Мен йигирма йилдан бери ёзаман ва ўша пайтда қанча олган бўлсам, ҳозир ҳам шунча оламан. Ҳамма нарсанинг нархи ошяпти, менинг даромадим эса ўзгаришсиз қоляпти. Биринчи ҳикоямни ёзганимда битта сўзим учун олган беш центга шоколад сотиб олишим мумкин эди. Сен шоколад сотиб олмаганингга анча бўлибди, шекилли, Уоррен?

Лоуренс Блок
БИР СЎЗГА МИНГ ДОЛЛАРДАН
Рус тилдан Дилшодбек Асқаров таржимаси

Лоуренс Блок — 1938 йилнинг 24 июнида АҚШда, Нью-Йорк штатининг Буффало шаҳрида туғилган. Детектив, саргузашт ва ишқий мавзудаги юздан ортиқ ҳикоя ва элликдан зиёд романлар муаллифи. Саргузашт-детектив йўналишидаги энг яхши асарлар учун таъсис этилган Эдгар По номидаги мукофотга сазовор бўлган. Асарлари асосида ўнлаб фильмлар суратга олинган.

Муҳаррирнинг исм-шарифи Уоррен Жукс эди. Бўйи баланд, бармоқлари узун, боқишлари жиддий. Чакка сочлари оқара бошлаган. У одатдагидек стол ортида, урф бўлган костюм-шимда ўтирарди. Треватен унинг олдида худди ҳозиргина инидан чиққан айиқдек кўринарди.

-Ўтир, Жим,-илжайди Жукс.-Сени кўришдан доимо хурсандман. Фақат «янги ҳикоя олиб келдим» дема. Сенга ҳайрон қоламан. Ҳикояни худди дарахтни силкитиб териб олаётгандек жуда тез олиб келасан. Фояни қаердан оласан? Менимча, бунақа саволларга жавоб беравериб чарчаган бўлсанг ҳам керак.

Треватен ҳақиқатан ҳам чарчаганди, лекин бир хил саволга жавоб бераверишдан эмас.
-Наҳотки?
-Сен билан охиргиси ҳақида гаплашгани келдим.
-Кеча бу ҳақда гаплашгандик-ку,-Жукснинг юзида ҳайрат ифодаси пайдо бўлди.-Телефонда. Ҳикоянг ёққанини, журналимизда босишимизни айтдим. Номи нима эди? Қандайдир сўз ўйини эди, эсимдан чиқиб қолибди.
-«Сиртмоқдаги жиноятчи»,-еслатди Треватен.
-Ҳа-ҳа. Ажойиб сарлавҳа, яхши сюжет ва моҳирона ифода. Муаммо нимада?
-Пулда,-деди Треватен.
-Пул керак бўлиб қолдими?-жилмайди муҳаррир.-Яхши, бугуноқ ҳисоб ёзиб бераман. Келаси ҳафтанинг бошида чекни оласан. Афсуски, бундан ортиқ ёрдам беролмайман.

-Мен пулнинг қачон тўланишини айтмаяпман,-деди Треватен.-Миқдорини айтмоқчиман. Ҳикоям учун қанчадан тўлайсан, Уоррен?
-Ҳар доимгидек. Унда нечта сўз бор? Уч мингтами?
-Уч ярим мингта. чта уйингга олиб бориб беришини икки кунлаб кутиб ўтирмайсан. чадан тўлаймиз, Жим. Доим шунақа тўлаганмиз. чадан бери ёзаман, Уоррен?
-Бир неча йилдан бери.
-Йигирма йилдан бери, Уоррен.
-Наҳотки?
-Ўтган ойда сенга биринчи ҳикоямни сотганимга йигирма йил бўлди. Икки минг икки юзта сўз бор эди. Менга бир юз ўн доллар тўлагансан.
-Нима, ёмонми?
-Мен йигирма йилдан бери ёзаман ва ўша пайтда қанча олган бўлсам, ҳозир ҳам шунча оламан. Ҳамма нарсанинг нархи ошяпти, менинг даромадим эса ўзгаришсиз қоляпти. Биринчи ҳикоямни ёзганимда битта сўзим учун олган беш центга шоколад сотиб олишим мумкин эди. Сен шоколад сотиб олмаганингга анча бўлибди, шекилли, Уоррен?

