Алишер Навоий бутун ҳаёти давомида ўзбек тили б-н бир қаторда форсий тилда ҳам ижод қилиб, баракали мерос яратди. Унинг бу тилдаги шеърлари 1490-й.ларнинг ўрталарида, Эрон олими Юсуф Шерозий тахминича, 1495—1500 й.лар орасида муаллиф томонидан девон ҳолига келтирилган ва «Девони Фоний» номи б-н машҳур. Мазкур девони 1963 й.да Теҳронда, 1965 й.да Тошкентда, 1993 й.да Душанбада нашр этилган. Профессор Ҳамид Сулаймонов тавсифи бўйича, «Девони Фоний»да, «Дебоча»дан ташқари, 7 қасида, 554 ғазал, 1 мусаддас, 1 марсия,72 қитьа, 73 рубоий, 16 тарих, 373 му- аммо, 9 луғз бор. «Девони Фоний»даги ғазалларнинг аксарияти машҳур форс шоирлари шеърларига татаббулардан иборат. Жумладан Жомийнинг 52,Ҳофиз Шерозийнинг 237, Хисрав Деҳлавийнинг 33, Саъдий Шерозийнинг 25, Мавлоно Котибийнинг 5, Шоҳий Сабзаворийнинг 5, Камол Хўжандийнинг 4 ва бошқа ғазалига татаббу боғланган. Алишер Навоий форс тилида ёзган оригинал ғазалларига «Мухтара», «Ихтиро» деб сарлавҳа қўйган бўлиб, уларнинг сони 50 дан ортиқ.
Алишер Навоий ўзининг форсий касидаларидан алоҳида тўпламлар ҳам тузган бўлиб, уларнинг бири «Ситтаи зарурия» («Олти зарурат»), иккинчиси «Фусули арбаа» («Тўрт фасл») деб аталади. «Ситтаи зарурия» тўпламига 6 қасида киритилган бўлиб, уларни Хисрав Деҳлавий,Абдураҳмон Жомий, Анварий, Ҳақоний, Солмон Соважий ва бошқа қасиданавислар таъсирида яратган. У даврларда шоирнинг шеърий маҳорати кўп вақт қасида ёзиш б-н белгиланганини ҳисобга олсак, Алишер Навоийнинг ҳам қасиданавислик салоҳияти юқори бўлган. Алишер Навоийнинг «Фасули арбаа» тўпламига 4 қасидаси киритилган бўлиб, улардан «Баҳор» 57 байтдан, «Саратон» 71 байтдан, «Хазон» 33 байтдан, «Дай» 70 байтдан иборат. Уларда йилнинг 4 фасли — баҳор, ёз, куз ва қиш, бу фасллардан ҳар бирининг ўзига хос гўзаллиги завқ б-н тасвирланган ва тўртталови ҳам замон подшоҳи — Султон Ҳусайн Бойқарони подшоҳ ва шахс, яхши дўст ва яхши инсон сифатида васф этишга бағишланган. Умуман, Алишер Навоий ўзининг форсий тилдаги асарлари б-н замондошларининг, биринчи навбатда, Жомийнинг юқори таҳсинига сазовор бўлган ва форс- тожик адабиёти, хусусан шеърияти ривожига муносиб ҳиссасини қўша олган.
ИНСТИТУТДАН
Алишер Навоийнинг форс-тожик тилидаги мероси охирги 18, 19 ва 20-жилдлардан жой олади ва шоирнинг мукаммал асарлар тўпламига якун ясайди. Ҳозирча фанда «Девони Фоний»нинг Париждаги 285, 1З45, Теҳрондаги 15002, Туркиядаги З850, 1952 рақамли қўлёзмалари маълум.
Навоий «Девони Фоний» ҳақида «Муҳокамат ул-луғатайн» асарида маълумот бергана.1 Шоирнинг форсий девони турли йилларда нашр бўлган2 ва девонни нисбатан мукаммал тарзда профессор Ҳамид Сулаймон чоп эттилган.3 Бироқ бу нашрдан ҳам анча ғазаллар, қасидалар, кичик жанрлардаги шеърлар тушиб қолган. Бу камчиликларни тўлдириб, девонни тўлиқ ҳолда нашр этишга киришилди. Энг мукаммал ҳисобланган Париждаги 285 рақамли қўлёзманинг фотонусхасидан асос, нусха сифатида фойдаланилди. Шунингдек, «Девони Фонийнинг Теҳрон нашри4, тожикистонлик адабиётшунос олим Муродий (Тожибоев Ҳожимурод) нашрга тайёрлаган «Девони Фоний» қўлёзмасидан ҳам истифода этилди. Имкон даражасида илгари нашр бўлган ғазалларни ҳам қўлёзмага солиштириб, хатолари тузатилди.
Ушбу жилдга 267 та ғазал киритилди. Ғазалларнинг асосини марҳум отахон олимимиз Мўминжон Муҳаммаджонов таржима қилган. Ҳамид Сулаймон нашрига кирмай қолган 76 та ғазални филология фанлари номзоди Шафиқа Ёрқин, 15 та ғазални филология фанлари номзоди Сайфиддин Рафиддинов таржима қилган. Изоҳларни филология фанлари номзоди Суйима Ғаниева тузган.
Қолган 285 ғазал кейинги жилдга киритилди. Бу жилддаги ғазалларнинг ҳам асосий қисмини Мўминжон Муҳаммаджонов, Ҳамид Сулаймон нашрига кирмай қолган 68 та ғазални филология фанлари номзоди Шафиқа Ёрқин таржима қилган. Шафиқа Ёрқин таржима қилган ғазалларни филология фанлари номзоди Қодиржон Эргашев таҳрир қилган. Изоҳни филология фаилари номзоди Сайфиддин Рафиддинов тузган.
Ғазалларга қўйилган сарлавҳалар қўлёзмада қандай бўлса, уларни шундай сақлашга ҳаракат қилинди, айрим ўринлардагина Теҳрон нашрига мурожаат этилди.
Албатта, Навоийнинг форсий мероси нашрида ҳам баъзи хатоликлар ўтган бўлиши мумкин. Бу борада бизга билдирилган мулоҳазаларни самимият билан қабул қиламиз ва кейинги нашрларда инобатга оламиз.
1 Алишер Навоий. Мукаммал асарлар тўплами. 20 жилдлик. 16-жилд. Тошкент: “Фан”, 2000. З2-бет.
2 Шодиев Э. «Девони Фоний нашрлари// «Ўзбек тили ва адабиёти». 1988, 1-сон.
3 Алишер Навоий. Девони Фоний. Асарлар. Ўн беш жилдлик. 5-жилд. I ва II китоблар. Тошкент, 1965.
4 Девони Амир Низомиддин Алишер Навоий. «Фоний». Теҳрон: «Асотир», 1З75 ҳ. ш.
АЛИШЕР НАВОИЙ
«ДЕВОНИ ФОНИЙ»ДАН
Мухтараъ
Саҳар вазид насими тарабфизои баҳор,
Ки гашт боиси май хӯрданам ҳавои баҳор.
