27 сентябрь — Устоз Рауф Парфининг туғилган куни

   Рауф Парфи “Шеърият” номли верлибрида: “Сўзлар керак Бош Ҳарбларда яраланган, Бош ҳарфлардан яралган Сўзлар”, — дейди. Бу билан шоир адабиётнинг бош вазифасига урғу беради. Бош ҳарфлардан яралган сўзлар, бу – ЭРК, ИНСОН, ИЙМОН, ВАТАН, МИЛЛАТ, ҲАҚИҚАТ… Ва, айнан, шу тушунчалар йўлидаги кураш – “Бош Ҳарблар”дир. Рауф Парфи наздида адабиёт мана шундай катта ҳарфлардан яралган тушунчалар йўлидаги курашларга яраши керак.

Рауф Парфи
ЁШЛИК ШЕЪРЛАРИ

***

Кундуз ўйга чўмар. Тун яқин.
Осмон янглиғ оқшом шарпаси —
Олис уфқ сўнгида ёрқин
Куннинг қизил шоҳи пардаси.

Кечки қуёш турмаклар сочин,
Жозибали бўлар эртага!
Ана кўк ҳам маржонлар сочди —
Кенгликларнинг мовий эртагин.

Далаларда эсар шаббода,
Эгилади нозик чучмома,
Ялпизларнинг баргидан шода –
Шода шудринг жимгина томар.

Жозибали бўлар эртага.
Севги фасли асл ва бедоғ.
Кумуш ҳаволардан ўртиги
Гўзаллиги билан яшнар тоғ…

1958

ОЙДИНЛИК

Кундай ёруғ, тундай қора
Экан кўзларинг.
Усмон НОСИР
1.
Ой сузади. Музлаган кеча,
Қор уфурар.
Тумонатда бир юлдуз мунча
Ғамгин турар…

Ғуж-ғуж юлдуз, ой сузар холий,
Боқасанми?
Ишқ дарёси оқар хаёлий,
Оқасанми?

Нима келди шу дам ўйингга…
Ким у? Айт, ким?
Бечора ошиғинг кўйингга
Бандми, айтгин?

Ой сузади. Музлаган кеча,
Қор уфурар.
Туманларда бир юлдуз мунча
Ғамгин турар.

2.
Майли оқшом, майли қор,
Ой ёруғида
Сен порладинг, гўзалим,
Севги — руҳимда.

Ким яширди, ёлғизим,
Тунни кўзингга,
Қор сингари мусаффо
Кумуш юзингга?

Олисда ял-ял ёнган
У нима экан?
Юргин ўша томонга,
Эй, романтика.

Майли оқшом, майли қор,
Ой ёруғида
Сен порладинг, гўзалим,
Севги — руҳимда.

1960

“Чўли Ироқ”

Ерга туташ уфқ жимиллар,
Қумлоқларда карвон имиллар,
Туяларда ҳазин қўнғироқ:
Чўли Ироқ, чўли Ироқ –
Буюк Макка-Мадина имлар.

Поёни йўқ тумтайган саҳро
Узра хурмо ўсади танҳо,
Хурмо ости тип-тиниқ булоқ:
Чўли Ироқ, чўли Ироқ –
Юрак чаппак чалади чанқоқ.

Оҳ, беҳуда севинар карвон,
Одам учун энг ширин армон –
Ўша булоқ, қуриган бироқ,
Чўли Ироқ, чўли Ироқ,
Йўли йироқ, кўп ёмон…

1960

Она тил

Мой царь! Мой раб! Родной язык!
В. Брюсов.

На жозиба, на ажиб рангу,
Ва тириклик мафтунинг мангу,
Зар бер, мезбон, меҳмонинг ман-ку,
Шодон дамим, ғамим, она тил.

Гўдак экан, бўлгандим ҳайрон,
Баъзан бузиб сўзлаган замон,
Шунча фикр қиларми ниҳон,
Шодон дамим, ғамим, она тил.

Қулоғимга алллалар айтдинг,
Ширин-ширин яллалар айтдинг,
Бари ёдда сан налар айтдинг,
Шодон дамим, ғамим, она тил.

Навоийни ўзинг ҳимоя
Эта, сочдинг дур бениҳоя,
Олами лол, эй сахий доя,
Шодон дамим, ғамим, она тил.

Шаҳарларни қирғин қуритган,
Қаро тупроқ, минг афсус, ютган,
Асрлардан лекин бут ўтган,
Шодон дамим, ғамим, она тил.

Жанг-жадалда заҳрим, ҳамдамим,
Зимистонда энг порлоқ шамим,
Сен борсанки, йўқ менинг ғамим,
Шодон дамим, ғамим, она тил.

1961

***

Ширин ухлар тонг чоғи гўдак,
Ухлар гўдак ё тонг кўксида.
Ёки гўдак қучоғида тонг
Ухлар ширин ва осуда.

1962

***

Ғунчалар пуштиранг ва заъфар
Зангори япроқлар шаҳрида.
Ғунчалар орзумдек ҳар сафар
Ғунчалар қалбимнинг бағрида…

Қалбимнинг бағрида бир жаҳон
Ғаройиб эртаклар айтади.
Мен қайтиб келмасман ҳеч қачон,
Ғунчалар, албатта, қайтади.

1963

ИСИКАВА ТАКУБОКУ ХОТИРАСИГА

Ҳасратимнинг
Суюқ тошларидан
Даҳма қурмоқчиман
Ўзимга.
Ичида ўз жасадим бўлсин.

1963

* * *

Ёмғир эмас, марварид ёғар,
Ёмғир — кеча шаклинда бу он.
Сув сингари жилдираб оқар,
Кеча кечар шод ва беармон.

Баргларда рақс этар шаббода.
Ўйнар сабо шаклинда кеча,
Тун булутга кўтариб бода
Афсоналар айтар тонггача.

Танизорим игна учинда
Кўзларимда порлар қора нур.
Менга кеча ёмғир ичинда
Машъум хаёл каби кўринур,
Рухсорини ювган кечада
Мен билмаган яланғоч шуур.

1963

***

Деразамдан урилади қор,
Жаранглайди жарангсиз кумуш.
Деразамга урилади қор,
Қор сингари оппоқ бўлди туш.

Бир ажойиб қор ёғар бу кеч,
Учиб тушар менинг ёнимга…
Мен-ку сени ўйламасман ҳеч,
Сен тушасан аммо ёдимга…

1964

* * *

Мен ўткинчи, мен фақат меҳмон,
Даргоҳингда, эй туркий тилим
Менга бир шеър керак эй, мезбон,
Ёзилмаган шеър эрур дилим.

Айтгил нечун бунчалар қизиқ,
Эски жаҳон, бу эски жаҳон.
Бир шеър керак нон каби иссиқ.
Менга бир шеър керак, эй мезбон.

Мен ғарибман ва сен беомон,
Сен Қуёшсан, мен сўнган чироқ.
Қийнамагил мени, онажон.

Сен — абадий, мен — лаҳза, бироқ
Итоат эт менға шул замон,
Ё айлагил телбани тупроқ.

