Мазкур мақола ёзилганига салкам 40 йил бўлади. Орадаги вақт тарих учун арзимас бўлса-да, у тоталитар тузумнинг кун-паякун бўлгани ва Ўзбекистон учун янги давр бошлангани каби икки катта жаҳоншумул воқеани қамраб олган. Бу вақт мобайнида менинг дунёқарашимда,ватандошларим руҳониятида улкан ўзгаришлар содир бўлди. Менинг адабиётга,хусусан,шеъриятга бўлган қарашларимда,табиий равишда,ўзгаришлар юз берди. Аммо, менинг Ойбек шеъриятига бўлган тушунчаларимда,унинг шахсиятига бўлган муносабатимда жиддий ўзгариш бўлмади.
Ойбек мураккаб даврда яшади. Айни шу сабабдан уни баҳолашда, унга бўлган муносабатда енгил-елпи назар ташлаб эмас, ботиний идрок этиш билан, вақтинча эмас, абадият мезонлари билан иш кўрмоқ лозим.
Мен баъзан Ойбек эркин ижод қилиш имкониятига эга бўлганда, ўзини сақлаш ва оқлаш учун замонасозлик руҳидаги шеърларини ёзмаганида жаҳон шеърияти қандай улуғвор шеърият билан бойиган бўларди, деб ўйлайман.
Ойбек каби тоталитар тузумнинг даҳшатли исканжасида яшаган ва ижод қилган шоирларни айблаш осон. Мустақилликнинг дастлабки йилларида шундай уринишлар кўп бўлди. Ўзи бир тузук асар ёзиб халқнинг назарига тушмаган айрим кимсалар унинг номини қоралашга уринганлари кўз ўнгимда турибди, уларнинг бақир-чақирлари қулоғимдан кетганича йўқ. Аммо, бугун ўша кимсаларнинг номини китобхон деярли эшитмайди, Ойбекнинг номи,унинг асарлари эса янги адабиёт учун хизмат қилмоқда.
Хуршид Даврон
Ўзбекистон халқ шоири
Хуршид ДАВРОН
ЎЧМАГАН ОВОЗ, СЎНМАГАН ҚОН
Асл шоир, Белинский таъбири билан айтганда, “мангу яшовчи ва ҳаракат қилувчи ҳодисалар туркумига мансубдир. Бундай ҳодисалар ҳатто ўлимга дуч келган нуқтада ҳам сира тўхтамайдилар, балки жамият олдида ривожланаверадилар”. Ойбек шахсияти ва фаолияти худди мана шу ҳодисалар туркумидандир. Ойбек вафотидан кейин неча йиллар ўтмасин, унинг ижоди, унинг ўлмас сатрлари халқимиз юрагида қон каби гупиллаб яшаб турибди.
Ойбекка муносабатимизга, Ойбек дунёсини англашимизга, унга бўлган сўнмас муҳаббатимизга фақат бир фазилат сабаб: “Ойбекнинг бизга таъсирида ҳамиша ижодий — руҳимизни озод ва пок қилувчи, маънавиятимизни тартибга солувчи зўр қудрат бор. Ойбек шеъриятида, Ойбек шахсиятида, Ойбек даҳосининг табиатида ҳамиша ҳақиқий санъатга хизмат қилувчи мана шу буюк маънавий қудратни кўрамиз.
Ойбек шеърияти сирли, мўъжизаларга бой, тасвири ғоят залвор туғёнлар жо ғалаёндир, ой шуъласидай ёруғ ҳислар бекинган қўшиқдир. Шу билан бирга, оташин юрак кечинмаларининг ёдномасидир. Мен бу шеърларни ўқиган пайтимда вужудимда шундай бир тасвири ноаён ҳайрат ва дард сезаманким, бу бунёда яшашдан мақсадим — олаётган ҳузурларимнинг энг гўзали ва ёқимлиси бўлиб туюлади. Тасаввуримда кейинги йиллар шеъриятида Ойбекдай шоир йўқдирким, бир-икки сатрини (уқтираман: сатрини) соатлаб ўқиб мароқланиш мумкин бўлса: “Қани, шеър, сўйла абадиятдан”; “Ўтди ваҳший гўзал кунлар”; “Шу кечам умримда ўлмасин”; “Юлдуз каби жимирлайди жон”; “Ариқда оқар нотинч, қора сас”; “Чўпон уйқусига томчилар томди”; “Булутларнинг алвони — бўронларга байроқдир!” Яна қанчадан қанча гўзал, буюк сатрлар…
Шеърият — юракнинг покланиш воситаси. У инсонни идрок этиш ва ҳис этишга ундайди, ўргатади, инсон маънавий дунёси чегараларини тобора кенгайтиради, инсондаги эстетик қарашларни тарбиялайди. Ойбек шеърияти худди шундай асл шеъриятдир.
Ҳақиқий шоирнинг истаги ва талаблари ҳамиша халқнинг истак ва талаблари билан ҳамнафас. Шоир ўз асарларида бу истак ва талабларни ўзининг юрак туйғуларига эмакдош қилиб сингдирмоғи лозим. Ҳақиқий шоир дунёни ўзгартириш жараёнининг фаол иштирокчисидир. У бутун умри давомида ноҳақликка, жаҳолатга, тенгсизликка қарши курашди. “Асл шоир ёлғиз курашчи бўлиб туюлса-да, аслида у оммавий кураш иштирокчисидир” (Янис Рицос). Агар шоир фаолиятининг қадр-қиймати бўлса, у шоирнинг инсон қайғу-изтиробларини тўла англаши, инсониятни оғриқлар чангалидан олиб чиқа олиши ва зулмат қўйнида ёниб турган, тафаккур ва муҳаббат чироғини шамолу бўронлар ҳамласидан асраб, унинг зуҳурли ёғдусини одамларга етказа билиши билан ўлчанади. Ойбек худди ана шундай асл шоир эди.
Шеъриятнинг ижтимоий томони, албатта, унинг бош хусусияти эмас. Лекин, у энг сўнгги ва белгиловчи кучга эга. Шеър шоирнинг шахсий кечинмаларини бузиб чиқаолгандагина, озодлик, ҳақиқат, бахт, ўлим ҳақидаги умумбашарий ўйлар даражасига кўтарилади. Фақат шундагина ижтимоийлик эстетик қарашлар билан кесишади. Ҳақиқий санъатнинг, ҳақиқий шеъриятнинг охир-аввали ҳам шундадир. Буни Ойбек ўз ижоди билан исбот этди.
