19 март — таниқли шоира Хосият Рустамова таваллуд топган кун

   Ҳалима Аҳмад ва Зебо Мирзодан кейин шеъриятга кириб келган шоиралар орасида Хосият Рустамова ижоди алоҳида ажралиб туради. Хосият Ўзбекистондаги  таърифи дунёга таралган  Наманган вилояти Чуст туманидаги  Олмос қишлоғида туғилган.

Хосият Рустамова
ЁМҒИР ЁҒАЁТГАН ЭДИ
Шеърлар ва бадиалар

Хосият Рустамова Ўзбекистондаги таърифи дунёга таралган Наманган вилояти Чуст туманидаги Олмос қишлоғида туғилган. Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий Университетининг журналистика факультетини тамомлаган. “Осмондаги уй” (1997), “Нажот” (2003), “Ридо” ( 2004), “Девор” (2006), “Август” (2008), “Ишғол” (2011), “40:0” (2011) ва яна бир қатор китоблари чоп этилган. Шеърлари кўплаб тилларга таржима бўлган.

***

Ё Тангрим,
Сен менга куч бер,
Бер чидам –
Худди дарахтлардай кўтарайин қад.
Ичимга қор ёғиб турганида ҳам,
Мен кулиб туришим керак ҳамма вақт.
Қушлар дарахтларни айласа ҳам тарк,
Чидар.
Аёзлардан ўтар типпа-тик.
Шунда ҳам олмалар ёзаверар барг,
Шунда ҳам гуллайди бечора ўрик.
Ўргат, тошларга ҳам гапирай майин,
Аёлман!
Худойим, келтирмайин шак.
Мен ҳам дарахтлардай гуллайверайин,
Мен ҳам дарахтлардай ёзайин куртак.

Озодлик

Осмон ҳар майсадан бошлар сўроқни,
Заминнинг кўксига санчиб олар туғ.
Ёнғоқ ёриб чиқар яшил пўстлоқни –
Тупроқдан отилиб чиқар ҳар уруғ.

***

Қаерларда қолиб кетдинг Сен,
Жоним, шунча кўпми юмушинг?
Фақат Дунё бениҳоя кенг –
Қийин бахтни излаб топишинг.

***

Қайси ақл билан экдим бу гулни
Кўра-била туриб синган тувакка.
Бугун гул қошида кўриб булбулни,
Ваҳима, ғулғула тушар юракка.
Нима қилсам экан?
Кўнгил тўла мунг,
Бир ёқда ғижимлаб турибди юрак.
Гул эса бепарво ўсар кундан-кун,
Кундан-кун кичрайиб бормоқда тувак.
Дўкондан бошқа бир гултувак олдим,
Юмшоқ бир тупроқдан қориб солдим лой.
Болажон, бўйларинг чўзилиб қолди –
Ишқилиб бутунми,
Сен туғилган жой?!
Биз Ватан ҳақида ўйламаймиз ҳеч,
Улғаяверамиз кун ўтган сайин.

***

Пойлайман.
Оғзингдан чиқмайди бир сўз,
Қовоғинг уйилган – қиласан зарда.
Мен пиширган нонга ташламайсан кўз –
Мен пиширган овқат қолар қозонда.
Ишингга кетасан – демай ҳеч нима,
Майли, оч кетсанг кет – бузмайман пинак.
Мени ҳам хонамда кутар Марина,
Мени ҳам хонамда кутар Пастернак.

***

Жуда оғир – эсга тушган чоғ
Ўйлаб кетар умр сўнгини.
Ой – осмоннинг кўксидаги доғ,
Хира қилиб турар кўнглини.
Кўкка ёлғон ҳилолни илиб,
Тунлар бузмай турганда пинак.
Қора халқни қоронғу қилиб
Пардасини туширар фалак.

***

Янаям юрибман ҳаёт қўйнида
Сезсам ҳам, сезмаган каби хатарни.
Бошқа биров бўлса шамол ўрнида,
Таг-томирим билан юлиб отарди.

***

Қизариб кетгандир кўзим йиғидан,
Қўлимда эзилиб кетгандир киприк.
Бошқа нарсаларни ўйлайин, десам,
У ҳамон хаёлда юрибди тирик.
Неча бор юзимни ювар совуқ сув,
Ўзимга келтирар шамол ўртаниб.
Барибир юракдан қараб турар
У, Қовурғаларимга суяниб.