Сипаҳ кашид сӯи боғу бин ба лола, ки шуд
Ба милу шуққаи ёқутгун ливои баҳор.
Беҳ аз баҳор чу фасле барои ишрат нест,
Зи мадҳ фасле созам адо барои баҳор.
Баҳор нақди латофат фидои ёрон кард,
Ки нақди ҷони чу мо бедилон фидои баҳор.
Баҳор гарчи зудояд ғам аз дил, аммо ҳаст
Тамаввуҷи май сӯҳони ғамзудои баҳор.
Кушод ғунча ба гулбун зи ҳад бурун, чу саҳар
Вазид сӯи чаман боди дилкушои баҳор.
Агар ба мурда диҳад ҷон, аҷаб мадор, ки ҳаст
Насими рӯҳ дар анфоси мушксои баҳор.
Ғанимат аст баҳори ҷавонӣ аз паи айш,
Ки то баҳори ҷавонӣ бувад, чӣ ҷои баҳор?
Баҳори умр ғанимат шумор, эй Фонӣ,
Фанояш арчи, ки зуд аст чун фанои баҳор!
Татаббӯъи Хоҷа
Соқиё, бода деҳу тавбаам аз ёд бубар,
Дафтари тоату тақво хама, гӯ: бод бубар!
Ман чу ҷон медиҳам аз ҳасрати сарви қади ӯ,
Боғбон, рахти ман аз сояи шамшод бубар.
Ғаразат нест чу ҷуз куштанам, эй шаҳнаи ҳаҷр,
Гарданам баста бад-он ғамзаи ҷаллод бубар.
Ёди ғайраш ба дил андӯҳ физояд, эй ишқ,
Ҳарчи ҷуз дӯст аз ин хотири ношод бубар.
Хонаи тавба чу бунёд ниҳодам ба вараъ,
Сели май, гӯ: раву ин хона зи бунёд бубар!
Оби чашмам нанишонд оташи дил, эй қотил,
Ин ҳарорат зи вай аз ханҷари пӯлод бубар.
Мани Маҷнун чу шудам муҳзали тифлон, эй дил,
Баҳри ҳазлам бари он тифли паризод бубар.
Гар сабукборият аз гулшани даҳр астуталаб
Ин тариқ аз равиши савсани озод бубар.
Фониё, зоди раҳи ишқ набошад ҷуз дард,
Чун дароӣ ту дар он дашт, ҳамин зод бубар.
Бимислиҳи
Пур зи пайконат шикофи синаам, эй гулъузор,
Рост бо он рахна мемонад, ки гирандаш ба хор.
Оразат чун пеши чашм омад, сиришкам гашт хун,
Сел рангин мешавад ҳар гаҳ, ки меояд баҳор.
Рӯзи ҳиҷрон мӯниси дил шуд хаёли он даҳан
Хурдаи пинҳониям рузи бадӣ омад ба кор.
Шоми ҳаҷр аз изтиробам гашт зоҳир сӯзи ишқ,
Ҷумла махфиҳо шавад рӯзи қиёмат ошкор.
Май ба ҳалқам рез, эй соқӣ, ки баргардонадаш
3-он ки меояд бурун ҷонам зи ташвиши хумор.
Шӯру ошӯбам зи май кардӣ хаёл, эй муҳтасиб,
Набвад аз мастӣ, ки бошад аз ҷунун, маъзур дор.
Фонӣ аз зоҳид бихоҳад сарфа бурдан, з-он ки ҳаст
Ӯ зи зуҳди хешу мо аз лутфи ёр уммедвор.
Татаббӯъи Хоҷа
Навбаҳорон ба қадаҳ оби тарабнок андоз,
Абрсон ғулғула дар гунбади афлок андоз.
Чанд аз даври фалак чун кура саргардонӣ,
Фитна аз даври қадаҳ дар кураи хок андоз.
Покбозӣ агар аз Эзиди покат ҳавас аст,
Чашм бар орази пок аз назари пок андоз.
Танам афсурда шуд аз зуҳди риёӣ, эй ишқ,
Барқи оҳе сӯи ин хирмани хошок андоз.
Маст то кай фиканад рахна, ба динҳо ё Раб?
Раҳме андар дили он кофири бебок андоз.
Ё Раб, ин зоҳиди худбин, ки нашуд қобили файз,
Аксаш аз ҷом дар оинаи идрок андоз.
Гули садбарги ҷамоли ту, ки сад ламъа дар ӯст,
Партави он ҳама дар ин дили садчок андоз.
Қасди ҷонат чу кунад ғам, сӯи майхона шитоб,
Ҷом аз он заҳр сӯи маъдани тарёк андоз.
Фонӣ, аз ҷуръаи Ҳофиз шуда маст, эй соқӣ,
Хезу дар косаи зар оби тарабнок андоз!
Татаббӯъи Мир
Дило, шаб баҳри он маҳ пӯй то рӯз,
На шабро гӯй шаб, не рӯзро рӯз.
Шабам рӯзи қиёмат шуд, валекин
Азоби сад қиёмат ҳаст то рӯз.
Балое шуд сияҳ, бе он маҳам шаб,
Вале бе меҳри рӯяш сад бало рӯз.
Ҳамоно дарди ҳаҷрам бедаво шуд,
Ки шуд шоми фироқамро даво рӯз.
Ба шоми ҳаҷр аз рӯзам чӣ пурсӣ,
Куҷо, эй дил, шаби мову куҷо рӯз?!
Шаби фурқат ҳалокам, кош, эй чарх,
Ки ёбам хоби худ, ё марг, ё рӯз.
Сияҳ шуд рӯзам, эй Фонӣ, зи ҳаҷраш,
Магар омад маро шоми фано рӯз?
Дар таври Махдум
Шайхи худбин, ки ба ҷуз мову манй нест фанаш,
Бираҳонад магар аз мову манӣ як-ду манаш.
Ҷониби хонақаҳам дил накашад, эй зоҳид,
К-аз азал дайри хароботи муғон шуд ватанаш.
Ҷуз шикастам чи бувад дар дили Маҷунун, к-он маҳ.
Мекашад дар хами он силсилаи пуршиканаш.
Ба қаду рӯи ту нозам, ки гаҳӣ ҷилваи ноз,
Сарви ҷаннат хасу хошок намояд суманаш.
Пири гумкарда писар, бе ту дили сӯзонам,
Гар бидидй шӯъла ба байт-ул ҳазанаш.
Ваҳ, чи лутфи бадан аст он, ки намеорад тоб,
Сояеро, ки ба ӯ мефитад аз пираҳанаш.
Аз хумор он, ки кашад дарди сар, аз баҳри илоҷ,
Сандали сурх бимоланд ҳам аз дурди данаш.
Баъди умре, ки ба хилват баҳам оянд ду ёр,
Эй фалак, руй бигардону баҳам бармазанаш.
Фонӣ, он дам, ки равад маст аз ин дайри фано,
Хоки майхона бисозед абири кафанаш.