Ойбекнинг ҳаёти шеърларида мужассам: “Ётма, ўғлон, уйғон, кўз оч, ухлама”; “Абадий яшамоқ, кулмоқ истайман”; “Курашади икки тўлқин, қараб турайми?”; “Ассалом, Навоий!”; “Гулханга отдилар дўстлар китобим”; “Тўйиб ёзажакман бир кун соғайсам”; “Кўнглимда ҳақиқат бир оз сўнмади…”; “Коинот эртага битмайди…” Ушбу сатрларида унинг таржимаи ҳоли сингиб кетган.
Ойбек тунни севади. Исми бутун ижодига ярашиғлиғ шоир худди ойдай тўлиб, тун устида туриб уни сергак кузатади. Тун ҳақидаги шеърларининг ажиб фазилати: шоир тунни сукут ва уйқу билан эмас, бедорлик ва ҳаракат билан боғлайди. Шоир бедор ва ҳаракатли тунда қуёш юзини кўради. Шоир бизга тирик табиат билан суҳбат қуришга, уни севишга, уни англашга ўргатади. Юксак чинорлар учи қуёш сочлари билан секин ўйнаш ҳам, япроқлар бетида мудраган ой нурлари ҳам, учган япроқ сасидаги баҳорнинг ёди ҳам юрагимиздан ўтаркан, беиз кетмайди. Ойбек шеърларидаги табиат, кеча, кундуз, майса худди инсон янглиғ нафас олади, нафасимизга нафас қўшади, дилимизга юлдуз бўлиб киради.
Жуковский шеъриятни бекорга тасвирий санъат билан муқояса қилмаган эди. Ойбек шеърлари тасвирий санъатнинг тенгсиз намуналарига яқин, улардаги рангин ташбеҳлар гўзал суратлар чизади:
Тоғларда илинди қуёш этаги,
Оғочлар узоқда бир тўплам кўлка.
Денгизда порлаган ғуруб чечаги —
Сувларнинг қўйнида қизил машъала.
Мен Ойбек шеърларини ўқир эканман, унинг сатрларида жаҳоннинг забардаст шоирлари шеърлари билан уйғунлик, оҳангдошликни кўриб ҳайратга тушаман.
Олтин қуёш нуридан,
Япроқлар суруридан
Тўқилган хотиралар
Кетмас мангу мен билан…
Бу сатрлар менинг ёдимга буюк испан шоири Федерико Гарсиа Лорканинг ушбу сатрларини туширади:
Тераклар ҳам ўтар кетар,
Аммо изи кўлдек зилол.
Тераклар ҳам ўтар кетар,
Бизга эса қолар шамол…
Мен бу ерда туйғунинг яқинлигини назарда тутяпман. Гарчи фикрлар гўё бир-биридан жуда узоқда бўлиб кўринсада, уларда яширинган оғриқ-туйғу ҳамоҳанг.
Ёки “Кеч кузда” шеъри:
Ҳаво булут… шамоллар яна йиғлайди секин,
Бўш далалар кўксида алам мудраб ётади.
Эшагига юк ортиб, бир бола олдин-кетин
Уфқлар-да ўпишган йўлда кетиб боради.
Бу шеър асримиз бошида француз шеъриятининг янги оқимига асос солган улуғ шоир Гийом Аполлинернинг “Куз” шеъри билан оҳангдош:
Туман оралаб борар, балчиққа ботиб борар
Оёғи қийшиқ деҳқон ҳўкизини етаклаб.
Қишлоқлар харобаси туманларга кўмилган.
Деҳқон ғамгин қўшиқни секингина минғирлар—
Содиқ севги ҳақида ғамгин қўшиқни куйлар,
Куйлар ҳижрон, маъюс қалб ва хиёнат ҳақида…
Ойбек шеъриятидаги улуғ фазилат: соддалик, дунё-дунё ҳис, ҳаяжон, фикр оддий сўзларга сингдирилганки, ўқиб ёқа ушлайсан. “Қорахат” шеъридан:
Бехосдан узилган шода дур каби
Тўкилди умиднинг рангли барглари.
Осилди бир онда қўллар мадорсиз,
Ер қочди, қорайди қуёш зарлари.
Адиб бир суҳбатида айтган эди: “Муҳим ва мураккаб масалалар ҳақида соддагина қилиб сўз айтиш мумкин экан. Қалбни забт этган ҳис-туйғуларни,чуқур лиризмни ифода этмоқ учун дабдабали шакл шарт эмас экан… Кундалик ҳаёт предметлари, одатий нутқ поэтик оламнинг бутун дабдабасини ва жозибасини йўққа чиқариб қўядигандай кўринарди… амалда эса чинакам жозибадорлик ана шу соддаликда”. Ойбек юрагининг, шеъриятининг қудрати хусусан қуйидаги энг содда сатрларда (уларнинг ортида нималар борлигини ўйласанг, қўрқиб кетасан) намоён бўлади:
Кечаси осмонга секин боқаман,
Кипригим устида чексизлик ўйнар.
Ойбекнинг ижодий сабоғи хусусан ёш авлод асарларида мукаммал кўринишлар бераётганиниайтиб ўтиш бурчим.
Ойбек сабоқлари ҳар кун, ҳар лаҳзада давом этмоқда. У бизни бедорликка, ҳаракатга, изланишларга чақириб шундай ёзади: “Илк китоб ҳар ким учун ҳам қувонарли ҳодисадир. Шундай бўлсаям мен энди бутунлай бошқача ёзиш кераклигини тушунардим…”
Ойбекнинг юраги гиёҳдай содда, тоғдай залворли ҳис-туйғуларга — шеърга тўла эди. Аммо унинг жисмоний қудрати кўпроқ қора кучлар, хасталик билан олишди. Ойбекнинг ушбу сатрларида фарзанди ўлиб, кўкраги сутга тўлган, оғриқдан-ҳасратдан юраги зардобга чулғанган ёш онанинг изтиробига уйқаш дардни туяман, кўзимга ёш келади:
Хастаман… Фикрга, туйғуга тўлиб—
Ой менга ҳамқадам — сокин юраман.
Соғайсам бир куни ёзаман тўйиб,
Ҳисларга қалбимни қўшиб ёзаман.
Кечалар юрарман телбадай ҳориб,
Бошимда ой борур, менга ҳамқадам.
Хаёллар учади машъалдай ёниб,
Тўйиб ёзажакман бир кун соғайсам.
