Наапет Кучак (туркча Қучоқ сўзидан)нинг ҳаёти ва фаолияти ҳақида бирон бир ишончли маълумот сақланиб қолмаган. Ривоятларга кўра, у XV асрнинг охири ва XVI асрнинг бошида Арчиқ кўли яқинидаги Хараконис деган қишлоқда туғилган. Тахминларга кўра 1592 йилда вафот этган. Наапет Кучак ўша даврда турк бахши шоирлари — ошиқлар (ашуклар) анъанаси йўлида ижод қилган, янада аниқроқ айтсак, туркий халқлар фольклори таъсирида арман шеъриятида ҳам пайдо бўла бошлаган ҳайран — тўртликлардан иборат шеърлар ёзган. Турк ва армани тилида баробар шеър ёзган.
НААПEТ КУЧАК
ШEЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари
* * *
— Юз сулув бор шаҳримда, ҳилол,
Аммо мени дол этган бири.
— Қайда яшар ул соҳибжамол?
— Юксакка уч, ҳув, деворлари
Тоғлар каби юксак шаҳарда
Тол бор – толнинг остида эса
Ўтирар у гиламда ёлғиз,
Қўлларида зангори коса.
Май ичару куйлайди титроқ:
“Ишқ шароби жондан ширинроқ”…
* * *
— Том устида тўшагинг… Ҳилол
Сенга боқиб тўймайди, эвоҳ.
Тун узундир… Тун мисли хаёл…
Сен эса том устида танҳо.
Ёлвораман, дилим ўртама –
Ё қуч, ё қув, мени, эй чирой!
— Яқин келма… Ёнимдан кетма…
Қара, қандай гўзал порлар ой!…
* * *
Бориб айтинг ўша сулувга,
Бугун зангор қабосин кийсин.
Зангор қабо – уқубатимдир,
Қараганлар мен каби куйсин.
Мен кетарман кўримайин дея…
О худойим, мадад бер менга,
Сен зангори оқ рангга бўя,
Борлиқни кўм зангори рангга.
* * *
Кўнглим маним, қайларда кездим,
Сени қучиб ўпганда ётлар.
Сени излаб уммондан суздим,
Аммо, сени топмадим, дилбар.
Сени ётлар унутмаганда,
Сени кўриб қолмаганда зор,
Мен билмасдим ёруғ дунёда
Нима излаб юрганимни, ёр!
* * *
Сен – олов, сен ёқут-маржонсан,
Онангга айт, бермасин эрга.
Сени ўзим келиб ёқарман,
Онанг зарни сотмасин кўрга.
Кошки ёрим бўлсанг… О, ҳатто,
Бир-бирига кўзимиз ўхшар.
Аммо, нетай, нетайки, худо
Жуда юксак-юксакда яшар.
* * *
Тўшак узра гилам ёзарман,
Шоҳи билан ўрайман сени
Ва дастурхон сенга тузарман –
Қиздирамиз базми жамшидни.
Келтирарман май тўла кўза,
Каклик гўшти ўртада таом.
Ёстиғимиз дастурхон бўлса,
Қўлларимиз бўлар кумуш жом.
* * *
Ёввойиман, мен қушман, бегим,
Маҳкамроқ тут мени бу лаҳза.
Карвон чорлар, кутар осмоним,
Мени қама тилла қафасга.
Зарбоф қабо, узук сотиб ол,
Элчи жўнат – тиллари болдай.
Сен айёр бўл, сен мени алда,
Чиқармагин сен мени қўлдан.
* * *
Иссиқ қабо тикингиз – ёрим
Совуққотиб қолмасин андак…
Рангин мато олинг қуёшдан,
Ёмғирдан – ип, ҳилолдан – ипак.
Денгиз эса тугма ўрнига
Инъом этар ёқут-маржонни.
Қолганини ўзим берарман –
Мана, қўшиб тикингиз мени!
