Охирги уч йил ичида Австралияга бир неча марта боришимга тўғри келди. Қуйидаги дастлабки туркум ҳикояларим ўша сафарларим таасуротлари хақида бўлса, кейингилари яшаб, ишлаб турган Малайзияда кечаётган ҳаётимдан айрим ҳангомалардир.

Абдурашид Мамадолимов
КЕНГУРУЛАР ЮРТИДА

    Абдурашид Мамадолимов 1973 йил Наманган вилояти Чуст туманининг Олмос қишлоғида туғилган. Тошкент Давлат Университетининг механика-математика факультетида таҳсил олган, физика-математика фанлари номзоди. Ўзбекистон Миллий Университетида ишлаган. 2008 йилдан Малайзиядаги МИМОС илмий-текшириш институтида хизмат қилади. «Сайтимиз саҳифаларида унинг ҳикоя ва бадиалари эълон қилинган.

1. Мусодара қилинган беш дона қурт

Охирги уч йил ичида Австралияга бир неча марта боришимга тўғри келди. Қуйидаги ҳикоя биринчи боришимдаги қўналға таасуротлари хақида.

Аделаиде ҳаво қўналғасидаман. Ҳозиргина Куала Лумпурдан учиб келдим. Бу менинг “Яшил қитъа” — Австралияга биринчи келишим эди. Бошидан айтиб қўя қолай, Австралия учун “Яшил қитъа” деган ном нотўғри танланган. Қитъанинг жуда катта қисми чўллардан иборат. Ўрмонлари ёзда қуриб, тутаб ётади. Австралия сувсизликда Африка билан бўйлашадиган қитъа. Австралияликларнинг ўзи юртларини “Оуз” деб аташади. Бу “Аустралиа” сўзидаги биринчи бўғиннинг инглизча талаффузидир. “Оузи” дегани эса “Австралиялик” деганини билдиради.

Шундай қилиб, мен оузилар юртидаман. Малай-юртнинг одамлари билан таққосланса, оузилар анча новча ва йўғон экан.

Қўналға паспорт текширувидан тез ўтдим. “Велкоме то Аустралиа” деб қўйди қўналға-жаноб паспортимни қайтариб бераркан. Ўзимга ўхшаганлар билан узун йўлакка чиқдик, йўлакни у бошида навбатдаги уч-тўрт текширувчилар бизни кутиб, қатор туришибди. Илк қарашда улар мамлакатга кириб келаётган меҳмонларга “Келинг, ҳуш келибсиз” деб турадиган ҳассакашларга ўхшайди. Лекин бу “ҳассакашлар”нинг “Хуш келибсиз”ни айтишдан бошқа вазифалари ҳам бор, албатта. Ана холос, дарров пайқамаганимни қаранг. “Ҳассакашлар”нинг оёғи тагида иккита кучук ҳам бор экан. Майдароқ, малла бу кучуклар ўтаётган йўловчиларга зийрак тикилиб, уларни узоқроқдан искаб-искаб туришарди. Узр, кучук эгаларидан “ҳассакаш” деган унвонни қайтариб оламиз. Ахир, қаерда кўргансиз кучукли ҳассакашни?.. Мени хаёлимга бошқа ўхшатиш келди. Авваллари киноларда кўрардик, уруш пайтида фашист концлагерларига олиб кирилаётган тутқунларни икки қатор кучукли солдатлар орасидан ўтказишарди. Лекин у солдатлар баджаҳл, кучуклари эшакдек йирик ва эгаларидан ҳам жахлдор бўларди, ириллаб турарди. Бизнинг мана бу оузи “солдатлар”имиз жилмайиб туришибди, миқ этган товуши чиқмайдиган кучуклари ҳам нари борса семизроқ мушукдек келади холос. Биз “тутқунлар” кучукли йўлакдан ҳам эсон-омон ўтиб олдик.

Ўрни келганда айтиб кетай, овруполиклар Австралия қитъасига ХVII аср бошидан бошлаб икки юз йил давомида (“бирровга”) келиб-кетиб, “ўрганиб” юришган. ХVIII аср охирларига келиб қитъада Британия колонияси пайдо бўлади. Аввалида колония ягона мақсад – британиялик жиноятчи-тутқунларни сақлаш учун ташкил қилинган. Дастлабки йиллар бу ерга Британиядан минглаб тутқунлар олиб келинган. Хозирги оузилар ичида ўша тутқунларнинг авлоди ҳам борлиги аниқ.

Қўналғага қайтамиз. Юк оладиган майдончага чиқдик, лекин менинг бор-йўқ юким елкамда, шунинг учун мен бу майдонни айланиб ўтдим. Охирги текширувчига юзма-юз бўлдим. Баланд бўйли, қадди-қомати келишган, ўрта ёшлардаги кўхликкина қўналға-ҳоним аввал мен билан чиройли саломлашди. Кейин у мендан юким ичида бирор егулик бор-йўқлиги хақида сўради. Мен аввал “Йўқ” дедим. Бу мамлакатга егулик олиб кириш мумкин эмаслигини билардим, шунга яраша хозирлик кўрганман, ишонч билан “Йўқ” дедим. Лекин шу заҳоти қопчиғим чўнтагидаги қурт лоп этиб эсимга келди. Мен олти донаси елим халтага солиб, чиройли қадоқланган қуртни самолётда ерман деб олгандим, бир донасини едим, қолгани турганди. Қадоқланган бундай қуртларни Куала Лумпурдаги ўзбек ресторанидан сотиб олса бўлади.

— Кечирасиз, арзимаган егулик бор экан, — дедим мен шошиб.

“Йўқ” десангиз-у, кейин булар бирор нарса топиб олса, бу мамлакатда бундай хато сизга жуда қимматга тушади. Мен буни билардим, шунинг учун шоша-пиша “Арзимаган егулик бор экан” дедим.

— Барча егулик нарсаларингизни, марҳамат қилиб, мана бу стол устига қўйинг, — деди қўналға-ҳоним.

Мен елим халтадаги беш дона қуртни столга қўйдим.

— Шу холосми? — деди қўналға-хоним.
— Шу холос, — дедим мен.

Қўналға-ҳоним қуртни юпқа оқ қўлқопли қўлига олди. Халтани у ёққа айлантирди, бу ёққа айлантирди, тепага кўтарди, пастга туширди, хуллас обдон томоша қилди. Халтадаги ёзувларни ўқишга ҳаракат қилди, лекин ўзбекча ёзувдан хеч нарса тушунмади.

— Бу нима? — деб сўради у ниҳоят.

Қўналға-ҳоним қуртни томоша қилишни бошлагандаёқ мен “Бу нима?” деган саволга жавоб қидирардим. Қуртни нима эканлигини қандай тушунтираман? Инглизча тенги йўқ унинг. Мен дудуқландим, бир нарсалар деб минғирладим. Менинг ишончсиз гапиришимни кўриб, қўналға-ҳоним шубҳалана бошлади. У синчковлик билан бир менга, бир қўлидаги қуртга тикиларди. Бирдан менга ақллироқ фикр келди, қуртни нима эканлигини тушунтиришга сўз топгандим.

— Cheese, it is a cheese (Пишлоқ, бу пишлоқ), — дедим мен баланд овозда.

Топилмамдан хурсанд эдим. Қўналға-ҳонимга жилмайиб тикилиб турардим.

—  Cheese? What kind of cheese?  (Пишлоқ? Қанақа пишлоқ?) — деб сўради қўналға-ҳоним.

