Ўз даврининг энг таниқли шоири ҳисобланган Сао Чжи мумтоз хитой шеъриятининг ўлмас асарларидан бири ҳисобланган “Ло дарёсининг малаги” номли машҳур қасида муаллифи. Шоир туғилган оила Хитой тарихида алоҳида ўрин тутади. Шоир ҳаёти афсонавий тус олиб ҳозиргача хитойликларнинг қизиқишига сазовор бўлиб келмоқда.

САО ЧЖИ
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон таржималари

Сао Чжи (хитойча: 曹植, рус тилида Цао Чжи) (иккинчи номи — Сзи-сзянь) (192-232) кўҳна хитой шоири. Шунингдек,у Чэнь Си-ван номи билан ҳам тилга олинган. Ўз даврининг энг таниқли шоири ҳисобланган. “Ло дарёсининг малаги” номли машҳур қасида муаллифи.
Сао Чжи туғилган оила Хитой тарихида «Уч Сао» номи билан  ўчмас из қолдирган. Оила бошлиғи,шоирнинг отаси Сао Сао – машҳур лашкарбоши,ҳарбий санъатга оид асарлар муаллифи, Хань сулоласининг бош вазири бўлган. У Вэй номи билан тарихда қолган императорлик сулоласи асосчиси ҳамдир. Сао Чжининг акаси Сао Пэй  эса  ҳам буюк шоир эди. Шунингдек, Сао Пэй отаси асос солган сулола тарихида  Вэй номи билан импреаторлик мақомига эришган биринчи шахс ҳисобланади.
Шоҳона ҳаёт ва юқори мансабларга қизиқмаган Сао Чжи акасининг қаҳрига учраб,узоқ йиллар сургунда яшайди. Айни шу сабабдан шоирнинг шеърларида она юрт соғинчи, мардлик ва матонат, муҳаббат ва садоқат бош мавзулар бўлган.

ҚЎШИҚ

Юксак минорда турарман танҳо,
Юртимни ўйларман чекканча нола.

Менга тамом ётдир бу сокин дарё,
Бу сукут чулғаган чеки йўқ дала.

Не қиларин билмас – қийналар ботир;
Худбин туйғуларга дил гўё асир.

Душманлар пайт пойлаб ётар қайдадир,
Жанг истаб товланар қўлимда шамшир.

Мен Тайшань тоғига кетарман жадал,
Қўрқув йўқ дилимда, фақат бор ғуссам.

Чинқириб юборар торлар – ўтмишнинг
Аччиқ кунларидан қўшиқлар айтсам.

ШИМОЛ ШАМОЛИ

I

Шимолдан бетиним шамол эсади –
Вэй – пойтахтни эслаган чоғим.

Менга дай тулпори бўлса бас эди,
Қувиб етолмасди ўшанда ҳеч ким.

Жануб ёқдан шамол эсганда кеча,
Юртим ёғийларин эсладим бир он.

Юэй тулпорларин қувиб ўтганча,
Етардимдим ёғийлар сарҳади томон.

II

Йилда тўрт бор ўзгарар
Табиатнинг сурати.
Гоҳ қуёшу гоҳо ой
Чарақлайди осмонда.

Ҳижрон қисқа ва лекин
Узоқ ҳижрон ҳасрати:
Уч куз кечди орадан
Уч йил дарди бор жонда.

Цзюнга юбордилар
Номимга битиб фармон.
Ўша кунлар қизариб
Гуллар эди чечаклар.

Мана энди Юнцюга
Пойқадамим етган он
Қор остида ётарди
Далалару кўчалар.

III

Оппоқ булут қўйнида
Тоғнинг юксак чўққиси.
Учардим осмон сари
Қоялар тошин ушлаб.

Гўё мен бўрон олиб
Учган ёвшангул иси.
Қиш ҳам ўтди охири,
Ёз ҳам қолди охирлаб.

Чўққига чиқмоқ ёки
Водийга тушиб бормоқ –
Қўлимдан келар иш,бу
Менга ҳеч қийин эмас.

Йўлда ҳамроҳ бўлганлар
Ёдимдан ўчмас,бироқ
Бундайларни кўрмадим,
Улар ҳеч дуч келганмас.