1964
***

Бу кун бир туш кўрдим. Тушимда
Бухорода юрган эмишман.
Юксак миноралар бошимда,
Оёқларим остида гулшан.

Бухорода юрган эмишман,
Мен-ла бирга юрармиш қуёш.
Эрир эмиш, оқар паришон
Муз асридан омон қолган тош.

Юксак миноралар бошимда
Менга ҳасад билан боқармиш.
Асрлар бир дамдай қаршимда
Зангор олов бўлиб оқармиш.

Оёқларим остида гулшан —
Қайноқ оловларнинг давоми…
Бухоро зангори гул ушлаб
Мени асир этди тамоман.

Ул айирди мени ҳушимдан —
Юрагимни курган эмишман…
Букун бир туш кўрдим. Тушимда
Бухорода юрган эмишман.

1964

***

Оғушига олар кундузни
Кундуз каби бу ёруғ кеча…
Кечаларнинг кечалик ёди
Аста тонгнинг майидан ичар.
Кузатиб қўй тунлар ёдини…

1964

* * *

Дарё мавжларига ёзилмиш ғазал,
Майсалар эгилиб ўқийдир китоб.
Шодланиб хандалар отар бир лаҳза,
Бир лаҳза оҳ тортиб қўядир офтоб.

Қамишлар шивирлар дарё томонда,
Кўкда оқ булутлар кезар бемажол.
Бир тирик нафосат борлиқ, жаҳонда,
Кимгадир эланар, қилар илтижо.

Бу қадар гўзаллик қайси очунда,
Бу қайси китобдир, кимнинг дафтари,
Кимнинг оламидир қилич учинда?

Қалтираб порлайдир бир чироқ ғариб,
Бир қушча сайрайдир руҳим ичинда,
Бир қушча йиғлайдир мени ахтариб.

1964

* * *

Дафтардан бир варақ боқади кулиб,
Бевафо келдингми яна бу фурсат.
Соат ҳам уринар қаҳрга тўлиб,
Йўқсан-ку, не учун келдинг, эй сурат?

Қаттиқроқ урпнар янада соат,
Янада буруқсаб ёнмоқда чироқ.
Тун қуши ўкириб қилар ибодат,
Деразам ортидан эгилиб шу чоқ.

Қорайиб ёнарсен зулмат йўлинда,
Юрагимда ёниб битган севгилим.
Ўчган хотиралар ўнгу сўлимда.

Дафтардан расмингни олганман юлиб,
Суратсиз шу варақ менинг қўлимда,
Суратсиз варақда сен борсан, гулим.

1964

* * *

Ҳаёт уммонида бир-бирин билмай,
Шундай, биз тўқнашиб қолдик дафъатан.
Ўзинг айт, не қилай, айтгил, не қилай,
Қандай айрилайин энди мен сандан?

Шўрпешона ишқни толега йўйиб,
Жимгина тақдирга берганимда тан.
Ишончу армонинг кўксимга ўйиб,
Довдир ҳаётимга кириб кетдинг сан.

Сенинг кўзларингга қилдим илтижо,
Бўлмай, деб энг сўнгги меҳрдан йироқ.
Инонгил, бу севги эмасди, асло.

Алданиб ўрганган дард эди бироқ.
Ўртада англанмас қисмат—муалло,
Ёлғизлик ошёни, абадий фироқ.

1964

* * *

Мен биламан, вужудинг бўзлар,
Бағринг ёнар саёқ ўғлингга.
Сени ўртар бир оғир сўзлар,
Ахтариб чиқарсан йўлимга.

Кўчаларга қарайсан ҳар зум,
Кечаларни оқлайсан, она.
Гуноҳкорман ёлғиз мен ўзим,
Яна мени оқлайсан, она.

Очиқ ётар токчада китоб,
Очиц ётар менинг дафтарим,
Унда кезар мангу изтироб.

Тубанликда ёсуман жари.
Шўрлик ўғлинг бир умр бетоб
Синган сози, синган ханжари.

1964

***

Айланиб тушар қор
йўлимга,
Қўлингни қўйгил, ёр,
қўлимга.

Сен қолдинг муҳр каби
лабимда,
Сен — бир дард асабий
қалбимда.

Кўзимга беркитай
ва лекин
Ёшдай оқиб кетма,
севиклим.

1964

***

Бир сўз бор
Беғубор тонг каби гўзал,
Тонг чоғи очилган ғунча каби,
Ғунчада шабнам каби мусаффо.
Ширин туйғуларнинг
Ширин фарзанди,
Осмон каби бепоён кўзлар севинчи янглиғ
Бир сўз бор.

Бир сўз бор.
Ҳақиқат сўзидан ҳам юксак
Ҳақиқатнинг ўзидан ҳам юксак,
Бир сўз бор…

1964

***

Балки ўчган эдим ёдингдан,
Ширин хаёлингни буздимми?
Лайло, Лайло, сенинг ёнингда
Япроқ каби кўрдим ўзимни,
Ширин хаёлингни буздимми?

Сени ўйлаб келмайдир уйқу —
Қора туннинг ўзга сеҳри бор.
Тушларимда топай деб гулрў,
Мен ухларман мангу, эҳтимол.
Гўзал тушлар тилайман, Лайло…

Яна пайдо бўлдинг йўлимда,
Яна йўлларингда бўзладим.
Бечора қалб сенинг қўлингда,
Кўзларингда менинг кўзларим.
Нечун пайдо бўлдинг йўлимда?..

1964

ЧИНГИЗ АЙТМАТОВ

Учқур отим оғир-оғир ҳансирар,
Ола кўзларига олам қоронғу.
Мендан тилсизгина бир нарса сўрар,
Ёлбориб фикримга термулади у.

Ажал, бошимизда кезма сарсари,
Йўлимизнп кесма, эй ёвуз шамол!
Узоқ-узоқлардан келамиз ҳориб,
Манзил ҳам ярқираб кўринди алҳол.

У манзил бағрида сўнгги йўқ сирлар,
Ташна дунё ётар ҳали ўксиниб,
Ўқчир отим ва тишлари ғижирлар,

Оҳиста тупроққа босар кўксини,
Унинг изтироби мени ғижимлар,
Унинг кўзларига кўмдим ўзимни…

1965

ҲАМЛЕТ

Сўлдирма! Дунёга шафқат ил, қизғон.
Шекспир

1. Фақат виждон билан ўртанар Ҳамлет,
Дониё зиндонга қараб турар лол.
Биз ҳам шу саҳнага тикиламиз тек,
Шундайин ўртайди қадимий савол.

Ҳамлет севгисига содиқ қоларди,
Садоқат нелигин биларди, бироқ
У ёлғиз вафони ёлғиз хоҳларди,
Эвоҳ, жафо ундан минг карра кўпроқ.

Шоир, етолмайсан унинг додига,
Ҳамлет юрагида алам ва кадар.
Етар… Офелия, қайт ҳаётингга.

Инонмоқ истарди сенга нақадар.
Инонмоқ истарди башар зотига,
Ундан кўрмасайди ёмонлик агар.