«ЁМҒИР ЁҒАЁТГАН ЭДИ» ТУРКУМИДАН

СУРАТ

Ёмғир ёғаётган эди… Ашқол-дашқол сотиб ўтирган кекса кампирдан Пушкиннинг суратини сотиб олдим. Ёмғир ёғаётган эди. Суратни сумкамга яширдим. Ёмғирни ивитиб юбориши мумкин-да сурат. Икки қизимни эргаштириб бахтиёр кетавердим йўлак бўйлаб. Ҳамма кўзимга Пушкин бўлиб кўринади. Ҳаммани яхши кўриб кетавердим. Аммо, менинг сумкамда нима борлигини ҳеч ким билмайди. Менинг эса тезроқ бориб хонамга кўрсатгим келади суратни. Хонамдаги бари даҳоларни ҳайрон қолдиргим келади. Ҳатто баъзиларини ўтакаси ёрилиб ўлишини ўйлаб мийиғимда кулиб қўяман. Чунки уйимда Дантес ҳам бор-да… Юрагим титрайди. Ёмғир эса тинмайди… Ҳамма ўзи билан. У-бу нарсаларини тезроқ сотишса-ю, тезроқ уйга даф бўлишса.
— Ойижон, Пушкинни билмайдиганлар ҳам борми, — кичкина қизимнинг саволидан ўзимни йиғаман.
— Бор, қизим. Пушкинни назар-писанд қилмайдиганлар ҳам бор.
— Шунинг учун сотишдими унинг суратини?
— Пушкин бу суратга биз учун тушган. Шунинг учун бу суратни бизга сотишди. Ўртадаги бир растада мен олмоқчи бўлган кўйлакни бошқа бир аёл илиб кетди. Индамайман. Чунки сумкамда Пушкин бор, уяламан.

ҚАРЗ

Менинг ёшлигимни қайтариб бер, Ҳаёт! Қарзимни сўраб турибман эшигинг олдида. Сен эса эшитмаганга оласан ўзингни. Мен эса ўзингдан ўрганган ақидамни қўллайвераман — эшигинг олдида сурбетларча туравераман — Сенинг чиқиб қолишингни кутиб. Сен барибир чиқасан-ку, тўғрими? Мени кетган дея гумонсираб барибир чиқасан-ку…
Ўшанда мен Сенинг оёқларингга йиқиламан. Йиғлаб ёлвораман: Ёшлигимни қайтариб бер, Ҳаёт! Фақат сен ҳеч нарса сўрама… “Сен ҳам олган қарзларингни қайтар”, дема. Менинг олганларим олдида сеники ҳеч нарса эмас… Уларни сўрай кўрма. Уларга тегма. Ахир фарзандларим олдида ёшлигим нима деган гап.
…Ҳаёт, мени кечир. Ҳеч йўқ титраётган қўлларим ҳаққи, кундан кунга нурсизланиб бораётган кўзларим ҳаққи, мени кечир. Мен сендан ҳеч нарса сўраганим йўқ. Сен ҳам сўрама…

ЁЗАСАН, ДЕБ АЙТ

Сенга суяниб ўзимни кўтармоқчи бўляпман, зинҳор ўзингни олиб қочма… Таскин бер! Бугун ёзмасанг, эртага албатта ёзасан, деб айт. Ёзишимга мени ишонтир.
Менинг ҳаётимга сен шаҳдам қадамлар билан кириб келганинг йўқ, Сен мен билан бирга туғилгансан. Тўғри, Сен урушда бўлдинг… Мен курашларда омон қолдим. Йўлларим дўстларим ўйлаганчалик равон эмас. Баъзан йиқилиб ўлишга, баъзан ўлиб йиқилишга тўғри келади. Мен ҳар куни умримнинг қайсидир йўллари билан хайрлашгим, қайсидир йиллари томон кетиб қолгим келади. Оғир сукунати билан ўлимни эслатиб турувчи тирилтириш хоналарида Сенинг ёш томчилаган киприкларингга осилиб тирилганман. Бирдан тирилиб қолганимни кўрган шифокорлар ёқа ушлашгача боришган. Мен бутун борлиқни ўша кундан кейин яхши кўриб қолганман. Дарахтларидан тортиб қушларигача юрагимга қамаб қўйганман.
Дунё билан келишолмай қолган кунларим мен сенинг юрагингга рухсатсиз кирай, изн бер. Изн бер, мен Сени олдингидан ҳам кўпроқ муҳаббат билан севай.