Оузилар ҳам овропаликлар сингари пишлоқсевар халқ. Дўконларда юзлаб турдаги пишлоқлар сотилади. Лекин улар орасида мен пишлоқ деб таништираётган мана бу қуртга ўхшаши йўқлиги аниқ. Қўналға-ҳоним шунга хайрон эди.

— Uzbek cheese (Ўзбек пишлоғи), — дедим мен қаттиқ ишонч билан.

Қўналға-ҳоним қуртга яна бироз тикилиб тургач, рацияси билан кимнидир чақирди. Кўп ўтмай хитой асиллик бир қўналға-жаноб пайдо бўлди. У ҳам бошқа оузилар сингари новча ва йўғон эди. Тавба қилдим, юқаркан-да, а?.. Мен шунча (малайзиялик) хитойлар орасида яшаб, бунақа йирик хитойни биринчи кўришим. Қуртни энди икки кишилашиб ўрганишга тушишди. Қуртни менга қайтариб беришмайди – бу аниқ. Мени ушлаб туришларининг боиси шунда-ки, бу шубхали оқ, думалоқ нарса балки гиёҳванд моддадир? Ёки бошқа бир тақиқланган нарсадир? Австралия халқаро қўналғалари қаттиқ текширувлари билан ном чиқарган. Четдан олиб кириш мумкин бўлмаган, ёки олиб кириш ўта қийин бўлган нарсалар рўйхати жуда узун. Масалан, ўсимлик уруғи, гули ёки кўчатини ҳам Австралияга олиб киролмайсиз. Бу маҳаллий ўсимликлар дунёсини ўзгариб кетишдан сақлаш учун кўрилган чора. Ҳайвонлар ҳам деярли шундай. Бир танишимиз мушугини Австралияга олиб келмоқчи бўлгани хақида гапириб берганди. Бунинг учун мушукнинг албатта паспорти бўлиши лозим экан. Ундан ташқари, мушук айни пайтда касал эмаслиги тўғрисида дўхтирдан маълумотнома, шунингдек, фалон-писмадон касалликларга қарши эмланганлиги тўғрисида маълумотнома талаб қилинади. Самолётда мушукни ташиш учун махсус қафас ҳам сотиб олиш керак. Боринг-ки, мушугингизни барча хужжатлари билан Австралияга олиб келдингиз. Ташвишнинг каттаси хали олдинда. Энди мушук махсус муассасада 45 кун карантинда сақланиши керак. Тушунарли-ки, карантин харажатлари миқдори анави муассаса тарафидан белгиланган, лекин уни тўлаш сизнинг хисобингиздан бўлади. Хуллас, 45 куннинг хар бир куни учун фалон пул тўлаш керак (бу пулга бир қўра қўйни бир ой емлаб боқса бўлади). Агар бояги ҳайвон-сақлаш муассасаси сиз келаётган шахарда йўқ бўлса, у холда мушугингиз учун бошқа шаҳарга бориб-келиш йўлкирасини ҳам тўлайсиз… Шундай қилиб, танишимиз мушугини Австралияга олиб келиш фикридан қайтибди.

Бизнинг оузи қўналға-ҳодимларимиз ишларини тугатгунча мен сизга бошқа бир воқеани айтиб бераман. Бу воқеа ҳам айни шу қўналғада юз берган. Австралияга келаётган Малайзиялик бир профессордан негадир шубхаланиб қолишибди. Профессорни алохида хонага таклиф қилиб, ҳали униси, ҳали бошқаси келиб саволлар берармиш. Меҳмон аввалига бундай “эътибор” сабабига тушунмабди. Лекин бироз ўтгандан кейин, саволлар оқимидан, бу сабаб ойдинлаша бошлабди. Сўроқнинг поёний қисмида қўналға-ҳодимлар ўзлари ҳам ушлаб туриш сабабини очиқлашибди. Хуллас, меҳмоннинг исм-шарифи қора рўйхатларга киритилган бир халқаро террорчининг исми билан мос келаркан. Малайзияликлар орасида ҳам, худди биздаги каби, арабча исмлар кенг тарқалган. Меҳмоннинг исми ҳам, отасининг исми ҳам анави террорчиники билан бир хил эмиш. Яна у террорчи унча-бунча террорчимас, нақ Усама бин Ладеннинг ғоявий устози экан. Ўшанда хойнаҳой мана бу қўналғадаги хавфсизлик ҳодимлари роса хурсанд бўлиб, дўппиларини осмонга отган бўлса керак. Ахир кимсан — бин Ладеннинг устози қўлга тушди. Хурсандчилик бир соатча давом этган, хар қалай меҳмонни шунча вақт ушлаб туришган. Кейин маълум бўлишича, бин Ладеннинг ўша устози ўлиб кетганига 20 йилдан ошган экан… Лекин унинг номи компютер тизимларида қолиб кетган. Оузилар энг яқин одамига ишонмаслиги мумкин, лекин компютерга хеч бир шубхасиз ишонади…

Шундай қилиб, қўналға-ҳодимлар менинг беш дона қуртимни мусодара қилиб, кейин менга рухсат беришди. Мен қўналғанинг кутиб олувчилар зали томон юрдим, у ерда мени қизим кутиб турарди.

***

— Шуми “Порлоқ йўл” совхози? Ҳеч нарса кўринмаяпти-ку, Василий! —  дедим мен, машҳур мултфилмдаги Кешага тақлидан.

Қизим Василийни ҳам, Кешани ҳам танимайди. У Шрекни билади, Фионани билади. Шрек билан катта бўлган авлод вакили у. Лекин ҳозир у ўзи билмаган холда менинг пародиямга қўшилди:

— Тонг отсин, ҳаммасини кўрасиз, — деди қизим.

Кўрамиз, кўрамиз… Беш дона мусодара қилинган қуртга арзирмикан бу кенгурулар юрти – кўрамиз…

2. Қоидалар

Илгариги куни театрга тушдик. «Ghost»  — «Арвоҳ» деган мусиқий спектакль экан. Томоша бошланишига озгина қолганда қахва учун залдан чиқдим. Қахвани олиб залга қайтганимда томоша бошланиб кетганди, мени залга қўйишмади. «Энди ўн иккинчи минутда кира оласиз» деди эшик оғаси. Аниқликни қаранг — ўн иккинчи мунитда… Ария ёки дуэт айтилаётган пайтда кириш мумкин эмас экан. Оммавий рақс ёки кўпчилик ашула айтаётганда кирилса бўларкан. Хуллас томошанинг биринчи 12 минутини ўтказиб юборишга мажбур бўлдим. Томоша пайтида назоратчилардан яна бир дакки эшиттим, бу сафар телефонимга қараганим учун.