2. Бош эгиб тонглардан тонгларгача то
Виждон шевасига ташбеҳ излаймиз.
Одамда виждон ҳам бўлмасми, ҳатто!
Сўзлаймиз, жигархун бўлиб сўзлаймиз.

Сен, эй сен хилқатнинг ёвуз бандаси,
Не бало солгайсан маъсум бошларга,
Бўғилиб ётгандир виждонинг саси,
Бошингни ёрсанг-чи уриб тошларга…

Замондошим менинг, жафокаш Ҳамлет,
О, дўстим, дунёда хунхорларни кўр,
Ожиздир бу қалам, ожиз тасаввур.

Қонлар оқмоқдадир, сўнмоқдадир нур.
Турибсан-ку давр билан бетма-бет,
Наҳот изтиробда доим тафаккур?!

3. Буюк жиноятчи, буюк қаҳрамон,
Буюк асримизда кўрсанг-чи буни…
Етим қилмас мени муқаддас имон,
Собит орзуларим айтур ҳукмини.

Қара, қайлардадир ер рапги—шафақ,
Қариган қайғулар судранар ғижим.
Ҳамлет кўзларини юммоқда… фақат
Сесканиб, шакланиб тўлғонади жим.

Юмилган кўзларда бешумор очун,
Кўкарган лабларда айтмаган сўзи,
Сен-да кетарсанми, о, Ҳамлет нечун?

Кимларга ишониб кетарсан, дўстим.
Наҳот етар сенга Ёвузлик кучи?!
Йўқ, сени ўлдирди шоирнинг ўзи…

1965

* * *

1. Ясатиб қўйибдир сснга бир дунё,
Орзиқиб кутадир букун юрагим.
Менинг юрагимга келгил, марҳабо,
Менинг юрагимга келгил, малагим.

Ошиқлар бахтини топадир бунда,
Келгил, афсоналар айтмоқда боғлар.
Азиз бошинг узра ялтираб кунда,
Олтинга айланар куйчи япроқлар.

Меҳрибон елларнинг қанотларида,
Қани юр, борайлик лола тергали,
Ғаройиб гулларим бордир нарида.

Гулим, кўрмагансан умрингда ҳали,
Инон, от ўйнатиб бир тонг маҳали,
Сарбозларим келар Ғиротларида.

2. Зангор тўлқинларда отармиз қулоч,
Яна-да кетармиз йироқ-йироққа.
У ерда тун йўқдир, абадий Қуёш,
Нурларин сочадир она тупроққа.

Қарагил, нақадар тиниқдир осмон,
Ундан-да, гўзалдир, ундан ғаройиб.
У ерга қора куч йўламас асло,
Булутлар қайғудан кетмас қорайиб.

Балки шоирдирман, бир ошиқ куйчи
Сени севмак учун тушганман ерга.
Қани, қўлларингни қўлимга қўй-чи.

Менинг юрагимга кетайлик бирга,
Сира ҳам у ердан келмайлик кўчиб,
Аччиқ тажрибалар ортиб тақдирга.

1966

Олим ОЛТИНБЕК
“БИР ҚУШЧА САЙРАЙДИ МЕНИНГ РУҲИМДА…”

Сўз – Рауф Парфи энг кўп мурожаат қилган сўзлардан бири. Бу, албатта, бадиий Сўз – Адабиёт, хоссатан, шеърият маъносида. Мумтоз шеъриятимизда ҳам сўз баъзан мана шундай маънода ишлатилган. Сўфи Оллоёрнинг қуйидаги байти ҳам сўзга эмас, шеърга берилган таъриф:

Агар сўз жона пайдо қилмаса сўз*,
Ани сўз демагил, эй мажлисафруз.

Рауф Парфи ижодида ҳам сўз мана шундай кенг маънода қўлланилади. У “Шеърият” номли верлибрида: “Сўзлар керак Бош Ҳарбларда яраланган, Бош ҳарфлардан яралган Сўзлар”, — дейди. Бу билан шоир адабиётнинг бош вазифасига урғу беради. Бош ҳарфлардан яралган сўзлар, бу – ЭРК, ИНСОН, ИЙМОН, ВАТАН, МИЛЛАТ, ҲАҚИҚАТ… Ва, айнан, шу тушунчалар йўлидаги кураш – “Бош Ҳарблар”дир. Рауф Парфи наздида адабиёт мана шундай катта ҳарфлардан яралган тушунчалар йўлидаги курашларга яраши керак. Агар шундай бўлмаса, бундай “овоз” керак эмас, бундай “келбат” ҳам:

Шундай бўлмаса агар,
Нега керак бу келбат, бу овоз?!
Шунчаки дарахтдай ўсмоқми,
Шунчаки дарёдай оқмоқми
дарбадар?!.

Рауф Парфи ижодга мана шундай масъулият билан ёндашади. Унинг учун адабиёт кўнгилхушлик эмас, шунингдек, ижодкор ҳам шунчаки дарбадар – бемақсад чопадиган “дарё” эмас…

Ҳар қандай бой тил ҳам инсоннинг руҳий олами, ранг-баранг туйғулари ва кечинмаларини ифодалашга ожизлик қилади. Адабиёт ўша номсиз туйғуларни ўз “тили” воситасида акс эттиради. Туйғулари сержило ижодкор ўз ҳолатини ифодалашга муносиб сўз тополмагач, ўзини зимистон тун қўйнида ҳис қилади, унда гўёки “бўшлиқнинг темир қўллари” кўксини қисади, ҳасратини тўка олмайди, чунки бунинг учун Сўз керак. Ўша сўз йўқ, ўша сўзлар ухлаб ётибди, тўғрироғи, ухлатиб қўйилган. Асрлар давомида боболарни уйғоқ тутган бу сўзлар донг қотган. Уларни уйғотиш керак. Уйғотиш эса шоирдан юрак қонини сўрайди ва бу Сўзлар юрак қонидан яралади. Рауф Парфи, аслида, ўз дарди бўлган ушбу ҳодисани латиш шоири Улдис Берзиншга кўчириб айтади:

Улдис Берзинш сўзларни қаттиқ севар…
Уйғонмаган сўзларни ҳай-ҳайлар, энди
Сепмак керак уйқули кўзларига юрагининг қонини.

Шоирнинг энг катта салтанати – Сўз. Ундан маҳрумлик – йўқлик. Бу Сўз шундай қудратки, у ўз яратувчисини ўзига бўйсундиради. Сўзга қайсарлик қилиб бўлмайди, уни енгиб ҳам бўлмайди. Ҳатто ижодкор айтиш лозим бўлган бу Сўзни айтмаслик ҳам қўлидан келмайди. Шунинг учун ҳам Р. Парфи: “Сўз мени таъқиб қилар, Чирқиратар ўйиб кўксимни, Сен кимнинг божисан, эй Сўз?!” – дейди. Ташқаридан кирган молга бож тўланади. Шоирнинг қалбига кирган “мол”га тўлайдиган божи унинг Сўзи. У қалбига инган дардни айтиш билан бу “бож”ни тўлайди. Шоир шунга масъул. Бу шоирга Яратганнинг ҳам ҳукми, ҳам имтиёзи. “Нега шеър ёзасиз? – сўради ошнам. Нега шеър ёзмайсиз? – сўрадим мен ҳам”. Бошқалар шоирнинг нега шеър ёзишига қанчалар ҳайрон бўлса, шоир бошқаларнинг нега шеър ёзмаганига шунчалар таажжубда. Бу сўзларни Сўзнинг чинакам қудратини ҳис қилган шоиргина айтиши мумкин. Шоир эътиқодига кўра, Сўзнинг йўлини тўсадиган ҳеч қандай куч йўқ: “Ҳар нега қодирдир соҳир шеърият”, дейди у бир шеърида. Бундай шеъриятни яратиш учун эса “Шоир – Эрк ўғлони, номус сарвари” бўлиши лозим.