ПУШКИН

Туғилган кунингиз билан табриклайман, шоирим. Ўзимни туғилган куним каби қадрли бир кун. Ўзимнинг туғилган кунимдан ҳам азиз бу кун.
Ўша куни Қуёш куйиб кетган бўлиши керак. Осмон бир силтаниб олгандир. Оймомо жой топа олмагани учун қоронғулик ичига яширингандир…
Пушкин! Илк бор рус тили муаллимимдан эшитгандим Сиз ҳақингизда. Ва Сизни қидира бошладим. Йўқ, унча ҳам узоқ қидирганим йўқ. Чунки Сиз менинг хаёлларим ета оладиган ҳамма жойда бор эдингиз.
Муаллимим бир куни Сиз ҳақингизда гапираётиб “Дуэл” деган сўзга қоқилиб кетди. Кўз косалари ичида бир зум айланиб, менинг нигоҳларимга тўқнашди. Мен эса қўлларим билан қулоқларимни бекитиб олдим…
Шу куни туни билан ухламай чиқдим. Тезроқ тонг отса-ю мактабга бориб, муаллимдан Сиз ҳақингизда сўрагим келаверди…

Муаллим бу куни дарсга картина билан кириб келди. Бу мен ҳатто кўришга қўрққан, остига “Дуэл” деб ёзилган картина эди.
Шу куни менинг болалик тасаввуримга илк маротаба қора қон сачради. Ўлим кўзимга ёмон кўринди. Мен муаллимдан бир кунга уйга олиб кетиш учун картинани сўраб олдим. Деворга осиб аввал роса томоша қилдим. Картина чапланиб кетди. Ўқ узаётган ким — билиб бўлмай қолди. “Пушкин ўлди, аммо йиқилмади”, деди мени кузатиб турган синглим. Унинг қаҳқаҳасидан ўзимга келиб қарасам, қаро терга ботиб ётибман бир аҳволда. Иссиғим чиқиб кетган. Гумбурлаган ўқнинг овози мен томонга учиб келаётганга ўхшайверади.
Бироздан сўнг ўзимга келиб, панжаларим орасидан деворга қарадим: Пушкин.
Дантес эса йўқ. Пушкин Дантесни аллақачон уйдан ҳайдаб чиқарган эди…
Мен шу куннинг ўзида ҳаётимни Пушкин билан боғладим. Ўзимдаги барча муаммоларни Пушкин билан еча бошладим. Ҳамма нарсага “Пушкиннинг олдида нима бўпти”, дейдиган, “Пушкин бор жойда Унга нима бор?” қабилида иш кўрадиган бўлдим. Ҳаётимнинг Пушкиндан бошқа ҳамма ёзувларини чизиб ташладим.

ЁЗУВ СТОЛИМДА

Кеча шифокор ёзиб берган дорилар рўйхати ёзув столим устига қандай тушиб қолди — билмайман. Худди атайлаб қилингандай — кимдир келиб қўйиб кетгандай асабимни ўйнамоқда бу қоғоз.
Нима бўлганда ҳам тўғри эмас. Келиб-келиб ҳозир-а… Юрагим буюклик даъво қилаётган бир пайтда-я? Жинимдан баттар ёмон кўрадиган одамлар ҳақида хаёл суришга ўхшамайдими бу ахир? Яна қаерда турибди денг — Пушкиннинг сурати билан Цветаеванинг китоби ўртасида. Мен қоғозни майдалаб ташладим. Умримни узайтириш учун дори ичишдан воз кечдим.

МЕНИНГ ҲАЁТИМ

География дарси тугагандан сўнг Белгия ўрмонлари ҳақида ўйлайдиган бўлиб қолгандим. Кўзимга осмонўпар дарахтлар уларга тиллақош каби осилиб турган олмахонлар, бўрилардан қочиб юрган — ўтакаси ёрилаётган қуёнлар келарди. Айниқса, менга ўрмонни бошига кўтариб, ўкириб чиқиб келаётган шерлар ёқарди…
Шундай пайтлар дарсга кириш учун чалинган қўнғироқларнинг овозидан учиб тушардим. Бир-бирларига ҳазиллар қилиб, сув сепиб юрган синфдошларимни кўриб эса, ўрмон аллақачон эсларидан чиқиб кетганига ҳайратланардим.
Йўлнинг икки четидаги пастак дарахтларни (менга шундай кўринарди география дарсидан кейин) Белгия ўрмонзорларидаги баланд-баланд дарахтларга солиштириб уйга қайтардим. Елкамга ботиб кетган оғир сумкамни кўтарганча уйга кириб келсам, синглим телевизори бор уйга чопиб кириб алланарсани олиб чиқади-да, онамнинг орқасига яшириниб менга кўз-кўз қилиб ея бошлайди.

Бобомнинг вафотидан кейин аза кўйлагини ҳали ечмаган ойим чўнтагидан нимадир олиб менга ҳам узатади. Бу устига қуённинг сурати туширилган конфет эди. Менинг хурсанд бўлиб кетишимни кутган ойим индамай қўяқолганимни кўриб, қанд берганига пушаймон бўлгандай ошхонага кириб кетади.
Ичкарида жойлашган ўзимнинг кичкина хонамга киришим билан ортимдан қўлида қалам ва ўчирғич кўтарганча синглим кириб келади. У менинг конфетни еб қўйишимдан қаттиқ чўчиган бўлса керак, улгуриш учун терлаб ҳам кетганди.
— Алмаштир, — дейди конфетдан кўзини олмай.