IV

Мусиқа дилимни олиб кетади,
Мусиқа ғам чексам артар ёшимни.

Энг яқин дўст каби англаб етади,
Шамолга айланиб силар бошимни.

Гувлаган сувларга боққаним замон,
Кўзимнинг ўнгида юртим тирилар.

Шунда олисдаги ватаним томон,
Қайиққа тушганча интилгим келар.

Йўқотган тинчимни топиб беролар
Мусиқа бормикан бу дунё аро?

Дўстим деб аташга бирор одам йўқ,
Яшарман қайғуриб, яшарман танҳо.

Қайиққа ўтириб кетайин десам,
Нетайки,қайиқ йўқ,йўқдир дўстим ҳам.

* * *

Чао учун бу дунё
Бегона ва ёт эди.
Сюю эса бу дунё
Ўткинчи нарса дерди.

Мана бу савдогарга
Эса чақа берсанг, бас —
Кўрсатган одамингни
Бўғизлаши ҳеч гапмас.

ЕТТИ ҲАСРАТ

Ой шуъласи мавжланиб оқар,
Ёритганча танҳо минорни.

Минорадан бир аёл боқар,
Соғинганми у олис ёрни?

Сузиб юрар оғир булутлар…
“Кетганингга ўн ой ой бўлди,оҳ,

Якка ўзим ухлайман тунлар,
Кўзларимдан мўлтирар фироқ.

Дала йўлин чанги – бу сенсан,
Сув остига чўккан лой менман.

Сен юксакда,мен-чи,тубдаман,
Айтгил,қачон сени кўраман?

Бўлсам дейман жануб шамоли,
Сени кўрмоқ учун елурман.

Агар менга қучоқ очмасанг,
Унда кимга нола қилурман?

* * *

Печакгуллар ўстирдим тоғнинг
Ёнбошида – гуллаб яшнайди.

Улар кўкка томон юксалиб,
Йўлчиларга соя ташлайди.

Мен бегимга ёр бўлдим содиқ,
Дилим танҳо уники эди.

У ҳам мени жонидан ортиқ
Суяр эди,эркалар эди.

Ўша кунлар бир кўрпа ила
Ёпинардик ой балқиган дам,

Ажиб, турлим гуллар чекилган
Битта эди ёстиғимиз ҳам.

“Олу гули ҳақида қўшиқ”
Кечалари бизга жўр эди,

Чанг ҳам,уд ҳам чалардик – улар
Гўё ёлғиз битта тор эди.

Аммо, йиллар ўтди орадан
Яқинлашди оқшом ва зулмат

Ва ёримнинг дилин қаърида
Пайдо бўлди совуқ хусумат.

Туйғулар қор каби эриди,
Ерга сингди,йўқолди-йитди.

Юракда ҳам,айрилиқ дарди,
Пешонамга ғам ёзув битди.

Уйдан чиқиб ярим тунлари,
Пинҳон чиқиб ой балқиган он

Боғлар аро тентирайман жим,
Аввалгидек дилда жўшмас қон.

Инларида жуфт-жуфт бўлишиб
Жониворлар менга боқишар,

Шохлар аро инлар қуришиб,
Жуфт-жуфт бўлиб қушчалар яшар.

Япроқларни силайман ҳазин,
Кўкка учар юрагим мунгли.

Кўзёшларим артавергандан
Ҳўлдир шоҳи кўйлагим енги.

Ҳатто отлар мўлтираб боқар,
Улар огоҳ менинг дардимдан,

Кафтларимга тумшуғин ишқар,
Кишнаб қолар улар ортимдан.

Авваллари битта ҳовузда
Яшаган жуфт балиқ эдик биз,

Энди бўлса худди юлдуздай
Кўкда айри-айри турибмиз.

Топарманми ўша бахтимни
Юрагимнинг қатини титиб?

Мен ёлғизлик аро вақтимни
Ўтказурман ҳасратга ботиб.

Сирларингни осмонга айтсанг,
Дилинг бўшар,дейишар,ишон.

Фақат нетай,нетай-ки жуда
Мендан олис,йироқда осмон.