Дарҳақиқат, Рауф Парфи нафақат Сўз, балки унинг яратувчиси ҳақида ҳам бош қотиради. Унинг ижодкор сифатидаги ўзини англашга ҳаракати, шоир ким, шеърият нима, деган саволларга жавоб излаши ижодининг дастлабки йилларидан бошланган. Шоирнинг 1962 йилда ёзилган “Исикава Такубоку хотирасига” шеъри бир қараганда япон шоири хотирасига бағишлангандай. Лекин, шу билан биргаликда, бу шеър Р. Парфи адабий-эстетик қарашларини ўрганишда алоҳида аҳамиятга эга. Келинг, шеър матнига эътиборни қаратайлик:

Ҳасратимнинг
Суюқ тошларидан
Даҳма қурмоқчиман
Ўзимга
Ичида ўз жасадим бўлсин.

Ижодкор “ҳасратимнинг суюқ тошлари” деганда ҳасратларини ўзига сингдирган шеърларини назарда тутмоқда. Бу “тошлар” воситасида қурмоқчи бўлган “даҳма”си эса ўзидан кейин қолдиражак ижоди. Шоир ушбу “даҳма”да фақат ўзим бўлишим керак, дейди, яъни бу билан Рауф Парфи ўз олдига ҳеч кимга ўхшамаслик талабини қўймоқда. Яна бир шеърида: “Она, куйланмаган бир куй истайман”, деган эди у. Бу шунчаки истак эмас, бу – шоирнинг адабий-эстетик талаби. Йигирма ёш атрофидаги ҳаваскор шоирнинг бундай талаби кишини ҳайратга солади, албатта.

Рауф Парфи латиш шоирлари билан адабий учрашувда. Рига

Рауф Парфи ижодидаги қуш образи орқали унинг руҳиятида камол топаётган Шоирликнинг эволюциясини кузатиш мумкин. Шоирнинг 1955 йилда ёзилган илк шеърларидан бири “Қушлар” деб номланади. Лекин ундаги қуш ҳали поэтик образ даражасига кўтарилмаган. Бир йилдан кейин ёзилган яна бир шеър “Тўрғайга” дейилган. “Мен севаман, сайрагил, тўрғай”, деб бошланади у. Шоир Тўрғай билан дўст бўлишни, унинг нафис қўшиғига жўровоз бўлишни истайди. Ўзи билан Тўрғай орасида ажиб ўхшашликлар кўради: “Сенга ўхшаб эркин юраман, Сенга ўхшаб юракларим хуш”. Шоир уни ўзига банд қилишни хоҳламайди, ўз макони бўлган кўк юзида эркин, завқли нафас олиб, парвоз этиб юришини тилайди. Лекин лирик қаҳрамоннинг бир илтимоси бор: “Куйларингдан менга ташлаб кет!”, дейди. Чунки Тўрғай билан шоир қалбида ҳамоҳанглик ва кайфиятлар муштараклиги бор.

Рауф Парфининг 60-йиллар ижодида эса “қушча” образи пайдо бўлади. Мана, шундай шеърларидан бири:

Бир қушча деразам ёнида,
Ўлтирар паришон ва ғариб.
Йиғлайди, кўзлари ёнади,
Кўзлари иккита марварид.

Бир ажиб навога ўхшайди,
Шоирга ўхшайди у ҳассос.
Мискин соз чалмоққа у шайдир,
Дардига бордир-ку бир асос.

Мен унга қарайман оҳиста,
Мен қушча ҳолига йиғлайман.
Ва лекин билмайман, не истар,
Билмайман, ҳеч қачон билмайман.

Энди тўрғай билан ушбу қушчани қиёслайдиган бўлсак, биринчи фарқ шоир билан улар орасидаги масофада кўринади: тўрғай осмонда, қушча шоир деразаси ёнида. Иккинчи фарқ уларнинг кайфияти билан боғлиқ: тўрғайнинг куйлари шўх, нафис, “юраклари хуш”, шунингдек, у кўк юзида парвоз этиб юрган эркин ва завқли қуш. Қушча-чи? “Ўлтирар паришон ва ғариб, Йиғлайди, кўзлари ёнади…” Унинг қалбида бир дард бор. Лирик қаҳрамон қушчанинг дардини билгиси келади, лекин билолмайди, фақат унга ҳамдард бўла олади, унга қўшилиб йиғлайди. Ўша 60-йилларда ёзилган шеърларидан бирида Рауф Парфи қушчани яна тилга олади: “Бир қушча сайрайди менинг руҳимда, Мен сенинг исмингни билмайман, Қушчам”. Энди қушча дераза олдида эмас, шоирнинг руҳида сайраяпти. Бу – Рауф Парфи руҳиятидаги Шоирлик эди. Энди Рауф Парфи номли Шахс билан Шоирлик бир вужудда яшаяпти. Лекин шунда ҳам шоир “қушча”ни танимайди: Мен сенинг исмингни билмайман, Қушчам! Чунки инсоний ақл билан уни танишнинг, англашнинг иложи йўқ, у ҳис қилинади, холос. Агар шоир ижодидаги қуш образини тадрижий ўргансангиз, ушбу поэтик образ динамикасини кузатасиз. Бу – Рауф Парфи руҳияти замирида томир отган Шоирликнинг ўсиши. Шоирнинг 1994 йилда ёзилган бир шеърида: “Аччиқ чирқиради номаълум бир қуш”, дейилади. Демак, шунгача ҳам бу қуш “номаълум”лигича қолмоқда. Фарқи, биринчидан, “қушча” энди “қуш”га айланди. Иккинчидан, энди у “йиғламайди”, балки “чирқирайди”, чирқираганда ҳам “аччиқ чирқирайди”. Шоир умрининг охирларида ёзилган бир шеърида эса:

Йўқ, мен қушман, чала сўйилган қушман,
Айтилмаган бир Сўзим бор бўғзимда,-

дейди. Эътибор бераяпсизми, энди шоирнинг ўзи қушга айланиб бўлди, бўлганда ҳам “чала сўйилган қуш”га. У чала бўғизланган. Энди “аччиқ чирқираш”дан ҳам маҳрум у. Лекин шу ҳолатда ҳам бўғзида айтадиган Сўзи бор. Ана шу Сўз Рауф Парфини умрининг охиригача ёндириб куйлатди. Бу – Ҳақ Сўз эди. Шоирнинг ихтиёри ўзида эмас эди, уни мана шу Сўз бошқарарди. Шунинг учун ҳам Рауф Парфи: “Сўзламайман дейман. Сўзлайман. Сўзларимнинг ортидан эргашаман Қаро гўргача”, дейди. Зеро, чинакам Ижодкорни мана шу Сўз бошқаради.