* * *
Тонгдан ярим тунгача рангдор
Ип йигирдим… Йигириб қўйдим…
Ҳамма ухлар. Мен эса бедор…
Ғалтакларни токчага қўйдим
Ва май тўла кўзани олиб
Чопиб чиқдим… Ёғар эди қор…
Қорни босиб югурдим толиб…
“Кеча совуқ, эшигинг оч, ёр”…
* * *
Ер яшнарди – меники эдинг,
Тўшаларди шабнам – беғубор.
Кейин мени сен ташлаб кетдинг,
Шундан буён қор ёғади, қор…
Эсингни йиғ – ахир, мен сенсиз
Ўчоғи йўқ уйга ўхшайман.
Қайт! Сен билан қўрқмайман қордан,
Мен қорларни ёқиб ташлайман.
* * *
Барча алам, ҳасратим сендан,
Қийнама, бас, бағримни тилма,
Сен энди ёт, қошимни тарк эт,
Бутунлай кет ва қайтиб келма.
Айтсаларки, ерда сув йитди
Ва сен – сўнгги булоқ… Шунда ҳам
Мен кўксингга бошим қўймасман,
Сен менга ёт, бегона, санам!..
* * *
Мен ёввойи шафтоли эдим,
Ўсар эдим тоғу тош аро
Юлиб олиб қилдилар етим,
Гўзал боғда яшайман танҳо.
Ширин эрур боғнинг тупроғи,
Суви болдай! Аммо ўйимга
Келар фақат қорнинг қучоғи,
Кетгим келар уйга! Уйимга!
* * *
Кўзларинг уммон эрур,
Қошларинг тунлар ранги.
Ёноқларинг – тонгги нур
Ўйнаган гуллар ранги.
Чироқ ёқмоқ шарт эмас,
Уйимга сен келган дам.
Кўксинг сочган шуурдан
Уйғонар ўликлар ҳам.
Naapet Kuchak (turkcha Quchoq so‘zidan)ning hayoti va faoliyati haqida biron bir ishonchli ma’lumot saqlanib qolmagan. Rivoyatlarga ko‘ra, u XV asrning oxiri va XVI asrning boshida Archiq ko‘li yaqinidagi Xarakonis degan qishloqda tug‘ilgan. Taxminlarga ko‘ra 1592 yilda vafot etgan. Naapet Kuchak o‘sha davrda turk baxshi shoirlari — oshiqlar (ashuklar) an’anasi yo‘lida ijod qilgan, yanada aniqroq aytsak, turkiy xalqlar folklori ta’sirida arman she’riyatida ham paydo bo‘la boshlagan hayran — to‘rtliklardan iborat she’rlar yozgan. Turk va armani tilida barobar she’r yozgan.
NAAPET KUCHAK
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari
* * *
— Yuz suluv bor shahrimda, hilol,
Ammo meni dol etgan biri.
— Qayda yashar ul sohibjamol?
— Yuksakka uch, huv, devorlari
Tog‘lar kabi yuksak shaharda
Tol bor – tolning ostida esa
O‘tirar u gilamda yolg‘iz,
Qo‘llarida zangori kosa.
May icharu kuylaydi titroq:
“Ishq sharobi jondan shirinroq”…
* * *
— Tom ustida to‘shaging… Hilol
Senga boqib to‘ymaydi, evoh.
Tun uzundir… Tun misli xayol…
Sen esa tom ustida tanho.
Yolvoraman, dilim o‘rtama –
Yo quch, yo quv, meni, ey chiroy!
— Yaqin kelma… Yonimdan ketma…
Qara, qanday go‘zal porlar oy!…
* * *
Borib ayting o‘sha suluvga,
Bugun zangor qabosin kiysin.
Zangor qabo – uqubatimdir,
Qaraganlar men kabi kuysin.
Men ketarman ko‘rimayin deya…
O xudoyim, madad ber menga,
Sen zangori oq rangga bo‘ya,
Borliqni ko‘m zangori rangga.
