9 апрел — Соҳибқирон Амир Темур туғилган кун

   Амир Темур шахсини идрок этиш — тарихни идрок этиш демакдир. Амир Темурни англаш— ўзлигимизни англаш демакдир. Амир Темурдан сабоқ олиш — тарих қаърига чуқур илдиз отган томирларимизга, маданиятимизга,қудратимизга асосланиб, буюк келажагимизга ишончимизни мустаҳкамлаш демакдир.

Хуршид Даврон
АМИР ТЕМУР САБОҚЛАРИ

   Муаррих Тожиддин Салмоний Соҳибқирон бобомизга бағишланган китобини ёзилищи сабаби ҳақида фикр юритиб, шундай ҳитоб қилади: «Қадимгилар ҳаётида ибратли ҳикматлар бордир, улар ҳаёти билан танишмоқ орқали ўгитлар олинур. Бу ўгитларни билмоқ инсон жонига қон қўшмоқдай гап. Зеро, тарих Масеҳнинг нафаси каби, ўтган инсонларни, улуғ  ҳукмдорларни жонлантирувчи биp мўъжиза, тарихни билиш эса камол соҳибларининг кўнглини ранжу аламлардан поклайдиган маънавий калитдир».

Қўлимизга бебаҳо маънавий калит тутқазган донишманд боболаримиз бугунги шукуҳли кунларда ёнимизда ҳамқадам яшаётгандай, истиқлол берган буюк саодатга «шерик булаётгандай, мустақиллик ва озодлигимизга заррача хавфу хатар пайдо бўлганда эса маслаҳату насиҳатлари билан мадад ва қувват бераётгандай. Улар олис ўтмишдан туриб, бугунги наслларга масъуллик, сабр-тоқат тилаётгандай, ҳушёрликка чорлаётгандай. Тун чўкканда, атрофни сукут қучиб, қадимий асотирлар қаршисида ёлғиз қолганда, Ватан озодлиги йўлида шаҳид кетган, “шаҳидлар шоҳи” деб улуғланган Шайх Нажмиддин Кубронинг “Алданишдан сақланинг!” — деган ҳорғин ҳайқириғини, гоҳ ҳазрат Навоийнинг олтин қафас ҳақида битилган, меҳру шафқатга даъват этган сатрларини, гоҳ яна бир улуғ бобомизнинг юракларимизни умид билан тўлдирувчи: “Улуғ вазифалардан ва улуғ интилишлардад қўрқманг.Улар улуғ воқеаларни тайёрлайди ва улуғ шахсларни тарбиялайди”- деган хитобини эшитгандай бўламан. Бу даъвату хитоблар борасида буюк Соҳибқиронинг залворли овози янграйди: «Фарзандларим, орангизда нифоқ тухумлари экилмаслиги учун кўп зийрак ва ҳушёр бўлинг! Фақат ўгитларимга ва тузукларимга содиқ қолсангиз, уларга амал қилсангиз, юксалгайсиз!“ Бу хитоблар замондошларим қалбида акс-садо бераётганини сезаман…

Шу гапларни ёзар эканман, 1996 йил Самарқанддаги муаззам Соҳибқирон ҳайкали пойида янграган сўзларни эсладим: “Амир Темур шахсини идрок этиш — тарихни идрок этиш демакдир. Амир Темурни англаш— ўзлигимизни англаш демакдир. Амир Темурдан сабоқ олиш — тарих қаърига чуқур илдиз отган томирларимизга, маданиятимизга,қудратимизга асосланиб, буюк келажагимизга ишончимизни мустаҳкамлаш демакдир”.

Турли 6аҳона-ю сабаблар билан Соҳибқирон васиятларини қайта-қайта ўқийман, тузукларини такрор-такрор варақлайман. Бобомерос уч сабоқ онгу-шууримни қамрайди — ўйлайман, мушоҳада қиламан.