Кеча кинога тушдик. «The Revenant»  — «Қабрдан қайтган» (таржима ўзимизники) деган филмни кўрдик. Бу ерлик одамлар кинотеатрда миқ этмай ўтираркан. Бирорта одам гапирмайди, йўталиб ҳам қўймайди. Биз бунақасига чидолмаймиз (болалигимизда кинотеатрларда “Сапожник” деб бақириб катта бўлганмиз). Кинони томоша пайтида муҳокама қилиб туришимиз керак. «Нега айиқ Глассни дарров ўлдириб қўя қолмади? Чунки Гласс ўзини ўликка солволганди.” Шунга ўхшаш…

Хуллас, бу ерда ҳам гаплашганимиз учун гап эшиттик. Кино тугаб, титр кўрсатиш бошланди, лекин залда хеч ким жойидан қўзғалай демайди, томошабинлар диққат билан титр ўқишяпти. Омон бўлгурлар-эй… Битта ғалати тарафи шундаки, залга бир томошабин ити билан кирибди. Ит ҳам бир четда ётволиб, кино кўрди. Шунақа, томоша пайтида залда одамларга гаплашиш мумкинмас, лекин ит ҳам сизнинг қаторингизда кино кўриши мумкин. Қурғур, бу ит 2,5 соат давомида ғиқ этган овоз чиқармади. Буларнинг ити ҳам қоидаларга амал қилади…

Бугун яна бир қоидани бузиб, гап эшиттик. Drive through (Бу ном Йўл-йўлакай деган маънога яқин)  деб номланган  хизматлик ресторанлар бўлади: машинадан тушмай овқат буюрасиз ва овқатни ўзингиз билан олиб кетасиз. Биз яшайдиган уйга яқин жойдаги шундай ресторанга пиёда бордик. Drive throughдаги машиналар навбатида турибмиз, лекин бемашинамиз. Қизимга Ҳожибой Тожибоевнинг эси оғиб қолган хайдовчининг битта рулни кўтариб олиб «машина хайдаб юргани» хақидаги латифасини гапириб беряпман. Олдимизда машина, орқамизда машина, биз бемашина. Ҳожибой аканинг қахрамонига тақлид қилиб, ўзимни машинада ўтиргандек кўрсатаман, қизим қиқир-қиқир кулади. Навбатимиз келди. Хизмат қилувчи «Сизларга хизмат қилолмайман» деса бўладими… Айбимиз бемашина эканимиз экан. Drive through фақат машинадагиларга хизмат қиларкан. «Қоида шунақа, бошлиғим билиб қолса, мени жазолаши мумкин» дейди хизматчи. Илтимос қилдик — кўнмади. Лекин йўлини кўрсатди: «Орқадаги машинага илтимос қилинг, сизни буюртмангизни ўзиникига қўшворади» деди. Шундай қилдик. Қоида — ҳамма жойда қоида.

3. Хуррак

Қизим билан Аделаидедаги Жанубий Австралия Санъат Галереясига кирдик. Музейлар ичида диққатимни торта оладигани – бу санъат музейлари, галереялар. Лекин тасвирий санъат асарлари билимдони эмасман. Узоқ йиллар бурун Москвадаги Третяков галереясини нари-бериси бир соатда айланиб чиққанман. Ҳозир уялмай тан олиб айтаман-ки, ўшанда Третяков галереяси ва Болшой театрдаги Чайковскийнинг “Иоланта” операсига ўзимни “Интеллигент” деб ҳис қилиш учун ва, албатта, кейинчалик “кўрганман” деб мақтаниб юриш учунгина кирганман.

Хуллас, қизим билан Аделаиде шахридаги маданий хиёбон хисобланадиган Нортҳ Террасе кўчасида жойлашган санъат галереясидамиз. Шифти баланд, бир-бирига уланиб кетган сон-саноқсиз заллар суратлар, хайкалларга тўлиб кетган. Бир четдан томоша қилишни бошлаймиз. Қизим хар бир сурат тагидаги ёзувларни эринмай ўқийди. Ўзидан билганини қўшиб, менга бир нарсаларни тушунтиришга ҳаракат қилади.

Қизимни кўзини шамғалат қилиб, секин қочдим. Залларни тез-тез айлана бошладим. Мен галереянинг ҳамма залларини тугатган пайтимда, қизим хали ярмига ҳам келмаган эди. Бир сурат олдига қўйилган юмшоқ ўриндиққа чўкдим. Худди шу суратнинг ашаддий ихлосманди каби суратга тикилиб ўтирибман. Аслида вақт ўтказяпман, қизим томошасини тугатсин деяпман. Ташқарида харорат тузуккина иссиқ, зал ичи эса муздеккина эди. Элитибди…

Бу ёғини сал кейинроқ қизим айтиб берди. Қизим берилиб суратларни томоша қилиб юрса, узоқдан ғалати бир товуш келармиш. Галерея ичида эшитилиши ўта гаъйритабиий бир товушмиш, лекин товуш узоқда эканлигидан бу ниманинг товуши эканлигини қизим англолмасмиш. Қизим залларни айланишда давом этибди. Бир пайт қизим анави товуш манбасига яқинлашиб қолганми, энди товуш аниқроқ, қаттиқроқ эшитила бошлабди. Қизим диққат билан қулоқ солса… “Наҳотки?… Шошма, жудаям таниш… Ахир хар куни кечаси эшитаман-ку буни… Дадам, дадам хуррак отяптилар”. Қизим ўқдай учиб, товуш келётган тарафга келса, не кўз билан кўрсин-ки, катта бир сурат қаршисидаги юмшоқ ўриндиқда бошим бир тарафга қийишайганча уйқуни уриб, хурракни баралла обораётган эканман…

МЕҲРИБОН ФАРРОШ

Қаҳва дамлайман деб хонамдан чиқдим. Узун даҳлизнинг охирида кичкина ошхонамиз бор, чой-қахва тайёрлаш мумкин. Ўша тарафга икки қадам қўйдим-у, тўхтаб қолдим. Чунки ошхона тозалаш учун банд эди. Фаррош аёл ошхонани тозалайдиган пайтда эшиги олдига конуссимон қизил устунчасини қўйиб қўяди. Бундай пайтда ошхонага кириш мумкин эмас. Хозир ҳам ошхона эшиги олдида ўша устунча турарди. Фаррош аёлнинг ўзи ҳам ўша атрофда кўринди. Мен орқамга қайттим. Дахлизнинг нариги охирида яна битта худди шундай ошхона бор, мени хонам бериги ошхонага яқин, шунинг учун одатда беригисидан фойдаланаман, лекин мана бундай вазиятларда наригисидан фойдаланса ҳам бўлаверади. Мен ўша ошхонага қараб юрдим. Орқамга қайтганимни кўрган фаррош малай тилида бир нарсалар деб гапириб қолди. Тўхтадим. Шу пайтгача бу фаррош аёл билан гаплашишимиз икки сўзлик саломлашишдан нарига ўтмаган. Бунинг оддий сабаби бор: мен малайчани билмайман, фаррош инглизчани билмайди. Бир неча йилдан бери Малайзияда бўлсам ҳам малай тилини ўрганолмадим. Биладиганим учгача санаш (чунки ишхонамиз биноси уч қаватли) ва саломлашиш холос (саломлашишнинг ҳам эрталабкисини биламан, “Хайрли кеч”ни билмайман). Йиллар давомида менга “Хайрли тонг”ни айтишдан нарига ўтмаган фаррош ҳозир астойдил бир нарсаларни тушунтиришга ҳаракат қиларди. Орамизда ўн-ўн беш қулоч жой бор, шунинг учун фаррош баланд товуш билан гапирарди. Хўш, у нима деяпти? Яшанг, мен ҳам худди сиздек (мантиқан) ўйладим. “Орқангга қайтма, келиб чой ёки қаҳвангни бемалол тайёрлаб олавер, мен кутиб тураман ва кейин тозалашни бошлайман”. Фаррош аёл шу гапларни айтаётганига менда шубха йўқ эди. Бунча меҳрибон бўлмаса бу аёл. Мен ундан жуда миннатдор эдим. Айни пайтда уни куттириб қўйгим келмади. “Овора бўлманг, мен нариги ошхонага бора қоламан, сиз бемалол ишингизни қилаверинг”, дедим мен инглизчалаб. Табиийки, фаррош мени тушунмади. Қўлларим билан имо-ишоралар қилдим, илжайиб, миннатдорлигимни билдирдим. Ва яна қайрилиб нариги ошхона тарафга юрдим. Фаррош энди безовталик билан, овозини янада баландлатиб гапира кетти. У жон-жаҳди билан менга “Бу ёққа кел” деб тушунтирарди. Майли, мен учун шунчалик қайғуряпти бечора фаррош, уни айтгани бўла қолсин. Мен яна биринчи ошхона тарафга қараб юрдим. Буни кўриб фаррош хурсанд бўлди. “Қанчалик яхши аёл-а…” дейман ичимда. Ошхона эшигига етиб бордим. Фаррош эшикни, унинг қулфини кўрсатиб, яна бир нарсаларни тушунтира кетти. Ҳммм, ҳаммаси тушунарли. Ошхона эшиги қулф эди, фаррошнинг калити эса ўзи билан эмас экан. Фаррош “Эшикни очиб бер” деб, мендан илтимос қилаётган экан. Мен эшикни очдим. Фаррош челак-швабраларини кўтариб ичкарига кирди. Мен бир нафас нима қилишимни билмай, эшик олдида туриб қолдим. Кейин “Қаҳва дамлаб олсам майлими?” деб, фаррошга қўлимдаги идишимни кўрсаттим. ……