Менга қалам билан ўчирғич ниҳоятда зарурлигини синглим қаердан била қолди экан? (Бугун ўрмоннинг расмини чизмоқчи эдим.) Лекин ирис қандни ҳам егим келаётганди-да. Ҳа, майли, қалам билан ўчирғич кўпроқ керак! Синглимга қўлимни узатсам, у ҳам менга қўлини узатди. Аввал ирисни қўлига олиб, кейин қўлидагиларни менга берди-да ирисни қоғозидан бўшатиб, шундай ея бошладики, умрбод кўзимнинг олдида қолди! Ундан ҳам кўра менга таъсир қилгани бошқа нарса эди. Кийимларимни алмаштириб ҳовлига чиқаётсам, қўлида қалам, ўчирғич ва чиройли гуллар ва қушларнинг суратлари туширилган расм дафтари билан ойим кириб келсалар бўладими? “Ялт” этиб синглимга қарасам, синглим аллақачон ирисни еб бўлган кўйи менга тиржайиб турибди.
Кейин маълум бўлишича, онам синглим билан шаҳарда яшайдиган опасиникига боришган ва йўл-йўлакай ўқув қуроллари сотиладиган дўконга кириб, у-бу нарсалар харид қилишган. Ҳеч нарсадан қуруқ қолмайдиган синглим ҳам хархаша қилиб қалам билан ўчирғич олдирган. Ирисга келсак, онамнинг опаси болаларингга берарсан, деб бир кафт ирисни чўнтакларига солган, синглим эса онамнинг тишинг оғриб қолади, дейишларига қарамай йўл-йўлакай еб келган экан…

Куни бўйи синглим кўзимга ёмон кўринди. Куни бўйи қуённи тутмоқчи бўлган бўридай хезланиб юрдим. Наргиз ҳам ўз айбини билиб мендан қочиб юрди.
Кечга томон телевизорда намойиш этилган табиат мавзусидаги кўрсатувгина кўнглимдаги ғуборни туман каби тарқатиб юборди. Унда ўрмонда бўлаётган воқеалар намойиш этилаётган эди.
Шерлар бир-бири билан уришаётган, илонлар жамики майда жонзотларни еб битираётган, мен номларини билмайдиган қайсидир ҳайвонлар қайсидир ҳайвонларни тишларида эзғилаганча, оғзиларидан қон томиб чопиб кетаётган эди…

Эрталабдан буён хотирамдан чиқаролмаётганим — ўрмон кўзимга жуда ваҳший бўлиб кўринди.
— Кеча газетадан ўқидим, Россия ўрмонзорларида бўрилар кўпайиб кетган эмиш, — дедилар дадам телевизордан кўз узмай.
Қарасам, ҳозиргина бидирлаб турган синглим кўрпача устида ғужанак бўлиб ухлаб ётибди.
Ойим қарамай турган пайтларида билдирмайгина юзидан ўпиб қўйдим.

ЕСЕНИН

Пушкин билан урушиб кетмасмикан Есенин. Туни бўйи мижжа қоқмайман. Икки портретга қараб чиқаман.
Есенинни урушқоқ бўлган деб эшитганман-да ахир. Аммо, менинг уйимдаги Есенин ҳечам урушқоқ эмас. Мен уни бир кўришдаёқ ёқтириб қолганман. Фақат Есениннинг чилим чекаётган кўринишда тасвирлаган рассом озгина хато қилган. Чунки Есенин чилимсиз ҳам чиройли кўринади.
Мен уни сотиб олган куним — унинг учун Пушкиннинг ёнидан жой ажратдим.
Иккаласи ҳам бир томонга қараб турган портретлар ёнига ўзимнинг потретимни осиб қўйиб, узоқдан (худди биров қараётган каби) томоша қилдим. Қизиқ, менинг суратим ҳам улар қараётган томонга қараб турарди.
Пушкин ва Есениндан кўра анча ёш пайтимда тушган бу суратим уларнинг бефарқ қолдирмаслигини ўйлаб ғурурланиб қўяман.
Барибир Пушкин анча мағрур эди. Унга қарасам ҳам кўзим куйиб кетади. Есенин эса анча содда. У бечора бекорга ўйинчи қизни севиб қолмаган-да… Ичимда нимадир қўзғалаётганини сезаман. Ким биландир урушгим келади.