21 ёшида илк шеърий тўплами нашр этилга, 32 ёшида “Қутлуғ қон”ни, 37 ёшида “Алишер Навоий”ни ёзган ўзбек прозасининг илк йўлчиларидан бўлган Ойбек йўли текис кечмади. Унинг умр йўли шон-шуҳрат гуллари оралаб эмас, тошлар устидан, жарлар ёқасидан ўтди. Унинг йўли (гарчи юқорида айтган эдик) шеърида қолди! Мана шеърнинг улуғлиги, мана шеърнинг жасорати! Шеър — юрак ҳаётининг ларзалари эканлигига бундан кейин ишонмасдан бўладими. Ойбекнинг ушбу даҳшатли сатрлари шу оғир йўлни ўтишда намоён бўлган буюк жасорат сўзлари эмасми:
Гулханга отдилар дўстлар китобим,
Йиғлаб қалбларидан тўкдилар кўз ёш.
Қоғозлар-ку ёнди — ёнмади шеърим,
Қалб сўзи — олтин сўз, унда зўр бардош.
Гулханга отдилар даста китобим,
Қалбим поралари куйди нақ кабоб.
Куйди, кул бўлмади, чиқмади жоним,
Ўчмади овозим, сўнмади қоним.
Бу сўзлар инсонинг жаҳолат устидан қозонган ғалабасининг, ўзига бўлган ишончнинг, кўнгил ҳақиқатининг дараги эмасми:
Тош экан бошим,
Ҳеч ёрилмади —
Ёғилди минг тош,
Қалам ҳамдардим,
Бир сирқимади
Кўздан қатра ёш.
Гар қолдим нонсиз
Ва бош паноҳсиз —
Дарз кетмади қалб:
Кўнглимда ҳақиқат
Бир он сўнмади,
Гўё зўр қуёш.
Ойбек ҳақида сўз юритганда уни романист сифатида кўрсатишни кўпроқ севамиз. Лекин, Ойбек, биринчи навбатда, буюк шоир эди. Ойбек шеъриятини юзаки талқин қилувчилар ҳам учрайди. Кўпчилик Ойбекнинг бўш шеърлари жуда кўп-ку дейди. Ҳа, кўп. Лекин, бунинг жуда жиддий сабаблари бор. Аслида унинг ўзбек шеърияти дафтарига ҳар бирини олтин ҳарфлар билан ёзиб қолдирса бўладиган шеърлари саноқли бўлгандаям, бу унинг буюклигидан далолат бериб туради. Адабиёт тарихида шундай ижодкорлар борки, улар ёлғиз бир шеъри билан, ёлғиз уч-тўрт сатри билан абадий барҳаётлар сафига қўшилганлар. Юқорида таъкидланган нотўғри тасаввур пайдо бўлишда Ойбекдан кўра бошқалар айбдор: биз айбдор! Биз Ойбекни яхши билмаймиз. Лекин, шу нарса аниқки, Ғарбдан ўрганяпти деб номи таънага учраган ёшлар Ойбекдан ўрганяптилар.
У бизга бу ҳаётни, бу дунёни севишни, унинг поклиги, тинчлиги учун курашиш зарурлигини англатди. Биз ундан тарихга, она халқимизга бўлган муҳаббатни ўргандик. Ватанни севишни ўргандик:
Ватанни сев, тупроғини ўп,
Ҳар қаричи муқаддас бизга.
Чўлидаги ҳатто қуруқ чўп
Жондан яқин юрагимизга.
Биз ундан қўлимизни, дилимизни пок тутишни ўргандик ва ўрганамиз…
“Ёзувчи умри йил билан ўлчанмайди — ижодий фаолиятнинг самараси билан ўлчанади. Ойбек 400 йилга тенг келадиган 40 йиллик фаолиятининг бир лаҳзасини ҳам самарасиз ўтказгани йўқ. Ойбек бу жиҳатдан ҳам ҳозирги ва келажак адабий авлод қаршисида устод бўлиб гавдаланади”. Абдулла Қаҳҳорнинг ҳаққоният тўла бу сўзларида Ойбек ҳаёти ва ижодининг самараси тўла намоёндир. Ойбек ҳамиша биз ва келгуси авлод учун устод бўлиб қолаверади, бугунги ва келгуси авлодлар уни қайта-қайта, ҳатто биз бориб етмаган қирраларини кашф этаверадилар. Ушбу ўйлар сўнггида Ойбек ҳақида ёзган шеъримни келтиришга эҳтиёж сездим:
Ойбекнинг шеърини далага чиқиб
Майсага ёнбошлаб ўқимоқ керак
Ва сокин шивирни — оҳангни ўқиб,
Ойбекми? Майсами? — деб толсин юрак.
Ойбекнинг шеърини тун қучган дарё—
Шовқини аралаш тингламоқ зарур.
Билмай қолсин юрак: сув узрами, ё
Ойбекнинг шеърида ўйнайди бу нур!
Ойбекнинг шеърлари бамисли нигоҳ,
Бу нигоҳ асрорин йўқдир поёни.
Худди бўлмагандек майсага изоҳ,
Йўқ Ойбек шеърининг тўла баёни.
Ойбек — бу майсага чўккан тош,
Ҳайратдан ёрилиб-ёирилиб кетган.
Ойбек — бу дарахтлар устида қуёш,
Нури то чумоли кўзига етган.
Ойбек — бу улкан бир чорбоғ ортида
Ёввойи узумзор оралаб, титроқ —
Қуёш тангалари ўйнаб сиртида
Бирдан ёруғликка чиққан шўх ирмоқ.
Ойбек — бу оғриқни қари тол каби
Юракнинг тубида асраган сўзлар,
Барча ҳасратини жим туриб лаби
Энг яқин дўстига сўзлаган кўзлар.
Ойбек тирик ҳамон, у кўкда ҳилол,
У — шамол, боғларда ҳамон еладир.
У мени чорлаган ойдин бир хаёл,
Кўкдаги Қаҳкашон унинг йўлидир.
1985
Мақола 1991 йилда нашр этилган «Самарқанд хаёли» китобидан олинди.