Мен қаҳва дамлаш учун яна иккинчи ошхона тарафга кеттим…

БИР ЖУФТ ТУФЛИ

Яқинда ўзимга янги туфли сотиб олдим. Хурсандман. Олдинги туфлим ҳам хали яроқли эди, шундай бўлса-да янгисини сотиб олдим. Энди менда алмашиб кийиш мумкин бўлган икки жуфт туфли бор. Хурсандчилигимнинг чеки йўқ. Чунки бир пайтда икки жуфт туфлига илгари хеч қачон эга бўлмаганман. Одатда, туфли роса эзғилаб кийилади, камида икки марта ямоқчининг қўлидан ўтади, таглари қийшайиб бир томонга ётиб қолади, кейин тиклаб бўлмайдиган бўлиб бир жойи узилиб кетади-ю, ана ундан кейин янги туфли сотиб олинса бўлади. Бу сафар эса эски туфлим хали туппа-тузук эканлигида яна янгисини олдим, мен хурсанд бўлмай ким хурсанд бўлсин…

Хурсандчилигим роппа-роса бир ҳафта давом этди. То интернетда бир хабарни ўқигунимча давом этди менинг хурсандчилигим.

Қаерданам ўқидим ўша хабарни…

Хуллас, сувидан кўра нефти кўп бўлган бир ўлкадаги бир миллиардер бойнинг 7000 дона машинаси бор экан.

Етти минг дона қимматбаҳо машина…

Ёнма-ён турган икки жуфт туфлимга бирпас тикилиб турдим-у, кейин уларни тепиб юбордим.

ЧИРОЙЛИ ХИЗМАТЧИ  ҚИЗ

Тушлик қиламан деб емакхонага кирдим. Столга ўтиришим билан хизматчи қиз «Ҳуш келибсиз» деб, қўлимга меню тутқазди. Бу емакхонага биринчи киришим эмас, менюсини яхши биламан.

— «Олдтимер бургер», яъни гамбургер беринг, — дедим.

— Пишлоқ биланми ёки пишлоқсизми?, — деб сўради хизматчи қиз.

— Пишлоқсиз. Гўшти ўртача пиширилган бўлсин. Ичишга бир истакон қайноқ сув берсангиз бўлади — дедим мен, хизматчи қизга бошқа савол беришга ўрин қолдирмай.
— Хўп бўлади, — деди хизматчи қиз илжайиб.

Ўн беш дақиқалардан сўнг буюртмам келди. Лекин… Бургер мен буюртма берган бургер эмас, бошқачаси эди. Буниси қўзиқоринли экан. Мен бургерга тикилиб, нима қилишни билмай туриб қолдим. Жаҳлим чиқди. Хизматчи қизни, лозим бўлса маъмурини ҳам чақириб, «Қўзиқорин бургер»ни қайтариб беришим, ўзимнинг «Олдтимер бургер»имни талаб қилишим мумкин. Ишончим комил-ки, алмаштириб беришади. Ҳатто менда Олдтимер бургер буюрганимга аниқ исбот бор: мен пишлоқсиз бургер айтганман, Олтимер бургерда пишлоқ қўшиш ёки қўшмаслик танланиши мумкин, қўзиқоринли бургерда эса пишлоқ таомнинг ажралмас таркибий қисми экан. Олдин ҳам бир-икки шундай ҳолат бошқа емакхоналарда бўлган, ўшанда ўз буюртмамни алиштириб беришган. Лекин мен бу ҳолда яна бир қанча вақт кутишим керак бўлади. Қорин эса оч… Қани еб кўрай-чи, буниси қанақа экан, дедим-у, қўзиқоринли бургерни бир четидан озгина татиб кўрдим. Ёмонмас. Менга маъқул бўлди. Майли, еганим бўлсин шунисини. Хизматчи қизга эса овқатдан кейин бирор нарса дерман. Албатта уни жазолаб кетишим керак. Мен қўзиқоринли бургерни ея бошладим. Емакхонада одам кўп эмас, хизматчилар бемалол, шошмасдан ҳаракат қилишарди. Менинг хизматчи қизим мендан икки қадам нарида менга тикилиб турволди. Мен овқат чайнарканман, ногоҳон қизга кўзим тушса, у «Қалай, овқат яхшими?», «Камчиликлар йўқми?» деб илжайиб қўярди. Ким билади, балки менинг буюртмамни бошқасига берворгандир. Демак яна битта менга ўхшаган шўри қуриган бор бу ерда. Шунақа, бизни хизматчи қизимиз бировни дўпписини бировга кийдириб қўйиб, энди «Камчиликлар йўқ-ми?» деб, тиржайиб турибди.

Овқатланиб бўлиб, ҳисоб сўрадим. Хизматчи қиз ҳисобни олиб келди. Пулини олди. Мен энди ўрнимдан қўзғалмоқчи бўлсам, «Сизни икки дақиқага мумкинми?» деди қиз яна илжайиб. Менинг ҳозир бу ерда бўладиган ҳар бир ортиқча дақиқам бу қиз учун қанчалик хавфли эканлигини кошки билса бу қиз. Билганда мени яна икки дақиқа қолишимни сўрамаган бўларди. Шундоғам қизга қандай дакки берсам экан, ёки индамай кета қолсаммикан?, деб ўйлаб турибман.

— Икки дақиқа вақтингизни олсам майлими? — деб, хизматчи қиз олдимга бир кичик анкета ва қалам қўйди. Кейин бидир-бидир қилиб нима қилишни тушунтирди. Тушунтирмаса ҳам биламан, ресторан шароити, овқатлар ва хизмат кўрсатиш сифатини баҳолаб беринг, деяпти. Ресторан ва овқат сифати хақида сўралгандек баҳоладим. Учинчи бўлим саволлари эса кўрсатилган хизматнинг сифати хақида эди. Мен бироз ўйлаб турдим-у, рақамли баҳолар қўйилиши керак бўлган жойга қуйидаги гапни ёзиб қўйдим: «Хизматчи қиз жуда чиройли экан».

“Чиройли” хизматчи қизни жазосиз қолдириб, емакхонани тарк эттим.