Xosiyat Rustamova
YOMG‘IR YOG‘AYOTGAN EDI
She’rlar va badialar

Xosiyat Rustamova O‘zbekistondagi ta’rifi dunyoga taralgan Namangan viloyati Chust tumanidagi Olmos qishlog‘ida tug‘ilgan. Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy Universitetining jurnalistika fakultetini tamomlagan. “Osmondagi uy” (1997), “Najot” (2003), “Rido” ( 2004), “Devor” (2006), “Avgust” (2008), “Ishg‘ol” (2011), “40:0” (2011) va yana bir qator kitoblari chop etilgan. She’rlari ko‘plab tillarga tarjima bo‘lgan.

***

Yo Tangrim,
Sen menga kuch ber,
Ber chidam –
Xuddi daraxtlarday ko‘tarayin qad.
Ichimga qor yog‘ib turganida ham,
Men kulib turishim kerak hamma vaqt.
Qushlar daraxtlarni aylasa ham tark,
Chidar.
Ayozlardan o‘tar tippa-tik.
Shunda ham olmalar yozaverar barg,
Shunda ham gullaydi bechora o‘rik.
O‘rgat, toshlarga ham gapiray mayin,
Ayolman!
Xudoyim, keltirmayin shak.
Men ham daraxtlarday gullayverayin,
Men ham daraxtlarday yozayin kurtak.

Ozodlik

Osmon har maysadan boshlar so‘roqni,
Zaminning ko‘ksiga sanchib olar tug‘.
Yong‘oq yorib chiqar yashil po‘stloqni –
Tuproqdan otilib chiqar har urug‘.

***

Qayerlarda qolib ketding Sen,
Jonim, shuncha ko‘pmi yumushing?
Faqat Dunyo benihoya keng –
Qiyin baxtni izlab topishing.

***

Qaysi aql bilan ekdim bu gulni
Ko‘ra-bila turib singan tuvakka.
Bugun gul qoshida ko‘rib bulbulni,
Vahima, g‘ulg‘ula tushar yurakka.
Nima qilsam ekan?
Ko‘ngil to‘la mung,
Bir yoqda g‘ijimlab turibdi yurak.
Gul esa beparvo o‘sar kundan-kun,
Kundan-kun kichrayib bormoqda tuvak.
Do‘kondan boshqa bir gultuvak oldim,
Yumshoq bir tuproqdan qorib soldim loy.
Bolajon, bo‘ylaring cho‘zilib qoldi –
Ishqilib butunmi,
Sen tug‘ilgan joy?!
Biz Vatan haqida o‘ylamaymiz hech,
Ulg‘ayaveramiz kun o‘tgan sayin.

***

Poylayman.
Og‘zingdan chiqmaydi bir so‘z,
Qovog‘ing uyilgan – qilasan zarda.
Men pishirgan nonga tashlamaysan ko‘z –
Men pishirgan ovqat qolar qozonda.
Ishingga ketasan – demay hech nima,
Mayli, och ketsang ket – buzmayman pinak.
Meni ham xonamda kutar Marina,
Meni ham xonamda kutar Pasternak.

***

Juda og‘ir – esga tushgan chog‘
O‘ylab ketar umr so‘ngini.
Oy – osmonning ko‘ksidagi dog‘,
Xira qilib turar ko‘nglini.
Ko‘kka yolg‘on hilolni ilib,
Tunlar buzmay turganda pinak.
Qora xalqni qorong‘u qilib
Pardasini tushirar falak.

***

Yanayam yuribman hayot qo‘ynida
Sezsam ham, sezmagan kabi xatarni.
Boshqa birov bo‘lsa shamol o‘rnida,
Tag-tomirim bilan yulib otardi.

***

Qizarib ketgandir ko‘zim yig‘idan,
Qo‘limda ezilib ketgandir kiprik.
Boshqa narsalarni o‘ylayin, desam,
U hamon xayolda yuribdi tirik.
Necha bor yuzimni yuvar sovuq suv,
O‘zimga keltirar shamol o‘rtanib.
Baribir yurakdan qarab turar
U, Qovurg‘alarimga suyanib.