27 sentyabr — Ustoz Rauf Parfining tug’ilgan kuni

  Ustoz Rauf Parfi hayotining o’smirlik, yoshlik faslida yozilgan, shoir ijodining avj pallasi boshlangan 1960-66 yillarga oid daftaridan saralab olingan bir turkum she’rlarini taqdim etmoqdamiz. Yaratgan ustozni rahmatiga olsin, ilohim.

Rauf Parfi
YOSHLIK SHE’RLARI

***

Kunduz o’yga cho’mar. Tun yaqin.
Osmon yanglig’ oqshom sharpasi —
Olis ufq so’ngida yorqin
Kunning qizil shohi pardasi.

Kechki quyosh turmaklar sochin,
Jozibali bo’lar ertaga!
Ana ko’k ham marjonlar sochdi —
Kengliklarning moviy ertagin.

Dalalarda esar shabboda,
Egiladi nozik chuchmoma,
Yalpizlarning bargidan shoda –
Shoda shudring jimgina tomar.

Jozibali bo’lar ertaga.
Sevgi fasli asl va bedog’.
Kumush havolardan o’rtigi
Go’zalligi bilan yashnar tog’…

1958

OYDINLIK

Kunday yorug’, tunday qora
Ekan ko’zlaring.
Usmon NOSIR
1.
Oy suzadi. Muzlagan kecha,
Qor ufurar.
Tumonatda bir yulduz muncha
G’amgin turar…

G’uj-g’uj yulduz, oy suzar xoliy,
Boqasanmi?
Ishq daryosi oqar xayoliy,
Oqasanmi?

Nima keldi shu dam o’yingga…
Kim u? Ayt, kim?
Bechora oshig’ing ko’yingga
Bandmi, aytgin?

Oy suzadi. Muzlagan kecha,
Qor ufurar.
Tumanlarda bir yulduz muncha
G’amgin turar.

2.
Mayli oqshom, mayli qor,
Oy yorug’ida
Sen porlading, go’zalim,
Sevgi — ruhimda.

Kim yashirdi, yolg’izim,
Tunni ko’zingga,
Qor singari musaffo
Kumush yuzingga?

Olisda yal-yal yongan
U nima ekan?
Yurgin o’sha tomonga,
Ey, romantika.

Mayli oqshom, mayli qor,
Oy yorug’ida
Sen porlading, go’zalim,
Sevgi — ruhimda.

1960

“Cho’li Iroq”

Yerga tutash ufq jimillar,
Qumloqlarda karvon imillar,
Tuyalarda hazin qo’ng’iroq:
Cho’li Iroq, cho’li Iroq –
Buyuk Makka-Madina imlar.

Poyoni yo’q tumtaygan sahro
Uzra xurmo o’sadi tanho,
Xurmo osti tip-tiniq buloq:
Cho’li Iroq, cho’li Iroq –
Yurak chappak chaladi chanqoq.

Oh, behuda sevinar karvon,
Odam uchun eng shirin armon –
O’sha buloq, qurigan biroq,
Cho’li Iroq, cho’li Iroq,
Yo’li yiroq, ko’p yomon…

1960

Ona til

Moy sar`! Moy rab! Rodnoy yazik!
V. Bryusov.

Na joziba, na ajib rangu,
Va tiriklik maftuning mangu,
Zar ber, mezbon, mehmoning man-ku,
Shodon damim, g’amim, ona til.

Go’dak ekan, bo’lgandim hayron,
Ba’zan buzib so’zlagan zamon,
Shuncha fikr qilarmi nihon,
Shodon damim, g’amim, ona til.

Qulog’imga alllalar aytding,
Shirin-shirin yallalar aytding,
Bari yodda san nalar aytding,
Shodon damim, g’amim, ona til.

Navoiyni o’zing himoya
Eta, sochding dur benihoya,
Olami lol, ey saxiy doya,
Shodon damim, g’amim, ona til.

Shaharlarni qirg’in quritgan,
Qaro tuproq, ming afsus, yutgan,
Asrlardan lekin but o’tgan,
Shodon damim, g’amim, ona til.

Jang-jadalda zahrim, hamdamim,
Zimistonda eng porloq shamim,
Sen borsanki, yo’q mening g’amim,
Shodon damim, g’amim, ona til.

1961

***

Shirin uxlar tong chog’i go’dak,
Uxlar go’dak yo tong ko’ksida.
Yoki go’dak quchog’ida tong
Uxlar shirin va osuda.

1962

***

G’unchalar pushtirang va za’far
Zangori yaproqlar shahrida.
G’unchalar orzumdek har safar
G’unchalar qalbimning bag’rida…

Qalbimning bag’rida bir jahon
G’aroyib ertaklar aytadi.
Men qaytib kelmasman hech qachon,
G’unchalar, albatta, qaytadi.

1963

ISIKAVA TAKUBOKU XOTIRASIGA

Hasratimning
Suyuq toshlaridan
Dahma qurmoqchiman
O’zimga.
Ichida o’z jasadim bo’lsin.

1963

* * *

Yomg’ir emas, marvarid yog’ar,
Yomg’ir — kecha shaklinda bu on.
Suv singari jildirab oqar,
Kecha kechar shod va bearmon.

Barglarda raqs etar shabboda.
O’ynar sabo shaklinda kecha,
Tun bulutga ko’tarib boda
Afsonalar aytar tonggacha.

Tanizorim igna uchinda
Ko’zlarimda porlar qora nur.
Menga kecha yomg’ir ichinda
Mash’um xayol kabi ko’rinur,
Ruxsorini yuvgan kechada
Men bilmagan yalang’och shuur.

1963

***

Derazamdan uriladi qor,
Jaranglaydi jarangsiz kumush.
Derazamga uriladi qor,
Qor singari oppoq bo’ldi tush.

Bir ajoyib qor yog’ar bu kech,
Uchib tushar mening yonimga…
Men-ku seni o’ylamasman hech,
Sen tushasan ammo yodimga…

1964

* * *

Men o’tkinchi, men faqat mehmon,
Dargohingda, ey turkiy tilim
Menga bir she’r kerak ey, mezbon,
Yozilmagan she’r erur dilim.

Aytgil nechun bunchalar qiziq,
Eski jahon, bu eski jahon.
Bir she’r kerak non kabi issiq.
Menga bir she’r kerak, ey mezbon.

Men g’aribman va sen beomon,
Sen Quyoshsan, men so’ngan chiroq.
Qiynamagil meni, onajon.

Sen — abadiy, men — lahza, biroq
Itoat et meng’a shul zamon,
YO aylagil telbani tuproq.

1964
***

Bu kun bir tush ko’rdim. Tushimda
Buxoroda yurgan emishman.
Yuksak minoralar boshimda,
Oyoqlarim ostida gulshan.