Abdurashid Mamadolimov
KENGURULAR YURTIDA

 Abdurashid Mamadolimov 1973 yil Namangan viloyati Chust tumanining Olmos qishlog’ida tug’ilgan. Toshkent Davlat Universitetining mexanika-matematika fakul`tetida tahsil olgan, fizika-matematika fanlari nomzodi. O’zbekiston Milliy Universitetida ishlagan. 2008 yildan Malayziyadagi MIMOS ilmiy-tekshirish institutida xizmat qiladi. «Saytimiz sahifalarida uning hikoya va badialari e’lon qilingan.

1. Musodara qilingan besh dona qurt

Oxirgi uch yil ichida Avstraliyaga bir necha marta borishimga to’g’ri keldi. Quyidagi hikoya birinchi borishimdagi qo’nalg’a taasurotlari xaqida.

Adelaide havo qo’nalg’asidaman. Hozirgina Kuala Lumpurdan uchib keldim. Bu mening “Yashil qit’a” — Avstraliyaga birinchi kelishim edi. Boshidan aytib qo’ya qolay, Avstraliya uchun “Yashil qit’a” degan nom noto’g’ri tanlangan. Qit’aning juda katta qismi cho’llardan iborat. O’rmonlari yozda qurib, tutab yotadi. Avstraliya suvsizlikda Afrika bilan bo’ylashadigan qit’a. Avstraliyaliklarning o’zi yurtlarini “Ouz” deb atashadi. Bu “Australia” so’zidagi birinchi bo’g’inning inglizcha talaffuzidir. “Ouzi” degani esa “Avstraliyalik” deganini bildiradi.

Shunday qilib, men ouzilar yurtidaman. Malay-yurtning odamlari bilan taqqoslansa, ouzilar ancha novcha va yo’g’on ekan.

Qo’nalg’a pasport tekshiruvidan tez o’tdim. “Velkome to Australia” deb qo’ydi qo’nalg’a-janob pasportimni qaytarib berarkan. O’zimga o’xshaganlar bilan uzun yo’lakka chiqdik, yo’lakni u boshida navbatdagi uch-to’rt tekshiruvchilar bizni kutib, qator turishibdi. Ilk qarashda ular mamlakatga kirib kelayotgan mehmonlarga “Keling, hush kelibsiz” deb turadigan hassakashlarga o’xshaydi. Lekin bu “hassakashlar”ning “Xush kelibsiz”ni aytishdan boshqa vazifalari ham bor, albatta. Ana xolos, darrov payqamaganimni qarang. “Hassakashlar”ning oyog’i tagida ikkita kuchuk ham bor ekan. Maydaroq, malla bu kuchuklar o’tayotgan yo’lovchilarga ziyrak tikilib, ularni uzoqroqdan iskab-iskab turishardi. Uzr, kuchuk egalaridan “hassakash” degan unvonni qaytarib olamiz. Axir, qaerda ko’rgansiz kuchukli hassakashni?.. Meni xayolimga boshqa o’xshatish keldi. Avvallari kinolarda ko’rardik, urush paytida fashist kontslagerlariga olib kirilayotgan tutqunlarni ikki qator kuchukli soldatlar orasidan o’tkazishardi. Lekin u soldatlar badjahl, kuchuklari eshakdek yirik va egalaridan ham jaxldor bo’lardi, irillab turardi. Bizning mana bu ouzi “soldatlar”imiz jilmayib turishibdi, miq etgan tovushi chiqmaydigan kuchuklari ham nari borsa semizroq mushukdek keladi xolos. Biz “tutqunlar” kuchukli yo’lakdan ham eson-omon o’tib oldik.

O’rni kelganda aytib ketay, ovrupoliklar Avstraliya qit’asiga XVII asr boshidan boshlab ikki yuz yil davomida (“birrovga”) kelib-ketib, “o’rganib” yurishgan. XVIII asr oxirlariga kelib qit’ada Britaniya koloniyasi paydo bo’ladi. Avvalida koloniya yagona maqsad – britaniyalik jinoyatchi-tutqunlarni saqlash uchun tashkil qilingan. Dastlabki yillar bu yerga Britaniyadan minglab tutqunlar olib kelingan. Xozirgi ouzilar ichida o’sha tutqunlarning avlodi ham borligi aniq.

Qo’nalg’aga qaytamiz. Yuk oladigan maydonchaga chiqdik, lekin mening bor-yo’q yukim yelkamda, shuning uchun men bu maydonni aylanib o’tdim. Oxirgi tekshiruvchiga yuzma-yuz bo’ldim. Baland
bo’yli, qaddi-qomati kelishgan, o’rta yoshlardagi ko’xlikkina qo’nalg’a-honim avval men bilan chiroyli salomlashdi. Keyin u mendan yukim ichida biror yegulik bor-yo’qligi xaqida so’radi. Men avval “Yo’q” dedim. Bu mamlakatga yegulik olib kirish mumkin emasligini bilardim, shunga yarasha xozirlik ko’rganman, ishonch bilan “Yo’q” dedim. Lekin shu zahoti qopchig’im cho’ntagidagi qurt lop etib esimga keldi. Men olti donasi yelim xaltaga solib, chiroyli qadoqlangan qurtni samolyotda yerman deb olgandim, bir donasini yedim, qolgani turgandi. Qadoqlangan bunday qurtlarni Kuala Lumpurdagi o’zbek restoranidan sotib olsa bo’ladi.

— Kechirasiz, arzimagan yegulik bor ekan, — dedim men shoshib.

“Yo’q” desangiz-u, keyin bular biror narsa topib olsa, bu mamlakatda bunday xato sizga juda qimmatga tushadi. Men buni bilardim, shuning uchun shosha-pisha “Arzimagan yegulik bor ekan” dedim.

— Barcha yegulik narsalaringizni, marhamat qilib, mana bu stol ustiga qo’ying, — dedi qo’nalg’a-honim.

Men yelim xaltadagi besh dona qurtni stolga qo’ydim.

— Shu xolosmi? — dedi qo’nalg’a-xonim.
— Shu xolos, — dedim men.

Qo’nalg’a-honim qurtni yupqa oq qo’lqopli qo’liga oldi. Xaltani u yoqqa aylantirdi, bu yoqqa aylantirdi, tepaga ko’tardi, pastga tushirdi, xullas obdon tomosha qildi. Xaltadagi yozuvlarni o’qishga harakat qildi, lekin o’zbekcha yozuvdan xech narsa tushunmadi.

— Bu nima? — deb so’radi u nihoyat.

Qo’nalg’a-honim qurtni tomosha qilishni boshlagandayoq men “Bu nima?” degan savolga javob qidirardim. Qurtni nima ekanligini qanday tushuntiraman? Inglizcha tengi yo’q uning. Men duduqlandim, bir narsalar deb ming’irladim. Mening ishonchsiz gapirishimni ko’rib, qo’nalg’a-honim shubhalana boshladi. U sinchkovlik bilan bir menga, bir qo’lidagi qurtga tikilardi. Birdan menga aqlliroq fikr keldi, qurtni nima ekanligini tushuntirishga so’z topgandim.

— Cheese, it is a cheese (Pishloq, bu pishloq), — dedim men baland ovozda.

Topilmamdan xursand edim. Qo’nalg’a-honimga jilmayib tikilib turardim.

— Cheese? What kind of cheese? (Pishloq? Qanaqa pishloq?) — deb so’radi qo’nalg’a-honim.

Ouzilar ham ovropaliklar singari pishloqsevar xalq. Do’konlarda yuzlab turdagi pishloqlar sotiladi. Lekin ular orasida men pishloq deb tanishtirayotgan mana bu qurtga o’xshashi yo’qligi aniq. Qo’nalg’a-honim shunga xayron edi.