“YOMG‘IR YOG‘AYOTGAN EDI” TURKUMIDAN

SURAT

Yomg‘ir yog‘ayotgan edi… Ashqol-dashqol sotib o‘tirgan keksa kampirdan Pushkinning suratini sotib oldim. Yomg‘ir yog‘ayotgan edi. Suratni sumkamga yashirdim. Yomg‘irni ivitib yuborishi mumkin-da surat. Ikki qizimni ergashtirib baxtiyor ketaverdim yo‘lak bo‘ylab. Hamma ko‘zimga Pushkin bo‘lib ko‘rinadi. Hammani yaxshi ko‘rib ketaverdim. Ammo, mening sumkamda nima borligini hech kim bilmaydi. Mening esa tezroq borib xonamga ko‘rsatgim keladi suratni. Xonamdagi bari daholarni hayron qoldirgim keladi. Hatto ba’zilarini o‘takasi yorilib o‘lishini o‘ylab miyig‘imda kulib qo‘yaman. Chunki uyimda Dantes ham bor-da… Yuragim titraydi. Yomg‘ir esa tinmaydi… Hamma o‘zi bilan. U-bu narsalarini tezroq sotishsa-yu, tezroq uyga daf bo‘lishsa.
— Oyijon, Pushkinni bilmaydiganlar ham bormi, — kichkina qizimning savolidan o‘zimni yig‘aman.
— Bor, qizim. Pushkinni nazar-pisand qilmaydiganlar ham bor.
— Shuning uchun sotishdimi uning suratini?
— Pushkin bu suratga biz uchun tushgan. Shuning uchun bu suratni bizga sotishdi. O‘rtadagi bir rastada men olmoqchi bo‘lgan ko‘ylakni boshqa bir ayol ilib ketdi. Indamayman. Chunki sumkamda Pushkin bor, uyalaman.

QARZ

Mening yoshligimni qaytarib ber, Hayot! Qarzimni so‘rab turibman eshiging oldida. Sen esa eshitmaganga olasan o‘zingni. Men esa o‘zingdan o‘rgangan aqidamni qo‘llayveraman — eshiging oldida surbetlarcha turaveraman — Sening chiqib qolishingni kutib. Sen baribir chiqasan-ku, to‘g‘rimi? Meni ketgan deya gumonsirab baribir chiqasan-ku…
O‘shanda men Sening oyoqlaringga yiqilaman. Yig‘lab yolvoraman: Yoshligimni qaytarib ber, Hayot! Faqat sen hech narsa so‘rama… “Sen ham olgan qarzlaringni qaytar”, dema. Mening olganlarim oldida seniki hech narsa emas… Ularni so‘ray ko‘rma. Ularga tegma. Axir farzandlarim oldida yoshligim nima degan gap.
…Hayot, meni kechir. Hech yo‘q titrayotgan qo‘llarim haqqi, kundan kunga nursizlanib borayotgan ko‘zlarim haqqi, meni kechir. Men sendan hech narsa so‘raganim yo‘q. Sen ham so‘rama…

YOZASAN, DЕB AYT

Senga suyanib o‘zimni ko‘tarmoqchi bo‘lyapman, zinhor o‘zingni olib qochma… Taskin ber! Bugun yozmasang, ertaga albatta yozasan, deb ayt. Yozishimga meni ishontir.
Mening hayotimga sen shahdam qadamlar bilan kirib kelganing yo‘q, Sen men bilan birga tug‘ilgansan. To‘g‘ri, Sen urushda bo‘lding… Men kurashlarda omon qoldim. Yo‘llarim do‘stlarim o‘ylaganchalik ravon emas. Ba’zan yiqilib o‘lishga, ba’zan o‘lib yiqilishga to‘g‘ri keladi. Men har kuni umrimning qaysidir yo‘llari bilan xayrlashgim, qaysidir yillari tomon ketib qolgim keladi. Og‘ir sukunati bilan o‘limni eslatib turuvchi tiriltirish xonalarida Sening yosh tomchilagan kipriklaringga osilib tirilganman. Birdan tirilib qolganimni ko‘rgan shifokorlar yoqa ushlashgacha borishgan. Men butun borliqni o‘sha kundan keyin yaxshi ko‘rib qolganman. Daraxtlaridan tortib qushlarigacha yuragimga qamab qo‘yganman.
Dunyo bilan kelisholmay qolgan kunlarim men sening yuragingga ruxsatsiz kiray, izn ber. Izn ber, men Seni oldingidan ham ko‘proq muhabbat bilan sevay.

PUSHKIN

Tug‘ilgan kuningiz bilan tabriklayman, shoirim. O‘zimni tug‘ilgan kunim kabi qadrli bir kun. O‘zimning tug‘ilgan kunimdan ham aziz bu kun.
O‘sha kuni Quyosh kuyib ketgan bo‘lishi kerak. Osmon bir siltanib olgandir. Oymomo joy topa olmagani uchun qorong‘ulik ichiga yashiringandir…
Pushkin! Ilk bor rus tili muallimimdan eshitgandim Siz haqingizda. Va Sizni qidira boshladim. Yo‘q, uncha ham uzoq qidirganim yo‘q. Chunki Siz mening xayollarim yeta oladigan hamma joyda bor edingiz.
Muallimim bir kuni Siz haqingizda gapirayotib “Duel” degan so‘zga qoqilib ketdi. Ko‘z kosalari ichida bir zum aylanib, mening nigohlarimga to‘qnashdi. Men esa qo‘llarim bilan quloqlarimni bekitib oldim…
Shu kuni tuni bilan uxlamay chiqdim. Tezroq tong otsa-yu maktabga borib, muallimdan Siz haqingizda so‘ragim kelaverdi…