Oʻz davrining eng taniqli shoiri hisoblangan Sao Chji mumtoz xitoy sheʼriyatining oʻlmas asarlaridan biri hisoblangan “Lo daryosining malagi” nomli mashhur qasida muallifi. Shoir tugʻilgan oila Xitoy tarixida alohida oʻrin tutadi. Shoir hayoti afsonaviy tus olib hozirgacha xitoyliklarning qiziqishiga sazovor boʻlib kelmoqda.

SAO CHJI
SHE’RLAR
Xurshid Davron tarjimalari

Sao Chji (xitoycha: 曹植, rus tilida Sao Chji) (ikkinchi nomi — Szi-szyan`) (192-232) ko’hna xitoy shoiri. Shuningdek,u Chen` Si-van nomi bilan ham tilga olingan. O’z davrining eng taniqli shoiri hisoblangan. “Lo daryosining malagi” nomli mashhur qasida muallifi.  Sao Chji tug’ilgan oila Xitoy tarixida «Uch Sao» nomi bilan o’chmas iz qoldirgan. Oila boshlig’i,shoirning otasi Sao Sao – mashhur lashkarboshi,harbiy san’atga oid asarlar muallifi, Xan` sulolasining bosh vaziri bo’lgan. U Vey nomi bilan tarixda qolgan imperatorlik sulolasi asoschisi hamdir. Sao Chjining akasi Sao Pey esa ham buyuk shoir edi. Shuningdek, Sao Pey otasi asos solgan sulola tarixida Vey nomi bilan impreatorlik maqomiga erishgan birinchi shaxs hisoblanadi.
Shohona hayot va yuqori mansablarga qiziqmagan Sao Chji akasining qahriga uchrab,uzoq yillar surgunda yashaydi. Ayni shu sababdan shoirning she’rlarida ona yurt sog’inchi, mardlik va matonat, muhabbat va sadoqat bosh mavzular bo’lgan.

QO’SHIQ

Yuksak minorda turarman tanho,
Yurtimni o’ylarman chekkancha nola.

Menga tamom yotdir bu sokin daryo,
Bu sukut chulg’agan cheki yo’q dala.

Ne qilarin bilmas – qiynalar botir;
Xudbin tuyg’ularga dil go’yo asir.

Dushmanlar payt poylab yotar qaydadir,
Jang istab tovlanar qo’limda shamshir.

Men Tayshan` tog’iga ketarman jadal,
Qo’rquv yo’q dilimda, faqat bor g’ussam.

Chinqirib yuborar torlar – o’tmishning
Achchiq kunlaridan qo’shiqlar aytsam.

SHIMOL SHAMOLI

I

Shimoldan betinim shamol esadi –
Vey – poytaxtni eslagan chog’im.

Menga day tulpori bo’lsa bas edi,
Quvib yetolmasdi o’shanda hech kim.

Janub yoqdan shamol esganda kecha,
Yurtim yog’iylarin esladim bir on.

Yuey tulporlarin quvib o’tgancha,
Yetardimdim yog’iylar sarhadi tomon.

II

Yilda to’rt bor o’zgarar
Tabiatning surati.
Goh quyoshu goho oy
Charaqlaydi osmonda.

Hijron qisqa va lekin
Uzoq hijron hasrati:
Uch kuz kechdi oradan
Uch yil dardi bor jonda.

Szyunga yubordilar
Nomimga bitib farmon.
O’sha kunlar qizarib
Gullar edi chechaklar.

Mana endi Yuntsyuga
Poyqadamim yetgan on
Qor ostida yotardi
Dalalaru ko’chalar.

III

Oppoq bulut qo’ynida
Tog’ning yuksak cho’qqisi.
Uchardim osmon sari
Qoyalar toshin ushlab.

Go’yo men bo’ron olib
Uchgan yovshangul isi.
Qish ham o’tdi oxiri,
Yoz ham qoldi oxirlab.

Cho’qqiga chiqmoq yoki
Vodiyga tushib bormoq –
Qo’limdan kelar ish,bu
Menga hech qiyin emas.

Yo’lda hamroh bo’lganlar
Yodimdan o’chmas,biroq
Bundaylarni ko’rmadim,
Ular hech duch kelganmas.