РУБОИЁТ
1. То андар дил тобу тавоне будам,
То дар бадан аз рӯҳ нишоне будам,
Дил моили ҳусни дилситоне будам,
Ҷон волаи ошӯби ҷаҳоне будам.
2. Эй, пургулу лола аз рухат гулшани чашм,
Равшан зи чароғи оразат маскани чашм,
Гар во нашавад ба чеҳраат равзани чашм,
Торик шавад ду машъали равшани чашм.
3. Эй, бе ту маро ба сабр ҷуз нуқсон не,
Дилро зи ғамат ҷуз алами ҳиҷрон не,
Ҷонро ҳам ғайри меҳнати ҳирмон не,
Не-не, сабр нею дил не, ҷон не.
4. Эй беҳаду адд, ҳар нафасат ҳамду сано,
В-аз сад чандин ҳамду сано-т истиғно.
Зикри малакут андар ин дайри фано,
Бо илми ту «субҳонака ло илма лано».
5. Аз гӯшаи бом орази моҳсимо,
Хуршед гарат надида бошад зи имо,
Шуд акси ду абрӯят ба чашмам санамо,
Он навъ, ки дар шиша бувад қибланамо.
6. Эй аз маи лаълат ҳама сармастии мо,
Аз сарви баландат ба замин пастии мо.
Гар не, ба хаёли туст ҳамдастии мо,
Вопас бошад зи нестӣ ҳастии мо.
7. Омад зи насими субҳ бӯи ту маро,
Дар равза намуд ҷилва кӯи ту маро,
Гул дидаму шуд нишони рӯи ту маро,
Маълум нашуд ва лек хӯи ту маро.
8. Шаб то ба саҳар ҳамекунам зориҳо,
Дар шиддати танҳоию бемориҳо,
Аз ҳаҷр фикандем ба душвориҳо,
Эй ёр, куҷо шуд он ҳама ёриҳо?
9. Ҷонам ба ду лаъли ҷонфизои ту фидо,
Руҳам ба насими атрсои ту фидо.
Ошуфта дилам ба ишваҳои ту фидо,
Фарсуда танам ба хоки пои ту фидо.
10. То шуд ба ҳавои ишқи он моҳлиқо
Ашкам дарё аз ҷигари хунполо,
Гиряд ба ҳоли ман дар он ранҷу ано,
Мурғони ҳавою моҳиёни дарё,
11. Аз ҳачри ту корам изтироб аст имшаб,
Ҷон аз паи рафтан ба шитоб аст имшаб,
Танро зи фироқ печу тоб аст имшаб,
Дарёб, ки кори дил хароб аст имшаб.
12. Дар баҳри сиришкам, ки нуҷум аст ҳубоб,
Не-не, ки дар ӯст офариниш нобоб.
Гардуни баҳр аз кавкаб чун дар тоб
Афтода ба сони сад не дар гирдоб,
13. Оини талаб зи худписандон маталаб,
В-ин шева ҷуз аз ниёзмандон маталаб.
Бенақшӣ зи аҳли зуҳд чандон маталаб,
В-ин нақш зи ғайри нақшбандон маталаб.
14. Дар ғурбатам, афтода зи ҳиҷрони ҳабиб,
Аз шиддати заъф гашта бо марг қариб,
Ёре на, ки орад ба сари хаста табиб,
Зоре на, ки ҷӯяд кафан аз баҳри ғариб,
15. Ҳар лаҳза, ки аз чарх ҷафое расадат,
В-аз ҳодисаи замон балое расадат,
Ғам нест гар аз маҳе вафое расадат,
Сар чун сари зулфи ӯ ба пое расадат.
16. То кай ситаму меҳнати ҳиҷрон кашамат?
Бошад, ки шабе ба байт-ул-аҳзон кашамат
Аз чоки даруни дар дили вайрон кашамат,
В-онгоҳ зи дил ба хилвати ҷон кашамат.
17. Дил нест, ки дар зулфи парешони ту нест,
Ҷон нест, ки саргаштаи ҳиҷрони ту нест.
Гӯӣ, ки дилат з-они ман аст, они ту нест,
Ҷон они ман аст, гӯиё ҷони ту нест.
18. Дар ҷоми булӯрин маи ҳамчун ёқут,
Гар ёбам, созам шабу рӯз онро қут.
То дар фалаки пиру сипеҳри фартут,
Чун ҳар ду шавад ҳавосу ақлам мабҳут.
19. Заъфамро он миёни чун мӯ боис,
Қатламро он турраи ҳинду боис,
Умрамро он қомати дилчӯ боис,
Ҷонамро он лаъли сухангӯ боис.
20. Чашмат, ки тариқи сеҳр аз ӯ ёфт ривоҷ,
Аз Бобилу Кашмир ҳамегирад боҷ.
Айёрсифат рабуда гоҳи тороҷ,
Аз танҳо сар чунон, ки аз сарҳо тоҷ.
21. Соқӣ, ба мани ғамзада пеш ор қадаҳ,
Ҳарчанд бувад бузург, бардор қадаҳ,
Гар з-он ки бувад сипеҳри даввор қадаҳ,
Дар як-ду кашидан кунам нигунсор қадаҳ.
22. Дар ишқ мабош пеши ҷонон густох,
Чун банда бувад ба назду султон густох,
Аз дӯст чу васл ёфт натвон густох,
Оқил ба адаб бошаду нодон густох.
23. Дар ошиқӣ он кас, ки муҷаррад бошад,
Беҳ з-он ки ба ақлу ҳуш муқайяд бошад,
Он, к-ӯ зи қабул дам занад, рад бошад,
В-ар даъвии некуӣ кунад бад бошад.
24. Ту н-омадию меҳри фалак ҷилва намуд,
Ту рафтию меҳр бувад бар чархи кабуд.
Ояд ба рухам хуни дил аз дида фуруд,
Аз омадани дери ту в-аз рафтани зуд.
25. Омад ба мани хаста зи дилбар коғаз,
Аз масъалаи вафо муҳаррар коғаз,
Гирён мондам, чу дида раҳбар коғаз,
Чун ашки равон фурӯ шудам дар коғаз.
26. Омад ба чаман қофилаи боди баҳор,
Аз сунбули тар нофаи Чин баста ба бор,
Аз ғунча, ки карда ҳазза наргис изҳор,
Гӯё ки ба чашмаш зи раҳат баст ғубор.
27. Ҷоно, дастат як дамам аз дӯш мабар,
Дар нукта даҳони худам аз гӯш мабар,
Рух аз руху гарданам зи оғӯш мабар,
Аз ҷисмам рӯҳу аз танам ҳуш мабар.
28. Соқӣ, на зи оби талх, к-аз оташи тез,
Як ратли гарон сӯи ман овар, бархез!
Гар з-он ки зи тавбаат шавам узрангез,
Андоз ба остину дар ҳалқам рез.
29. Соқӣ, ба қадаҳ маи тарабнок андоз,
Акси руҳи пок дар маи пок андоз,
Бас шӯру шағаб бар мани бебок андоз,
3-он ғулғула дар гунбади афлок андоз.