Жукс қорнига ишора қилди.
-Адашяпсан. Йигирма икки цент. Ўттиз беш центга олти ойдан кейин чиққан. Кейин эллик, олтмиш, етмиш беш бўлди. Ҳозир қанча туради?
-Бир доллар.
-Сен эса муаллифингга ҳали ҳам бир сўз учун беш центдан тўлаяпсан. Сенда виждон борми, Уоррен?

Жукс оғир уф тортди, столга тирсагини тираб, кафтларини бирлаштирди.
-Жим, сен бир нарсани унутиб қўйяпсан. Журнал ҳозир бундан йигирма йил олдингичалик даромад келтирмаяпти. Ростини айцам, ундан ҳам оз. Сен қоғознинг нархи қанчалик кўтарилиб кетганини биласанми? Қоғоз билан шоколадни солиштирадиган бўлсак, уларнинг нархи ўзгармаган дейиш мумкин. Босмахона харажатлари-чи? Тарқатиш харажатлари? Сенга эшитиш қизиқарсиз бўлган бошқа чиқимлар. Сен бир дона журнал бир доллар эканлигини кўриб бизни пулга кўмилиб кетишяпти деб ўйлайсан, аслида ундай эмас. Йигирма йил олдин бизга яхшироқ эди. Даромад зўр эди.

-Лекин битта нарсанинг, энг асосийсининг нархи ўзгармасдан қолди. ч, Жукс сўз қотди.
-Талаб ва таклиф, Жим.
-Нима, нима?
-Талаб ва таклиф деяпман. Мен учун журналга материал топиш қийин деб ўйлайсанми? Мана бу қўлёзмаларни кўряпсанми? Буларнинг ҳаммаси бугун келган. Ўнтадан тўққизта ҳикоя ҳаваскорлар томонидан ёзилган. Улар ижод намунаси журналда чиқиши учун қалам ҳақидан воз кечишга тайёр. Қолган ўн фоиз ҳикоя маҳоратли қаламкашларники, аммо улар ҳар бир сўзи учун беш центдан тўлаганимга ҳам хурсанд бўлишади. Қўлёзмаларини қайтармаганимга шукр қилишади. Сен эса, Жим, нима олиб келсанг ҳам сотиб оламан. Менга ҳикояларинг ёқади, аммо бу ягона сабаб эмас. Сен биз билан йигирма йилдан буён ишлайсан, биз эса қадрдонларимизни эъзозлаймиз. Сен нархни оширишимни хоҳлаяпсан, аммо бунинг иложи йўқ. Биз ҳеч кимга ҳар бир сўз учун беш центдан ортиқ тўламаймиз. Биринчидан, харажатни кўпайтиришга йўл қўёлмаймиз, иккинчидан муаллифларга кўп пул тўлашга зарурат ҳам йўқ. Нархни оширгандан кўра ҳикоянгни қайтариб берганим осонроқ. Бошқа иложим йўқ.

Треватен жим қолди. У яна бир нечта савол беришни ўйлади. Масалан, муҳаррирнинг ойлиги неча баробарга ошди. Аммо фойдаси йўқ эди. Унинг олдида иккита йўл бор эди: ҳар бир сўзи учун беш центдан ёзиш ёки умуман ёзмаслик. Жукс мунозарага нуқта қўйди.
-Албатта. Шунинг учун ҳар сафар ҳикоя олиб келганингда суюнаман. Бу журналда муҳаррир мен эканман, сенинг ҳар бир ҳикоянгни сотиб оламан.
-Энди…
-Биламан, ҳаммаси сенга боғлиқмас, Уоррен. Фақат, қадримга ачинаман.
-Яхши фикр,-бош силкиди Треватен.
-Албатта. Балки бошқа жанрда ёзиб кўрарсан? Фаолият доирасини кенгайтиришнинг кечи йўқ.
-Буниям ўйлаб кўраман,-деди Треватен.

«Бир сўз учун беш центдан».
«Бир сўзга минг доллардан».
Нимага у бир сўзи учун минг доллардан ололмайди? Нима учун ўзини бошқа соҳада синаб кўрмаслиги керак?
Нима учун?
-Уоррен? Маслаҳатингга амал қилдим.
-Яна битта ҳикоя ёздингми? Хурсандман.
-Йўқ. Ўзимни бошқа соҳада синаб кўрмоқчиман.
-Баракалла. Менимча, бу сенинг қўлингдан келади. Каттароқ нарсага қўл урдингми? Романми?
-Йўқ, жудаям қисқа.