Биринчи сабоқ: истиқлол ва озодлик хусусидаги ўгитлардир. Ўсмирлик ва йигитлик орасидаёқ кураш майдонига отилган Темурбекнинг ягона мақсади “душман қўлида хўрланган мамлакатни қатлу ғоратдан қутқариб қолиш” эди. Бобомизнинг эрксизлик ва мутеълик ҳақидаги тасаввурини билиш учун бир тарихий далилга мурожаат қилайлик: “Лой жанги”дан кейинги оғир бир вазиятда, она юртини раҳмсиз душманга ташлаб қочаётган амир Ҳусайннинг “Ортиқ бардош беришга мажол қолмади. Хотин, бола-чақаларни Жайҳун сувидан нарига ўтказмоқ лозим, токи бу мамлакатни тарк этайлик ва ўз жонимизни қуқариш чорасини кўрайлик” деган қўрқув-саросима тўла сўзларини эшитганда, ёш Темурбек шундай дейди: “Беномуслик билан кечирилган ҳаёт қадрсиздир ва пушаймон билан зое кетган умрни қайтариб бўлмайди. Мен кетолмайман, мен қоламан ва лашкар тўплаб, мўғул билан жангу жадал қиламан!” Англаган бўлсангиз, бобомиз бировларга тобеъ бўлиб яшамоқни, эрксизликни беномуслик демоқдалар.Айтиш жоизки,бугун миллат ва юрт келажаги пойдевори мустаҳкамланаётган бир  даврда “фаолиятсиз ва лоқайд кечаётган умр қадрсиз,номуссиздир.

Буюк Соҳиқирон бутун ҳаёти ва фаолияти мобайнида мустақилликни ва озодликни мамлакат ва тараққиёт таянчи деб билди. Ўлими олдидан эса фарзандларига, улар орқали келажак наслларга — сизу бизга ҳам асрлар оша васият қилди: “Миллат саодатини. сақламоқ, миллат дардларига дармон бўлмоқ вазифангиздур”. Миллатнинг саодати — истиқлол ва озодликдир, миллатнинг дардларига дармон бўлмоқ эса элу юрт саодати, фаровон ҳаёти учун бетиним тер тўкмоқ, фикр этмоқдир.

Иккинчи сабоқ: адолат ҳақидаги ўгитлар. Соҳибқирон йигитлик йилларида эрк ва истиқлол жангига киришган кунлар баёнида ёзади: “Мўғул қўшини устидан ғалаба қилганимдан кейин, салтанатни ўз тасарруфимга олгудек бўлсам, АДОЛАТ билан ҳукмронлик қилишга азму-жазм этдим…Навқиронлик палласидаёқ Темурбекнинг фаҳму фаросатининг қат-қатидан пири Зайнуддин Тайободий тилидан айтилган “Мамлакат куфр билан туриши мумкин, лекин зулм бор ерда туролмайди” ҳикмати жой олди. Бу ҳикматни қуруқ шиор эмас, амалий фаолият учун асос деб билган Амир Темур салтанат муҳрини «Куч адолатдадур» битиги билан зийнатлади ва салтанат адолатли бўлиши учун раият — халқ аҳволидан огоҳ бўлди, золимларнинг тажовузли қўлини мазлумлар этагидан юлиб ташлади, улуғларни оға, кичикларни фарзанд қаторида кўрди. Адолат барқарор бўлиши учун у энг аввало қонунлар ҳукмронлигини ўрнатишни бош мақсад деб билди.

“Тажрибамдан кўриб билдимки, — деб ёзади Соҳибқирон, — давлат агар қоида-тартиб асосида қурилмас экан, тўра-тузукка боғланмас экан, ундай салтанатнинг шукуҳи, қудрати ва тартиби йўқолади. Бундай салтанат яланғоч одамга ўхшарким, уни кўрган ҳар кимса назарини олиб қочади ёхуд касу нокас тап тортмай кириб-чиқадиган томсиз, эшиги-тўсиғи йўқ уйга ўхшайди”. Амир Темур тузукларида адолат тушунчаси бир неча асосга эга.