ОЙБЕК
ШЕЪРЛАР
Ойбек (Мусо Тошмуҳаммад ўғли) 1905 йил 10 январда Тошкент шаҳрида туғилган. Ўзбекистон халқ ёзувчиси (1965), Ўзбекистон ФА академиги (1943). Тошкент университетининг ижтимоий фанлар факультетида (1925—27), Ленинград халқ, хўжалиги институтида (1927—29) ўқиган ва оғир хасталикка чалингани сабабли яна Тошкентга к,айтиб, Тошкент университетида ўкишни тугатган (1930). «Туйғулар» (1926), «Кўнгил найлари» (1929), «Машъал» (1932) шеърий тўпламлари, «Дилбар — давр қизи» (1932), «Ўч» (1933), «Бахтигул ва Соғиндиқ» (1934), «Қаҳрамон қиз» (1936), «Гулноз», «Камончи», «Навоий» (1937) сингари достонлар ёзган. Насрий мероси 5 роман («Кутлуғ қон», 1940; «Навоий», 1942; «Қуёш қораймас», 1943—59; «Улуғ йўл», 1967; «Олтин водийдан шабадалар», 1949), 4 қисса («Шонли йўл», «Нур қидириб», «Болалик хотираларим» ва «Бола Алишер») ҳамда бир қанча ҳикоя ва очерклардан иборат. А. С. Пушкиннинг «Евгений Онегин» шеърий романи, М. Ю. Лермонтовнинг «Маскарад», Мольернинг «Тартюф» драмаларини ўзбек тилига таржима қилган. 1968 йил 1 июлда Тошкентда вафот этган. Вафотидан сўнг «Буюк хизматлари учун» ордени билан тақдирланган (2001).
НАЪМАТАК
Нафис чайқалади бир туп наъматак
Юксакда, шамолнинг беланчагида,
Қуёшга кўтариб бир сават оқ гул,
Виқор-ла ўшшайган қоя лабида,
Нафис чайқалади бир туп наъматак…
Майин рақсига ҳеч қониқмас кўнгил,
Ваҳший тошларга ҳам у берар фусун.
Сўнмайди юзида ёрқин табассум,
Яноқларни тутиб олтин бўса-чун,
Қуёшга тутади бир сават оқ гул!
Пойида йиғлайди кумуш қор юм-юм…
Нафис чайқалади бир туп наъматак…
Шамол инжуларни сепар чашмадек
Бошида бир сават оқ юлдуз — чечак,
Нозик саломлари нақадар маъсум!
Тоғлар ҳавосининг фирузасидан
Майин товланаци бутун ниҳоли.
Ваҳший қояларнинг ажиб ижоди:
Юксақда рақс этар бир туп наъматак,
Қуёшга бир сават гул тутиб хурсанд!
СОЗИМ
Уйғонгач умрнинг илк баҳори,
Соз бўлди кўнглим самимий ёри.
Ҳамшира каби яқин ва дилбар,
Тонг юлдузидек умидга ундар.
Соз билмади ҳеч маҳал аразни,
Нурлатди юракни жонли базми.
Ул қўрқмади дуч келса тиканзор,
Офатли бўрон, қутурса сел, қор…
Гар эгса қаддимни чўнг машаққат,
Бир онда учирди — мисли ул пат.
Қишларни баҳор айлаган ул,
Удир боғимда хилма-хил гул.
Гулларнинг туси бағир қонимдан,
Маст нози севгининг тонгидан.
Мен у билан айладим тараннум,
Ҳар сўзда қуёш қилур табассум.
Дилларда чаман очар бу сўзлар,
Соф ҳис билан яшнамасми кўзлар?
Нур, ҳаққа чақирди халқни созим,
Халқимникидир сўзим — овозим!
* * *
Ой нурининг мавжлари ёйилар майин,
Жимжитгина соялар қочар панага.
Кўқда юлдуз гуллари очилган қалин,
Ёзнинг елпуғичини тиндирмас кеча.
Уйқуси йўқ баргларнинг чучук ялласи
Қалбларимизга тегиб, ҳисларни ёқар.
Ёнар кўзларимизда ёшлик нашъаси,
Ялтирар бошимизда кумуш олмалар…
Атласдай товланади ранглар чаманда,
Олтин ёмғир ювади гуллар тожини.
Жаранглаб тин ҳавода нозли бир ханда,
Қалбга боғлайди туннинг ипак сочини.
* * *
Тун. Шамоллар кезар бетиним
Гоҳ ишкомда, гоҳ деразада.
Чўмилади бир тўп юлдуз жим
Жилдираган бир ариқчада…
Суқтой кучук изғийди танҳо –
Суяк тишлаб сакрар пахсадан.
Нурланади бир четда само:
Ой — ўртада синган зар лаган.
Ўтиради шоир айвонда,
Хаёллари тушларда сарсон.
Қайғуради ўтган ҳар онга,
Оқар дарё — оқади замон!..
ДЕНГИЗДА ОҚШОМ
Сувларда секин ўйнар,
Олтин қайиқчалардек,
Қуёш алангалари…
Ғуруб ёнғини қоплар,
Само юзи анордек,
Булутлар атлас каби…
Уфқлар қучоғига
Сиғмаган буюк денгиз
Чайқалар секингина.
Сувлар қуёш сочига
Ўралишиб тинимсиз,
Ўпар қирғоқни аста…
* * *
Шамол, бир эртак ўқи!
Ўзганда тоғ устидан.
Ичиб булоқ бошидан,
Шамол, бир эртак ўқи!
Арчалар шохидан туш!
Кўк ипакда қил жилва,
Сочларимда ғивилла,
Кел, қалбимга шивилла!
Тоғлар рўёсини айт,
Юлдуз саломини айт,
Шивилла ҳаёт куйин,
Севги мақомини айт!
* * *
Ёр кетди, кўзим булоғи қолди,
Сийнамда тирик фироқи қолди.
Ишқ хотираси каби сочимнинг
Ёшликда кўпайган оқи қолди…
Ҳар лаҳза дилу хаёл паришон,
Бир хўрсинишимда дардлар уммон.
Юлдуз каби тунда ярқирар жон.
Тундек сочи иштиёқи қолди…
Mazkur maqola yozilganiga salkam 40 yil bo’ladi. Oradagi vaqt tarix uchun arzimas bo’lsa-da, u totalitar tuzumning kun-payakun bo’lgani va O’zbekiston uchun yangi davr boshlangani kabi ikki katta jahonshumul voqeani qamrab olgan. Bu vaqt mobaynida mening dunyoqarashimda,vatandoshlarim ruhoniyatida ulkan o’zgarishlar sodir bo’ldi. Mening adabiyotga,xususan,she’riyatga bo’lgan qarashlarimda,tabiiy ravishda,o’zgarishlar yuz berdi. Ammo, mening Oybek she’riyatiga bo’lgan tushunchalarimda,uning shaxsiyatiga bo’lgan munosabatimda jiddiy o’zgarish bo’lmadi.