Buxoroda yurgan emishman,
Men-la birga yurarmish quyosh.
Erir emish, oqar parishon
Muz asridan omon qolgan tosh.

Yuksak minoralar boshimda
Menga hasad bilan boqarmish.
Asrlar bir damday qarshimda
Zangor olov bo’lib oqarmish.

Oyoqlarim ostida gulshan —
Qaynoq olovlarning davomi…
Buxoro zangori gul ushlab
Meni asir etdi tamoman.

Ul ayirdi meni hushimdan —
Yuragimni kurgan emishman…
Bukun bir tush ko’rdim. Tushimda
Buxoroda yurgan emishman.

1964

***

Og’ushiga olar kunduzni
Kunduz kabi bu yorug’ kecha…
Kechalarning kechalik yodi
Asta tongning mayidan ichar.
Kuzatib qo’y tunlar yodini…

1964

* * *

Daryo mavjlariga yozilmish g’azal,
Maysalar egilib o’qiydir kitob.
Shodlanib xandalar otar bir lahza,
Bir lahza oh tortib qo’yadir oftob.

Qamishlar shivirlar daryo tomonda,
Ko’kda oq bulutlar kezar bemajol.
Bir tirik nafosat borliq, jahonda,
Kimgadir elanar, qilar iltijo.

Bu qadar go’zallik qaysi ochunda,
Bu qaysi kitobdir, kimning daftari,
Kimning olamidir qilich uchinda?

Qaltirab porlaydir bir chiroq g’arib,
Bir qushcha sayraydir ruhim ichinda,
Bir qushcha yig’laydir meni axtarib.

1964

* * *

Daftardan bir varaq boqadi kulib,
Bevafo keldingmi yana bu fursat.
Soat ham urinar qahrga to’lib,
Yo’qsan-ku, ne uchun kelding, ey surat?

Qattiqroq urpnar yanada soat,
Yanada buruqsab yonmoqda chiroq.
Tun qushi o’kirib qilar ibodat,
Derazam ortidan egilib shu choq.

Qorayib yonarsen zulmat yo’linda,
Yuragimda yonib bitgan sevgilim.
O’chgan xotiralar o’ngu so’limda.

Daftardan rasmingni olganman yulib,
Suratsiz shu varaq mening qo’limda,
Suratsiz varaqda sen borsan, gulim.

1964

* * *

Hayot ummonida bir-birin bilmay,
Shunday, biz to’qnashib qoldik daf’atan.
O’zing ayt, ne qilay, aytgil, ne qilay,
Qanday ayrilayin endi men sandan?

Sho’rpeshona ishqni tolega yo’yib,
Jimgina taqdirga berganimda tan.
Ishonchu armoning ko’ksimga o’yib,
Dovdir hayotimga kirib ketding san.

Sening ko’zlaringga qildim iltijo,
Bo’lmay, deb eng so’nggi mehrdan yiroq.
Inongil, bu sevgi emasdi, aslo.

Aldanib o’rgangan dard edi biroq.
O’rtada anglanmas qismat—muallo,
Yolg’izlik oshyoni, abadiy firoq.

1964

* * *

Men bilaman, vujuding bo’zlar,
Bag’ring yonar sayoq o’g’lingga.
Seni o’rtar bir og’ir so’zlar,
Axtarib chiqarsan yo’limga.

Ko’chalarga qaraysan har zum,
Kechalarni oqlaysan, ona.
Gunohkorman yolg’iz men o’zim,
Yana meni oqlaysan, ona.

Ochiq yotar tokchada kitob,
Ochits yotar mening daftarim,
Unda kezar mangu iztirob.

Tubanlikda yosuman jari.
Sho’rlik o’g’ling bir umr betob
Singan sozi, singan xanjari.

1964

***

Aylanib tushar qor
yo’limga,
Qo’lingni qo’ygil, yor,
qo’limga.

Sen qolding muhr kabi
labimda,
Sen — bir dard asabiy
qalbimda.

Ko’zimga berkitay
va lekin
Yoshday oqib ketma,
seviklim.

1964

***

Bir so’z bor
Beg’ubor tong kabi go’zal,
Tong chog’i ochilgan g’uncha kabi,
G’unchada shabnam kabi musaffo.
Shirin tuyg’ularning
Shirin farzandi,
Osmon kabi bepoyon ko’zlar sevinchi yanglig’
Bir so’z bor.

Bir so’z bor.
Haqiqat so’zidan ham yuksak
Haqiqatning o’zidan ham yuksak,
Bir so’z bor…

1964

***

Balki o’chgan edim yodingdan,
Shirin xayolingni buzdimmi?
Laylo, Laylo, sening yoningda
Yaproq kabi ko’rdim o’zimni,
Shirin xayolingni buzdimmi?

Seni o’ylab kelmaydir uyqu —
Qora tunning o’zga sehri bor.
Tushlarimda topay deb gulro’,
Men uxlarman mangu, ehtimol.
Go’zal tushlar tilayman, Laylo…

Yana paydo bo’lding yo’limda,
Yana yo’llaringda bo’zladim.
Bechora qalb sening qo’lingda,
Ko’zlaringda mening ko’zlarim.
Nechun paydo bo’lding yo’limda?..

1964

CHINGIZ AYTMATOV

Uchqur otim og’ir-og’ir hansirar,
Ola ko’zlariga olam qorong’u.
Mendan tilsizgina bir narsa so’rar,
Yolborib fikrimga termuladi u.

Ajal, boshimizda kezma sarsari,
Yo’limiznp kesma, ey yovuz shamol!
Uzoq-uzoqlardan kelamiz horib,
Manzil ham yarqirab ko’rindi alhol.

U manzil bag’rida so’nggi yo’q sirlar,
Tashna dunyo yotar hali o’ksinib,
O’qchir otim va tishlari g’ijirlar,

Ohista tuproqqa bosar ko’ksini,
Uning iztirobi meni g’ijimlar,
Uning ko’zlariga ko’mdim o’zimni…

1965

HAMLET

So’ldirma! Dunyoga shafqat il, qizg’on.
Shekspir

1. Faqat vijdon bilan o’rtanar Hamlet,
Doniyo zindonga qarab turar lol.
Biz ham shu sahnaga tikilamiz tek,
Shundayin o’rtaydi qadimiy savol.

Hamlet sevgisiga sodiq qolardi,
Sadoqat neligin bilardi, biroq
U yolg’iz vafoni yolg’iz xohlardi,
Evoh, jafo undan ming karra ko’proq.

Shoir, yetolmaysan uning dodiga,
Hamlet yuragida alam va kadar.
Yetar… Ofeliya, qayt hayotingga.

Inonmoq istardi senga naqadar.
Inonmoq istardi bashar zotiga,
Undan ko’rmasaydi yomonlik agar.

2. Bosh egib tonglardan tonglargacha to
Vijdon shevasiga tashbeh izlaymiz.
Odamda vijdon ham bo’lmasmi, hatto!
So’zlaymiz, jigarxun bo’lib so’zlaymiz.