Биринчи асос: аҳолининг турли табақаларининг ўзаро уйғун бўлишини таъминлаш. Иккинчи асос: аҳолининг ҳақ-ҳуқуқини тенг таъминлаган ҳолда, кишиларни хизматга тайёрлашда шахснинг салоҳияти ва имкониятларидан келиб чиқиш. Чунончи, Соҳибқирон вазирликка тайинланадиган кишиларда асиллик, тоза насллик, ақл-фаросатлилик, сипоҳу раият аҳволидан хабардорлик, уларга нисбатан хушмуомалада бўлишлик, сабр-чидамлилик ва тинчликсеварликни зарур сифатлар деб билса, амирликка лойиқ кишилар фаросатлик, баҳодир, довюрак, табдиркор, сергак, эҳтиёткор, олдини ва орқасини ўйлаб иш тутадиган кишилар бўлиши лозимлигини уқтиради. Адолатнинг учинчи асоси эса барчанинг тенг фаровонлигини ҳимоя қилиш билан бирга бу фаровонликни юзага келтиришдаги хизматига қараб ҳар бир инсон ўз улушини олишга имкон яратишдан иборат. “Тузуклар”даги ушбу кўрсатмалар айнан мана шу имкониятни яратиш учун хизмат қилиши кўзда тутилган эди: “…Раиятни оғир аҳволга солишдан ёки мамлакатни қашшоқликка тушириб қўйишдан сақланиш керак. Негаки, раиятни хонавайрон қилиш давлат хазинасининг камбағаллашишига олиб келади, бу эса салтанатнинг кучсизланишига олиб боради. Буйруқ бердимки, хирожни экиндан олинган ҳосилга ва ернинг унумдорлигига қараб йиғсинлар…” Амир Темур салтанатида ҳукмрон адолат тушунчасида “тинчлик-осойишталик”, “ободлик-тўқлик”, “тенглик” тушунчалари билан йўғрилган эди.

Соҳибқирон бобомизнинг адолат хусусидаги сабоқларидан хулоса шуки, адолат ғояси ҳар бир инсонга — раҳбардан тортиб оддий фуқарогача бирдек хос бўлганда, ҳар бир инсон бу ғоя тантанасини ҳар қадамда ва ҳамма вақт ҳис этиб тургандагина мамлакат тараққий этиши, мустақиллик ва адолат учун қизғинлик билан курашмоғи, шу йўлда керак бўлса жонини ҳам фидо этмоғи, Ватан равнақига тўсиқ бўлаётган ҳар қандай иллатга муросасиз бўлмоғи мумкин. Адолат барқарор жойда “Ватан” географик ҳудуд тушунчасидан маънавий тушунчага, ватанпарварлик эса мавҳум тушунчадан ватанда яшовчи ҳар бир инсоннинг бахту-саодатига хизмат килувчи фаолиятига айланади. Айниқса, бир тузумдан иккинчи тузумга ўтаётган,жамият янгиланаётган паллада адолатнинг жамиятда қандай ўрин тутиши кишилар онгини, тафаккурини белгилашда жуда муҳим бўлади.

Учинчи сабоқ: тадбиркор бўлиши хусусидаги ўгитлар. Соҳибқирон тузукларида таъкидлайди: “Ишбилармон, мардлик ва шижоат соҳиби, азми қатъий, тадбиркор ва ҳушёр бир киши минг-минглаб тадбирсиз, лоқайд кишилардан яхшидир”.

Соҳибқироннинг ўзи ана шундай тадбиркор ва шижоатли инсон эди. Унинг назарида тадбиркор инсон кўпчилик бошига тушган муҳим ва мушкул ишларни уддабурронлик ва узоқни кўра билиш билан осонлаштиради, агар давлат ишларида жумбоқ учраса, ақлу-фаросатини ишлатиб уни ҳал қилади, бир тўғри тадбир қўллаб, муроса-ю мадора, хушмуомалалик, қатъийлик билан одамларни бирлаштиради.

“Тадбиркор”, “тадбиркорлик” сўзлари бугун янги мазмун билан бойиди. Бу сўзлар бугун кўпроқ иқтисодиёт, қишлоқ хўжалиги ва маданиятнинг турли соҳаларида фаолият юритган одамни англатади. Шу тушунчадан келиб чиқиб қараганда ҳам Соҳибқирон қолдирган сабоқлар биз учун катта аҳамиятга эга эканлиги кўзга ташланади.

Амир Темур тахтга чиққанда Туронзамин узоқ йиллик асоратдан кейин хароб ўлкага айланган, иқтисодий ҳаёт издан чиққан, халқ қашшоқ ҳаёт кечирар эди. Айни шу сабабдан у салтанатда адолатни устивор қилиш билан бирга халқ турмушини яхшилашга жиддий эътибор қаратди.