IV

Musiqa dilimni olib ketadi,
Musiqa g’am cheksam artar yoshimni.

Eng yaqin do’st kabi anglab yetadi,
Shamolga aylanib silar boshimni.

Guvlagan suvlarga boqqanim zamon,
Ko’zimning o’ngida yurtim tirilar.

Shunda olisdagi vatanim tomon,
Qayiqqa tushgancha intilgim kelar.

Yo’qotgan tinchimni topib berolar
Musiqa bormikan bu dunyo aro?

Do’stim deb atashga biror odam yo’q,
Yasharman qayg’urib, yasharman tanho.

Qayiqqa o’tirib ketayin desam,
Netayki,qayiq yo’q,yo’qdir do’stim ham.

* * *

Chao uchun bu dunyo
Begona va yot edi.
Syuyu esa bu dunyo
O’tkinchi narsa derdi.

Mana bu savdogarga
Esa chaqa bersang, bas —
Ko’rsatgan odamingni
Bo’g’izlashi hech gapmas.

YETTI HASRAT

Oy shu’lasi mavjlanib oqar,
Yoritgancha tanho minorni.

Minoradan bir ayol boqar,
Sog’inganmi u olis yorni?

Suzib yurar og’ir bulutlar…
“Ketganingga o’n oy oy bo’ldi,oh,

Yakka o’zim uxlayman tunlar,
Ko’zlarimdan mo’ltirar firoq.

Dala yo’lin changi – bu sensan,
Suv ostiga cho’kkan loy menman.

Sen yuksakda,men-chi,tubdaman,
Aytgil,qachon seni ko’raman?

Bo’lsam deyman janub shamoli,
Seni ko’rmoq uchun yelurman.

Agar menga quchoq ochmasang,
Unda kimga nola qilurman?

* * *

Pechakgullar o’stirdim tog’ning
Yonboshida – gullab yashnaydi.

Ular ko’kka tomon yuksalib,
Yo’lchilarga soya tashlaydi.

Men begimga yor bo’ldim sodiq,
Dilim tanho uniki edi.

U ham meni jonidan ortiq
Suyar edi,erkalar edi.

O’sha kunlar bir ko’rpa ila
Yopinardik oy balqigan dam,

Ajib, turlim gullar chekilgan
Bitta edi yostig’imiz ham.

“Olu guli haqida qo’shiq”
Kechalari bizga jo’r edi,

Chang ham,ud ham chalardik – ular
Go’yo yolg’iz bitta tor edi.

Ammo, yillar o’tdi oradan
Yaqinlashdi oqshom va zulmat

Va yorimning dilin qa’rida
Paydo bo’ldi sovuq xusumat.

Tuyg’ular qor kabi eridi,
Yerga singdi,yo’qoldi-yitdi.

Yurakda ham,ayriliq dardi,
Peshonamga g’am yozuv bitdi.

Uydan chiqib yarim tunlari,
Pinhon chiqib oy balqigan on

Bog’lar aro tentirayman jim,
Avvalgidek dilda jo’shmas qon.

Inlarida juft-juft bo’lishib
Jonivorlar menga boqishar,

Shoxlar aro inlar qurishib,
Juft-juft bo’lib qushchalar yashar.

Yaproqlarni silayman hazin,
Ko’kka uchar yuragim mungli.

Ko’zyoshlarim artavergandan
Ho’ldir shohi ko’ylagim yengi.

Hatto otlar mo’ltirab boqar,
Ular ogoh mening dardimdan,

Kaftlarimga tumshug’in ishqar,
Kishnab qolar ular ortimdan.

Avvallari bitta hovuzda
Yashagan juft baliq edik biz,

Endi bo’lsa xuddi yulduzday
Ko’kda ayri-ayri turibmiz.

Toparmanmi o’sha baxtimni
Yuragimning qatini titib?

Men yolg’izlik aro vaqtimni
O’tkazurman hasratga botib.

Sirlaringni osmonga aytsang,
Diling bo’shar,deyishar,ishon.

Faqat netay,netay-ki juda
Mendan olis,yiroqda osmon.