so‘radi kapitan.
– “Kogetsu” mehmonxonasiga, – javob berdi ayol.
– Tori-sanga qarindosh bo‘lasizlarmi?
– Qaysi Tori-san? – ayol xavotirlanib erkak yotgan tomonga qaradi.
– Demak, Torikura-sannikiga-da?! “Kogetsu” mehmonxonasida ishlaydigan?..
– Yo‘q, – ayol boshini chayqadi.
– Balki xotiniga qarindosh chiqarsizlar?
– Yo‘q.
– Unda… – kapitan ayolga hayratlanib tikildi.
– Mehmonxonada Torikuraning oilasidan boshqa beka yo‘qmi?.. – Ayol kapitanga ishonqiramay boqdi. – U yerda boshqa oqsochlar ham bordir?..
– Oqsochlar deysizmi? Hamma bekalar o‘tgan yili kuzda ketib qolishgan.
– Ketib qolishgan? Qayoqqa?
– Ish qidirib. Duch kelgan yoqqa ketishgan. Ko‘l atrofidagi mehmonxonalarda ishlaydigan bekalar qishda bo‘shab ketishadi. Mehmonxona yopilgandan keyin bu yerda nima qilishsin?
Ayol xavotirga tushdi. Kapitandan ko‘zini uzmasdan tizzasiga bosh qo‘ygan erkakni ohista turtdi. U ham anchadan beri ko‘zini ochib yotgan edi.
– Ko‘ryapsizki, bu yerning hammayog‘i tog‘, – davom etdi kapitan. – Xazon fasli tamom bo‘lishi bilan sayyohlar mavsumi ham tugaydi. Noyabrdayoq avtobus qatnamay qo‘yadi. Qor yoqqandan keyin har qanday aloqa butunlay uziladi. Bu yerdan faqat tog‘ chang‘isida yoki sizlar kelgandagiga o‘xshagan chanada qaytish mumkin. Chana ham zimiston daralarda shamol esmagan, qor yog‘magan paytlardagina yuradi. Haliyam omadingiz bor ekan.
Ularning omadi kelganini shahardagi bekat xizmatchisi ham aytgan edi. Bekatga kelishlari bilanoq Zippeki ko‘liga qanday boriladi, deb surishtirishgandi. “Shunday vaqtda ko‘lda nima bor? – deb bekat xizmatchisining ko‘zlari ola-kula bo‘lib ketgandi. Ammo shu zahotiyoq vokzal burchagida turgan ko‘lga qatnaydigan chanaga ko‘zi tushib muloyim javob bergan edi: – Omadingiz bor ekan. Aravakashdan so‘rab ko‘ringlar. Xotaruga boradigan kemacha bandargohda turgan kunlardagina chana yuradi. Ammo qanday qaytib kelasizlar, bunisini bilmayman”.
Ha, omad kulib, Xotaruga bemalol boriladigan bo‘ldi. Ammo izlagan kishi u yerda yo‘q bo‘lsa, borishdan ne ma’no bor?
– Demak, sizlar “Kogetsu” mehmonxonasidagi bekaning oldiga borar ekansizlar-da! – dedi kapitan.
– Shunday, uning ismi Terada Tami. Mendan bir yosh katta, – dedi ayol va bosiqlik bilan qo‘shimcha qildi: – Tamisan unga opa bo‘ladi.
Erkak yo‘talib, joyidan qo‘zg‘aldi. Kapitan go‘yo olov o‘chib qolganini endi payqagandek, egilib pufladi, to‘zg‘igan oppoq kuldan yuzini olib qochar ekan, qo‘shimcha qildi:
– Terada Tami… Men “Kogetsu” mehmonxonasida bo‘lgan emasman. Borib ko‘ringlar. Balki opangiz u yerda qolib, sizlarni kutayotgan chiqar. Agar ketgan bo‘lsa, Tori-san uning qayerdaligini aytib berar…
Shundan so‘ng kapitan:
– Yoshlardan birontasini almashtiradigan vaqt bo‘lib qolgandir, – deb g‘o‘ldirab, kayutadan chiqib ketdi.
Erkak va ayol devorga horg‘in suyanib, kapitan chiqib ketgan eshik o‘rniga tikilgancha bir muddat xayol surib qolishdi. Ikkalasi ham bir narsani o‘ylashmoqda edi. Tami haqiqatan ham mehmonxonadan bo‘shab ketgan bo‘lsa, nima qilishadi? Ikkovlon qayerga, kimga sig‘inib borishadi?
Agar ko‘zlari shu daqiqada to‘qnashib qolsa, ikkovi ham bir-biriga qanday tasalli berish haqida o‘ylayotganini sezar, ammo bu haqda ochiq gapirish og‘ir edi.
Kema motorining shovqini, suvning shovullashi eshitilar, shamol g‘uvillar, ustma-ust taxlangan taxtalar orasidagi yoriqlardan yelvizak g‘irillab o‘tib turar, faqat ko‘l hozir kemachaning qaysi tomonida ekanini aniqlab bo‘lmasdi. Eshik o‘rnidagi ochiq to‘rtburchakdan atrofdagi qoyalarning o‘tkir qirralari va qop-qora suvni yaqqol ko‘rish mumkin edi.
– Sima-san! – nogoh chaqirdi erkak.
Eshik o‘rnidagi bo‘shliqqa tikilib o‘tirgan ayol seskanib unga qaradi.
– Nima deysan?
– Gavanda yashagan paytingda, qishda dengiz ichida turib qirg‘oqni kuzatganmisan?
– Yo‘q, kuzatgan emasman.
– Men esa kuzatganman.
– Sen baliqchisan-da.
– Mana shu joylarga o‘xshab ketardi.
– Bizdagi Sanrikuga o‘xshar edimi?
– Shunday. Faqat dengizdan qaraganingda.
Sanriku qirg‘oqlari qoyador va sovuq, bir qancha joylarida tik o‘pirilishlar bor edi…
– Dengiz sokin paytlarda qayiqdan qirg‘oqqa qarasang, xuddi mana shunday manzaralarni ko‘rasan. Judayam o‘xshab ketadi.
– Men bo‘lsam, sen birdaniga nimalarni… – shivirladi ayol, ammo shu zahotiyoq jim qoldi. Erkak hozir qadrdon joylarini eslagani unga g‘alati tuyuldi, u jilmaydi, ko‘zlarida yosh yiltiradi.

II

Sima bilan Otozi dengiz qirg‘og‘idagi Sanriku shaharchasi yaqinida tug‘ilgan edilar.
Simaning otasi baliqchilar oshxonasining xo‘jayini, Otozi esa baliqchining o‘g‘li bo‘lib, otasi bu arzon oshxonaga doimiy mijoz hisoblanardi. Bolaligida Otozi opasi Tami bilan bu yerga bir necha marta kirgan, ammo biron marta ham o‘tirib mehmon bo‘lgan emas. Ko‘p ichib, qayla to‘kilgan stol ustida uchib uxlab qoladigan otasini uyga zo‘rg‘a olib ketishar edi.