— Uzbek cheese (O’zbek pishlog’i), — dedim men qattiq ishonch bilan.

Qo’nalg’a-honim qurtga yana biroz tikilib turgach, ratsiyasi bilan kimnidir chaqirdi. Ko’p o’tmay xitoy asillik bir qo’nalg’a-janob paydo bo’ldi. U ham boshqa ouzilar singari novcha va yo’g’on edi. Tavbaqildim, yuqarkan-da, a?.. Men shuncha (malayziyalik) xitoylar orasida yashab, bunaqa yirik xitoyni birinchi ko’rishim. Qurtni endi ikki kishilashib o’rganishga tushishdi. Qurtni menga qaytarib berishmaydi – bu aniq. Meni ushlab turishlarining boisi shunda-ki, bu shubxali oq, dumaloq narsa balki giyohvand moddadir? Yoki boshqa bir taqiqlangan narsadir? Avstraliya xalqaro qo’nalg’alari qattiq tekshiruvlari bilan nom chiqargan. Chetdan olib kirish mumkin bo’lmagan, yoki olib kirish o’ta qiyin bo’lgan narsalar ro’yxati juda uzun. Masalan, o’simlik urug’i, guli yoki ko’chatini ham Avstraliyaga olib kirolmaysiz. Bu mahalliy o’simliklar dunyosini o’zgarib ketishdan saqlash uchun ko’rilgan chora. Hayvonlar ham deyarli shunday. Bir tanishimiz mushugini Avstraliyaga olib kelmoqchi bo’lgani xaqida gapirib bergandi. Buning uchun mushukning albatta pasporti bo’lishi lozim ekan. Undan tashqari, mushuk ayni paytda kasal emasligi to’g’risida do’xtirdan ma’lumotnoma, shuningdek, falon-pismadon kasalliklarga qarshi emlanganligi to’g’risida ma’lumotnoma talab qilinadi. Samolyotda mushukni tashish uchun maxsus qafas ham sotib olish kerak. Boring-ki, mushugingizni barcha xujjatlari bilan Avstraliyaga olib keldingiz. Tashvishning kattasi xali oldinda. Endi mushuk maxsus muassasada 45 kun karantinda saqlanishi kerak. Tushunarli-ki, karantin xarajatlari miqdori anavi muassasa tarafidan belgilangan, ekin uni to’lash sizning xisobingizdan bo’ladi. Xullas, 45 kunning xar bir kuni uchun falon pul to’lash kerak (bu pulga bir qo’ra qo’yni bir oy yemlab boqsa bo’ladi). Agar boyagi hayvon-saqlash muassasasi siz kelayotgan shaxarda yo’q bo’lsa, u xolda mushugingiz uchun boshqa shaharga borib-kelish yo’lkirasini ham to’laysiz… Shunday qilib, tanishimiz mushugini Avstraliyaga olib kelish fikridan qaytibdi.

Bizning ouzi qo’nalg’a-hodimlarimiz ishlarini tugatguncha men sizga boshqa bir voqeani aytib beraman. Bu voqea ham ayni shu qo’nalg’ada yuz bergan. Avstraliyaga kelayotgan Malayziyalik bir professordan negadir shubxalanib qolishibdi. Professorni aloxida xonaga taklif qilib, hali unisi, hali boshqasi kelib savollar berarmish. Mehmon avvaliga bunday “e’tibor” sababiga tushunmabdi. Lekin biroz o’tgandan keyin, savollar oqimidan, bu sabab oydinlasha boshlabdi. So’roqning poyoniy qismida qo’nalg’a-hodimlar o’zlari ham ushlab turish sababini ochiqlashibdi. Xullas, mehmonning ism-sharifi qora ro’yxatlarga kiritilgan bir xalqaro terrorchining ismi bilan mos kelarkan. Malayziyaliklar orasida ham, xuddi bizdagi kabi, arabcha ismlar keng tarqalgan. Mehmonning ismi ham, otasining ismi ham anavi terrorchiniki bilan bir xil emish. Yana u terrorchi uncha-buncha terrorchimas, naq Usama bin Ladenning g’oyaviy ustozi ekan. O’shanda xoynahoy mana bu qo’nalg’adagi xavfsizlik hodimlari rosa xursand bo’lib, do’ppilarini osmonga otgan bo’lsa kerak. Axir kimsan — bin Ladenning ustozi qo’lga tushdi. Xursandchilik bir soatcha davom etgan, xar qalay mehmonni shuncha vaqt ushlab turishgan. Keyin ma’lum bo’lishicha, bin Ladenning o’sha ustozi o’lib ketganiga 20 yildan oshgan ekan… Lekin uning nomi kompyuter tizimlarida qolib ketgan. Ouzilar eng yaqin odamiga ishonmasligi mumkin, lekin kompyuterga xech bir shubxasiz ishonadi…

Shunday qilib, qo’nalg’a-hodimlar mening besh dona qurtimni musodara qilib, keyin menga ruxsat berishdi. Men qo’nalg’aning kutib oluvchilar zali tomon yurdim, u yerda meni qizim kutib turardi.

***

— Shumi “Porloq yo’l” sovxozi? Hech narsa ko’rinmayapti-ku, Vasiliy! — dedim men, mashhur multfilmdagi Keshaga taqlidan.

Qizim Vasiliyni ham, Keshani ham tanimaydi. U Shrekni biladi, Fionani biladi. Shrek bilan katta bo’lgan avlod vakili u. Lekin hozir u o’zi bilmagan xolda mening parodiyamga qo’shildi:

— Tong otsin, hammasini ko’rasiz, — dedi qizim.

Ko’ramiz, ko’ramiz… Besh dona musodara qilingan qurtga arzirmikan bu kengurular yurti – ko’ramiz…

2. Qoidalar

Ilgarigi kuni teatrga tushdik. «Ghost» — «Arvoh» degan musiqiy spektakl` ekan. Tomosha boshlanishiga ozgina qolganda qaxva uchun zaldan chiqdim. Qaxvani olib zalga qaytganimda tomosha boshlanib ketgandi, meni zalga qo’yishmadi. «Endi o’n ikkinchi minutda kira olasiz» dedi eshik og’asi. Aniqlikni qarang — o’n ikkinchi munitda… Ariya yoki duet aytilayotgan paytda kirish mumkin emas ekan. Ommaviy raqs yoki ko’pchilik ashula aytayotganda kirilsa bo’larkan. Xullas tomoshaning birinchi 12 minutini o’tkazib yuborishga majbur bo’ldim. Tomosha paytida nazoratchilardan yana bir dakki eshittim, bu safar telefonimga qaraganim uchun.

