Ана шундай кунларда биринчи синфда бир қиз пайдо бўлди. У жуда ҳам чиройли эди. Бўйи синфдошлариникидан баланд, оқ юзли, қўғирчоқдек кийинадиган бу қиз дарров ҳаммамизнинг диққат марказимизга кўчди. Тез кунда биз халфанадошлар барчамиз уни “севиб қолдик”. Қизиғи шундаки, ҳаммамиз қизни баравар севар, бир-биримиздан рашк ҳам қилмас эдик…

Абдурашид Мамадолимов
ҲАТТУБА

Абдурашид Мамадолимов 1973 йил Наманган вилояти Чуст туманининг Олмос қишлоғида туғилган. Тошкент Давлат Университетининг механика-математика факультетида таҳсил олган, физика-математика фанлари номзоди. Ўзбекистон Миллий Университетида ишлаган. 2008 йилдан Малайзиядаги МИМОС илмий-текшириш институтида хизмат қилади.

Учинчи синфда ўқиб юрган пайтимиз эди. Мактабимизда бошланғич синф ўқувчилари алоҳида бинода ўқирди, шунинг учун биз учинчига ўтганимизда бинонинг энг катта ўқувчилари бўлиб қолдик, яъни ўзимизни “дед” деб ҳисоблардик. Юриш-туришимиз, кичиклар билан муомала қилишимизда буни имкон қадар кўрсатишга ҳаракат қиладиган бўлдик. Ҳатто мактаб томонидан бериладиган тушликка ҳам кирмай қўйдик, макарон шўрвани менсимай, ўн чўғли синфдошлар халфана қиладиган бўлдик. Халфанамиз бир банка балиқ консерваси ва бир буханка нон бўларди.

Ўша даврда бизда қизларга ҳам илк қизиқиш уйғонган эди десам, адашмасам керак. Ҳаммамиз ўзимизнинг “муҳаббат саргузаштларимиз”ни бир-биримизга айтиб, мақтанишардик. “Саргузаштллар” эса қизларга узоқдан гап отиб қочиш ёки, зўр ҳолда, “Севги мактуби” ёзиш бўларди.

Ана шундай кунларда биринчи синфда бир қиз пайдо бўлди. У жуда ҳам чиройли эди. Бўйи синфдошлариникидан баланд, оқ юзли, қўғирчоқдек кийинадиган бу қиз дарров ҳаммамизнинг диққат марказимизга кўчди. Тез кунда биз халфанадошлар барчамиз уни “севиб қолдик”. Қизиғи шундаки, ҳаммамиз қизни баравар севар, бир-биримиздан рашк ҳам қилмас эдик. Аксинча, қизнинг кўнглини овлаш учун садоқатли дўстлар биргаликда ҳаракат бошлаб юбордик. Қизнинг исми Мактуба эди. Ўша пайтларда “Алибобо ва қирқ қароқчи саргузаштлари” номли ўзбек-ҳинд киноси экранларга чиқиб, жуда машҳур бўлганди. Фильмда “Ҳаттуба, ооо, Ҳаттуба” деб куйланадиган қўшиқ бор эди. Биз танаффус бўлди дегунча Мактубани орқасидан юрар ва ҳаммамиз жўр бўлиб, “Ҳаттуба…”ни куйлардик. Мактуба қаерга борса, биз ҳам орқасидан қолмасдик, лекин унга яқинлашолмасдик ҳам (бунга юрак қаёқда?), юрса юрамиз, тўхтаса, берироқда биз ҳам тўхтаймиз. Назаримда, биз фильмдаги қароқчиларга тақлид қилардик. Бу Мактубага ёқмасди, ўртоқлари олдида ўзини ноқулай ҳис қиларди. Лекин бизга қарши ҳеч нарса демади. Биз эса муҳаббатдан сарҳуш бўлиб, уни хафа қилаётганимизни сезмасдик ёки сезсак ҳам парво қилмасдик.

Муҳаббат қўшиғини куйлашимиз бирор ойлар давом этди. Ўша куни ҳам танаффусда Мактубани тинч қўймадик, баралла “Ҳаттуба, ооо, Ҳаттуба” деб куйладик. Қўшиқдан биладиганимиз бор йўғи шу сўз эди, ўтган бир ой ичида ҳеч ким унга янги бир сатр қўшмади. Мактуба йиғламсираб, синфига қочиб кетди. Қўнғироқ чалиниб, биз ҳам синфга кирдик. Дарс бошланиб, синф сув қуйгандек жим-жит эди, қандайдир топшириқни бажарётгандик. Бирдан эшик шаҳд билан очилдию, етаклашиб аввал Мактубанинг ўқитувчиси, орқасидан ўзи кириб келди.