Otozining otasi yoshligidayoq aroqxo‘r degan nom orttirgandi. Otozi besh yoshga to‘lganda onasidan ajraldi. U to‘lg‘oq paytida olamdan o‘tgan edi. Shundan keyin otasi butunlay izdan chiqib ketdi. Ichib-ichib, duch kelgan joyda sang‘ib yuradigan bo‘ldi. Otasi uyga kelmay qo‘ygan paytlarda uni ko‘rgan tanishlar “Otangiz yana uchib qoldi!” deb qichqirib o‘tishardi. Bo‘ron turgan kezlarda oshxonadan qaytayotgan qo‘shni ayollar: “Otangiz bambukzorda daydib yuribdi”, deyishni kanda qilishmas edi. Bu o‘lgudek ichib, gavanda yo‘lbarsga o‘xshab izg‘ib yuribdi, degan ma’noni anglatardi.
Otozi bilan Tamining xo‘rligi kelib, bandargohdagi qovoqxonalarga qarab yugurishar va it azobida uni izlashar edi. Uyma-uy kezib, izlab-izlab, nihoyat Simalarning oshxonasidan topishardi. Simalarning uyiga kiraverishda boshqalarnikiga o‘xshagan to‘qima arqon emas, oq iyerogliflar bilan “Masutoku” deb yozilgan uzun ko‘k parda osilib turardi. Otozi boshlang‘ich maktabni bitirgan paytda bu pardaga qarashdan uyaladigan va “Sima mendan nafratlanmasmikan?” deb o‘ylaydigan bo‘lgan edi.
Sima oshxonaga juda kam kirar edi. Faqat onasi bir marta qiziga otasining qo‘pol odatlari haqida gapirganini eshitib qolgan edi. “Odamlar ichsin deb biz vino sotamiz, ular bu yerga kelsa quvonamiz, ammo Yokiti har safar bu yerdan ketayotganda yuzini pardaga artadi. Qancha ichganiga qaramay, baribir pardaga yuzini artaveradi. Nihoyat, men unga deb sochiq osib qo‘yadigan bo‘ldim”.
Otozi qizarib, Simaning oldida qattiq uyalib ketdi. Qiz indamadi, faqat jilmayib qo‘ydi.
Shundan beri Otozi “Sima mendan jirkanadi” deb tashvishlanadigan bo‘ldi. Ammo ko‘p o‘tmasdan bu haqda o‘ylashga o‘rin qolmadi. Kuzda, u o‘rta maktabda o‘qiyotgan paytda, otasi dengizga cho‘kib o‘ldi.
Otozi bilan Tami yetim qoldi, bola otasining o‘limiga qattiq qayg‘ursa ham yuragi qandaydir yengil tortganini his qildi: otasi aroq ichib qovoqxonada emas, baliqchilarga munosib tarzda dengizga cho‘kib o‘lgani unga tasalli bergandek bo‘ldi.
Sima yoshi yigirmaga yetganda katta shahardagi mehmonxonaga ishga kirdi. Otozi o‘zlariga yaqin joyda turadigan qarindoshlarinikida yashay boshladi. Endi u boshiga qanchadan-qancha tashvishlar solganiga qaramay otasining og‘ir qo‘llarini, qaynoq nafasini sog‘inch bilan eslaydigan, pardasiga “Masutoki” deb yozilgan oshxonani, uning bekasini va Simani ko‘ra olmasligini tez-tez o‘ylaydigan bo‘ldi. Ammo maktabni bitirib, baliqchilik qila boshlagandan keyin yuragidagi bunday tuyg‘ular uni ko‘pda bezovta qilmay qo‘yganini sezdi.
Keyin gavanda o‘tkazgan uch yil ichida u Simani ikki marta mutlaqo kutilmagan joylarda uchratdi.
Bir kuni tungi baliq ovidan qaytayotgan edi, yelkasida og‘ir savat, yalangoyoq, kemasozlik korxonasi yonida yangi qurilayotgan, yog‘ochlari qorong‘ida oqarib turgan qayiq yonidan o‘tar ekan, nogoh ayol kishining “Rahm qiling!” degan qichqirig‘ini eshitdi. Nimadir tarillab yirtilgani qulog‘iga chalindi. Qorong‘ilik ichidan oq kiyimli ayol yugurib chiqdi.
– Hoy, Sima, to‘xta! – erkak kishi dag‘al ovozda baqirdi. Ayol hayratda qolgan Otozi oldidan yugurib o‘tar ekan, yelkasi bilan unga turtilib ketayozdi. U jon talvasasida yugurganda tebrangan havodanmi yo ayol yelkasiga tegib ketay deganidanmi – savatdan chiqib turgan kalta tayoqchaga bog‘langan qo‘ng‘iroq ohista jiringladi.
Ayolni quvib kelayotgan sport kiyimidagi erkak qo‘ng‘iroq tovushini eshitib to‘xtadi, ular qorong‘ilik qo‘ynida bir lahzalik sukut ichida yuzma-yuz turib qolishdi.
– Kim bo‘lasan? – so‘radi nihoyat yigit bo‘g‘iq ovozda.
– Shu yerlikman, bandargoh tomondan, tungi ovdan qaytayotgan edim, – dedi Otozi.
Yigit tilini takillatdi, alamini ichiga yutib, oyog‘i ostidagi qumlarni to‘zg‘itib tepindi va qayiqlar orasidan nari ketdi. “Bu qovoqxonadagi Sima emasmikan?” Otozi g‘ijinib, bir chekkaga tufladi-da, o‘z yo‘liga yurdi. Yigitning ovozi ham tanishdek tuyuldi. U bir qancha savdo do‘konlariga ega bo‘lgan Kurixaraning o‘g‘li Tokiodagi institutda o‘qishini esladi.
Otozi keyin ham Simani bir marta ko‘rdi. U boshqa joylardan baxt izlab ko‘rmoqchi bo‘ldi. Tiba prefekturasiga qarashli Tyosi shahriga ishga jo‘nashdan avval ziyorat qilish uchun mahalliy ibodatxonaga kirdi. Keyin olchazorlar orasidagi urush qurbonlari xotirasiga qo‘yilgan yodgorlik atrofida ohista kezib yurar ekan, ibodatxona orqasidagi kichkina bog‘chada g‘ijirlayotgan halinchak ovozini eshitdi. Bu tovush bolaligidan tanish edi, unda deyarli diqqatni tortadigan hech narsa yo‘q bo‘lsa-da, o‘z shaharchasini tark etganidan beri birinchi marta vujudi yurtini sog‘inish hissidan o‘rtanib ketdi. Otozi daraxtzor chekkasiga chiqib, pastlikka qaradi. Halinchakda Simaning oddiy sarg‘imtil-ko‘kish ro‘moli hilpirar edi.