Muallim bu kuni darsga kartina bilan kirib keldi. Bu men hatto ko‘rishga qo‘rqqan, ostiga “Duel” deb yozilgan kartina edi.
Shu kuni mening bolalik tasavvurimga ilk marotaba qora qon sachradi. O‘lim ko‘zimga yomon ko‘rindi. Men muallimdan bir kunga uyga olib ketish uchun kartinani so‘rab oldim. Devorga osib avval rosa tomosha qildim. Kartina chaplanib ketdi. O‘q uzayotgan kim — bilib bo‘lmay qoldi. “Pushkin o‘ldi, ammo yiqilmadi”, dedi meni kuzatib turgan singlim. Uning qahqahasidan o‘zimga kelib qarasam, qaro terga botib yotibman bir ahvolda. Issig‘im chiqib ketgan. Gumburlagan o‘qning ovozi men tomonga uchib kelayotganga o‘xshayveradi.
Birozdan so‘ng o‘zimga kelib, panjalarim orasidan devorga qaradim: Pushkin.
Dantes esa yo‘q. Pushkin Dantesni allaqachon uydan haydab chiqargan edi…
Men shu kunning o‘zida hayotimni Pushkin bilan bog‘ladim. O‘zimdagi barcha muammolarni Pushkin bilan yecha boshladim. Hamma narsaga “Pushkinning oldida nima bo‘pti”, deydigan, “Pushkin bor joyda Unga nima bor?” qabilida ish ko‘radigan bo‘ldim. Hayotimning Pushkindan boshqa hamma yozuvlarini chizib tashladim.

YOZUV STOLIMDA

Kecha shifokor yozib bergan dorilar ro‘yxati yozuv stolim ustiga qanday tushib qoldi — bilmayman. Xuddi ataylab qilinganday — kimdir kelib qo‘yib ketganday asabimni o‘ynamoqda bu qog‘oz.
Nima bo‘lganda ham to‘g‘ri emas. Kelib-kelib hozir-a… Yuragim buyuklik da’vo qilayotgan bir paytda-ya? Jinimdan battar yomon ko‘radigan odamlar haqida xayol surishga o‘xshamaydimi bu axir? Yana qayerda turibdi deng — Pushkinning surati bilan Svetayevaning kitobi o‘rtasida. Men qog‘ozni maydalab tashladim. Umrimni uzaytirish uchun dori ichishdan voz kechdim.

MЕNING HAYOTIM

Geografiya darsi tugagandan so‘ng Belgiya o‘rmonlari haqida o‘ylaydigan bo‘lib qolgandim. Ko‘zimga osmono‘par daraxtlar ularga tillaqosh kabi osilib turgan olmaxonlar, bo‘rilardan qochib yurgan — o‘takasi yorilayotgan quyonlar kelardi. Ayniqsa, menga o‘rmonni boshiga ko‘tarib, o‘kirib chiqib kelayotgan sherlar yoqardi…
Shunday paytlar darsga kirish uchun chalingan qo‘ng‘iroqlarning ovozidan uchib tushardim. Bir-birlariga hazillar qilib, suv sepib yurgan sinfdoshlarimni ko‘rib esa, o‘rmon allaqachon eslaridan chiqib ketganiga hayratlanardim.
Yo‘lning ikki chetidagi pastak daraxtlarni (menga shunday ko‘rinardi geografiya darsidan keyin) Belgiya o‘rmonzorlaridagi baland-baland daraxtlarga solishtirib uyga qaytardim. Yelkamga botib ketgan og‘ir sumkamni ko‘targancha uyga kirib kelsam, singlim televizori bor uyga chopib kirib allanarsani olib chiqadi-da, onamning orqasiga yashirinib menga ko‘z-ko‘z qilib yeya boshlaydi.

Bobomning vafotidan keyin aza ko‘ylagini hali yechmagan oyim cho‘ntagidan nimadir olib menga ham uzatadi. Bu ustiga quyonning surati tushirilgan konfet edi. Mening xursand bo‘lib ketishimni kutgan oyim indamay qo‘yaqolganimni ko‘rib, qand berganiga pushaymon bo‘lganday oshxonaga kirib ketadi.
Ichkarida joylashgan o‘zimning kichkina xonamga kirishim bilan ortimdan qo‘lida qalam va o‘chirg‘ich ko‘targancha singlim kirib keladi. U mening konfetni yeb qo‘yishimdan qattiq cho‘chigan bo‘lsa kerak, ulgurish uchun terlab ham ketgandi.
— Almashtir, — deydi konfetdan ko‘zini olmay.