Oybek murakkab davrda yashadi. Ayni shu sababdan uni baholashda,unga bo’lgan munosabatda yengil-yelpi nazar tashlab emas, botiniy idrok etish bilan, vaqtincha emas, abadiyat mezonlari bilan ish ko’rmoq lozim.
Men ba’zan Oybek erkin ijod qilish imkoniyatiga ega bo’lganda, o’zini saqlash va oqlash uchun zamonasozlik ruhidagi she’rlarini yozmaganida jahon she’riyati qanday ulug’vor she’riyat bilan boyigan bo’lardi, deb o’ylayman.
Oybek kabi totalitar tuzumning dahshatli iskanjasida yashagan va ijod qilgan shoirlarni ayblash oson. Mustaqillikning dastlabki yillarida shunday urinishlar ko’p bo’ldi. O’zi bir tuzuk asar yozib xalqning nazariga tushmagan ayrim kimsalar uning nomini qoralashga uringanlari ko’z o’ngimda turibdi,ularning baqir-chaqirlari qulog’imdan ketganicha yo’q. Ammo,bugun o’sha kimsalarning nomini kitobxon deyarli eshitmaydi,Oybekning nomi,uning asarlari esa yangi adabiyot uchun xizmat qilmoqda.
Xurshid Davron
Xurshid DAVRON
O’CHMAGAN OVOZ, SO’NMAGAN QON
Asl shoir, Belinskiy ta’biri bilan aytganda, “mangu yashovchi va harakat qiluvchi hodisalar turkumiga mansubdir. Bunday hodisalar hatto o’limga duch kelgan nuqtada ham sira to’xtamaydilar, balki jamiyat oldida rivojlanaveradilar”. Oybek shaxsiyati va faoliyati xuddi mana shu hodisalar turkumidandir. Oybek vafotidan keyin necha yillar o’tmasin, uning ijodi, uning o’lmas satrlari xalqimiz yuragida qon kabi gupillab yashab turibdi.
Oybekka munosabatimizga, Oybek dunyosini anglashimizga, unga bo’lgan so’nmas muhabbatimizga faqat bir fazilat sabab: “Oybekning bizga ta’sirida hamisha ijodiy — ruhimizni ozod va pok qiluvchi, ma’naviyatimizni tartibga soluvchi zo’r qudrat bor. Oybek she’riyatida, Oybek shaxsiyatida, Oybek dahosining tabiatida hamisha haqiqiy san’atga xizmat qiluvchi mana shu buyuk ma’naviy qudratni ko’ramiz.
Oybek she’riyati sirli, mo»jizalarga boy, tasviri g’oyat zalvor tug’yonlar jo g’alayondir, oy shu’lasiday yorug’ hislar bekingan qo’shiqdir. Shu bilan birga, otashin yurak kechinmalarining yodnomasidir. Men bu she’rlarni o’qigan paytimda vujudimda shunday bir tasviri noayon hayrat va dard sezamankim, bu bunyoda yashashdan maqsadim — olayotgan huzurlarimning eng go’zali va yoqimlisi bo’lib tuyuladi. Tasavvurimda keyingi yillar she’riyatida Oybekday shoir yo’qdirkim, bir-ikki satrini (uqtiraman: satrini) soatlab o’qib maroqlanish mumkin bo’lsa: “Qani, she’r, so’yla abadiyatdan”; “O’tdi vahshiy go’zal kunlar”; “Shu kecham umrimda o’lmasin”; “Yulduz kabi jimirlaydi jon”; “Ariqda oqar notinch, qora sas”; “Cho’pon uyqusiga tomchilar tomdi”; “Bulutlarning alvoni — bo’ronlarga bayroqdir!” Yana qanchadan qancha go’zal, buyuk satrlar…
She’riyat — yurakning poklanish vositasi. U insonni idrok etish va his etishga undaydi, o’rgatadi, inson ma’naviy dunyosi chegaralarini tobora kengaytiradi, insondagi estetik qarashlarni tarbiyalaydi. Oybek she’riyati xuddi shunday asl she’riyatdir.
Haqiqiy shoirning istagi va talablari hamisha xalqning istak va talablari bilan hamnafas. Shoir o’z asarlarida bu istak va talablarni o’zining yurak tuyg’ulariga emakdosh qilib singdirmog’i lozim. Haqiqiy shoir dunyoni o’zgartirish jarayonining faol ishtirokchisidir. U butun umri davomida nohaqlikka, jaholatga, tengsizlikka qarshi kurashdi. “Asl shoir yolg’iz kurashchi bo’lib tuyulsa-da, aslida u ommaviy kurash ishtirokchisidir” (Yanis Ritsos). Agar shoir faoliyatining qadr-qiymati bo’lsa, u shoirning inson qayg’u-iztiroblarini to’la anglashi, insoniyatni og’riqlar changalidan olib chiqa olishi va zulmat qo’ynida yonib turgan, tafakkur va muhabbat chirog’ini shamolu bo’ronlar hamlasidan asrab, uning zuhurli yog’dusini odamlarga yetkaza bilishi bilan o’lchanadi. Oybek xuddi ana shunday asl shoir edi.
She’riyatning ijtimoiy tomoni, albatta, uning bosh xususiyati emas. Lekin, u eng so’nggi va belgilovchi kuchga ega. She’r shoirning shaxsiy kechinmalarini buzib chiqaolgandagina, ozodlik, haqiqat, baxt, o’lim haqidagi umumbashariy o’ylar darajasiga ko’tariladi. Faqat shundagina ijtimoiylik estetik qarashlar bilan kesishadi. Haqiqiy san’atning, haqiqiy she’riyatning oxir-avvali ham shundadir. Buni Oybek o’z ijodi bilan isbot etdi.
Oybekning hayoti she’rlarida mujassam: “Yotma, o’g’lon, uyg’on, ko’z och, uxlama”; “Abadiy yashamoq, kulmoq istayman”; “Kurashadi ikki to’lqin, qarab turaymi?”; “Assalom, Navoiy!”; “Gulxanga otdilar do’stlar kitobim”; “To’yib yozajakman bir kun sog’aysam”; “Ko’nglimda haqiqat bir oz so’nmadi…”; “Koinot ertaga bitmaydi…” Ushbu satrlarida uning tarjimai holi singib ketgan.