Bog‘chada boshqa hech kim ko‘rinmasdi. Sima halinchakda bir o‘zi tebranib o‘tirardi; halinchakning g‘ijirlashi yuragiga bezovtalik olib kirdi. “U kimnidir kutayotgan bo‘lsa kerak” deb o‘yladi Otozi. Ko‘z o‘ngida Kurixaraning o‘g‘li gavdalandi, ammo hozir u bu yerda bo‘lishi mumkin emas – ta’tilgacha hali vaqt erta… Otozining miyasi har xil g‘alati taxminlardan g‘uvillab ketdi. Yoshi yigirmadan oshib ketgan Sima hozir unga dugonalari o‘yindan chiqarib qo‘ygan omadsiz qizaloqni eslatdi. U kechasi “Rahm qiling!” deb qichqirib, vahshiy erkakdan zo‘rg‘a qutulgan, yoqavayron ko‘ylakda qirg‘oq bo‘ylab chopib ketgan qizga aslo o‘xshamas edi. Avvalgi Sima bilan hozirgisi o‘rtasida yer bilan osmoncha farq bor. “Buni tushunish qiyin” deb o‘yladi Otozi.
U Tyosida uch yilga yaqin turdi. Har gal qadrdon yurti haqida o‘ylaganda ko‘z oldida yengil ko‘ylagini hilpiratib halinchak uchayotgan Simaning nozik siymosi gavdalanar, qulog‘iga tanish g‘ijirlash eshitilar edi. Shunda yuragini shirin tuyg‘ular egallab olardi. Bularning hammasi Sima tufayli bo‘layotganini o‘ylab o‘tirmas, ammo uning siymosi yurti haqidagi quvonchli, nurli manzaralarga bog‘lanib ketardi.
Armiyaga jo‘nashidan oldin tibbiyot ko‘rigidan o‘tayotgan paytida Otozi “Masutoku” qovoqxonasiga bir kirib chiqsammikan” degan xayolga bordi. Otasi sopoldan yasalgan “Jozibador mushuk” haykalchasi qo‘yilgan tokcha yonidagi stolda qadahda sake ichib o‘tirishni yaxshi ko‘rardi. O‘zi sezmagan holda balog‘atga yetgan Otozi har zamon-har zamonda bir qadah sharob ichishni odat qila boshlagandi.
Ko‘p yillar boshqa joylarda yurib, nihoyat Sanriku qirg‘og‘idagi kichik shaharga qaytganida Simani uchratmadi. Tibbiy ko‘rikdan birga o‘tgan baliqchi yigit Sima Kurixaraning o‘g‘liga turmushga chiqishni xohlamagani va negadir shaharchadan bosh olib ketganini aytib berdi. Boshqa mish-mishlar ham bor edi, go‘yo Sima Kurixaradan homilador bo‘lgan va buni yashirish uchun shaharchadan bosh olib ketgan emish. Otozida qovoqxonaga kirish istagi yo‘qoldi. Bundan tashqari, harbiy sharoitda aroq savdosi taqiqlangani uchun “Masutoki” oddiy oshxonaga aylanib qolgan, mijozlarga grechkali ugra, guruch, turli sabzavotlar solingan chuchvara taqdim etilardi, xolos. Bo‘sag‘ada binoga husn berib turgan ko‘k lavha o‘rniga katta bochka hamda turli o‘t o‘chirish asboblari ilib qo‘yilgan edi.
Armiyaga chaqiruv qog‘ozi qirq to‘rtinchi yilning bahorida keldi. U Toxokuning g‘arbiy qirg‘og‘idagi ko‘hna qal’aga joylashgan piyodalar polkiga tushdi.
Otozi bolaligidan kasal nimaligini bilmay o‘sgan. Ko‘rinishi qotma, oriq bo‘lsa-da, chayir, baquvvat, paylari pishiq, har qanday og‘ir mehnatga chidamli edi. Armiyadagi mashqlarni ko‘rdim demasdi. Faqat to‘yib ovqat yemaslikdan qiynalardi, xolos.
Bir kuni – ayovsiz yoz issig‘ida o‘tayotgan nayzabozlik jangi mashg‘uloti paytida ochlikdan boshi aylanib yiqilar ekan, bo‘lim komandirining yerda yotgan miltig‘iga qoqilib ketdi. Komandir uni do‘pposladi. Ke­yin o‘zi bilan olishishga majbur qildi, qo‘lidagi miltig‘ini tortib olib, himoyasiz yigitning badaniga bir necha marta nayza sanchdi. Otozi hushidan ketdi.
Shundan keyin o‘ng yonboshida, qovurg‘asi ostida og‘riq paydo bo‘ldi. Dastlab u “Engil lat yegan bo‘lsam kerak” deb o‘yladi, ammo og‘riq tobora kuchayib borar edi.
Sirtdan hech narsa bilinmas, ammo ahvoli kundan-kunga yomonlashib, tashnalik azob berar, butun badani zirqirar edi. Ilgari ovqat yeb to‘ymasdi, endi ishtahasi butkul yo‘qoldi. Nihoyat bir kuni to‘shakdan turolmay qoldi.
Bo‘lim komandiri xohlamaygina uning gospitalga borishiga ruxsat berdi. Harbiy shifokor qovurg‘asi singanini aniqladi va darhol gospitalga joylashtirdi.
Otozi yarim oy jarrohlik bo‘limida davolandi. Og‘riq asta-sekin yo‘qolib, o‘zini yaxshi his qila boshladi.
Ana shu kunlarda qo‘qqisdan opasi Tami uni yo‘qlab keldi. “Polkdan xabar yuborishgan bo‘lsa kerak” deb o‘yladi Otozi, ammo unday emas ekan. Tami o‘z ixtiyori bilan mehnat otryadiga yozilibdi, hozir Kavasakidagi harbiy zavodga ishlash uchun ketayotgan ekan.
– Uzoq yo‘l oldidan seni ko‘rib ketay deb keldim, – dedi u. – Mehmonxona yopildi. Uyga qaytay desam, hech kim yo‘q. Mana, otryadga yozildim. Hech bo‘lmasa, snaryad tayyorlay olaman-ku.
Xayrlashar ekan, ular ertaga nima bo‘lishini bilmas edilar.
– Askarni qaranglar-a, uyalmay yig‘layapti.
– Yig‘layotganim yo‘q. Bu kasallik oqibati, – dedi Otozi.
– Qovurg‘a bilan ko‘zlar qarindosh ekan-da?
– Issig‘im chiqadi. Ko‘zyosh shundan.
Tami sezdirmay palatani ko‘zdan kechirar ekan, Otozining peshonasiga qo‘lini qo‘ydi va vahimaga tushib, tez tortib oldi.
– Gaping to‘g‘ri, issig‘ing juda baland!
– Yig‘layotganim yo‘q deb aytayapman-ku!
– Singan qovurg‘a shunchalik harorat chiqaradimi?
– Bilmayman. Og‘riq to‘xtadi, ammo issig‘im tobora ko‘tarilib ket­yapti. Nafas olishim ham qiyinlashib qoldi.
– Bular behuda emas. Balki shifokor sezmayotgandir?
– Bu palatada tuzala boshlagan bemorlarga faqat sanitar qaraydi. Haroratni har doim tekshiravermaydi.
– Qanday bema’nilik!..
Shunda Otozi hayratdan ko‘zlari katta ochilgan opasini so‘nggi marta ko‘rayotganini xayoliga ham keltirmagan edi.

III

Xullas, “Kogetsu” mehmonxonasida Tami yo‘q edi. U o‘tgan yili yozning oxirida ishdan bo‘shab, qishda bu yerdan ketib qolgan ekan.