— Улуғой опа, кечирасиз, дарсингизни бўламан, битта масалани ҳал қилиб олмасак бўлмайди, — деди Мактубанинг ўқитувчиси бизнинг ўқитувчимизга.
— Майли, бемалол, тинчликми ўзи Озодахон?, — Озода опанинг шаштидан нафақат биз, балки ўқитувчимиз ҳам эсанкираб қолган эди. Биз ҳалпанадош-“қароқчилар” гап нимадалигини тезда пайқадик. Ана энди бизга сичқоннинг ини минг танга бўлади.
— Мана шу қизни синфингиздан айрим болалар севишаркан, шулар билан гаплашиб олмоқчиман, — деди Озода опа, “севишаркан” деган сўзга урғу бериб. Улуғой опа ҳам гап нимадалигини тушунди. “Ўзингиз бошлайверинг”, дегандек, Озода опага тикилди. Озода опа синфга қараб, жарангдор овози билан
— Ким шу қизни севса, доскага чиқсин, — деди Мактубани кўрсатиб.

Мен бошим эгик, парта тагига кириб кетгудек ҳолда ўтирардим. На доска тарафга, на атрофимга қарашга ботинолмасдим. Халфанадошларим бирин-кетин доскага чиқа бошлади, назаримда ҳеч ким ўз хоҳиши билан чиқмади, Озода опа Мактубадан “Ким бор эди?…, мана буниси ҳам бормиди?…” деб сўрар, аниқланган “қароқчилар”ни чақириб оларди. Ҳаммани доскага бир қатор қилиб турғазиб қўйди. Мен навбат ўзимга келишини кутиб, қимирламай ўтирардим. Очиғи, жуда ҳам қўрқаётган эдим, доскага чиқиб гап эшитиш мен учун қаттиқ шармандалик ҳисобланарди. Мен ўқитувчимдан ҳеч қачон ёмон гап эшитмаганман. Мени биномиздаги бошқа ўқитувчилар ҳам яхши ном билан танишарди. Ҳозир ана шу тўпланган обрў бир пул бўлади, мени доскага чиқариб койишади, урушишади. Яна қандай сабаб билан денг…

Мен ҳамон бошимни кўтаролмай ўтирардим. Озода опа доскага чақирилганлар билан тарбиявий ишни бошлаб юборди. Демак мени чақиришмади… Мен доска тарафга қаролмасдим, гўёки сал қимирласам, мени сезиб қолишадию, “Сен нима қилиб ўтирибсан, чиқ бу ёққа” дейишадигандек эди.

Озода опа болаларни урушиб-урушиб, Мактубани етаклаб чиқиб кетди. Ундан кейин Улуғой опа ҳам бироз давом эттирди. Ниҳоят болалар жойларига ўтиришди. Мен ўша куни шармандали жазодан қутулиб қолдим. Мактуба мени ҳам кўрсатдими ёки ёқми? — билмайман, лекин менимча Озода опа мени аяди.

***

Қани эди ўша болалик даврим яна қайтса. Озода опа жарангдор овози билан
— Ким шу қизни севса, доскага чиқсин, — деса.
— Мен севаман, — десам-у, доскага биринчи бўлиб чиқсам…

2009

Abdurashid Mamadolimov
HATTUBA

   Abdurashid Mamadolimov 1973 yil Namangan viloyati Chust tumanining Olmos qishlog’ida tug’ilgan. Toshkent Davlat Universitetining mexanika-matematika fakul`tetida tahsil olgan, fizika-matematika fanlari nomzodi. O’zbekiston Milliy Universitetida ishlagan. 2008 yildan Malayziyadagi MIMOS ilmiy-tekshirish institutida xizmat qiladi.

Uchinchi sinfda o’qib yurgan paytimiz edi. Maktabimizda boshlang’ich sinf o’quvchilari alohida binoda o’qirdi, shuning uchun biz uchinchiga o’tganimizda binoning eng katta o’quvchilari bo’lib qoldik, ya’ni o’zimizni “ded” deb hisoblardik. Yurish-turishimiz, kichiklar bilan muomala qilishimizda buni imkon qadar ko’rsatishga harakat qiladigan bo’ldik. Hatto maktab tomonidan beriladigan tushlikka ham kirmay qo’ydik, makaron sho’rvani mensimay, o’n cho’gli sinfdoshlar xalfana qiladigan bo’ldik. Xalfanamiz bir banka baliq konservasi va bir buxanka non bo’lardi.

O’sha davrda bizda qizlarga ham ilk qiziqish uyg’ongan edi desam, adashmasam kerak. Hammamiz o’zimizning “muhabbat sarguzashtlarimiz”ni bir-birimizga aytib, maqtanishardik. “Sarguzashtllar” esa qizlarga uzoqdan gap otib qochish yoki, zo’r holda, “Sevgi maktubi” yozish bo’lardi.