Oybek tunni sevadi. Ismi butun ijodiga yarashig’lig’ shoir xuddi oyday to’lib, tun ustida turib uni sergak kuzatadi. Tun haqidagi she’rlarining ajib fazilati: shoir tunni sukut va uyqu bilan emas, bedorlik va harakat bilan bog’laydi. Shoir bedor va harakatli tunda quyosh yuzini ko’radi. Shoir bizga tirik tabiat bilan suhbat qurishga, uni sevishga, uni anglashga o’rgatadi. Yuksak chinorlar uchi quyosh sochlari bilan sekin o’ynash ham, yaproqlar betida mudragan oy nurlari ham, uchgan yaproq sasidagi bahorning yodi ham yuragimizdan o’tarkan, beiz ketmaydi. Oybek she’rlaridagi tabiat, kecha, kunduz, maysa xuddi inson yanglig’ nafas oladi, nafasimizga nafas qo’shadi, dilimizga yulduz bo’lib kiradi.
Jukovskiy she’riyatni bekorga tasviriy san’at bilan muqoyasa qilmagan edi. Oybek she’rlari tasviriy san’atning tengsiz namunalariga yaqin, ulardagi rangin tashbehlar go’zal suratlar chizadi:
Tog’larda ilindi quyosh etagi,
Og’ochlar uzoqda bir to’plam ko’lka.
Dengizda porlagan g’urub chechagi —
Suvlarning qo’ynida qizil mash’ala.
Men Oybek she’rlarini o’qir ekanman, uning satrlarida jahonning zabardast shoirlari she’rlari bilan uyg’unlik, ohangdoshlikni ko’rib hayratga tushaman.
Oltin quyosh nuridan,
Yaproqlar sururidan
To’qilgan xotiralar
Ketmas mangu men bilan…
Bu satrlar mening yodimga buyuk ispan shoiri Federiko Garsia Lorkaning ushbu satrlarini tushiradi:
Teraklar ham o’tar ketar,
Ammo izi ko’ldek zilol.
Teraklar ham o’tar ketar,
Bizga esa qolar shamol…
Men bu yerda tuyg’uning yaqinligini nazarda tutyapman. Garchi fikrlar go’yo bir-biridan juda uzoqda bo’lib ko’rinsada, ularda yashiringan og’riq-tuyg’u hamohang.
Yoki “Kech kuzda” she’ri:
Havo bulut… shamollar yana yig’laydi sekin,
Bo’sh dalalar ko’ksida alam mudrab yotadi.
Eshagiga yuk ortib, bir bola oldin-ketin
Ufqlar-da o’pishgan yo’lda ketib boradi.
Bu she’r asrimiz boshida frantsuz she’riyatining yangi oqimiga asos solgan ulug’ shoir Giyom Apollinerning “Kuz” she’ri bilan ohangdosh:
Tuman oralab borar, balchiqqa botib borar
Oyog’i qiyshiq dehqon ho’kizini yetaklab.
Qishloqlar xarobasi tumanlarga ko’milgan.
Dehqon g’amgin qo’shiqni sekingina ming’irlar—
Sodiq sevgi haqida g’amgin qo’shiqni kuylar,
Kuylar hijron, ma’yus qalb va xiyonat haqida…
Oybek she’riyatidagi ulug’ fazilat: soddalik, dunyo-dunyo his, hayajon, fikr oddiy so’zlarga singdirilganki, o’qib yoqa ushlaysan. “Qoraxat” she’ridan:
Bexosdan uzilgan shoda dur kabi
To’kildi umidning rangli barglari.
Osildi bir onda qo’llar madorsiz,
Yer qochdi, qoraydi quyosh zarlari.
Adib bir suhbatida aytgan edi: “Muhim va murakkab masalalar haqida soddagina qilib so’z aytish mumkin ekan. Qalbni zabt etgan his-tuyg’ularni,chuqur lirizmni ifoda etmoq uchun dabdabali shakl shart emas ekan… Kundalik hayot predmetlari, odatiy nutq poetik olamning butun dabdabasini va jozibasini yo’qqa chiqarib qo’yadiganday ko’rinardi… amalda esa chinakam jozibadorlik ana shu soddalikda”. Oybek yuragining, she’riyatining qudrati xususan quyidagi eng sodda satrlarda (ularning ortida nimalar borligini o’ylasang, qo’rqib ketasan) namoyon bo’ladi:
Kechasi osmonga sekin boqaman,
Kiprigim ustida cheksizlik o’ynar.
Oybekning ijodiy sabog’i xususan yosh avlod asarlarida mukammal ko’rinishlar berayotganiniaytib o’tish burchim.
Oybek saboqlari har kun, har lahzada davom etmoqda. U bizni bedorlikka, harakatga, izlanishlarga chaqirib shunday yozadi: “Ilk kitob har kim uchun ham quvonarli hodisadir. Shunday bo’lsayam men endi butunlay boshqacha yozish kerakligini tushunardim…”
Oybekning yuragi giyohday sodda, tog’day zalvorli his-tuyg’ularga — she’rga to’la edi. Ammo uning jismoniy qudrati ko’proq qora kuchlar, xastalik bilan olishdi. Oybekning ushbu satrlarida farzandi o’lib, ko’kragi sutga to’lgan, og’riqdan-hasratdan yuragi zardobga chulg’angan yosh onaning iztirobiga uyqash dardni tuyaman, ko’zimga yosh keladi:
Xastaman… Fikrga, tuyg’uga to’lib—
Oy menga hamqadam — sokin yuraman.
Sog’aysam bir kuni yozaman to’yib,
Hislarga qalbimni qo’shib yozaman.
Kechalar yurarman telbaday horib,
Boshimda oy borur, menga hamqadam.
Xayollar uchadi mash’alday yonib,
To’yib yozajakman bir kun sog’aysam.
“Ijod dardini tug’ruq dardi bilan qiyos etadilar, ijod dardi — qalbning qa’rida uyg’onib, butun vujudni larzaga solgan og’riq…” Bu og’riq “eng shirin lazzat, ona allasi kabi yupantiruvchi, quyosh kabi hayot va quvonch bag’ishlovchi bir kuch”. Mana shu kuch, mana shu og’riq xasta Oybekda to’lg’in edi. Bu kuchni, bu og’riqni idora qilish uchun katta ma’naviy qudrat zarur edi. Tildan qolgan, qo’llaridan kuch ketgan shoir bu qudratni xalqidan, muhabbatdan oldi. Muhabbatdan yaralgan bu qudratli ilhom har qanday o’jar fikrni, ruhning eng ingichka, eng tutqich bermas — “oltin quyosh nuridan, yaproqlar sururidan” tug’ilgan jilvalarini, “ariq yoqalarida yashil ko’zli boychechakday mo’ralagan”, “uyqusi yo’q barglarning chuchuk lapari yoqqan” hislarni so’z orqali yolqinlantirar, qatrada daryolarni mavjlantirar, uchqunda quyoshlarni aylantirar, ishqdan hayot yasar, oddiy hayotdan esa ulug’, tiyran afsonalar to’qir edi.