Mehmonxonani qo‘riqlovchi er-xotin Torikuralarning aytishiga qaraganda, ishdan bo‘shashga harbiy zavodda unga homiylik qilgan Xayama ismli qandaydir janob maslahat bergan ekan. Ular chamasi urushdan keyin ham xabarlashib turishgan. O‘tgan yili mavsum ayni qizigan paytda Xayama uni yo‘qlab kelgan. U onnagatalarga o‘xshagan yoqimtoy, qirq yoshlarga borgan, uddaburron, savlatli kishi bo‘lib, istilochi armiyaga qandaydir aloqasi bor degan gaplar yurardi.
Bir necha kun o‘tgach, Xayama qaytib ketdi. Shunda Tami Torikuraning xotiniga endi mehmonxonada ko‘p ishlamasam kerak deb aytibdi. U qanday ish qilmoqchisan deb so‘raganda, Tami: “Shaharga borib ishga joylashaman. Axir, bir umr yosh bo‘lib qolmayman-ku”, deb javob bergan ekan.
Oradan bir necha kun o‘tgach, Tami Xayamadan maktub oldi. Uni o‘qib, narsalarini yig‘ishtirib jo‘nab ketdi.
– Aniq aytolmayman, ammo u Kobega boraman degandek bo‘luvdi, – dedi Torikuraning xotini.
Otozi Xayama qayerda yashashini surishtirdi, ammo urushdan keyin bu yerga mehmonlar kam kelgani uchun ro‘yxatlar daftari yuritilmagan ekan.
– Sirasini aytganda, u Kobega ketgan taqdirda ham izlab topish amrimahol edi.
– Opam menga beringlar deb biron narsa qoldirmaganmi? Balki keyinroq xat yozmoqchi bo‘lgandir? Agar yo‘qlab kelsam, kimgadir uchrashishim lozimligini aytgandir?
Er-xotin Torikuralar umidsiz holatda bir-biriga tikilishdi.
– Pul yig‘sam, ukam ikkimiz savdo korxonasi ochamiz deb gapirar edi, –dedi Torikuraning xotini.
O‘tgan yili iyul oyida Otozi kichkina bir suratli maktub olgan edi, shundan keyin undan darak bo‘lmadi.
– Agar biron yerga joylashib olsa, xabar yuborardi. Yarim yilda biron daragi bo‘lmasa… Hozirgi alg‘ov-dalg‘ov zamonda hamma narsani kutish mumkin. – Torikura oshxonadagi o‘choq yonida o‘rnatilgan temir pechkaga o‘tin tashladi.
Otozi bilan Sima gurillab yonib, qip-qizarib ketgan pechkaga gap-so‘zsiz tikilib o‘tirishardi. Nihoyat, Otozi horg‘in tovushda:
– Kechirasizlar. Mening yotishimga ijozat bergaysizlar, o‘zimni yomon his qilayapman, – dedi. U kaftlarini boshiga qo‘yib, bordonga cho‘zildi.
– Siz kasalsiz.
– Ko‘p azob chekkanga o‘xshaysiz? – hamdardlik bildirdi Torikuraning xotini.
– Xotirjam dam olinglar, – qo‘shimcha qildi Torikura, – Mehmonxona ishlamaydi, sizlarni munosib kutib ololmadik, ammo o‘zingizni erkin his qiling. Ko‘rpa-to‘shak xohlaganingizcha topiladi, vanna ham bor. Bemalol joylashaveringlar.
Qiladigan ish yo‘q. Bugun baribir bu vulqon etagidagi xilvat ko‘l qirg‘og‘ida joylashgan qishloqdan jo‘nab ketishga imkon yo‘q. Ertaga bir gap bo‘lar.
Sima qo‘shni xonadan ko‘rpa-to‘shak ko‘tarib chiqdi. Torikuraning xotiniga yordamlashib ostonaga yaqin yerga qo‘yishdi. Derazalari zich yopilgan xonani xira chiroq zo‘rg‘a yoritar edi.
– Ikkalangizga bitta joy solib beraymi? – so‘radi Torikuraning xotini.
Bu savoldan Sima bir lahza dovdirab qoldi, so‘ng:
– Mayli, birga soling, – dedi.
Torikuraning xotini yonma-yon ikkita qalin joy soldi.
Ulardan biriga Otozi cho‘zildi. Og‘ir kasaldan oqargan qarimsiq yuzi yumshoq yostiqqa botib ketdi.
– Hech narsani o‘ylamasdan, tinch uxla, – dedi Sima.
Ko‘zi yumuq Otozi kulimsiradi:
– Nimani ham o‘ylardim…
Ko‘p o‘tmay Otozi qattiq uyquga ketdi. Sima uning boshida bir muddat o‘tirgach, sekin qo‘zg‘aldi-da oshxonaga chiqdi. Torikuraning xotini pechka yonida yolg‘iz o‘tirib, nimadir tikayotgan edi.
– Qarashadigan ishingiz bormi? – so‘radi Sima. – Qarashib yuboraman.
Tarikuraning xotini kulimsirab:
– Tashvish tortmang, yordamlashadigan ish yo‘q. Shunchaki ermak, – dedi. Keyin: – Eringiz uxladimi? – deb so‘radi.
Otozi birinchi marta er sifatida tilga olingan edi. Iloj qancha? Sima sir boy bermadi:
– Ha, qattiq uxlayapti. Juda toliqqan.
– Bechoraga qiyin. Holdan ketipti. Kasali qanaqa o‘zi?
– Astma, – dedi Sima. Qishloqdagilar sildan qattiq qo‘rqishi unga yaxshi ma’lum. Shu zahotiyoq Torikuraning xotini o‘z singlisi ko‘p yildan beri astmadan azob chekayotgani, bu kasallik qanchalik yoqimsizligidan xabari borligini aytdi.
– Sovuqni yoqtirmaydi, to‘g‘rimi? Kechasi zo‘riqib qolsa, nima qilamiz?
– Tashvishlanmang. Men tibbiyot hamshirasiman.
– Parvarish qilaverib ko‘nikib ketgansiz-da?
– Yo‘q, men haqiqatan ham kasalxona hamshirasiman.
Sima muloyim kulimsiradi. Torikuraning xotini hayratlanib ko‘zlarini katta ochdi.
– Urush paytida harbiy gospitalda ishlaganman. Bunday kasallarga qanday qarashni yaxshi bilaman, xavotir olmasangiz ham bo‘ladi.
Quyosh botgach, Torikura kelib hammom tayyor ekanini aytdi. Otozi hali uyg‘onmagan edi. Ammo u uyg‘oq bo‘lganda ham kasali zo‘rligidan vannaga tusha olmasdi. Sima yuvinish uchun yolg‘iz o‘zi kirib ketdi. Vannaga issiq suv to‘ldirib yuvina boshlaganida yechinish xonasidagi oynavand eshik qo‘qqisdan ochilib, ichkariga kimdir kirdi. Sima badanini sochiq bilan to‘sib, o‘girilib qaradi. Bug‘dan xira tortgan eshik orqasida Otozining qorasi ko‘rindi.
– Otozimisan? Bemalol kiraver.
Eshikni qiya ochib, Otozi ichkariga mo‘raladi, so‘ng xijolat tortib, teskari o‘girildi.