30. Рафтию ба ҷисмам аз ту тобаст ҳанӯз,
Чашмам зи хаёли ту пуробаст ҳанӯз,
Тан з-оташи ишқи ту кабобаст ҳанӯз,
Боз о, ки дил аз ғамат харобаст ҳанӯз,
31. Рафтию дил аз ғамат фигор аст ҳанӯз,
В-аз шавқи ту чашм ашкбор аст ҳанӯз,
Во гард, ки ҷон зи ҳаҷр зор аст ҳанӯз,
Боз о, ки дил дар интизор аст ҳанӯз.
32. Ёрам нашуд онбути париваш ҳаргиз,
3-ӯ шод нагашт ин дили ғамкаш ҳаргиз,
Бе ӯ зи дамам кам нашуд оташ ҳаргиз,
Яъни назадам боди дами х(в)аш ҳаргиз.
33. Дорам зи вуҷуди худ парешонию бас,
В-аз ҷумлаи кардаҳо пушаймонию бас,
Аз ақл насибам шуда нодонию бас,
Бар нодонии хеш ҳайронию бас.
34. Он рӯй, ки авҷи ҳусн шуд ҷилвагаҳаш,
Наззора намудаам зи зулфи сияҳаш,
Нисбат натавон кард ба хуршеду маҳаш,
3-он рӯ, ки назар фикандаам таҳ ба таҳаш.
35. Хоҳӣ, ки бадат рӯ надиҳад, хушхӯ бош!
Бо аҳл дур кун, якдилу якрӯ бош!
Ҳар сӯ, ки равад халқ, ту дигар сӯ бош!
Яъне ки мабош бо касу бо ӯ бош!
36. Ҳар чиз расад зи аҳли даврон махурӯш,
В-аз қисми азал зиёдаро беш макӯш,
Барбанд зи ношуниданӣ рахнаи гӯш,
В-аз ҳарчи нагуфтанӣ, забон дор хомӯш.
37. Хоҳӣ, ки ба хосагони Ҳақ гардӣ хос,
Аввал зи авом хешро соз халос.
В-он гоҳ даро ба роҳи сидқи ихлос,
То хос кунандату пазиранд хавос.
38. Хоҳӣ, ки туро расад зи дарвешон файз,
Ту низ расон зи худ ба эшон файз.
Ин гуна гарат расад ба дилрешон файз,
Шояд ки туро даррасад аз эшон файз.
39. Э дил, ту магӯ, ки мушки ноб аст он хат,
3-он рӯ, ки зи ранг дар ҳиҷоб аст он хат,
К-аз шом рақам бар офтоб аст он хат,
Не-не, ғалатам, нақш дар об аст он хат.
40. Эй, аз ту даруни нотавонамро ҳаз,
В-аз ҳусни ту чашми хунфишонамро ҳаз,
Аз қадди хушат руҳу равонамро ҳаз,
В-аз лаъли равонбахши ту ҷонамро ҳаз.
41. Дар рӯзи ҷудоӣ ғами дилсӯзи видоъ,
В-он оташи ҳаҷри шӯълаафрӯзи видоъ,
Сад ғуссаи муҳлики ғамандӯзи видоъ,
Нобуд намуданд маро рӯзи видоъ.
42. То шуд ба дарун оташи ҳиҷрон воқеъ,
В-он гаҳ зи бурунам ашки ғалтон воқеъ,
Шуд саъй бад-он чи буд имкон воқеъ,
Он шӯъла ба об кушта натвон воқеъ.
43. Эй з-оташи савдои ту доғам бар доғ,
Дар шоми ғам аз сипеҳрам афзунтар доғ,
Бигзашта дарун ҳам аз бурунам ҳар доғ,
Оё ба куҷо ниҳӣ кунун дигар доғ?
44. Эй, қатли маро кашида мижгонат саф,
Ҳар тире аз он ҷони маро карда ҳадаф,
Ҷуз он ки дар он варта шавад умр талаф,
3-он саф натавон рафт бурун ҳеҷ тараф.
45. Ёрон чу кашанд дар баҳорон маи соф,
Ман гарчи зи зӯҳду тавба беш орам лоф,
Дорандам агарчи май бад-он ҳарза маоф,
Дар олами ёрӣ набувад аз инсоф.
46. Муҳлик бувад, эй рафиқ, айёми фироқ,
Омехта заҳри ҳаҷр дар ҷоми фироқ.
Гар субҳи висолам дамад аз шоми фироқ,
Номам мабар, ар дигар барам номи фироқ.
47. То монд қазо бар сари ман афсари ишқ,
Дар баҳри дилам сохт ниҳон гавҳари ишқ,
3-он афсарам афтод ба каф кишвари ишқ,
3-он гавҳарам афрӯхт ба дил ахгари ишқ.
48. Дар дайри муғон муғбачагони чолок,
Карданд маро ба бода масту бебок,
Махмуриям афканд чу бар хок ҳалок,
В-он гаҳ нагирифтанд ба май хирқаи чок,
49. Эй соқии шанг, деҳ маи оташранг,
К-ӯ об кунад агар чакониш ба санг,
Афтода гарон санги ғамам дар дили танг,
Шояд сабӯкаш кунам бад-ин ҳилаву ранг.
50. Дар оташи ишқ ҷисму ҷонам маҳу сол,
Он навъ расонад варзиши худ ба камол.
К-андар дӯзах агар фитам бошад ҳол,
К-аз дӯзахи ҳаҷр сӯи фирдавси висол.
51. Сарришта зи аҳли зуҳд бигсил, эй дил,
Дар дайри фано бисоз манзил, эй дил,
Ҷуз мутрибу май маҷӯй ҳосил, эй дил,
Як-як гуфтам, гӯш кун, эй дил, эй дил!
52. Огоҳ нагаштам, ки дар ин дайр киям,
Ё худ чиям в-аз чияму баҳри чиям?
Маълумам не, ки одамӣ ё заминам,
Бо хоки замин зи ман чӣ сон одамиям?
53. Аз меҳнати ошиқӣ ба ҷонам, чӣ кунам?
Девонаву расвои ҷаҳонам, чӣ кунам?
Сабр аст маро чораву донам, чӣ кунам?
Донам чӣ кунам, чун натавонам, чӣ кунам?
54. Эй, хоки ту тарфи кулаҳи подшаҳон,
3-он рӯ, ки туӣ подшаҳи каҷкулаҳон.
Барқе зи рухат бар хаси ин ҷисми ҷаҳон,
В-аз кашмакаши аҳли ҷаҳонам бираҳон.
55. Эй дил, рӯзат тира шуд аз аҳли замон,
3-он сон, ки бувад шабат ҳамон, рӯз ҳамон.
Аз ҷабри замон чу як замон нест амон,
Гар хоҳӣ амон, ҷоми май аз даст намон.
56. Дар ҳаҷр макӯш, эй парипайкари ман,
Андеш зи сӯзи дили ғампарвари ман,
Дӣ чун нафасе дур шудӣ аз бари ман,
Рӯҳ аз тани ман париду ақл аз сари маи.