21 yoshida ilk she’riy to’plami nashr etilga, 32 yoshida “Qutlug’ qon”ni, 37 yoshida “Alisher Navoiy”ni yozgan o’zbek prozasining ilk yo’lchilaridan bo’lgan Oybek yo’li tekis kechmadi. Uning umr yo’li shon-shuhrat gullari oralab emas, toshlar ustidan, jarlar yoqasidan o’tdi. Uning yo’li (garchi yuqorida aytgan edik) she’rida qoldi! Mana she’rning ulug’ligi, mana she’rning jasorati! She’r — yurak hayotining larzalari ekanligiga bundan keyin ishonmasdan bo’ladimi. Oybekning ushbu dahshatli satrlari shu og’ir yo’lni o’tishda namoyon bo’lgan buyuk jasorat so’zlari emasmi:
Gulxanga otdilar do’stlar kitobim,
Yig’lab qalblaridan to’kdilar ko’z yosh.
Qog’ozlar-ku yondi — yonmadi she’rim,
Qalb so’zi — oltin so’z, unda zo’r bardosh.
Gulxanga otdilar dasta kitobim,
Qalbim poralari kuydi naq kabob.
Kuydi, kul bo’lmadi, chiqmadi jonim,
O’chmadi ovozim, so’nmadi qonim.
Bu so’zlar insoning jaholat ustidan qozongan g’alabasining, o’ziga bo’lgan ishonchning, ko’ngil haqiqatining daragi emasmi:
Tosh ekan boshim,
Hech yorilmadi —
Yog’ildi ming tosh,
Qalam hamdardim,
Bir sirqimadi
Ko’zdan qatra yosh.
Gar qoldim nonsiz
Va bosh panohsix —
Darz ketmadi qalb:
Ko’nglimda haqiqat
Bir on so’nmadi,
Go’yo zo’r quyosh.
Oybek haqida so’z yuritganda uni romanist sifatida ko’rsatishni ko’proq sevamiz. Lekin, Oybek, birinchi navbatda, buyuk shoir edi. Oybek she’riyatini yuzaki talqin qiluvchilar ham uchraydi. Ko’pchilik Oybekning bo’sh she’rlari juda ko’p-ku deydi. Ha, ko’p. Lekin, buning juda jiddiy sabablari bor. Aslida uning o’zbek she’riyati daftariga har birini oltin harflar bilan yozib qoldirsa bo’ladigan she’rlari sanoqli bo’lgandayam, bu uning buyukligidan dalolat berib turadi. Adabiyot tarixida shunday ijodkorlar borki, ular yolg’iz bir she’ri bilan, yolg’iz uch-to’rt satri bilan abadiy barhayotlar safiga qo’shilganlar. Yuqorida ta’kidlangan noto’g’ri tasavvur paydo bo’lishda Oybekdan ko’ra boshqalar aybdor: biz aybdor! Biz Oybekni yaxshi bilmaymiz. Lekin, shu narsa aniqki, G’arbdan o’rganyapti deb nomi ta’naga uchragan yoshlar Oybekdan o’rganyaptilar.
U bizga bu hayotni, bu dunyoni sevishni, uning pokligi, tinchligi uchun kurashish zarurligini anglatdi. Biz undan tarixga, ona xalqimizga bo’lgan muhabbatni o’rgandik. Vatanni sevishni o’rgandik:
Vatanni sev, tuprog’ini o’p,
Har qarichi muqaddas bizga.
Cho’lidagi hatto quruq cho’p
Jondan yaqin yuragimizga.
Biz undan qo’limizni, dilimizni pok tutishni o’rgandik va o’rganamiz…
“Yozuvchi umri yil bilan o’lchanmaydi — ijodiy faoliyatning samarasi bilan o’lchanadi. Oybek 400 yilga teng keladigan 40 yillik faoliyatining bir lahzasini ham samarasiz o’tkazgani yo’q. Oybek bu jihatdan ham hozirgi va kelajak adabiy avlod qarshisida ustod bo’lib gavdalanadi”. Abdulla Qahhorning haqqoniyat to’la bu so’zlarida Oybek hayoti va ijodining samarasi to’la namoyondir. Oybek hamisha biz va kelgusi avlod uchun ustod bo’lib qolaveradi, bugungi va kelgusi avlodlar uni qayta-qayta, hatto biz borib yetmagan qirralarini kashf etaveradilar. Ushbu o’ylar so’nggida Oybek haqida yozgan she’rimni keltirishga ehtiyoj sezdim:
Oybekning she’rini dalaga chiqib
Maysaga yonboshlab o’qimoq kerak
Va sokin shivirni — ohangni o’qib,
Oybekmi? Maysami? — deb tolsin yurak.
Oybekning she’rini tun quchgan daryo—
Shovqini aralash tinglamoq zarur.
Bilmay qolsin yurak: suv uzrami, yo
Oybekning she’rida o’ynaydi bu nur!
Oybekning she’rlari bamisli nigoh,
Bu nigoh asrorin yo’qdir poyoni.
Xuddi bo’lmagandek maysaga izoh,
Yo’q Oybek she’rining to’la bayoni.
Oybek — bu maysaga cho’kkan tosh,
Hayratdan yorilib-yoirilib ketgan.
Oybek — bu daraxtlar ustida quyosh,
Nuri to chumoli ko’ziga yetgan.
Oybek — bu ulkan bir chorbog’ ortida
Yovvoyi uzumzor oralab, titroq —
Quyosh tangalari o’ynab sirtida
Birdan yorug’likka chiqqan sho’x irmoq.
Oybek — bu og’riqni qari tol kabi
Yurakning tubida asragan so’zlar,
Barcha hasratini jim turib labi
Eng yaqin do’stiga so’zlagan ko’zlar.
Oybek tirik hamon, u ko’kda hilol,
U — shamol, bog’larda hamon yeladir.