– Uyg‘onib qarasam, sen yo‘q ekansan. Qayerga ketdi ekan, deb o‘yladim.
– Hech qayerga ketganim yo‘q, – dedi Sima.
Otozi ikkita paxtalik kimono kiygan, ustidan palto tashlab olgan edi.
– Meni kechirasan, cho‘milib olsammikan degan edim. Keyin seni artib qo‘yaman.
Otozi boshini tebratdi. O‘zi vannaga tusha olmaydigan bemorning badanini artib muolaja qilishar edi.
– Sovuq. Borib pechkada isinib tur.
– Mayli.
Otozi negadir shoshilmas edi.
– Senga aytayapman, bu yer sovuq. Eshikdan urib turibdi.
Otozi o‘sal bo‘lib jilmaydi va eshikni yopdi.
– Oto-san!
– Nima deysan?
– Men hazillashdim, – Sima ko‘zini olib qochdi. – Eshikni yopmay qo‘yaqol.
U yigitning xayrixoh nigohi ostida qizarib ketganiga qaramay, vannada hech kim yo‘qdek, cho‘milishda davom etaverdi.
Kechqurun Sima tog‘orada suv isitdi va ho‘l sochiq bilan Otozining butun badanini artib chiqdi. Sovuq bo‘lganidan bu ishni juda tez bitirdi. Otozi bundan norozi bo‘ldi.
– Nega bunchalik shoshasan?
– Sovuqda ko‘p turishing mumkin emas.
– Kasalxonada yaxshi qarar eding, shoshilmasdan artar eding.
– Unday bo‘lsa, kasalxonaga qaytamizmi?
Otozi indamasdan shiftga tikildi.
– Qani endi qaytish mumkin bo‘lsa…
Ular kasalxonadan qochib chiqishgan edi.
Otozi xo‘rsindi.
– Mayli, shu yerda qolamiz.

IV

O‘pkasi yallig‘lana boshlagandan keyin Otozini sil kasalliklari bo‘limiga o‘tkazishdi. Bu yigit aroqxo‘r Yokitining o‘g‘li ekanini, tabiiyki, Sima xayoliga ham keltirmadi. Otozi esa darhol tanidi, chunki otasi o‘lgandan keyin uni bir-ikki uchratgan edi. Sima voyaga yeta boshlagan bu yigitga e’tibor bermadi. Uni yuz-ko‘zidan tanimagani mayli, hatto ismi bilan ham qiziqmadi. Yokitini Terada deb chaqirishardi, buni yaxshi eslaydi. Shunday ekan, Otozi Otoning o‘g‘li bo‘ladi, ammo Sima bu haqda hatto o‘ylab ham ko‘rgani yo‘q.
Otozi oq xalatli yangi hamshirani ko‘rishi bilanoq Simaga o‘xshatdi, ammo bunga ishonqiramay qaradi. “Masutoku” qovoqxonasidagi qiz hamshiralik qilishini sira tasavvur qila olmasdi. Nazarida bunday uchrashuv tushida bo‘lishi ham amrimahol edi. “Birovni Simaga o‘xshatib, adashayotganim yo‘qmi? Balki bu butunlay boshqa odamdir?”– deb o‘yga toldi u.
Otozi dastlab o‘n besh kishilik katta palatada yotdi, yonidagi yefreytordan Simaga o‘xshab ketadigan bu qizning ismini so‘radi.
– Diding yomon emas-ku, – miyig‘ida kuldi yefreytor. – Bu farishtaning oti Masumoto.
Otozi yana hayratga tushdi. Simaning ismi ham shunday-ku!
Otozining yuragi iliq nurga to‘lgandek bo‘ldi. Armiyada yurtdoshingni uchratsang, boshing osmonga yetadi, ayniqsa, hozirgidek kasal va yolg‘iz holingda bu nihoyatda noyob hodisa. Hayajondan Otozining ko‘ziga yosh keldi. Ammo quvonchdan ko‘ngli yorishgan bo‘lsa ham qiz bilan gap­lashishga yuragi dov bermadi. Boshdanoq Sima uni tanimagani, buning ustiga badaniga yopishib, chiroyiga chiroy qo‘shib turgan qordek oppoq xalati bunga yo‘l bermay, uni butunlay dovdiratib qo‘ygan; qiz uni ko‘rishi bilan o‘zini olib qochadigan bo‘lgan edi.
Ularni faqat bundan yigirma yillar oldin otasining “Masutoku” qovoqxonasida mast bo‘lib, uchib qolishiga aloqador voqealargina bog‘lab turardi.
Haftada bir marta xamshiralar barcha bemorlarning badanini ishqalab artib, tozalab qo‘yishar edi. Ana shu payt kelganda, Otozi Simaning qo‘liga tushib qolmayin deb xudoga zoru tavallo qilardi. Mabodo to‘g‘ri kelib qolsa, uni titroq bosardi.
– Sovuqmi? – so‘rardi Sima.
– Yo‘q, sovuq emas.
– O‘zingizni bo‘sh qo‘yib, erkin o‘tiring, – der edi u.
– Yaxshi, harakat qilaman, – javob berardi yigit.
Sima Otoziga yosh askar yigit deb qarar, ahvoli og‘irlashib borayotganidan hamma qatori tashvishlanar edi. Otozining o‘pkasidagi teshik tobora kattalashayotgan edi.
Yanvar oyida Otozi hojatxonadan qaytayotib, yo‘lakda qon qusib yubordi. Shu kuni Sima navbatchi edi.
U ivigan qon yigitning tomog‘ida tiqilib qolganini ko‘rib, yugurib keldi va barmog‘ini tiqib qonni sidirib oldi. Shu zahotiyoq Otozi alohida palataga o‘tkazildi.
Keyingi kuni kechqurun yigitning to‘shagi yonida o‘tirganida bemor ko‘zini ochib, shiftga tikilgan holda so‘radi:
– Ikkinchi telegrammani yuborishdimi?
Bemorning ahvoli og‘irlashganda qarindoshlariga uchta telegramma yuborilardi. Birinchisi xavfli kasallik boshlangani, ikkinchisi ahvoli og‘irlashgani, uchinchisi vafot etgani haqida xabar berardi.
– Gapirishingiz mumkin emas, – koyidi Sima.
Yigit uning yuziga tikildi, ho‘l kipriklari pirpiradi, ammo ko‘zlarida qat’iyat bor edi.
– “Masutoku” qovoqxonasidagi Sima-san emasmisiz?
Ovozi zo‘rg‘a chiqdi, kutilmagan savoldan Sima gangib qoldi.
– Siz…
– Otam sizlarnikiga tez-tez borib turardi. Men aroqxo‘r Yokitining o‘g‘li Oto bo‘laman.
Sima beixtiyor qichqirib shosha-pisha qo‘llari bilan yuzini to‘sdi.
– Mumkin emas! Gapirishingiz mumkin emas, – yigitni gapirishga qo‘ymadi. Uning yuragi dukillab urardi.
Qon oqishi o‘z-o‘zidan to‘xtadi. Bir necha kundan keyin Sima undan so‘radi:
– Nihoyatda hayron qoldim! Meni tanib qolganingga ko‘p bo‘ldimi?