57. То субҳ аён кунад зиё шамъи Хутан,
То рӯз бувад чароғи хур шаъшаъазан
То шом бувад машъали маҳ нурафкан,
Ё Раб, ки бувад чароғи умрат равшан.
58. Як шом гар он шамъи саодатпартав,
Дорад маи кӯҳнаам ба дайр аз сари нав,
Аз фикри хумори субҳи ӯ ранҷа машав,
Гар баҳри ваям, ҷон гараву ҷома гарав.
59. Майхона, ки ҷоми лаълнок аст, дурд,
Мастон аз ишқ ҷомачок аст, дурд,
Ғам нест, зи ғам он ки ҳалок аст, дурд,
Ҳар қатра зи май чу ҷони пок аст, дурд.
60. То даст ба домани яке кӯҳи шукӯҳ,
Маҳкам кардам, дилам шуд аз ғусса сутӯҳ.
Хоҳам, ки фишонда остин бар анбӯҳ,
Ин дам гирам ба коми дил домани кӯҳ.
61. Дар фақр ҳар он чи дар сарат ҳаст, бинеҳ,
В-он чиз бувад андар кафу дар киса, бидеҳ.
В-он гаҳ коре, ки з-ин ду бошад ба даме(ҳ),
Он шуд, ки зи ҳар чи оядат пеш, маҷеҳ.
62. Аз фикри муҳол, эй дили девона,
Хоҳӣ ба ту ҳамхона шавад ҷонона.
Он рашки парӣ чун шавадат ҳамхона,
Чун хона туро нест ба ҷуз вайрона.
63. Эй рӯи ту, кавкаби ҷаҳонорое,
В-эй бӯи ту ашҳаби равоносое,
Бе мӯи ту, ё Раб, чунон фарсое,
Гесӯи ту чун шаби фиғонафзое.
64. Гар заҳри ғамам кунад ҳалок, эй соқӣ,
Тарёки маям диҳӣ, чӣ бок, эй соқӣ?
Дил шуд чу зи тавба ҷурмнок, эй соқӣ,
Он ҷурм ба бода шӯй пок, эй соқӣ!
65. Дар дайр гарат ҳавост нӯшидани май,
Бо муғбачагон ба лаҳни чангу дафу най.
Мумкин набувад агарчи бошӣ Ҷаму Кай,
Бе ҳиммати пири дайру бе рухсати вай.
66. Пуршӯхӣ аз ин ишвагарон, эй соқӣ,
Пинҳонӣ ҳастам нигарон, эй соқӣ,
Пур соз сабук ратли гарон, эй соқӣ,
Беҳушам кун чун дигарон, эй соқӣ.
67. Дар майкадаи ринду шон, эй соқӣ,
Бурданд чу маро кашон-кашон, эй соқӣ,
Хоҳӣ, ки шавам зи майкашон, эй соқӣ,
3-он май, ки кашӣ, ба ман чашон, эй соқӣ.
68. Дар фасли хазон барги разон, эй соқӣ,
Шуд коргаҳи рангразон, эй соқӣ,
3-он май, ки хӯрӣ, диҳам аз он, эй соқӣ,
То нӯшам аз он мазон-мазон, эй соқӣ.
69. То моили ҷоҳи олами дун бошӣ,
Ҳар лаҳза чу зи андӯҳ дигаргун бошӣ,
Хоҳӣ зи Ҷаму Сикандар афзун бошӣ,
Бе Оинаву Ҷом, бигӯ, чун бошӣ?
70. То сокини кӯи бенишонӣ нашавӣ,
Шоистаи асрори ниҳонӣ нашавӣ,
Мақрун ба ҳаёти ҷовидонӣ нашавӣ,
То аз асари вуҷуд фонӣ нашавӣ.
71. Эй, он ки дар ин дайри фано дар бандӣ,
Бар худ тааби роҳи бақо барбандӣ!
Бо ҷоҳи ҷаҳони бевафо хурсандӣ,
Гар шоҳи замонаӣ, ки ҳоҷатмандӣ.
72. Лоф аз дониш нест ба ҷуз нодонӣ,
Донистани ҷаҳл илм шуд, то донӣ,
Мушкил ба худат кор чаро гардонӣ,
Чун бошад як нею ҳазор осонӣ.
«ДЕВОНИ ФОНИЙ»ДАН ТАРЖИМАЛАР
МУХТАРАЪ
Лаълингки наботу суханинг оби ҳаётдур,
Лабларда учуқ бизлара бир ҳабби наботдур.
Майхонани ташлаб ҳаракат масжида йўқтур,
Майхонада чун муғбача ширин ҳаракотдур.
Меҳробни қўйиб ўзни харобот сари урдим,
Ким кечса ўзидин яна майхона нажотдур.
У ҳури паризодки, бор жумла сифотлар,
Билмон, насаби ҳурми ё одамизотдур.
Мушкин каби зулфи, не ажаб, ҳинду кўринмиш,
Ҳам Қадру Баротдин биза ортиқки сифотдур.
Ким ҳодиса чақмоғига собит эса тоғдек,
Бор гавҳари мақсуди агар дилда саботдур.
Ким жаннати Фирдавс йўлин излади роғиб,
Жаннат йўли Фонийга хиёбони Ҳиротдур.
ТАТАББУЪИ БАЪЗИ АЪИЗЗА
Абри найсон соясида кечалар ёнмиш шарор,
Ё баҳор лашкарлари ёққан оловдир лолазор.
Ёки лола шуъласидин кўкка ўрларми булут,
Ё магар эргаштириб абрин келурми навбаҳор.
Лоланинг ҳованчасида янчди мушкин бул ҳаво,
Эҳтимол саҳро тарафнинг лоласида мушк бор.
Лола Парвез тожидурким чарх барбод айламиш,
Бундин ортиқ топмас ибрат ҳеч жаҳонда тождор.
Жоми Жамшид қолди бўм-бўш бўлса ҳам ишратфизой,
Жому Жамдин йўқ нишон, соқий, шукрким бода ёр.
Лоларанг май хуштурурким лоларў дилбар ила
Базми май айёми бўлса, бўлса атроф лолазор.
Лоларўнинг ҳажридин кўнглимда қолди бир сиёҳ,
Лолалар доғи каби кўнглим бу кунким доғдор.
Бу замон аҳлида ҳам йўқ лоладек бўйи вафо,
Қора кўнгул бул улусдин чекиниб бўлғил канор.
Фониё, чун лолазор умри шитоб бўлди фано,
Узма лабни лоларанг бул жомдин беихтиёр.
МУХТАРАЪ
Бўлса бир олам манга, бул аҳли олам бўлмаса,
Олам аҳлин ғамларидин дилда ҳеч ғам бўлмаса.
Нотавонлар кўз ёшидин қатлима сел келмаса,
Кечалар оҳдин ғариблар усти мотам бўлмаса.
Бу фалак бедодидин кўнгил уйи дард билмаса,
Бу ситамлар захмидин бечора одам бўлмаса.
На париру хайлида бор одамийликдин нишон,
Девсифат одамлари ҳам менга ҳамдам бўлмаса.