U meni chorlagan oydin bir xayol,
Ko’kdagi Qahkashon uning yo’lidir.
1985
Maqola 1991 yilda nashr etilgan «Samarqand xayoli» kitobidan olindi.
OYBEK
SHE’RLAR
Oybek (Muso Toshmuhammad o’g’li) 1905 yil 10 yanvarda Toshkent shahrida tug’ilgan. O’zbekiston xalq yozuvchisi (1965), O’zbekiston FA akademigi (1943). Toshkent universitetining ijtimoiy fanlar fakul`tetida (1925—27), Leningrad xalq, xo’jaligi institutida (1927—29) o’qigan va og’ir xastalikka chalingani sababli yana Toshkentga k,aytib, Toshkent universitetida o’kishni tugatgan (1930). «Tuyg’ular» (1926), «Ko’ngil naylari» (1929), «Mash’al» (1932) she’riy to’plamlari, «Dilbar — davr qizi» (1932), «O’ch» (1933), «Baxtigul va Sog’indiq» (1934), «Qahramon qiz» (1936), «Gulnoz», «Kamonchi», «Navoiy» (1937) singari dostonlar yozgan. Nasriy merosi 5 roman («Kutlug’ qon», 1940; «Navoiy», 1942; «Quyosh qoraymas», 1943—59; «Ulug’ yo’l», 1967; «Oltin vodiydan shabadalar», 1949), 4 qissa («Shonli yo’l», «Nur qidirib», «Bolalik xotiralarim» va «Bola Alisher») hamda bir qancha hikoya va ocherklardan iborat. A. S. Pushkinning «Yevgeniy Onegin» she’riy romani, M. YU. Lermontovning «Maskarad», Mol`erning «Tartyuf» dramalarini o’zbek tiliga tarjima qilgan. 1968 yil 1 iyulda Toshkentda vafot etgan. Vafotidan so’ng «Buyuk xizmatlari uchun» ordeni bilan taqdirlangan (2001).
NA’MATAK
Nafis chayqaladi bir tup na’matak
Yuksakda, shamolning belanchagida,
Quyoshga ko’tarib bir savat oq gul,
Viqor-la o’shshaygan qoya labida,
Nafis chayqaladi bir tup na’matak…
Mayin raqsiga hech qoniqmas ko’ngil,
Vahshiy toshlarga ham u berar fusun.
So’nmaydi yuzida yorqin tabassum,
Yanoqlarni tutib oltin bo’sa-chun,
Quyoshga tutadi bir savat oq gul!
Poyida yig’laydi kumush qor yum-yum…
Nafis chayqaladi bir tup na’matak…
Shamol injularni separ chashmadek
Boshida bir savat oq yulduz — chechak,
Nozik salomlari naqadar ma’sum!
Tog’lar havosining firuzasidan
Mayin tovlanatsi butun niholi.
Vahshiy qoyalarning ajib ijodi:
Yuksaqda raqs etar bir tup na’matak,
Quyoshga bir savat gul tutib xursand!
SOZIM
Uyg’ongach umrning ilk bahori,
Soz bo’ldi ko’nglim samimiy yori.
Hamshira kabi yaqin va dilbar,
Tong yulduzidek umidga undar.
Soz bilmadi hech mahal arazni,
Nurlatdi yurakni jonli bazmi.
Ul qo’rqmadi duch kelsa tikanzor,
Ofatli bo’ron, qutursa sel, qor…
Gar egsa qaddimni cho’ng mashaqqat,
Bir onda uchirdi — misli ul pat.
Qishlarni bahor aylagan ul,
Udir bog’imda xilma-xil gul.
Gullarning tusi bag’ir qonimdan,
Mast nozi sevgining tongidan.
Men u bilan ayladim tarannum,
Har so’zda quyosh qilur tabassum.
Dillarda chaman ochar bu so’zlar,
Sof his bilan yashnamasmi ko’zlar?
Nur, haqqa chaqirdi xalqni sozim,
Xalqimnikidir so’zim — ovozim!
* * *
Oy nurining mavjlari yoyilar mayin,
Jimjitgina soyalar qochar panaga.
Ko’qda yulduz gullari ochilgan qalin,
Yozning yelpug’ichini tindirmas kecha.
Uyqusi yo’q barglarning chuchuk yallasi
Qalblarimizga tegib, hislarni yoqar.
Yonar ko’zlarimizda yoshlik nash’asi,
Yaltirar boshimizda kumush olmalar…
Atlasday tovlanadi ranglar chamanda,
Oltin yomg’ir yuvadi gullar tojini.
Jaranglab tin havoda nozli bir xanda,
Qalbga bog’laydi tunning ipak sochini.
* * *
Tun. Shamollar kezar betinim
Goh ishkomda, goh derazada.
Cho’miladi bir to’p yulduz jim
Jildiragan bir ariqchada…
Suqtoy kuchuk izg’iydi tanho –
Suyak tishlab sakrar paxsadan.
Nurlanadi bir chetda samo:
Oy — o’rtada singan zar lagan.
O’tiradi shoir ayvonda,
Xayollari tushlarda sarson.
Qayg’uradi o’tgan har onga,
Oqar daryo — oqadi zamon!..
DENGIZDA OQSHOM
Suvlarda sekin o’ynar,
Oltin qayiqchalardek,
Quyosh alangalari…
G’urub yong’ini qoplar,
Samo yuzi anordek,
Bulutlar atlas kabi…
Ufqlar quchog’iga
Sig’magan buyuk dengiz
Chayqalar sekingina.
Suvlar quyosh sochiga
O’ralishib tinimsiz,
O’par qirg’oqni asta…
* * *
Shamol, bir ertak o’qi!
O’zganda tog’ ustidan.
Ichib buloq boshidan,
Shamol, bir ertak o’qi!
Archalar shoxidan tush!
Ko’k ipakda qil jilva,
Sochlarimda g’ivilla,
Kel, qalbimga shivilla!
Tog’lar ro’yosini ayt,
Yulduz salomini ayt,
Shivilla hayot kuyin,
Sevgi maqomini ayt!
* * *
Yor ketdi, ko’zim bulog’i qoldi,
Siynamda tirik firoqi qoldi.
Ishq xotirasi kabi sochimning
Yoshlikda ko’paygan oqi qoldi…
Har lahza dilu xayol parishon,
Bir xo’rsinishimda dardlar ummon.
Yulduz kabi tunda yarqirar jon.
Tundek sochi ishtiyoqi qoldi…
