Ҳаёти афсоналарга айланган Ошиқ Умар 1621 йилда Қримнинг Кўзлaви шаҳрида дунёга келган.Шоир бир шеърида шундай дейди: «Ўзим Кўзлавили,Умардир исмим…» Ошиқ Умар Кўзлевидаги мадрасада ўша даврнинг етук шоири Шарифийдан таълим олади, Саъдий ва Ҳофиз асарларини ўрганади. Кейинчалик машҳур шоирлар Аҳмад Пошшо, Фузулий ва Атойилар ғазалларига мухаммаслар боғлагани ҳам унинг мумтоз шеъриятдан яхши хабардор бўлганини кўрсатади.

ОШИҚ УМАР
ШЕЪРЛАРИДАН НАМУНАЛАР

Ошиқ Умар — Умар Абдулла ўғли 1621 йилда Қримнинг Кўзлaви ((Qrım Tatarchası: Kezlev — бугунги Евпатория) шаҳрида дунёга келган.Шоир бир шеърида шундай дейди: «Ўзим Кўзлавили,Умардир исмим…»

Айрим маълумотларга кўра, отаси савдогар бўлиб, исми Абдулла, онасининг исми Шарифадир. Ошиқ Умар Кўзлевидаги мадрасада ўша даврнинг етук шоири Шарифийдан таълим олади, Саъдий ва Ҳофиз асарларини ўрганади. Кейинчалик машҳур шоирлар Аҳмад Пошшо, Фузулий ва Атойилар ғазалларига мухаммаслар боғлагани ҳам унинг мумтоз шеъриятдан яхши хабардор бўлганини кўрсатади.

Орадан йиллар ўтиб, Ошиқ Умар қўшни диёрларга сафарга чиқади. У Доғистонда, Озарбайжонда, Эрон ва Туркияда бўлади. Саккиз йилдан кейин юртига қайтган шоир умрининг охиригача Қримни тарк этмади.

Ошиқ Умар девон тузган шоир. Унинг қаламига мансуб 38 тўртликдан иборат ва 105 шоирнинг номи зикр этилган «Шоирнома» асари ҳам бебаҳо манбаъдир.
Ошиқ Умар 1707 йилда саксон олти ёшида оламдан ўтади.

КИМНИНГ  ЁРИСАН?

Саллона сайрон ерина
Чиққан ёр, кимнин ёрисан?
Сиё зулфин ой юзина
Тўккан ёр, кимнин ёрисан?

Боқдим кўзина-қошина,
Ўхшатдим ҳумо қушина,
Мани ҳижрон оташина
Ёққан ёр, кимнин ёрисан?

Пойида юз сурган қуллар,
Дамо-дам мадҳин қилурлар,
Оқ яноқ устина гуллар
Таққан ёр, кимнин ёрисан?

Сайрона кирар бўстона,
Булбул қўнар гулистона,
Бизга мастона-мастона
Боққан ёр, кимнин ёрисан?

Ошиқ Умар, ёра борма,
Бориб остонада турма,
Ола кўзга сиёҳ сурма
Чеккан ёр, кимнин ёрисан?

ТИЛИ — БУЛБУЛ, ЯНОҒИ — ГУЛ

Тили — булбул, яноғи — гул,
Фориғ бўлмас кўнгул сандан,
Қопинда* ман бир гадо ва қул,
Фориғ бўлмас кўнгул сандан.

Йиғларам дўстим келгунча,
Дардима дармон бўлгунча,
Оҳ,севдигим,то ўлгунча,
Фориғ бўлмас кўнгул сандан.

Сақларам, ишқинг мандадир,
Девона кўнглум сандадир,
Нетайким,жон бу тандадир,
Фориғ бўлмас кўнгул сандан.

Дўстим юзин кўрмагунча,
Жонни унга бермагунча,
Умар қабра кирмагунча,
Фориғ бўлмас кўнгул сандан.

Қопинда* -Эшигида

АЙРИЛДИМ

Яқинда бир малаксиймо
Пари-пайкардин айрилдим,
Лаби ғунча, юзи зебо,
Бўйи ар-ардан айрилдим.

Кўринмас бўлди дийдора,
Кўнглумни этди абгора,
Неча бир чексам-да зора,
Гули аҳмардан айрилдим.

Суюниб кираман ҳола,
Мани ишқ қўйди бу ҳола,
Раводир айласам нола,
Ман ул дилбардан айрилдим.

Лаби шакар, ширин сўзли,
Қошлари ўқ, ола кўзли,
Фалакда бир қуёш юзли
Моҳи анвардан айрилдим.

Умар дер: — Бўлмишам ҳайрон,
Ҳажрида бағрим тўла қон,
Бугун ман бир лаби маржон,
Тиши жавҳардан айрилдим.