Манба: www.biznestrener.uz

Lourens Blok
BIR SO’ZGA MING DOLLARDAN
Rus tildan Dilshodbek Asqarov tarjimasi

Lourens Blok — 1938 yilning 24 iyunida AQShda, N`yu-York shtatining Buffalo shahrida tug’ilgan. Detektiv, sarguzasht va ishqiy mavzudagi yuzdan ortiq hikoya va ellikdan ziyod romanlar muallifi. Sarguzasht-detektiv yo’nalishidagi eng yaxshi asarlar uchun ta’sis etilgan Edgar Po nomidagi mukofotga sazovor bo’lgan. Asarlari asosida o’nlab fil`mlar suratga olingan.

Muharrirning ism-sharifi Uorren Juks edi. Bo’yi baland, barmoqlari uzun, boqishlari jiddiy. Chakka sochlari oqara boshlagan. U odatdagidek stol ortida, urf bo’lgan kostyum-shimda o’tirardi. Trevaten uning oldida xuddi hozirgina inidan chiqqan ayiqdek ko’rinardi.

-O’tir, Jim,-iljaydi Juks.-Seni ko’rishdan doimo xursandman. Faqat «yangi hikoya olib keldim» dema. Senga hayron qolaman. Hikoyani xuddi daraxtni silkitib terib olayotgandek juda tez olib kelasan. Foyani qaerdan olasan? Menimcha, bunaqa savollarga javob beraverib charchagan bo’lsang ham kerak.

Trevaten haqiqatan ham charchagandi, lekin bir xil savolga javob beraverishdan emas.
-Nahotki?
-Sen bilan oxirgisi haqida gaplashgani keldim.
-Kecha bu haqda gaplashgandik-ku,-Juksning yuzida hayrat ifodasi paydo bo’ldi.-Telefonda. Hikoyang yoqqanini, jurnalimizda bosishimizni aytdim. Nomi nima edi? Qandaydir so’z o’yini edi, esimdan chiqib qolibdi.
-«Sirtmoqdagi jinoyatchi»,-yeslatdi Trevaten.
-Ha-ha. Ajoyib sarlavha, yaxshi syujet va mohirona ifoda. Muammo nimada?
-Pulda,-dedi Trevaten.
-Pul kerak bo’lib qoldimi?-jilmaydi muharrir.-Yaxshi, bugunoq hisob yozib beraman. Kelasi haftaning boshida chekni olasan. Afsuski, bundan ortiq yordam berolmayman.

-Men pulning qachon to’lanishini aytmayapman,-dedi Trevaten.-Miqdorini aytmoqchiman. Hikoyam uchun
qanchadan to’laysan, Uorren?
-Har doimgidek. Unda nechta so’z bor? Uch mingtami?
-Uch yarim mingta. chta uyingga olib borib berishini ikki kunlab kutib o’tirmaysan. chadan to’laymiz, Jim. Doim shunaqa to’laganmiz. chadan beri yozaman, Uorren?
-Bir necha yildan beri.
-Yigirma yildan beri, Uorren.
-Nahotki?
-O’tgan oyda senga birinchi hikoyamni sotganimga yigirma yil bo’ldi. Ikki ming ikki yuzta so’z bor edi. Menga bir yuz o’n dollar to’lagansan.
-Nima, yomonmi?
-Men yigirma yildan beri yozaman va o’sha paytda qancha olgan bo’lsam, hozir ham shuncha olaman. Hamma narsaning narxi oshyapti, mening daromadim esa o’zgarishsiz qolyapti. Birinchi hikoyamni yozganimda bitta so’zim uchun olgan besh sentga shokolad sotib olishim mumkin edi. Sen shokolad sotib olmaganingga ancha bo’libdi, shekilli, Uorren?

Juks qorniga ishora qildi.
-Adashyapsan. Yigirma ikki sent. O’ttiz besh sentga olti oydan keyin chiqqan. Keyin ellik, oltmish, yetmish besh bo’ldi. Hozir qancha turadi?
-Bir dollar.
-Sen esa muallifingga hali ham bir so’z uchun besh sentdan to’layapsan. Senda vijdon bormi, Uorren?