Otozi boshini tebratdi.
– Nega darrov aytmading? Shuncha vaqt nega indamay yurding?
– Bilmadim, aytishga sira betim chidamadi.
– Kecha aytding-ku?!
– Kunim bitib qolganga o‘xshaydi deb o‘yladim. O‘lim oldidan nimalarni gapirmaydi odam? Seni yaxshi ko‘raman.
Bunday bo‘lishini Sima sira kutmagan edi. Muqaddas sirlarini o‘limiga qadar saqlamoqchi bo‘lgan bu yigitga achinib ketdi.
Shafqat hamshiralari barchaga birdek mehribonlik qilishi hammaga ma’lum, ammo Sima boshqa bemorlarga qaraganda Otoziga mehribonroq bo‘lib borayotganini payqab qoldi.
Sima navbatchilik paytlarida yonboshida o‘tirganda yigit shiftga tikilgan ko‘yi o‘zi haqida ko‘p narsalarni aytib berdi. U shunchalik ko‘p gapirdiki, hatto Sima sog‘lig‘iga shikast yetmasmikan deb xavotir ola boshladi. Qiz halinchakda xayol surib o‘tirganda yuqoridan turib tomosha qilgani haqida ham so‘zladi.
– Shu daqiqani sira unuta olmayman, hozir ham ko‘z o‘ngimda turibdi, – deb tan oldi yigit.
– Nima uchun?
– Bilmadim. Unuta olmayman, tamom-vassalom.
Sima yonoqlariga yoshligidagi kabi qaynoq qon quyilib borayotganini his qildi.
– Nega yolg‘iz o‘zing o‘tirgan eding? – so‘radi Otozi.
– O‘lib ketganim yaxshi emasmi, deb o‘ylayotgan edim.
– Nega o‘lmoqchi bo‘lding?
Sima indamadi.
– Kurixara tufaylimi? – so‘radi Otozi.
Demak, biladi. Sima achchiq qilib, gapini bo‘ldi.
– Bu haqda, yaxshisi, gaplashmaylik.
– Rostdan ham turmush qurasizlarmi?
– Ota-onalarimiz shuni xohlashadi.
– O‘zing-chi?
– Men bo‘lsam, o‘lib ketgandan ko‘ra hamshira bo‘lganim yaxshi deb o‘yladim. Hayotimni ezgu ishlarga bag‘ishlamoqchi bo‘ldim. O‘zim yoqtirmagan odam bilan yashagandan ko‘ra, shunisi ma’qul emasmi? Qizil xoch maktabida tibbiyot hamshiraligiga o‘qidim. Mana, ishlab turibman. Hamma gap shu.
Sima tungi qorovulning shaqildog‘iga o‘xshatib kaftlarini bir-biriga urib qo‘ydi.
Otozi yozgacha davolandi. Urush sharmandalarcha tamom bo‘layotgan edi, B-29 samolyotlari turli shaharlarni bombalab, kulini ko‘kka sovura boshladi. “Bizning shaharni ham bombardimon qilishsa, hech qayerga qochib ketolmayman” deb o‘yladi Otozi.
– Hujum boshlanib qolsa, meni tashlab ketaveringlar, – dedi u.
– Faqat o‘zingni o‘ylaysan. Go‘yo o‘lishdan oson narsa yo‘q, – achchiqlandi Sima.
– Sen ham qolaqol, – dedi u.
Shunga qaramay, iyulning oxirida, kechasi dushman shaharni bombardimon qilganda Sima bir hamshira bilan birga Otozini zambilda gospital orqasidagi qarag‘ayzor ichiga olib o‘tdi.
Shu kun tunda shahar ustiga yondiruvchi bombalar yomg‘irdek yog‘ildi, gospital joylashgan hududda alanga ko‘tarilib, uzoq vaqt osmonni yoritib turdi. Keyin alanga shu’lasi shahar markaziga yoyildi. Og‘ir bemorlar orasida qolgan Otozi qarag‘ay butoqlari orasidan ko‘rinib turgan qontalash osmonga qarab yotdi. Bemorlar sukut saqlashdi, hatto hech kim yo‘talmadi ham. Kimdir tik turib, kimdir cho‘kkalab, kimdir cho‘zilib yotgan ko‘yi qotib qolgan edi.
Ana shu sukut soniyalarida Otozi “Nihoyat o‘lim soati ham keldi” degan o‘yga bordi. Bir necha daqiqadan keyin hammalari qarag‘ayzor o‘rmon bilan birga yonib ketishadi.
Shu daqiqada kimdir qo‘lini ushladi. Zambil yonida Sima cho‘k tushib o‘tirardi. Qo‘llari qaynoq. Otozi o‘zi yolg‘iz emasligini angladi. Tirik qolganiga ishonish uchun u Simaning qo‘lini qattiq qisdi. Chirildoqlarning xushxon qo‘shig‘i qulog‘iga chalindi. Shu paytgacha bunga e’tibor bermagan edi.
Bir kuni Sima issiq sochiq bilan badanini artayotganda qizning barmoqlari mayin va muloyim harakat qilayotganini payqadi. U mehr bilan badanini uzoq vaqt uqaladi. So‘ng, xuddi hozir eslagandek, jo‘ngina qilib:
– Kurixara ko‘ngilli bo‘lib frontga ketdi, – dedi.
– Qachon?
– Mart oyida. Xat yozib xabar qildi, kelishga vaqti yo‘q ekan. Buni bildirmoqchi emas edim, ammo kecha osmonga qarab o‘tirib, sen bilib qo‘yishing kerak deb o‘yladim.
Tashqaridagi musaffo osmon, charaqlab turgan quyosh bugun butunlay boshqacha edi.
– Bilasanmi, hammamiz o‘lib ketamiz, – dedi Otozi.
Sima indamadi, keyin jimjilog‘i bilan yigitning qo‘liga urib qo‘ydi.
– Agar shunday bo‘lsa, ikkimiz birga o‘lamiz, – unga qaramasdan shivirladi u va palatadan chiqib ketdi.
Avgustning o‘rtasida hech kutilmaganda urush mag‘lubiyat bilan tamom bo‘ldi, yana osoyishta kunlar boshlandi.

V

Erta uyg‘ongan Sima qayerdaligini anglay olmadi. Sukutga cho‘kkan xona ichiga deraza tirqishidan oppoq nur yog‘ilardi. Hammayoq jimjit. Tiq etgan tovush eshitilmaydi. Bu sokinlik Simaning yuragida qandaydir bezovtalik uyg‘otdi. Nazarida uni uyqusida butunlay boshqa dunyoga o‘tkazib qo‘yishgandek tuyuldi.
Shundagina Sima yonida kimdir uxlayotganini sezdi – bu Otozi ekanini, ikkalasi Zippeki ko‘li qirg‘og‘ida qo‘nim topishganini esladi.
Otozi mast uyquda edi.
U kiyinib tashqariga chiqdi va yo‘lakdagi katta oynani butunlay qirov bosganini ko‘rdi. “Ko‘chalar nega jimjit?” o‘yladi va shu zahoti miyasiga urilgan fikrdan karaxt tortib, to‘xtab qoldi: agar qor tinmasa, chanalar shaharga qatnamaydi. Unda bu yerdan ketishga hech qanday imkon bo‘lmaydi.