ҚИЗҒАНАРАМ

Кел, дилбарим, қон айлама,
Сани қондан қизғанарам,
Янги ойдан,эсган елдан,
Чиққан кундан қизғанарам.

Кел, ёнима,аччиқ боқма,
Қалбимни ёндириб-ёқма,
Яноғингга гуллар тақма,
Сани гулдан қизғанарам.

Ҳолим билар ҳолдошим бор,
Йўлда кетар йўлдошим бор,
Уч ёшлик бир қардошим бор,
Сани ундан қизғанарам.

Сани истар Умар ҳар дам,
Сан бўлмасанг вайрон юртам,
Сан бир қўзи, ман бир гурдам*,
Сани Мандан қизғанарам.

* Гурд — бўри

ЯНА БОДИ САБО ЭСДИ

Яна боди сабо эсди,
Ёрим чиқди ётоғиндан.
Ошиқина бода сунди
Лаби шаккар дудоғиндан.

Саллона боғчая кирди,
Чечаклар титради-турди,
Ҳўл бинафша бўйин эгди,
Гул қизорди ёноғиндан.

Кирма рақиблар сўзина,
Зарар этурсан ўзинна,
Боқ бу золимнинг ишина —
Эмар ёрнинг дудоғиндан.

Боғчаларда битган гулдир,
Ёниндан ўтган булбулдир,
Умар бир ожиз қулингдир,
Боқиш-ла кеч гуноҳиндан.

БИР ГЎЗАЛ КЎРДИМ

Бир кун бир гўзал кўрдим,
Яшиллар киймиш оқ узра.
Ақлимни бошимдан олди,
Тура билмам оёқ узра.

Мани сархуш этмиш жоми,
Қирмизи гуллар айёми,
Ҳар бири бир найза киби
Киприклари қабоқ узра.

Ой жамолина боқилур,
Ман қулинг ёниб-ёқилур,
Сўйласа гар — бол тўкилур
Лаблариндан дудоқ узра.

Дилбар юзин дерсан гулшан,
Ул Юсуфдан олмиш нишон,
Сиёҳ зулфлари паришон
Тўкилмиш ол яноқ узра.

Хуршид Давроннинг табдили таржимаси

Манба: «Қирқ ошиқ дафтари». Тошкент,»Ёш гвардия»,1989.

Hayoti afsonalarga aylangan Oshiq Umar 1621 yilda Qrimning Koʻzlavi shahrida dunyoga kelgan.Shoir bir sheʼrida shunday deydi: “Oʻzim Koʻzlavili,Umardir ismim…” Oshiq Umar Koʻzlevidagi madrasada oʻsha davrning yetuk shoiri Sharifiydan taʼlim oladi, Saʼdiy va Hofiz asarlarini oʻrganadi. Keyinchalik mashhur shoirlar Ahmad Poshsho, Fuzuliy va Atoyilar gʻazallariga muxammaslar bogʻlagani ham uning mumtoz sheʼriyatdan yaxshi xabardor boʻlganini koʻrsatadi.

 

OSHIQ UMAR
SHE’RLARIDAN NAMUNALAR

 Oshiq Umar — Umar Abdulla o’g’li 1621 yilda Qrimning Ko’zlav ((Qrim Tatarchas?: Kezlev — bugungi Yevpatoriya) shahrida dunyoga kelgan.Shoir bir she’rida shunday deydi: «O’zim Ko’zlavili,Umardir ismim…»

Ayrim ma’lumotlarga ko’ra, otasi savdogar bo’lib, ismi Abdulla, onasining ismi Sharifadir. Oshiq Umar Ko’zlevdagi madrasada o’sha davrning yetuk shoiri Sharifiydan ta’lim oladi, Sa’diy va Hofiz asarlarini o’rganadi. Keyinchalik mashhur shoirlar Ahmad Poshsho, Fuzuliy va Atoyilar g’azallariga muxammaslar  bog’lagani ham uning mumtoz she’riyatdan yaxshi xabardor bo’lganini ko’rsatadi.

Oradan yillar o’tib, Oshiq Umar qo’shni diyorlarga safarga chiqadi. U Dog’istonda, Ozarbayjonda, Eron va Turkiyada bo’ladi. Sakkiz yildan keyin yurtiga qaytgan shoir umrining oxirigacha Qrimni tark etmadi.

Oshiq Umar devon tuzgan shoir. Uning qalamiga mansub 38 to’rtlikdan iborat va 105 shoirning nomi zikr etilgan «Shoirnoma» asari ham bebaho manba’dir.
Oshiq Umar 1707 yilda sakson olti yoshida olamdan o’tadi.