Kecha kinoga tushdik. «The Revenant» — «Qabrdan qaytgan» (tarjima o’zimizniki) degan filmni ko’rdik. Bu yerlik odamlar kinoteatrda miq etmay o’tirarkan. Birorta odam gapirmaydi, yo’talib ham qo’ymaydi. Biz bunaqasiga chidolmaymiz (bolaligimizda kinoteatrlarda “Sapojnik” deb baqirib katta bo’lganmiz). Kinoni tomosha paytida muhokama qilib turishimiz kerak. «Nega ayiq Glassni darrov o’ldirib qo’ya qolmadi? Chunki Glass o’zini o’likka solvolgandi.” Shunga o’xshash…

Xullas, bu yerda ham gaplashganimiz uchun gap eshittik. Kino tugab, titr ko’rsatish boshlandi, lekin zalda xech kim joyidan qo’zg’alay demaydi, tomoshabinlar diqqat bilan titr o’qishyapti. Omon bo’lgurlar-ey… Bitta g’alati tarafi shundaki, zalga bir tomoshabin iti bilan kiribdi. It ham bir chetda yotvolib, kino ko’rdi. Shunaqa, tomosha paytida zalda odamlarga gaplashish mumkinmas, lekin it ham sizning qatoringizda kino ko’rishi mumkin. Qurg’ur, bu it 2,5 soat davomida g’iq etgan ovoz chiqarmadi. Bularning iti ham qoidalarga amal qiladi…

Bugun yana bir qoidani buzib, gap eshittik. Drive through (Bu nom Yo’l-yo’lakay degan ma’noga yaqin) deb nomlangan xizmatlik restoranlar bo’ladi: mashinadan tushmay ovqat buyurasiz va ovqatni o’zingiz bilan olib ketasiz. Biz yashaydigan uyga yaqin joydagi shunday restoranga piyoda bordik. Drive throughdagi mashinalar navbatida turibmiz, lekin bemashinamiz. Qizimga Hojiboy Tojiboevning esi og’ib qolgan xaydovchining bitta rulni ko’tarib olib «mashina xaydab yurgani» xaqidagi latifasini gapirib beryapman. Oldimizda mashina, orqamizda mashina, biz bemashina. Hojiboy akaning qaxramoniga taqlid qilib, o’zimni mashinada o’tirgandek ko’rsataman, qizim qiqir-qiqir kuladi. Navbatimiz keldi. Xizmat qiluvchi «Sizlarga xizmat qilolmayman» desa bo’ladimi… Aybimiz bemashina ekanimiz ekan. Drive through faqat mashinadagilarga xizmat qilarkan. «Qoida shunaqa, boshlig’im bilib qolsa, meni jazolashi mumkin» deydi xizmatchi. Iltimos qildik — ko’nmadi. Lekin yo’lini ko’rsatdi: «Orqadagi mashinaga iltimos qiling, sizni buyurtmangizni o’zinikiga qo’shvoradi» dedi. Shunday qildik. Qoida — hamma joyda qoida.

3. Xurrak

Qizim bilan Adelaidedagi Janubiy Avstraliya San’at Galereyasiga kirdik. Muzeylar ichida diqqatimni torta oladigani – bu san’at muzeylari, galereyalar. Lekin tasviriy san’at asarlari bilimdoni emasman. Uzoq yillar burun Moskvadagi Tretyakov galereyasini nari-berisi bir soatda aylanib chiqqanman. Hozir uyalmay tan olib aytaman-ki, o’shanda Tretyakov galereyasi va Bolshoy teatrdagi Chaykovskiyning “Iolanta” operasiga o’zimni “Intelligent” deb his qilish uchun va, albatta, keyinchalik “ko’rganman” deb maqtanib yurish uchungina kirganman.

Xullas, qizim bilan Adelaide shaxridagi madaniy xiyobon xisoblanadigan North Terrase ko’chasida joylashgan san’at galereyasidamiz. Shifti baland, bir-biriga ulanib ketgan son-sanoqsiz zallar suratlar, xaykallarga to’lib ketgan. Bir chetdan tomosha qilishni boshlaymiz. Qizim xar bir surat tagidagi yozuvlarni erinmay o’qiydi. O’zidan bilganini qo’shib, menga bir narsalarni tushuntirishga harakat qiladi.

Qizimni ko’zini shamg’alat qilib, sekin qochdim. Zallarni tez-tez aylana boshladim. Men galereyaning hamma zallarini tugatgan paytimda, qizim xali yarmiga ham kelmagan edi. Bir surat oldiga qo’yilgan yumshoq o’rindiqqa cho’kdim. Xuddi shu suratning ashaddiy ixlosmandi kabi suratga tikilib o’tiribman. Aslida vaqt o’tkazyapman, qizim tomoshasini tugatsin deyapman. Tashqarida xarorat tuzukkina issiq, zal ichi esa muzdekkina edi. Elitibdi…

Bu yog’ini sal keyinroq qizim aytib berdi. Qizim berilib suratlarni tomosha qilib yursa, uzoqdan g’alati bir tovush kelarmish. Galereya ichida eshitilishi o’ta ga’yritabiiy bir tovushmish, lekin tovush uzoqda ekanligidan bu nimaning tovushi ekanligini qizim anglolmasmish. Qizim zallarni aylanishda davom etibdi. Bir payt qizim anavi tovush manbasiga yaqinlashib qolganmi, endi tovush aniqroq, qattiqroq eshitila boshlabdi. Qizim diqqat bilan quloq solsa… “Nahotki?… Shoshma, judayam tanish… Axir xar kuni kechasi eshitaman-ku buni… Dadam, dadam xurrak otyaptilar”. Qizim o’qday uchib, tovush kelyotgan tarafga kelsa, ne ko’z bilan ko’rsin-ki, katta bir surat qarshisidagi yumshoq o’rindiqda boshim bir tarafga qiyishaygancha uyquni urib, xurrakni baralla oborayotgan ekanman…

MEHRIBON FARROSH

Qahva damlayman deb xonamdan chiqdim. Uzun dahlizning oxirida kichkina oshxonamiz bor, choy-qaxva tayyorlash mumkin. O’sha tarafga ikki qadam qo’ydim-u, to’xtab qoldim. Chunki oshxona tozalash uchun band edi. Farrosh ayol oshxonani tozalaydigan paytda eshigi oldiga konussimon qizil ustunchasini qo’yib qo’yadi. Bunday paytda oshxonaga kirish mumkin emas. Xozir ham oshxona eshigi oldida o’sha ustuncha turardi. Farrosh ayolning o’zi ham o’sha atrofda ko’rindi. Men orqamga qayttim. Daxlizning narigi oxirida yana bitta xuddi shunday oshxona bor, meni xonam berigi oshxonaga yaqin, shuning uchun odatda berigisidan foydalanaman, lekin mana bunday vaziyatlarda narigisidan foydalansa ham bo’laveradi. Men o’sha oshxonaga qarab yurdim. Orqamga qaytganimni ko’rgan farrosh malay tilida bir narsalar deb gapirib qoldi. To’xtadim. Shu paytgacha bu farrosh ayol bilan gaplashishimiz ikki so’zlik salomlashishdan nariga o’tmagan. Buning oddiy sababi bor: men malaychani bilmayman, farrosh inglizchani bilmaydi. Bir necha yildan beri Malayziyada bo’lsam ham malay tilini o’rganolmadim. Biladiganim uchgacha sanash (chunki ishxonamiz binosi uch qavatli) va salomlashish xolos (salomlashishning ham ertalabkisini bilaman, “Xayrli kech”ni bilmayman). Yillar davomida menga “Xayrli tong”ni aytishdan nariga o’tmagan farrosh hozir astoydil bir narsalarni tushuntirishga harakat qilardi. Oramizda o’n-o’n besh quloch joy bor, shuning uchun farrosh baland tovush bilan gapirardi. Xo’sh, u nima deyapti? Yashang, men ham xuddi sizdek (mantiqan) o’yladim. “Orqangga qaytma, kelib choy yoki qahvangni bemalol tayyorlab olaver, men kutib turaman va keyin tozalashni boshlayman”. Farrosh ayol shu gaplarni aytayotganiga menda shubxa yo’q edi. Buncha mehribon bo’lmasa bu ayol. Men undan juda minnatdor edim. Ayni paytda uni kuttirib qo’ygim kelmadi. “Ovora bo’lmang, men narigi oshxonaga bora qolaman, siz bemalol ishingizni qilavering”, dedim men inglizchalab. Tabiiyki, farrosh meni tushunmadi. Qo’llarim bilan imo-ishoralar qildim, iljayib, minnatdorligimni bildirdim. Va yana qayrilib narigi oshxona tarafga yurdim. Farrosh endi bezovtalik bilan, ovozini yanada balandlatib gapira ketti. U jon-jahdi bilan menga “Bu yoqqa kel” deb tushuntirardi. Mayli, men uchun shunchalik qayg’uryapti bechora farrosh, uni aytgani bo’la qolsin. Men yana birinchi oshxona tarafga qarab yurdim. Buni ko’rib farrosh xursand bo’ldi. “Qanchalik yaxshi ayol-a…” deyman ichimda. Oshxona eshigiga yetib bordim. Farrosh eshikni, uning qulfini ko’rsatib, yana bir narsalarni tushuntira ketti. Hmmm, hammasi tushunarli. Oshxona eshigi qulf edi, farroshning kaliti esa o’zi bilan emas ekan. Farrosh “Eshikni ochib ber” deb, mendan iltimos qilayotgan ekan. Men eshikni ochdim. Farrosh chelak-shvabralarini ko’tarib ichkariga kirdi. Men bir nafas nima qilishimni bilmay, eshik oldida turib qoldim. Keyin “Qahva damlab olsam maylimi?” deb, farroshga qo’limdagi idishimni ko’rsattim. ……