Oshxonadan qaynayotgan sho‘rva hidi chiqib turardi.
– Baxtga qarshi qor yog‘di. Kecha uyquga yotishimizdan oldin osmon yulduzga to‘la edi… Tog‘da shunaqa, ob-havo birdan aynib qoladi… – dedi piyoz to‘g‘rayotgan Torikuraning xotini. Qor kuchayib borar, derazadan ko‘rinib turgan qarag‘aylar deyarli uchigacha oppoq qorga ko‘milib bo‘lgan edi.
– Shaharga chana yurarmikan?
– Bunday qorda yurishi gumon. Yo‘lda tiqilib qolsa, bundan yomoni yo‘q.
Qor tingandan keyin ham chanalar yura olmaydi, yo‘llar qorga ko‘milib qolishini fahmladi Sima.
– Chamamda, zerikadiganga o‘xshamaysizlar, hech narsani o‘ylamasdan toqqa issiq suvga kelgandek bemalol dam olaveringlar, – dedi Torikuraning xotini.
Bu yerdan hali-beri chiqib ketolmasliklariga aqli yetgan Sima hatto bir qadar yengillashgandek bo‘ldi. Agar shaharga ketganlarida ham qayerga borishadi-yu kimnikiga sig‘ishadi? Bu yerda sho‘rva xushbo‘y hid taratib turibdi.
– Eringiz hali uyg‘ongani yo‘qmi? Hademay nonushta qilamiz, – dedi Torikuraning xotini.
Sima xonaga qaytib kirdi. Eshikning g‘ijirlashidan Otozi uyg‘onib ketdi.
– Kim u? E, senmisan? – dedi u.
– Kim deb o‘ylading?
– Opam kirdimi deb o‘yladim. Uni tushimda ko‘rdim.
Sima indamasdan Otoziga tikilib qoldi – u uyqu karaxtligidan zo‘rg‘a qutulmoqda edi.
– Hammayoq jimjit. Shundaymi?
– Ha, qor yog‘ayotganga o‘xshaydi.
– Buni qanday bilding?
– Qor uchqunlari qo‘nayotgani eshitilayapti, – dedi Otozi.
Kun bo‘yi qor yog‘di. Otozi faqat ovqatlangani turib, kuni bilan uxladi. Sima pechkada suv qaynatib, o‘zi bilan Otozining ichki kiyimlarini yuvdi. Tez-tez xonaga mo‘ralab turdi. Otozi qattiq uxladi. Uning hali bolaligini yo‘qotmagan osoyishta chehrasiga qarar ekan, Sima yigirma ikki yoshga kirgan bu yigit, chamasi, hech qachon hozirgidek huzur-halovat ko‘rmagan bo‘lsa kerak, deb o‘yladi. Balki u tushida bolalik onlariga qaytib, opasini ko‘rgandir, endi uni o‘ngida hech qachon ko‘ra olmasa kerak. Bu fikrdan hatto o‘zi ham qo‘rqib ketdi.
Urush tamom bo‘lib, oradan bir yil o‘tganda Tami ukasini yo‘qlab gospitalga keldi. Shunda ham qalin qor yoqqan edi. Sima yo‘lak bo‘ylab kelayotganida navbatchi hamshiraga duch keldi.
– Sizni uchratganim qanday yaxshi bo‘ldi. Teradami-san kelgan edi, hozir ayni dam olish payti, ichkariga kirish mumkin emas. U esa palataga kirgizinglar deb talab qilyapti. Nima qilamiz?
Urush tugagagan yili, noyabr oyida harbiy sihatgoh mahalliy ma’muriyat ixtiyoridagi shifoxonaga aylantirilgan bo‘lsa-da, barcha shifokorlar, hamshiralar va og‘ir bemorlar o‘z joyida qoldirilgan, oldingidek qattiq intizom saqlangan edi. Otozining opasi kelganini eshitgan Sima dahlizga yugurdi. Divanda bir ayol oyoqlarini chalishtirib, sigareta chekib o‘tirar edi. Egnida qimmatbaho palto, – qayerdan oldi ekan – xuddi hammomdan chiqqandek sochlarini yelkasiga tashlab olgan. Bu ayollar mehnat armiyasidan qaytgan Tami edi.
Sima uni bir necha yildan beri ko‘rmagani uchun dab-durustdan taniy olmadi. Hatto Otozi ham haddan tashqari bezangan, quyuq bo‘yoq chaplanganidan lablari katta ko‘rinayotgan bu ayol Sima bilan birga palataga kirganda o‘z opasi ekanini bilmay, hayron tikilib qoldi.
– Bemalol yotganingni qara! Men bo‘lsam alaqachon tuzalib ketgansan deb yurardim. Bunchalik uzoq yotishingni kim bilibdi? Hol-ahvoling qanday, o‘zi?
Hali o‘zgarish sezilmagan, ayniqsa, shu kunlarda endi tamom bo‘ldim deb tushkunlikka tusha boshlagan Otozi sir boy bergisi kelmadi:
– Asta-sekin tuzalyapman.
Qachon tuzalishini kim bilsin? Tuzalganda ham og‘ir baliqchilik kasbiga yaraydimi-yo‘qmi, hali bu noma’lum. Keyin qanday tirikchilik qiladi, nima ish bilan shug‘ullanadi? Askar bo‘lib askar emas, baliqchi bo‘lib baliqchi emas. Otozi o‘z kelajagini aniq tasavvur etolmasdi.
– Ikkimiz ham tirik qoldik, xudoga shukr. Kechagina o‘lim to‘shagida yotgan eding, hammasi o‘tib ketadi. Hozir qo‘rqadigan joyi qolmabdi. Taqdir bergan hayotda o‘ynab-kulib yashash kerak.
Tami unga tasalli berib, ko‘nglini ko‘tarishga urindi. Ketayotganda ishga joylashishi bilanoq manzilini ma’lum qiladigan bo‘ldi. Yomg‘irlar mavsumi tugaganda kichkina suratli ochiq xat yubordi. Unda Zippeki ko‘li qirg‘og‘idagi Xotaru qishlog‘ida, “Kogetsu” mehmonxonasida ishlayotganini aytib: “Juda chiroyli joy, havosi toza. Oyoqqa turishing bilanoq tez yetib kel”, deb yozgan edi.
Maktubdan qattiq ta’sirlangan Otozi tog‘dagi ko‘lga borishni orzu qila boshladi. Nazarida bu yer jannatning o‘zi edi. Kasalxonadan qochish arafasida Sima Kurixara uni olib ketish maqsadida kelganini aytdi. Yigitning xayolida shu damda qorli oq tog‘lar orasidagi sokin moviy ko‘l mavjlanib ko‘rindi.
Sima Kurixara kasalxonaga qanday kirib kelgani, ammo u hozir bandligini bahona qilib, uni ijarada turadigan uyiga jo‘natib yuborgani haqida gapirdi. Hamma hamshiralar ijara uylarda turardi.
– Soat oltida ishim tamom bo‘ladi, ammo uyga borishni xohlamayman.
– Nega endi? Boraver.