Juks og’ir uf tortdi, stolga tirsagini tirab, kaftlarini birlashtirdi.
-Jim, sen bir narsani unutib qo’yyapsan. Jurnal hozir bundan yigirma yil oldingichalik daromad keltirmayapti. Rostini aytsam, undan ham oz. Sen qog’ozning narxi qanchalik ko’tarilib ketganini bilasanmi? Qog’oz bilan shokoladni solishtiradigan bo’lsak, ularning narxi o’zgarmagan deyish mumkin. Bosmaxona xarajatlari-chi? Tarqatish xarajatlari? Senga eshitish qiziqarsiz bo’lgan boshqa chiqimlar. Sen bir dona jurnal bir dollar ekanligini ko’rib bizni pulga ko’milib ketishyapti deb o’ylaysan, aslida unday emas. Yigirma yil oldin bizga yaxshiroq edi. Daromad zo’r edi.

-Lekin bitta narsaning, eng asosiysining narxi o’zgarmasdan qoldi. ch, Juks so’z qotdi.
-Talab va taklif, Jim.
-Nima, nima?
-Talab va taklif deyapman. Men uchun jurnalga material topish qiyin deb o’ylaysanmi? Mana bu qo’lyozmalarni ko’ryapsanmi? Bularning hammasi bugun kelgan. O’ntadan to’qqizta hikoya havaskorlar tomonidan yozilgan. Ular ijod namunasi jurnalda chiqishi uchun qalam haqidan voz kechishga tayyor. Qolgan o’n foiz hikoya mahoratli qalamkashlarniki, ammo ular har bir so’zi uchun besh sentdan to’laganimga ham xursand bo’lishadi. Qo’lyozmalarini qaytarmaganimga shukr qilishadi. Sen esa, Jim, nima olib kelsang ham sotib olaman. Menga hikoyalaring yoqadi, ammo bu yagona sabab emas. Sen biz bilan yigirma yildan buyon ishlaysan, biz esa qadrdonlarimizni e’zozlaymiz. Sen narxni oshirishimni xohlayapsan, ammo buning iloji yo’q. Biz hech kimga har bir so’z uchun besh sentdan ortiq to’lamaymiz. Birinchidan, xarajatni ko’paytirishga yo’l qo’yolmaymiz, ikkinchidan mualliflarga ko’p pul to’lashga zarurat ham yo’q. Narxni oshirgandan ko’ra hikoyangni qaytarib berganim osonroq. Boshqa ilojim yo’q.

Trevaten jim qoldi. U yana bir nechta savol berishni o’yladi. Masalan, muharrirning oyligi necha barobarga oshdi. Ammo foydasi yo’q edi. Uning oldida ikkita yo’l bor edi: har bir so’zi uchun besh sentdan yozish yoki umuman yozmaslik. Juks munozaraga nuqta qo’ydi.
-Albatta. Shuning uchun har safar hikoya olib kelganingda suyunaman. Bu jurnalda muharrir men ekanman, sening har bir hikoyangni sotib olaman.
-Endi…
-Bilaman, hammasi senga bog’liqmas, Uorren. Faqat, qadrimga achinaman.
-Yaxshi fikr,-bosh silkidi Trevaten.
-Albatta. Balki boshqa janrda yozib ko’rarsan? Faoliyat doirasini kengaytirishning kechi yo’q.
-Buniyam o’ylab ko’raman,-dedi Trevaten.

«Bir so’z uchun besh sentdan».
«Bir so’zga ming dollardan».
Nimaga u bir so’zi uchun ming dollardan ololmaydi? Nima uchun o’zini boshqa sohada sinab ko’rmasligi kerak?
Nima uchun?
-Uorren? Maslahatingga amal qildim.
-Yana bitta hikoya yozdingmi? Xursandman.
-Yo’q. O’zimni boshqa sohada sinab ko’rmoqchiman.
-Barakalla. Menimcha, bu sening qo’lingdan keladi. Kattaroq narsaga qo’l urdingmi? Romanmi?
-Yo’q, judayam qisqa.

Manba: www.biznestrener.uz