Menga qalam bilan o‘chirg‘ich nihoyatda zarurligini singlim qayerdan bila qoldi ekan? (Bugun o‘rmonning rasmini chizmoqchi edim.) Lekin iris qandni ham yegim kelayotgandi-da. Ha, mayli, qalam bilan o‘chirg‘ich ko‘proq kerak! Singlimga qo‘limni uzatsam, u ham menga qo‘lini uzatdi. Avval irisni qo‘liga olib, keyin qo‘lidagilarni menga berdi-da irisni qog‘ozidan bo‘shatib, shunday yeya boshladiki, umrbod ko‘zimning oldida qoldi! Undan ham ko‘ra menga ta’sir qilgani boshqa narsa edi. Kiyimlarimni almashtirib hovliga chiqayotsam, qo‘lida qalam, o‘chirg‘ich va chiroyli gullar va qushlarning suratlari tushirilgan rasm daftari bilan oyim kirib kelsalar bo‘ladimi? “Yalt” etib singlimga qarasam, singlim allaqachon irisni yeb bo‘lgan ko‘yi menga tirjayib turibdi.
Keyin ma’lum bo‘lishicha, onam singlim bilan shaharda yashaydigan opasinikiga borishgan va yo‘l-yo‘lakay o‘quv qurollari sotiladigan do‘konga kirib, u-bu narsalar xarid qilishgan. Hech narsadan quruq qolmaydigan singlim ham xarxasha qilib qalam bilan o‘chirg‘ich oldirgan. Irisga kelsak, onamning opasi bolalaringga berarsan, deb bir kaft irisni cho‘ntaklariga solgan, singlim esa onamning tishing og‘rib qoladi, deyishlariga qaramay yo‘l-yo‘lakay yeb kelgan ekan…

Kuni bo‘yi singlim ko‘zimga yomon ko‘rindi. Kuni bo‘yi quyonni tutmoqchi bo‘lgan bo‘riday xezlanib yurdim. Nargiz ham o‘z aybini bilib mendan qochib yurdi.
Kechga tomon televizorda namoyish etilgan tabiat mavzusidagi ko‘rsatuvgina ko‘nglimdagi g‘uborni tuman kabi tarqatib yubordi. Unda o‘rmonda bo‘layotgan voqealar namoyish etilayotgan edi.
Sherlar bir-biri bilan urishayotgan, ilonlar jamiki mayda jonzotlarni yeb bitirayotgan, men nomlarini bilmaydigan qaysidir hayvonlar qaysidir hayvonlarni tishlarida ezg‘ilagancha, og‘zilaridan qon tomib chopib ketayotgan edi…

Ertalabdan buyon xotiramdan chiqarolmayotganim — o‘rmon ko‘zimga juda vahshiy bo‘lib ko‘rindi.
— Kecha gazetadan o‘qidim, Rossiya o‘rmonzorlarida bo‘rilar ko‘payib ketgan emish, — dedilar dadam televizordan ko‘z uzmay.
Qarasam, hozirgina bidirlab turgan singlim ko‘rpacha ustida g‘ujanak bo‘lib uxlab yotibdi.
Oyim qaramay turgan paytlarida bildirmaygina yuzidan o‘pib qo‘ydim.

YESЕNIN

Pushkin bilan urushib ketmasmikan Yesenin. Tuni bo‘yi mijja qoqmayman. Ikki portretga qarab chiqaman.
Yeseninni urushqoq bo‘lgan deb eshitganman-da axir. Ammo, mening uyimdagi Yesenin hecham urushqoq emas. Men uni bir ko‘rishdayoq yoqtirib qolganman. Faqat Yeseninning chilim chekayotgan ko‘rinishda tasvirlagan rassom ozgina xato qilgan. Chunki Yesenin chilimsiz ham chiroyli ko‘rinadi.
Men uni sotib olgan kunim — uning uchun Pushkinning yonidan joy ajratdim.
Ikkalasi ham bir tomonga qarab turgan portretlar yoniga o‘zimning potretimni osib qo‘yib, uzoqdan (xuddi birov qarayotgan kabi) tomosha qildim. Qiziq, mening suratim ham ular qarayotgan tomonga qarab turardi.
Pushkin va Yesenindan ko‘ra ancha yosh paytimda tushgan bu suratim ularning befarq qoldirmasligini o‘ylab g‘ururlanib qo‘yaman.
Baribir Pushkin ancha mag‘rur edi. Unga qarasam ham ko‘zim kuyib ketadi. Yesenin esa ancha sodda. U bechora bekorga o‘yinchi qizni sevib qolmagan-da… Ichimda nimadir qo‘zg‘alayotganini sezaman. Kim bilandir urushgim keladi.