Sen, ey sen xilqatning yovuz bandasi,
Ne balo solgaysan ma’sum boshlarga,
Bo’g’ilib yotgandir vijdoning sasi,
Boshingni yorsang-chi urib toshlarga…

Zamondoshim mening, jafokash Hamlet,
O, do’stim, dunyoda xunxorlarni ko’r,
Ojizdir bu qalam, ojiz tasavvur.

Qonlar oqmoqdadir, so’nmoqdadir nur.
Turibsan-ku davr bilan betma-bet,
Nahot iztirobda doim tafakkur?!

3. Buyuk jinoyatchi, buyuk qahramon,
Buyuk asrimizda ko’rsang-chi buni…
Yetim qilmas meni muqaddas imon,
Sobit orzularim aytur hukmini.

Qara, qaylardadir yer rapgi—shafaq,
Qarigan qayg’ular sudranar g’ijim.
Hamlet ko’zlarini yummoqda… faqat
Seskanib, shaklanib to’lg’onadi jim.

Yumilgan ko’zlarda beshumor ochun,
Ko’kargan lablarda aytmagan so’zi,
Sen-da ketarsanmi, o, Hamlet nechun?

Kimlarga ishonib ketarsan, do’stim.
Nahot yetar senga Yovuzlik kuchi?!
Yo’q, seni o’ldirdi shoirning o’zi…

1965

* * *

1. Yasatib qo’yibdir ssnga bir dunyo,
Orziqib kutadir bukun yuragim.
Mening yuragimga kelgil, marhabo,
Mening yuragimga kelgil, malagim.

Oshiqlar baxtini topadir bunda,
Kelgil, afsonalar aytmoqda bog’lar.
Aziz boshing uzra yaltirab kunda,
Oltinga aylanar kuychi yaproqlar.

Mehribon yellarning qanotlarida,
Qani yur, boraylik lola tergali,
G’aroyib gullarim bordir narida.

Gulim, ko’rmagansan umringda hali,
Inon, ot o’ynatib bir tong mahali,
Sarbozlarim kelar G’irotlarida.

2. Zangor to’lqinlarda otarmiz quloch,
Yana-da ketarmiz yiroq-yiroqqa.
U yerda tun yo’qdir, abadiy Quyosh,
Nurlarin sochadir ona tuproqqa.

Qaragil, naqadar tiniqdir osmon,
Undan-da, go’zaldir, undan g’aroyib.
U yerga qora kuch yo’lamas aslo,
Bulutlar qayg’udan ketmas qorayib.

Balki shoirdirman, bir oshiq kuychi
Seni sevmak uchun tushganman yerga.
Qani, qo’llaringni qo’limga qo’y-chi.

Mening yuragimga ketaylik birga,
Sira ham u yerdan kelmaylik ko’chib,
Achchiq tajribalar ortib taqdirga.

1966

 

Olim OLTINBEK
“BIR QUSHCHA SAYRAYDI MENING RUHIMDA…”

So’z – Rauf Parfi eng ko’p murojaat qilgan so’zlardan biri. Bu, albatta, badiiy So’z – Adabiyot, xossatan, she’riyat ma’nosida. Mumtoz she’riyatimizda ham so’z ba’zan mana shunday ma’noda ishlatilgan. So’fi Olloyorning quyidagi bayti ham so’zga emas, she’rga berilgan ta’rif:

Agar so’z jona paydo qilmasa so’z*,
Ani so’z demagil, ey majlisafruz.

Rauf Parfi ijodida ham so’z mana shunday keng ma’noda qo’llaniladi. U “She’riyat” nomli verlibrida: “So’zlar kerak Bosh Harblarda yaralangan, Bosh harflardan yaralgan So’zlar”, — deydi. Bu bilan shoir adabiyotning bosh vazifasiga urg’u beradi. Bosh harflardan yaralgan so’zlar, bu – ERK, INSON, IYMON, VATAN, MILLAT, HAQIQAT… Va, aynan, shu tushunchalar yo’lidagi kurash – “Bosh Harblar”dir. Rauf Parfi nazdida adabiyot mana shunday katta harflardan yaralgan tushunchalar yo’lidagi kurashlarga yarashi kerak. Agar shunday bo’lmasa, bunday “ovoz” kerak emas, bunday “kelbat” ham:

Shunday bo’lmasa agar,
Nega kerak bu kelbat, bu ovoz?!
Shunchaki daraxtday o’smoqmi,
Shunchaki daryoday oqmoqmi
darbadar?!.

Rauf Parfi ijodga mana shunday mas’uliyat bilan yondashadi. Uning uchun adabiyot ko’ngilxushlik emas, shuningdek, ijodkor ham shunchaki darbadar – bemaqsad chopadigan “daryo” emas…

Har qanday boy til ham insonning ruhiy olami, rang-barang tuyg’ulari va kechinmalarini ifodalashga ojizlik qiladi. Adabiyot o’sha nomsiz tuyg’ularni o’z “tili” vositasida aks ettiradi. Tuyg’ulari serjilo ijodkor o’z holatini ifodalashga munosib so’z topolmagach, o’zini zimiston tun qo’ynida his qiladi, unda go’yoki “bo’shliqning temir qo’llari” ko’ksini qisadi, hasratini to’ka olmaydi, chunki buning uchun So’z kerak. O’sha so’z yo’q, o’sha so’zlar uxlab yotibdi, to’g’rirog’i, uxlatib qo’yilgan. Asrlar davomida bobolarni uyg’oq tutgan bu so’zlar dong qotgan. Ularni uyg’otish kerak. Uyg’otish esa shoirdan yurak qonini so’raydi va bu So’zlar yurak qonidan yaraladi. Rauf Parfi, aslida, o’z dardi bo’lgan ushbu hodisani latish shoiri Uldis Berzinshga ko’chirib aytadi:

Uldis Berzinsh so’zlarni qattiq sevar…
Uyg’onmagan so’zlarni hay-haylar, endi
Sepmak kerak uyquli ko’zlariga yuragining qonini.

Shoirning eng katta saltanati – So’z. Undan mahrumlik – yo’qlik. Bu So’z shunday qudratki, u o’z yaratuvchisini o’ziga bo’ysundiradi. So’zga qaysarlik qilib bo’lmaydi, uni yengib ham bo’lmaydi. Hatto ijodkor aytish lozim bo’lgan bu So’zni aytmaslik ham qo’lidan kelmaydi. Shuning uchun ham R. Parfi: “So’z meni ta’qib qilar, Chirqiratar o’yib ko’ksimni, Sen kimning bojisan, ey So’z?!” – deydi. Tashqaridan kirgan molga boj to’lanadi. Shoirning qalbiga kirgan “mol”ga to’laydigan boji uning So’zi. U qalbiga ingan dardni aytish bilan bu “boj”ni to’laydi. Shoir shunga mas’ul. Bu shoirga Yaratganning ham hukmi, ham imtiyozi. “Nega she’r yozasiz? – so’radi oshnam. Nega she’r yozmaysiz? – so’radim men ham”. Boshqalar shoirning nega she’r yozishiga qanchalar hayron bo’lsa, shoir boshqalarning nega she’r yozmaganiga shunchalar taajjubda. Bu so’zlarni So’zning chinakam qudratini his qilgan shoirgina aytishi mumkin. Shoir e’tiqodiga ko’ra, So’zning yo’lini to’sadigan hech qanday kuch yo’q: “Har nega qodirdir sohir she’riyat”, deydi u bir she’rida. Bunday she’riyatni yaratish uchun esa “Shoir – Erk o’g’loni, nomus sarvari” bo’lishi lozim.