– Yo‘q, borolmayman.
– Unda nima qilmoqchisan?
Sima indamadi, labini tishlab, jim turaverdi. Keyin qo‘llari bilan yuzini to‘sdi:
– Yo‘q, xohlamayman. Bu odamning oldiga borguncha, o‘lganim yaxshi.
U yig‘lab yubordi.
– Men Zippeki ko‘liga boraman. – Bu so‘zlar yigitning og‘zidan beixtiyor chiqib ketdi.
Sima qo‘llarini musht qilib, yigitga hayrat bilan tikilib qoldi. Keyin xotirjam gapirdi:
– Men ham boraman. Birga olib ket.
Afsuski, ular ko‘lga kelib, Otozi orzu qilgan “jannat” oppoq qor ostida qolganini ko‘rdilar, izlagan odamlari esa bedarak ketgan edi.
Shu kechasi Otozi sovuq qotayotganidan shikoyat qildi, issiq suvda cho‘milib chiqqan Sima uning qoq suyak gavdasini bag‘riga bosib, isitishga harakat qildi. Otozi qiz ko‘ksiga burnini ishqab:
– Sovun hidi kelyapti. Men ham o‘lim oldidan odamga o‘xshab loaqal bir marta vannada yuvinishni xohlayman, – dedi.
Sima sukut saqlab turgach:
– O‘zim yaxshilab yuvintirib qo‘yaman, – deb tasalli berdi.

VI

Ertasi kuni qor tindi, ammo shamol qo‘zg‘alib, “Kogetsu” mehmonxonasi atrofida izg‘irin kun bo‘yi g‘irillab turdi. Tongda havo ochilib ketdi, ammo Torikura yo‘llar qorga ko‘milib qoldi, chanalar shaharga borishi gumon degan gapni topib keldi.
– Havoning avzoyidan xafa bo‘lib o‘tirmanglar, – tasalli berdi u. – Bu­gun klubda yoshlar kechasi o‘tkaziladi. Borib charchoqni yozib kelasiz.
Xonadagilar darrov javob bermadi, bir necha soniya o‘tgach, ayolning ovozi eshitildi:
– Hozir chiqamiz.
Saldan keyin ayol oshxonaga chiqib, ustara topilmadimi deb so‘radi. Torikura o‘zimnikini beraman, yaponlarniki, ammo unchalik o‘tkir emas dedi. Keyin u pechka yonida turib trubka chekdi va o‘tin keltirish uchun tashqariga chiqdi. Yorug‘ vannaxonadan mayin qo‘shiq eshitildi. Erkak va ayol kuylashardi. Torikura bunday ohangni qayerdadir eshitgandek bo‘ldi – u baliqchilar aytadigan “Katta o‘lja qo‘shig‘i”ga o‘xshab ketar edi. Qayerda eshitganini eslay olmadi.
Vannadan keyin erkak bilan ayol bu yerga kelgandagi kiyimlarini kiyib, tashqariga chiqishdi va klubga qanday borishni so‘rashdi.
– Kechaga boradigan bo‘ldinglarmi? Shamollab qolmaysizlarmi? – so‘radi Torikura. Qo‘rqadigan joyi yo‘q, deb baravar javob berishdi. Erkak soqolini tozalab qirgan, ichiga botib ketgan yuzlari yaltirar edi.
Hayratda qolgan Torikura, ikkalasini kuzatgach, xotiniga gap ma’qulladi:
– Yasanib olishganini qara! Yaqinginada askar kiyimida yurishardi.
– Hali yosh-da. O‘zing ham yoshligingda shunday eding. Eslashga ham uyalaman! – kuldi xotini.
Ammo erkak bilan ayolni yoshlar klubida hech kim ko‘rmadi. Ular “Kogetsu” mehmonxonasiga ham qaytib kelishmadi. Torikura xavotir olib, klubga izlab bordi. Kecha tamom bo‘lgach, yoshlarni ishga solib, chor atrofni qidirib chiqishdi, ammo yo‘qolganlarni topib bo‘lmadi. Hamma xavotirga tushdi, turli gap-so‘zlar tarqaldi.
Ertasi kuni o‘rta maktabda o‘qiydigan qizaloq kechasi uyiga qaytayotib Kamivari qoyasida miltirab turgan g‘alati bir shu’la ko‘rganini eslab qoldi. Kamivari qoyasi ko‘l yonboshida tikka osilib turar, uning eng tepasida kichkinagina ibodatxona qurilgan edi. Qish pallasida, buning ustiga tun yarimlaganda bu yerda kim gulxan yoqardi deysiz. “Sehrgar tulki ko‘zlarini yaltiratib, olovga o‘xshab ko‘rindimikan? – o‘yladi qizcha. – Ammo qish paytida tulkining ko‘zi bunchalik yaltiramasa kerak”. U hayrat va qo‘rquv ichida uyiga qarab chopib ketgan edi.
Qishloqdagi katta-kichik odamlar Kamivari qoyasiga qarab yugurishdi. Hammaning ko‘zi muz qotgan ko‘l ustidagi ikki murdaga tushdi. Chamasi ular o‘zlarini cho‘qqidan pastga tashlagan edilar.
Ayolning bo‘yin umurtqasi sinib, qiyshayib ketgan, yuzi yuqoriga qarab qotib qolgan edi. Erkak undan sal narida – yupqa muz ustida boshi suvga tegib yotar, ikkalasining yuziga qurum yopishib, qoraytirib yuborgandi. Dastlab buning sababini hech kim bilmadi. Faqat qoya ustiga chiqishganda hamma narsa oydin bo‘ldi. Ikkalasi o‘lim oldidan kichik ibodatxona ichida olov yoqib, isinishgan ekan. Yuzlari shunda qorayib, qotib qolgan edi.
Ular ichki kiyimda, deyarli yalang‘och yotishardi. Yigitning mo‘ynali telpagi, ayolning jun ro‘molidan nom-nishon yo‘q. Kul ichidan kuygan mo‘yna bo‘lagini topishdi. Ular barcha kiyimlari va buyumlarini gulxanda yondirishgan edi.
O‘lim oldidan nega gulxan yoqishdi ekan? Balki buyumlarini bitta-bittalab olovga tashlab, so‘nggi daqiqalarni ozgina bo‘lsa-da, cho‘zishni xohlashdimikan? Ular hech qanday najot yo‘qligini anglab yetgan edilar, ammo hayotga muhabbat, yashash ishtiyoqi gulxan yoqishga undaganiga shubha yo‘q. Hamma narsalari yonib bo‘lgandan keyin umr ham nihoyasiga yetgan edi.
Ularning jasadini “Kogetsu” mehmonxonasiga olib kelishdi. Torikuraning xotini tinimsiz yig‘lardi:
– O‘limga ketyapmiz deb bir og‘iz aytishmadiyam. Qanday yasanib olishgan edi-ya!..
U yig‘lab turib marhumlarning yuz-ko‘zlarini ho‘l sochiqda artdi, ammo teriga yopishib qolgan qurumlarni yo‘qotib bo‘lmadi.

Rus tilidan Ortiqboy Abdullayev tarjimasi
Manba: «Jahon adabiyoti», 2016 yil, 12-son