Орзу топмоқ истадинг, майхонага бургил йўлинг,
Ичма май кўҳна сафолдин косаи Жам бўлмаса.
Лаъл монанд майга боқсанг софу шаффоф сатҳида,
Не ажабким, тўнкарилган осмон ҳам бўлмаса.
Майни шундай сипқар эй, жом осмондек бўлса ҳам,
Худди дўзахдек тубида қатраи нам бўлмаса.
Тарк қилсин хотиримни бу жаҳоннинг ташвиши,
Ул фано саҳросидин ҳам хотирим кам бўлмаса.
Фониё, андеша қил ўйлашдин олам ҳолатин,
Кошки идрок ечмаган асрори мубҳам бўлмаса.
ТАТАББУЪИ ХОЖА
Келди хабар висолидин дилда бироқ қарор йўқ,
Ҳар нафасим нидо маним, илкимда ихтиёр йўқ?
Телбанамо бу ишқима изла шифо, ҳаким, бу кун,
Қўлга кишан бўлодиғон зулфи каманд ёр йўқ?
Мен ишониб юрар эдим, келса бало ақл-ку бор
Ишқ ғами сипоҳидин ақлима эътибор йўқ?
Келса гулим хуш бўй ила равза эрур бу базмимиз,
Мутриби хуш наво қани? Косада хушгувор йўқ ?
Пири муғон тўкар агар хок сари шаробдин,
Ташна бўлиб маним каби майкада хокисор йўқ?
Ҳажр тикону, хаси-ла тўлди кўнгилнинг хонаси,
Васлига зормен нечун оташи гулузор йўқ?
Келгуси йил кимам бизи ёдга олар, буюр шароб!
Йил ўтди, дўстлар қани, кечаги бахтиёр йўқ?
Шарҳи фироқни сўрмагил, қайси йўсинда ёзайин?
Чекса рақам ҳаётидин ёзгали ҳеч мадор йўқ?
Лофи фанони урмагил, Фоний, агар дилингда ўт
Ёнмаса ул фиғонлару кўздаги ёш бекор, йўқ?
ТАТАББУЪИ СУЛТОН УЛ ФУСАҲО ҲУСАЙНИ
Сен томон дил борадур, жисмим нишоне қоладур,
Қуш учуб кетса магарким, ошиёне қоладур.
Ишқидин овораман, мулки ватандин холиман,
Хонумоним кетадур, бехонумоне қоладур.
Ҳажрида бўлдим адолар, мақсади қатлим ҳануз,
Кетди жоним, лек жонондин гумоне қоладур.
Ташладим ўзни итингға, бир емиш бўлсам эди,
Гар аёқ остида қақшаб устихоне қоладур.
Хаста ҳолим кўргали боқсанг агарким йўл тараф,
Остона узра ўлган нотавоне қоладур.
Сарви қомат хотири долдек танамга бир асо,
Хотиримда шўхнинг ишқи ниҳоне қоладур.
Эмди Фоний қолди дўстсиз бул адам саҳросида,
Хаста-ю ношуд итисиз корвоне қоладур.
ДАР ТАВРИ ХОЖА
Моҳ титраб базми субҳдин кўринур масту хароб,
Гўйиё шарқдин қулаб чиққан кабидир офтоб.
Анжуман аҳли самоға сочилур кавкаб киби,
Кўзлари наргис кўзидек субҳидамда масти хоб.
Ул менга ғавғо қилур мастлик ила тинмай саҳар,
Қаҳр ҳам лутфлар тузиб бундоқ шиор қилди хитоб.
« Сен ки, эй, хос базмидин айро юрар бир бандасен,
Ёки бахтинг йўқлигидин юз тутар сенга азоб.
Қатл тиғи бирла чопгаймен бошингни, токи сен
Ер юзин қонинг билан ювсанг-да бўлғайдир савоб.
Субҳидамда дўст ила ичганда бода сен ниҳон,
Ёки бизнинг базмимиздин ўзни қилдинг ижтиноб ? »
Изтироб турди танамда ерга босдим юзни мен,
Тилга сўзлар келса ҳамки қўрқамен топмай жавоб.
Кўрди, аҳволим забун, келди туриб ёнимга моҳ,
Ханда айлаб олди соқийдин ки жом, барқи шароб.
Дерки : « Эй, Фоний, қўлимдин майни ол, нўш айлагил»,
Ичдиму мулки адам сориға юз тутдим шитоб.
МУХТАРАЪ
Ҳар чамандин изладим, сарви хиромон йўқ экан,
Йиғладим шиддат билан, гулбарги хандон йўқ экан.
Боғ аро боқдим ҳавасманд абри найсон сингари,
Нолаю афғон чекардин ўзга имкон йўқ экан.
Сабру тоқат ҳаддига чорлаб кўнгилни қистадим,
Лек ҳижрон ғамларидин яхшироқ шон йўқ экан.
Нотавонлиқ теграсига дилни тортар изтироб,
Сабру тоқатга манимдек эпсиз инсон йўқ экан.
Масканимга дам ба дам қайтмоққа чора изладим,
Беқарор, дилгир дилимда қатъият, жон йўқ экан.
Бул ниҳон ишқим сиридин топди айғоқчи хабар,
Асрамак жонимни мушкул, фурсату он йўқ экан.
Ул парининг ҳажрида Фонийга маъзур рашк ҳам,
Ман каби девонага бўлгувчи ҳайрон йўқ экан.
АЙЗАН
Бир жом тўла май истаб майхонага боргайман,
Ҳеч ташқари чиқмасдан паймонага боргайман.
Шайхлар муножотда, риндлар хароботда,
Истаб сени байтуллоҳ, бутхонага боргайман.
Майхонада сархуш, маст, тондим-ку ўзимдин, бас,
Мардона фиғон тортиб мастонага боргайман.
Май жоми манга қотил, мақсуди бўлар ҳосил,
Гар ёр қадаҳ тутса остонага боргайман.
Минбарга чиқиб воиз, мақтанди беҳишт боис,
Афсонани тинглаб мен хобхонага боргайман.
Ёрим гулу бўстоним, ҳам шамъи шабистоним,
Парвона-ю булбулман, ўтхонага боргайман.
Фоний, тила хорлиқни, ундан-да хароблиқни,
Маъмур киши мендурмен, вайронага боргайман.
ДАР ТАВРИ МАХДУМ
Нигорим турку тожикдур, қилур юз хона вайрона,
Аё, кирпиклари тожиквашу ҳам чашми туркона.
Муродим доимо сурмак нигорим сочига кўзни,
Фақат кирпикларим қодир тароқ бўлмоққа шоёна.
Қаноту қуйриғи ҳам дил қушининг кечалар куйгай,
Ахир, шамъ теграсида тунлари парвона-парвона.
Дилимнинг ишқ биносига эшикдир дарзи кўксимнинг,
Алифдирким эшик ёни, текис хатларки — дандона.
Фақир девор тагига борди истаб соя-салқинлар,
Қулаб тушмиш бу оҳимнинг намидин сақфи кошона.