KIMNING YORISAN?

Sallona sayron yerina
Chiqqan yor, kimnin yorisan?
Siyo zulfin oy yuzina
To’kkan yor, kimnin yorisan?

Boqdim ko’zina-qoshina,
O’xshatdim humo qushina,
Mani hijron otashina
Yoqqan yor, kimnin yorisan?

Poyida yuz surgan qullar,
Damo-dam madhin qilurlar,
Oq yanoq ustina gullar
Taqqan yor, kimnin yorisan?

Sayrona kirar bo’stona,
Bulbul qo’nar gulistona,
Bizga mastona-mastona
Boqqan yor, kimnin yorisan?

Oshiq Umar, yora borma,
Borib ostonada turma,
Ola ko’zga siyoh surma
Chekkan yor, kimnin yorisan?

TILI — BULBUL, YANOG’I — GUL

Tili — bulbul, yanog’i — gul,
Forig’ bo’lmas ko’ngul sandan,
Qopinda* man bir gado va qul,
Forig’ bo’lmas ko’ngul sandan.

Yig’laram do’stim kelguncha,
Dardima darmon bo’lguncha,
Oh,sevdigim,to o’lguncha,
Forig’ bo’lmas ko’ngul sandan.

Saqlaram, ishqing mandadir,
Devona ko’nglum sandadir,
Netaykim,jon bu tandadir,
Forig’ bo’lmas ko’ngul sandan.

Do’stim yuzin ko’rmaguncha,
Jonni unga bermaguncha,
Umar qabra kirmaguncha,
Forig’ bo’lmas ko’ngul sandan.

Qopinda* -Eshigida

AYRILDIM

Yaqinda bir malaksiymo
Pari-paykardin ayrildim,
Labi g’uncha, yuzi zebo,
Bo’yi ar-ardan ayrildim.

Ko’rinmas bo’ldi diydora,
Ko’nglumni etdi abgora,
Necha bir cheksam-da zora,
Guli ahmardan ayrildim.

Suyunib kiraman hola,
Mani ishq qo’ydi bu hola,
Ravodir aylasam nola,
Man ul dilbardan ayrildim.

Labi shakar, shirin so’zli,
Qoshlari o’q, ola ko’zli,
Falakda bir quyosh yuzli
Mohi anvardan ayrildim.

Umar der: — Bo’lmisham hayron,
Hajrida bag’rim to’la qon,
Bugun man bir labi marjon,
Tishi javhardan ayrildim.

QIZG’ANARAM

Kel, dilbarim, qon aylama,
Sani qondan qizg’anaram,
Yangi oydan,esgan yeldan,
Chiqqan kundan qizg’anaram.

Kel, yonima,achchiq boqma,
Qalbimni yondirib-yoqma,
Yanog’ingga gullar taqma,
Sani guldan qizg’anaram.

Holim bilar holdoshim bor,
Yo’lda ketar yo’ldoshim bor,
Uch yoshlik bir qardoshim bor,
Sani undan qizg’anaram.

Sani istar Umar har dam,
San bo’lmasang vayron yurtam,
San bir qo’zi, man bir gurdam*,
Sani Mandan qizg’anaram.

* Gurd — bo’ri

YANA BODI SABO ESDI

Yana bodi sabo esdi,
Yorim chiqdi yotog’indan.
Oshiqina boda sundi
Labi shakkar dudog’indan.

Sallona bog’chaya kirdi,
Chechaklar titradi-turdi,
Ho’l binafsha bo’yin egdi,
Gul qizordi yonog’indan.

Kirma raqiblar so’zina,
Zarar etursan o’zinna,
Boq bu zolimning ishina —
Emar yorning dudog’indan.

Bog’chalarda bitgan guldir,
Yonindan o’tgan bulbuldir,
Umar bir ojiz qulingdir,
Boqish-la kech gunohindan.

BIR GO’ZAL KO’RDIM

Bir kun bir go’zal ko’rdim,
Yashillar kiymish oq uzra.
Aqlimni boshimdan oldi,
Tura bilmam oyoq uzra.

Mani sarxush etmish jomi,
Qirmizi gullar ayyomi,
Har biri bir nayza kibi
Kipriklari qaboq uzra.

Oy jamolina boqilur,
Man quling yonib-yoqilur,
So’ylasa gar — bol to’kilur
Lablarindan dudoq uzra.

Dilbar yuzin dersan gulshan,
Ul Yusufdan olmish nishon,
Siyoh zulflari parishon
To’kilmish ol yanoq uzra.

Xurshid Davronning tabdili tarjimasi

Manba: «Qirq oshiq daftari». Toshkent,»Yosh gvardiya»,1989.