Men qahva damlash uchun yana ikkinchi oshxona tarafga kettim…

BIR JUFT TUFLI

Yaqinda o’zimga yangi tufli sotib oldim. Xursandman. Oldingi tuflim ham xali yaroqli edi, shunday bo’lsa-da yangisini sotib oldim. Endi menda almashib kiyish mumkin bo’lgan ikki juft tufli bor. Xursandchiligimning cheki yo’q. Chunki bir paytda ikki juft tufliga ilgari xech qachon ega bo’lmaganman. Odatda, tufli rosa ezg’ilab kiyiladi, kamida ikki marta yamoqchining qo’lidan o’tadi, taglari qiyshayib bir tomonga yotib qoladi, keyin tiklab bo’lmaydigan bo’lib bir joyi uzilib ketadi-yu, ana undan keyin yangi tufli sotib olinsa bo’ladi. Bu safar esa eski tuflim xali tuppa-tuzuk ekanligida yana yangisini oldim, men xursand bo’lmay kim xursand bo’lsin…

Xursandchiligim roppa-rosa bir hafta davom etdi. To internetda bir xabarni o’qigunimcha davom etdi mening xursandchiligim.

Qaerdanam o’qidim o’sha xabarni…

Xullas, suvidan ko’ra nefti ko’p bo’lgan bir o’lkadagi bir milliarder boyning 7000 dona mashinasi bor ekan.

Yetti ming dona qimmatbaho mashina…

Yonma-yon turgan ikki juft tuflimga birpas tikilib turdim-u, keyin ularni tepib yubordim.

CHIROYLI XIZMATCHI QIZ

Tushlik qilaman deb yemakxonaga kirdim. Stolga o’tirishim bilan xizmatchi qiz «Hush kelibsiz» deb, qo’limga menyu tutqazdi. Bu yemakxonaga birinchi kirishim emas, menyusini yaxshi bilaman.

— «Oldtimer burger», ya’ni gamburger bering, — dedim.

— Pishloq bilanmi yoki pishloqsizmi?, — deb so’radi xizmatchi qiz.

— Pishloqsiz. Go’shti o’rtacha pishirilgan bo’lsin. Ichishga bir istakon qaynoq suv bersangiz bo’ladi — dedim men, xizmatchi qizga boshqa savol berishga o’rin qoldirmay.
— Xo’p bo’ladi, — dedi xizmatchi qiz iljayib.

O’n besh daqiqalardan so’ng buyurtmam keldi. Lekin… Burger men buyurtma bergan burger emas, boshqachasi edi. Bunisi qo’ziqorinli ekan. Men burgerga tikilib, nima qilishni bilmay turib qoldim. Jahlim chiqdi. Xizmatchi qizni, lozim bo’lsa ma’murini ham chaqirib, «Qo’ziqorin burger»ni qaytarib berishim, o’zimning «Oldtimer burger»imni talab qilishim mumkin. Ishonchim komil-ki, almashtirib berishadi. Hatto menda Oldtimer burger buyurganimga aniq isbot bor: men pishloqsiz burger aytganman, Oltimer burgerda pishloq qo’shish yoki qo’shmaslik tanlanishi mumkin, qo’ziqorinli burgerda esa pishloq taomning ajralmas tarkibiy qismi ekan. Oldin ham bir-ikki shunday holat boshqa yemakxonalarda bo’lgan, o’shanda o’z buyurtmamni alishtirib berishgan. Lekin men bu holda yana bir qancha vaqt kutishim kerak bo’ladi. Qorin esa och… Qani yeb ko’ray-chi, bunisi qanaqa ekan, dedim-u, qo’ziqorinli burgerni bir chetidan ozgina tatib ko’rdim. Yomonmas. Menga ma’qul bo’ldi. Mayli, yeganim bo’lsin shunisini. Xizmatchi qizga esa ovqatdan keyin biror narsa derman. Albatta uni jazolab ketishim kerak. Men qo’ziqorinli burgerni yeya boshladim. Yemakxonada odam ko’p emas, xizmatchilar bemalol, shoshmasdan harakat qilishardi. Mening xizmatchi qizim mendan ikki qadam narida menga tikilib turvoldi. Men ovqat chaynarkanman, nogohon qizga ko’zim tushsa, u «Qalay, ovqat yaxshimi?», «Kamchiliklar yo’qmi?» deb iljayib qo’yardi. Kim biladi, balki mening buyurtmamni boshqasiga bervorgandir. Demak yana bitta menga o’xshagan sho’ri qurigan bor bu yerda. Shunaqa, bizni xizmatchi qizimiz birovni do’ppisini birovga kiydirib qo’yib, endi «Kamchiliklar yo’q-mi?» deb, tirjayib turibdi.

Ovqatlanib bo’lib, hisob so’radim. Xizmatchi qiz hisobni olib keldi. Pulini oldi. Men endi o’rnimdan qo’zg’almoqchi bo’lsam, «Sizni ikki daqiqaga mumkinmi?» dedi qiz yana iljayib. Mening hozir bu yerda bo’ladigan har bir ortiqcha daqiqam bu qiz uchun qanchalik xavfli ekanligini koshki bilsa bu qiz. Bilganda meni yana ikki daqiqa qolishimni so’ramagan bo’lardi. Shundog’am qizga qanday dakki bersam ekan, yoki indamay keta qolsammikan?, deb o’ylab turibman.

— Ikki daqiqa vaqtingizni olsam maylimi? — deb, xizmatchi qiz oldimga bir kichik anketa va qalam qo’ydi. Keyin bidir-bidir qilib nima qilishni tushuntirdi. Tushuntirmasa ham bilaman, restoran sharoiti, ovqatlar va xizmat ko’rsatish sifatini baholab bering, deyapti. Restoran va ovqat sifati xaqida so’ralgandek baholadim. Uchinchi bo’lim savollari esa ko’rsatilgan xizmatning sifati haqida edi. Men biroz o’ylab turdim-u, raqamli baholar qo’yilishi kerak bo’lgan joyga quyidagi gapni yozib qo’ydim: «Xizmatchi qiz juda chiroyli ekan».

“Chiroyli” xizmatchi qizni jazosiz qoldirib, yemakxonani tark ettim.