Муғон дайрига бор, эй шайх, агар хилват қоронғудир,
Шароби арғувон бирла чароғон кунжи майхона.
Санам зуннор ила боғлар белимни хўб, гуноҳкормен,
Гуноҳимдин агар кечса динимдир совға – шукрона .
Агар риндга узатсанг бир пиёла май, менга жом тут,
Кўнгулни овламоқ бўлдинг, дуруст, бер жоми паймона.
Насиҳат қилма Фонийга, ақлдан бўлмагай бу иш,
Ки девона ишига ким қўшилди – бўлди девона.
Ҳабибулло Саид Ғани таржималари
* * *
Дил кетиб кўйингга, жисм ундан нишон қолгусидир,
Қушки парвоз этса, ундан ошён қолгусидир.
Мен Ватандан айрилиб, оввораман кўйинг аро,
Хонумон қўлдан кетиб, бехонумон қолгусидир.
Ҳажрида ўлсам-да, қатлим қасдидадир у ҳануз,
Кетди жон, жонон дилида лек гумон қолгусидир.
Бўлсин озиқ деб итинг олдига ўзни ташласам,
Шодман, гарчи танимдан устухон қолгусидир.
Кўргали ожизлигимни эшигингга сол назар:
Боши остонангда ётган нотавон қолгусидир.
Сарв қаддингнинг хаёли хам бу жисмимга асо,
Кекса бошимда муҳаббат навқирон қолгусидир.
Дўсту ёрдан айрилиб Фоний бу йўқлик даштида,
Ожиз итдек корвондан бегумон қолгусидир.
* * *
Кундузи ҳажринг ғамидан ошди ранжу кулфатим,
Қолмади тунларда нола айламоққа қувватим.
Дил бўлар бетоқат ўзим кўрганимда юзини,
Ўзгаларнинг кўрганига қандай етсин тоқатим.
Ҳуснига ҳайронлигим бўлган билан ҳаддан зиёд,
Ҳуснидан кўп бу қадар ошиқлигимга ҳайратим.
“Бир кўриб юзини, – дерсан, – қолмади нега ҳушим”,
Ихтиёрим йўқ ўзимда, бу қадимий одатим.
Кечалар ишқ доғи кўп кўнглимни куйдирган эди,
Бу кеча куйдирди қаттиқ аммо доғи фурқатим.
Яхши элдан менга ваҳшийи биёбон суҳбати,
Бўлдим-эй, ваҳший умрдан борлигига ваҳшатим.
Кўрдим инсон аҳлидан кўп ноинсонлик, етар,
Бўлса-да кўздек яқин, нохуш улар-ла суҳбатим.
Соқиё, бахш эт ҳаёт менга тутиб бир жом шароб,
Юксалишга то фалак авжига мойил ҳимматим.
Бевафодирлар замон аҳлию мен аҳли вафо,
Фониё, бас, қандайин бўлсин уларга нисбатим.
* * *
Бир кўнгил йўқки, кўзининг жабридан бемор эмас,
Ёки кўзки, дил ғамидан то саҳар бедор эмас.
Гар фалак ҳаддан зиёд жабру жафо айлар, бироқ,
Кўнгли қаттиқ ёр каби жабру жафоси бор эмас.
Васли хосларга насиб, ғам кунжию кўнглим қуши,
Бор экан вайрона, бойқушга макон гулзор эмас.
Ишқ аро Фарҳоду Мажнунга менинг йўқ нисбатим,
Чунки ақл аҳли билан девоналар ҳамкор эмас.
Кечалар ҳижрон азоби ишқидан бездирса ҳам,
Қилмишимдан то саҳар иш ғайри истиғфор эмас.
Сўрма мендан зуҳду динни, ғам ипи бўйнимдадир,
Бил, бу, эй майхона ринди, риштаи зуннор эмас.
Эй рақиб, йўқ бўлди Фоний кўйида тортиб жафо,
Торт қўлингни, энди у аввалгидек ҳушёр эмас.
* * *
Бўлса бир оламки, унда аҳли олам бўлмаса,
Аҳли оламнинг жафою жабридан ғам бўлмаса.
Ҳеч асирлар ашкидан ўлим тўфони кундузи,
Ҳеч ғариблар оҳидан тунларда мотам бўлмаса.
Ҳеч фалак бедодидан диллараро минг бир алам,
Ҳеч ситам шамширидан минг бир яра ҳам бўлмаса.
Ҳеч парилар аҳлидан ноодамийлик шеваси,
Ҳеч кишида аждаҳо феъли мужассам бўлмаса.
Бу ҳавас рўёбга чиқсин, эй кўнгил, майхона бор,
Унда йўқ бир кўҳна сополки, Жоми Жам бўлмаса.
Қуй қизил майни, сафосидан бу феруза фалак,
Остин-устун бўлса-да, соз ишратинг кам бўлмаса.
У фалакнинг жоми бўлса-да, симир охиргача,
Яхши дўзахнинг тубидек остида нам бўлмаса.
Хотирингдан яхшию ёмон ғами бўлса унут,
Кошки ғам ҳатто тасаввурингда бир дам бўлмаса.
Олам аҳволини ўйлаб, чекма ғам Фоний сира,
Бир муаммо йўқки, ақл аҳлига мубҳам бўлмаса.
* * *
Мен яна муғ дайрига оҳу фиғон келтирдим-эй,
Додга оҳимдан жаҳонни бегумон келтирдим-эй.
Ўтпарастлик қўл-оёғин боғлабон зуннор билан
Тавба айлаб, ўзни муғ дайри томон келтирдим-эй.
Қил бу расвога нима истар эсанг, эй муғбача,
Сенга мос кўйга солиб дилни буён келтирдим-эй.
Дайр пири лутфи ортиқдир гуноҳимдан менинг,
Бош уриб пойига, айбимга имон келтирдим-эй.
Тут қадаҳни тўлдириб, шармандаликнинг зўридан,
Хам этиб бошимни, соқий, бу замон келтирдим-эй.
Ном-нишондан гарчи озодман, муҳаббат доғидан
Мен жигарга бенишонликдан нишон келтирдим-эй.
Дайр пири севги сирини ёйиб бўлмас, деди,
Қандай айтай, Фониё, юз достон келтирдим-эй.
РУБОИЙЛАР
1
Тундан қиламан тошта қадар зорликлар,
Ҳадтсан ўгди танҳолигу беморликлар,
Юзланди фироқ туфайли душворликлар,
Эй ёр, қаёқда қолди ул ёрликлар?
2
Ўткинчи ҳавасларга экансан мафтун,
Ғам-ғуссадан озод эмассан бир кун,
Бўлмоқ эсанг Искандару Жамдан устун,
Жой ойинасисиз бу эмасдир мумкин.
3
То дилда кучу қуввату жон бор эрди,
То танда ҳаётдан нишон бор эрди,
Дил мойили ҳусни дилситон* бор эрди,
Жон волаи ошўби* жаҳон бор эрди.
_________
* Дилситон — дилбар, дилрабо: дилни олувчи, асир қилувчи.