* * *
Ko‘nglim manim, qaylarda kezdim,
Seni quchib o‘pganda yotlar.
Seni izlab ummondan suzdim,
Ammo, seni topmadim, dilbar.
Seni yotlar unutmaganda,
Seni ko‘rib qolmaganda zor,
Men bilmasdim yorug‘ dunyoda
Nima izlab yurganimni, yor!
* * *
Sen – olov, sen yoqut-marjonsan,
Onangga ayt, bermasin erga.
Seni o‘zim kelib yoqarman,
Onang zarni sotmasin ko‘rga.
Koshki yorim bo‘lsang… O, hatto,
Bir-biriga ko‘zimiz o‘xshar.
Ammo, netay, netayki, xudo
Juda yuksak-yuksakda yashar.
* * *
To‘shak uzra gilam yozarman,
Shohi bilan o‘rayman seni
Va dasturxon senga tuzarman –
Qizdiramiz bazmi jamshidni.
Keltirarman may to‘la ko‘za,
Kaklik go‘shti o‘rtada taom.
Yostig‘imiz dasturxon bo‘lsa,
Qo‘llarimiz bo‘lar kumush jom.
* * *
Yovvoyiman, men qushman, begim,
Mahkamroq tut meni bu lahza.
Karvon chorlar, kutar osmonim,
Meni qama tilla qafasga.
Zarbof qabo, uzuk sotib ol,
Elchi jo‘nat – tillari bolday.
Sen ayyor bo‘l, sen meni alda,
Chiqarmagin sen meni qo‘ldan.
* * *
Issiq qabo tikingiz – yorim
Sovuqqotib qolmasin andak…
Rangin mato oling quyoshdan,
Yomg‘irdan – ip, hiloldan – ipak.
Dengiz esa tugma o‘rniga
In’om etar yoqut-marjonni.
Qolganini o‘zim berarman –
Mana, qo‘shib tikingiz meni!
* * *
Tongdan yarim tungacha rangdor
Ip yigirdim… Yigirib qo‘ydim…
Hamma uxlar. Men esa bedor…
G‘altaklarni tokchaga qo‘ydim
Va may to‘la ko‘zani olib
Chopib chiqdim… Yog‘ar edi qor…
Qorni bosib yugurdim tolib…
“Kecha sovuq, eshiging och, yor”…
* * *
Yer yashnardi – meniki eding,
To‘shalardi shabnam – beg‘ubor.
Keyin meni sen tashlab ketding,
Shundan buyon qor yog‘adi, qor…
Esingni yig‘ – axir, men sensiz
O‘chog‘i yo‘q uyga o‘xshayman.
Qayt! Sen bilan qo‘rqmayman qordan,
Men qorlarni yoqib tashlayman.
* * *
Barcha alam, hasratim sendan,
Qiynama, bas, bag‘rimni tilma,
Sen endi yot, qoshimni tark et,
Butunlay ket va qaytib kelma.
Aytsalarki, yerda suv yitdi
Va sen – so‘nggi buloq… Shunda ham
Men ko‘ksingga boshim qo‘ymasman,
Sen menga yot, begona, sanam!..
* * *
Men yovvoyi shaftoli edim,
O‘sar edim tog‘u tosh aro
Yulib olib qildilar yetim,
Go‘zal bog‘da yashayman tanho.
Shirin erur bog‘ning tuprog‘i,
Suvi bolday! Ammo o‘yimga
Kelar faqat qorning quchog‘i,
Ketgim kelar uyga! Uyimga!
* * *
Ko‘zlaring ummon erur,
Qoshlaring tunlar rangi.
Yonoqlaring – tonggi nur
O‘ynagan gullar rangi.
Chiroq yoqmoq shart emas,
Uyimga sen kelgan dam.
Ko‘ksing sochgan shuurdan
Uyg‘onar o‘liklar ham.