Darhaqiqat, Rauf Parfi nafaqat So’z, balki uning yaratuvchisi haqida ham bosh qotiradi. Uning ijodkor sifatidagi o’zini anglashga harakati, shoir kim, she’riyat nima, degan savollarga javob izlashi ijodining dastlabki yillaridan boshlangan. Shoirning 1962 yilda yozilgan “Isikava Takuboku xotirasiga” she’ri bir qaraganda yapon shoiri xotirasiga bag’ishlanganday. Lekin, shu bilan birgalikda, bu she’r R. Parfi adabiy-estetik qarashlarini o’rganishda alohida ahamiyatga ega. Keling, she’r matniga e’tiborni qarataylik:

Hasratimning
Suyuq toshlaridan
Dahma qurmoqchiman
O’zimga
Ichida o’z jasadim bo’lsin.

Ijodkor “hasratimning suyuq toshlari” deganda hasratlarini o’ziga singdirgan she’rlarini nazarda tutmoqda. Bu “toshlar” vositasida qurmoqchi bo’lgan “dahma”si esa o’zidan keyin qoldirajak ijodi. Shoir ushbu “dahma”da faqat o’zim bo’lishim kerak, deydi, ya’ni bu bilan Rauf Parfi o’z oldiga hech kimga o’xshamaslik talabini qo’ymoqda. Yana bir she’rida: “Ona, kuylanmagan bir kuy istayman”, degan edi u. Bu shunchaki istak emas, bu – shoirning adabiy-estetik talabi. Yigirma yosh atrofidagi havaskor shoirning bunday talabi kishini hayratga soladi, albatta.

Rauf Parfi ijodidagi qush obrazi orqali uning ruhiyatida kamol topayotgan Shoirlikning evolyutsiyasini kuzatish mumkin. Shoirning 1955 yilda yozilgan ilk she’rlaridan biri “Qushlar” deb nomlanadi. Lekin undagi qush hali poetik obraz darajasiga ko’tarilmagan. Bir yildan keyin yozilgan yana bir she’r “To’rg’ayga” deyilgan. “Men sevaman, sayragil, to’rg’ay”, deb boshlanadi u. Shoir To’rg’ay bilan do’st bo’lishni, uning nafis qo’shig’iga jo’rovoz bo’lishni istaydi. O’zi bilan To’rg’ay orasida ajib o’xshashliklar ko’radi: “Senga o’xshab erkin yuraman, Senga o’xshab yuraklarim xush”. Shoir uni o’ziga band qilishni xohlamaydi, o’z makoni bo’lgan ko’k yuzida erkin, zavqli nafas olib, parvoz etib yurishini tilaydi. Lekin lirik qahramonning bir iltimosi bor: “Kuylaringdan menga tashlab ket!”, deydi. Chunki To’rg’ay bilan shoir qalbida hamohanglik va kayfiyatlar mushtarakligi bor.

Rauf Parfining 60-yillar ijodida esa “qushcha” obrazi paydo bo’ladi. Mana, shunday she’rlaridan biri:

Bir qushcha derazam yonida,
O’ltirar parishon va g’arib.
Yig’laydi, ko’zlari yonadi,
Ko’zlari ikkita marvarid.

Bir ajib navoga o’xshaydi,
Shoirga o’xshaydi u hassos.
Miskin soz chalmoqqa u shaydir,
Dardiga bordir-ku bir asos.

Men unga qarayman ohista,
Men qushcha holiga yig’layman.
Va lekin bilmayman, ne istar,
Bilmayman, hech qachon bilmayman.

Endi to’rg’ay bilan ushbu qushchani qiyoslaydigan bo’lsak, birinchi farq shoir bilan ular orasidagi masofada ko’rinadi: to’rg’ay osmonda, qushcha shoir derazasi yonida. Ikkinchi farq ularning kayfiyati bilan bog’liq: to’rg’ayning kuylari sho’x, nafis, “yuraklari xush”, shuningdek, u ko’k yuzida parvoz etib yurgan erkin va zavqli qush. Qushcha-chi? “O’ltirar parishon va g’arib, Yig’laydi, ko’zlari yonadi…” Uning qalbida bir dard bor. Lirik qahramon qushchaning dardini bilgisi keladi, lekin bilolmaydi, faqat unga hamdard bo’la oladi, unga qo’shilib yig’laydi. O’sha 60-yillarda yozilgan  she’rlaridan birida Rauf Parfi qushchani yana tilga oladi: “Bir qushcha sayraydi mening ruhimda, Men sening ismingni bilmayman, Qushcham”. Endi qushcha deraza oldida emas, shoirning ruhida sayrayapti. Bu – Rauf Parfi ruhiyatidagi Shoirlik edi. Endi Rauf Parfi nomli Shaxs bilan Shoirlik bir vujudda yashayapti. Lekin shunda ham shoir “qushcha”ni tanimaydi: Men sening ismingni bilmayman, Qushcham! Chunki insoniy aql bilan uni tanishning, anglashning iloji yo’q, u his qilinadi, xolos. Agar shoir ijodidagi qush obrazini tadrijiy o’rgansangiz, ushbu poetik obraz dinamikasini kuzatasiz. Bu – Rauf Parfi ruhiyati zamirida tomir otgan Shoirlikning o’sishi. Shoirning 1994 yilda yozilgan bir she’rida: “Achchiq chirqiradi noma’lum bir qush”, deyiladi. Demak, shungacha ham bu qush “noma’lum”ligicha qolmoqda. Farqi, birinchidan, “qushcha” endi “qush”ga aylandi. Ikkinchidan, endi u “yig’lamaydi”, balki “chirqiraydi”, chirqiraganda ham “achchiq chirqiraydi”. Shoir umrining oxirlarida yozilgan bir she’rida esa:

Yo’q, men qushman, chala so’yilgan qushman,
Aytilmagan bir So’zim bor bo’g’zimda,-

deydi. E’tibor berayapsizmi, endi shoirning o’zi qushga aylanib bo’ldi, bo’lganda ham “chala so’yilgan qush”ga. U chala bo’g’izlangan. Endi “achchiq chirqirash”dan ham mahrum u. Lekin shu holatda ham bo’g’zida aytadigan So’zi bor. Ana shu So’z Rauf Parfini umrining oxirigacha yondirib kuylatdi. Bu – Haq So’z edi. Shoirning ixtiyori o’zida emas edi, uni mana shu So’z boshqarardi. Shuning uchun ham Rauf Parfi: “So’zlamayman deyman. So’zlayman. So’zlarimning ortidan ergashaman Qaro go’rgacha”, deydi. Zero, chinakam Ijodkorni mana shu So’z boshqaradi.

 

Rauf Parfi. Karvon yo’li (1969)