* Ошўб — ғавго-тўполон, фитна, тартибсизлик. Ошўби жаҳон — жақонга фитна солувчи, фитнагар.
4
Зуҳд аҳлидан уз кўнгилни буткул, эй дил,
Қургил фано дайрида манзил, эй дил,
Мақсуд маю мутриб ила ҳосил, эй дил,
Бир-бир айтдим, қулоқ сол, эй дил, эй дил.
5
Эй дўст, ҳалокатлидир айёми фироқ,
Ҳижрон заҳарига қоришиқ жоми фироқ,
Туғдирса висол тонггини гар шоми фироқ,
Кечирма сира тутсам агар номи фироқ.
6
Давр эли жабр этса, кўтарма исён,
Кўн борига, йўқ туфайли бўлма сарсон,
Тинглаш керак эмасми — эшитма пинҳон,
Сўзлаш керак эмасми — гапирма бир он.
7
Аччиқ сув эмас, соқий, оловдан ўткир —
Чоғирни олиб, катта қадаҳга тўлдир,
Узримни қабул қилма, қошимга келтир,
Енгишта сол-у, сўнг оғзима қуй бир-бир…
8
Сенсиз мени(нг) сабримда фақат нуқсондир,
Кўнглимда ғамингдан алами ҳижрондир,
Жоним чекибон беҳуда ранж нолондир,
Бас, менда на сабр-у, на дил-у, на жондир.
9
Ёр кўйида токи бенишон бўлмассан,
Сен воқифи асрори ниҳон бўлмассан.
Жисминг унутиб, то ломакон бўлмассан,
Лойиқи ҳаёти жовидон бўлмассан.
10
Ғам заҳри агар қилса ҳалок, эй соқий,
Дафъ этсанг уни май-ла не бок*, эй соқий,
Дил тавбадан ўлди журмнок*, эй соқий,
Бода ила айла уни пок, эй соқий.
_________
* Бок — бу ерда: ажаб.
* Журмнок — гуноҳкор, айбдор.
Эргаш Очилов таржималари
* * *
Сенинг раъно қадинг ҳар жилваси бўлғай бало дилга,
Етар ҳар тола сочингдин шарар бу мубтало дилга.
Баҳор найсонларидин ғунча кўз очган каби, кўнглум
Очилғай шунча тез, ёғилса кўп тири жафо дилга.
Тонг отгач ишқ мавжидин ошар юз бора туғёним,
Агарчи манъ этурман кечалар бу бедаво дилга.
Дилу кўзим ҳалокат ёқасига етса ҳам, лекин
Кўзим мардумида қаддинг, бу зулмингму раво дилга.
Мени шод айлади ишқингки, сен гар қайга ўқ отсанг,
Тегар, албатта, кўзим ёки сийнамга ва ё дилга.
Вафо аҳли ҳамиша чеккуси озор афлокдин,
Севингум бевафо ёрдин агар етса жазо дилга.
Қуй, эй соқий, қилиб бир одамийлик каттакон жомда,
Замон нокасларидин ғуссалар бўлмиш-ку жо дилга.
Менга кўнглинг куйиб, дилбар, ки раҳм этгай эдинг, билсанг
Фироқингдин кўзимда не ва ё не муддао дилга.
Фано даштини тарк этсанг, ажаб эрмаски,
эй Фоний, Бақо бўстонининг хуш бўйидин етса жило дилга.
* * *
Эй гўзал, май оташидан юзларинг тоби бўлак,
Сув урар терлар қизиқ чеҳрангга, не оби бўлак.
Туш кўрибманким, тирилмишман лабинг болин сўриб,
Энди минг орзу қилурман келмагай хоби бўлак.
Ол дудоғинг маст этибдур, ўзга ҳеч вақт истамам
Не шароби лоларангу не майи ноби бўлак.
Қибладан ҳам юз ўгирган десалар майли, агар
Саждагоҳим қошларингдан бўлса меҳроби бўлак.
Гоҳида девоналикдан шод эрурман, чун менга
Сочларинг занжиридан йўқ ўзга қуллоби бўлак.
Тун хаёлинг бўлса меҳмон, сархуш ўлгум дамба-дам,
Ишқ дунёсида мендек борми бетоби бўлак.
Кўзларим равшан ҳамиша юзларингдан нур эмиб,
Фониё, бу юзга ўхшар қайси офтоби бўлак.
Қитъалар
Ёмонга яхшилик кам қилгил, аммо
Не имкон бўлса қўлда яхшига қил.
Агар лутфинг уларга айласанг тенг,
Ёмонга кўп бўлур, яхшига оз, бил.
* * *
Улуғлар шеърига Фоний назира
Ёзаркан, бу эмасдир худнамолик.
Улар диллар уйига соҳиб эрса,
Муроддир бунга у ерда гадолик.
* * *
Ёмон шахсдин бўлур гар яхши фарзанд,
Таажжуб ҳам таҳайюр қилмоғинг қўй.
Ахир, тошлар аро гавҳар топилгай,
Тиканлар ичра гул ҳам тарқатар бўй.
* * *
Сахий қўлида не бор, айлагай у
Камидан кам, кўпидан кўп эҳсон.
Чу дарё дуру кўза қатрайи сув,
Берурлар ҳар бири етгунча имкон.
Саховатли йиғилган неки бўлса,
Фақирларга хайр айлайди осон.
Сахий эрмас, жам этса молу дунё,
Бахилу ҳийлагардир ҳамда нодон.
Сахий улдурки, қўймай қўлда борин,
Берар ҳар кимга лозим бўлса ҳам жон.
* * *
Карамдин мард йигит мулки камаймас,
Ажин тушмас сахий юзига ундан.
Камиб қолмас сувини сочса дарё,
Таратса нур зари кетгайми кундан?
* * *
Не ҳолдир бу, муғанний куйлар-у лекин билиб бўлмас
Бу шеърнинг маънисин, чунки анинг сўзи эрур мубҳам.
Биров тинглаб, деди: «Бу шеър таниш, англолмадим аммо»,
Дедим: «Бу шеър менингдир, тўғриси, англолмадим мен ҳам».
* * *
Ҳамиша яхши шеър ёзмоқ маҳолдур,
Муяссар бўлмаган ҳеч кимга бу бахт.
Ёмону яхшиси гар тенг, ёмонмас,
Етишмоққа қилурлар кўпчилик аҳд.
Ёмонидин агарки яхшиси кўп,
Бу юздин бирга мумкин, қилса-да жаҳд.
* * *
Дунё саройида ҳар он бир карвон
Емак ва уйқуга қидиради жой.
Аммо муқим қолмас, чорлайди сафар,
Шу сабаб аталмиш у карвонсарой.
* * *
Олиму жоҳил гар инсон зотидандирлар, вале
Фарқи бордур осмондин ергача бу хайл аро.
Дур билан дўл ўхшагайлар бир-бирига зоҳиран,
Ул борур шоҳ тожиға, бул бўлғуси тупроққа жо.
Носир Муҳаммад таржималари