Ana shunday kunlarda birinchi sinfda bir qiz paydo bo’ldi. U juda ham chiroyli edi. Bo’yi sinfdoshlarinikidan baland, oq yuzli, qo’g’irchoqdek kiyinadigan bu qiz darrov hammamizning diqqat markazimizga ko’chdi. Tez kunda biz halpanadoshlar barchamiz uni “sevib qoldik”. Qizig’i shundaki, hammamiz qizni baravar sevar, bir-birimizdan rashk ham qilmas edik. Aksincha, qizning ko’nglini ovlash uchun sadoqatli do’stlar birgalikda harakat boshlab yubordik. Qizning ismi Maktuba edi. O’sha paytlarda “Alibobo va qirq qaroqchi sarguzashtlari” nomli o’zbek-hind kinosi ekranlarga chiqib, juda mashhur bo’lgandi. Filmda “Hattuba, ooo, Hattuba” deb kuylanadigan qo’shiq bor edi. Biz tanaffus bo’ldi deguncha Maktubani orqasidan yurar va hammamiz jo’r bo’lib, “Hattuba…”ni kuylardik. Maktuba qayerga borsa, biz ham orqasidan qolmasdik, lekin unga yaqinlasholmasdik ham (bunga yurak qayoqda?), yursa yuramiz, to’xtasa, beriroqda biz ham to’xtaymiz. Nazarimda, biz filmdagi qaroqchilarga taqlid qilardik. Bu Maktubaga yoqmasdi, o’rtoqlari oldida o’zini noqulay his qilardi. Lekin bizga qarshi hech narsa demadi. Biz esa muhabbatdan sarhush bo’lib, uni xafa qilayotganimizni sezmasdik yoki sezsak ham parvo qilmasdik.

Muhabbat qo’shig’ini kuylashimiz biror oylar davom etdi. O’sha kuni ham tanaffusda Maktubani tinch qo’ymadik, baralla “Hattuba, ooo, Hattuba” deb kuyladik. Qo’shiqdan biladiganimiz bor yo’g’i shu so’z edi, o’tgan bir oy ichida hech kim unga yangi bir satr qo’shmadi. Maktuba yig’lamsirab, sinfiga qochib ketdi. Qo’ng’iroq chalinib, biz ham sinfga kirdik. Dars boshlanib, sinf suv quygandek jim-jit edi, qandaydir topshiriqni bajaryotgandik. Birdan eshik shahd bilan ochildiyu, yetaklashib avval Maktubaning o’qituvchisi, orqasidan o’zi kirib keldi.

— Ulug’oy opa, kechirasiz, darsingizni bo’laman, bitta masalani hal qilib olmasak bo’lmaydi, — dedi Maktubaning o’qituvchisi bizning o’qituvchimizga.
— Mayli, bemalol, tinchlikmi o’zi Ozodaxon?, — Ozoda opaning shashtidan nafaqat biz, balki o’qituvchimiz ham esankirab qolgan edi. Biz halpanadosh-“qaroqchilar” gap nimadaligini tezda payqadik. Ana endi bizga sichqonning ini ming tanga bo’ladi.
— Mana shu qizni sinfingizdan ayrim bolalar sevisharkan, shular bilan gaplashib olmoqchiman, — dedi Ozoda opa, “sevisharkan” degan so’zga urg’u berib. Ulug’oy opa ham gap nimadaligini tushundi. “O’zingiz boshlayvering”, degandek, Ozoda opaga tikildi. Ozoda opa sinfga qarab, jarangdor ovozi bilan
— Kim shu qizni sevsa, doskaga chiqsin, — dedi Maktubani ko’rsatib.

Men boshim egik, parta tagiga kirib ketgudek holda o’tirardim. Na doska tarafga, na atrofimga qarashga botinolmasdim. Halpanadoshlarim birin-ketin doskaga chiqa boshladi, nazarimda hech kim o’z xohishi bilan chiqmadi, Ozoda opa Maktubadan “Kim bor edi?…, mana bunisi ham bormidi?…” deb so’rar, aniqlangan “qaroqchilar”ni chaqirib olardi. Hammani doskaga bir qator qilib turg’azib qo’ydi. Men navbat o’zimga kelishini kutib, qimirlamay o’tirardim. Ochig’i, juda ham qo’rqayotgan edim, doskaga chiqib gap eshitish men uchun qattiq sharmandalik hisoblanardi. Men o’qituvchimdan hech qachon yomon gap eshitmaganman. Meni binomizdagi boshqa o’qituvchilar ham yaxshi nom bilan tanishardi. Hozir ana shu to’plangan obro’ bir pul bo’ladi, meni doskaga chiqarib koyishadi, urushishadi. Yana qanday sabab bilan deng… Men hamon boshimni ko’tarolmay o’tirardim. Ozoda opa doskaga chaqirilganlar bilan tarbiyaviy ishni boshlab yubordi. Demak meni chaqirishmadi… Men doska tarafga qarolmasdim, go’yoki sal qimirlasam, meni sezib qolishadiyu, “Sen nima qilib o’tiribsan, chiq bu yoqqa” deyishadigandek edi.

Ozoda opa bolalarni urushib-urushib, Maktubani yetaklab chiqib ketdi. Undan keyin Ulug’oy opa ham biroz davom ettirdi. Nihoyat bolalar joylariga o’tirishdi. Men o’sha kuni sharmandali jazodan qutulib qoldim. Maktuba meni ham ko’rsatdimi yoki yoqmi? — bilmayman, lekin menimcha Ozoda opa meni ayadi.

***

Qani edi o’sha bolalik davrim yana qaytsa. Ozoda opa jarangdor ovozi bilan
— Kim shu qizni sevsa, doskaga chiqsin, — desa.
— Men sevaman, — desam-u, doskaga birinchi bo’lib chiqsam…

2009