Барчанинг тенг фаровонлигини таъминлаш учун тадбиркор одамларга ҳар томонлама қулай имконият яратиш зарур. “Тузуклар”даги ушбу кўрсатмалар айнан мана шу имкониятларни яратиш учун хизмат қилиши кўзда тутилган эди: “Яна амр этдимки, кимки бирон саҳрони обод қилса, ёки кориз қурса ё бирон боғ кўкартирса, ёхуд бирон хароб бўлиб ётган ерни обод қилса, биринчи йили ундан ҳеч нарса олмасинлар, иккинчи йили ўз розилиги билан берганини олсинлар, учинчи йили қонун-қоидасига мувофиқ хирож йиғилсин.

Яна буюрдимки, агар бирон ернинг амалдорлари ва калонтарлари оддий фуқарога жабр-зулм қилса ва шу орқали бечораларга зарар етказган бўлса, бундай вақтларда етказилган зарарни калонтарлардан ундириб, жабр кўрганларга берсинлар, токи улар яна ўз ҳолларига келсинлар…”

Мустабид тузум даврида ўлкамиз халқини иложи борича битта соҳага ихтисослаштириш, масалан, фақат пахтачилик билан машғул қилиш, маънавият ва мафкура соҳасида эса битта ҳукмрон ғоя ёки партиянинг устивор бўлиши, миллионлаб одамларни ҳукмрон партия ғоясига кўр-кўрона ишонтиришга уриниш сиёсати юргизилди. Бу аслида халқларнинг ижодкорлик ва ташаббускорлик руҳини сўндиришга қаратилган сиёсат эди. Ҳар бир халқ тараққиёти учун зарур ихтисослашув жараёнига тўсқинлик қилган, халқларни миллий онг ва тафаккурини тушовлаган, жаҳолат билан йўғрилган бундай сиёсат юргизган тузум энг аввало ўз илдизларига болта ураётганидан бехабар қолди. Мустабид тузум ўз инқирозини ўзи тайёрлади. Донишманд боболаримиздан бири айтганидек, “Қайси салтанатда зулму бедодлик олий даражасига етдими, унга завол ҳамроҳ бўлади”.

Бугун боболаримиз орзу қилган кунларда яшамоқдамиз. Кўнглимиз, онгу тафаккуримиз аждодларимизнинг маънавияти билан ёришган. Улуғ Соҳибқироннинг номи ёд, руҳи шод этилаётган кунларда бобомерос ишонч билан келажакка талпинамиз. Мана шу талпинишда ишонч ва иродамизга қувват бағишловчи мозий овозини эшитиб турамиз.

1996

Muarrix Tojiddin Salmoniy Sohibqiron bobomizga bag’ishlangan kitobini yozilishi sababi haqida fikr yuritib, shunday hitob qiladi: «Qadimgilar hayotida ibratli hikmatlar bordir, ular hayoti bilan tanishmoq orqali o’gitlar olinur. Bu o’gitlarni bilmoq inson joniga qon qo’shmoqday gap. Zero, tarix Masehning nafasi kabi, o’tgan insonlarni, ulug’ hukmdorlarni jonlantiruvchi bip mo»jiza, tarixni bilish esa kamol sohiblarining ko’nglini ranju alamlardan poklaydigan ma’naviy kalitdir».

Xurshid Davron
AMIR TEMUR SABOQLARI

   Muarrix Tojiddin Salmoniy Sohibqiron bobomizga bag’ishlangan kitobini yozilishi sababi haqida fikr yuritib, shunday hitob qiladi: «Qadimgilar hayotida ibratli hikmatlar bordir, ular hayoti bilan tanishmoq orqali o’gitlar olinur. Bu o’gitlarni bilmoq inson joniga qon qo’shmoqday gap. Zero, tarix Masehning nafasi kabi, o’tgan insonlarni, ulug’ hukmdorlarni jonlantiruvchi bip mo»jiza, tarixni bilish esa kamol sohiblarining ko’nglini ranju alamlardan poklaydigan ma’naviy kalitdir».

Qo’limizga bebaho ma’naviy kalit tutqazgan donishmand bobolarimiz bugungi shukuhli kunlarda yonimizda hamqadam yashayotganday, istiqlol bergan buyuk saodatga «sherik bulayotganday, mustaqillik va ozodligimizga zarracha xavfu xatar paydo bo’lganda esa maslahatu nasihatlari bilan madad va quvvat berayotganday. Ular olis o’tmishdan turib, bugungi nasllarga mas’ullik, sabr-toqat tilayotganday, hushyorlikka chorlayotganday. Tun cho’kkanda, atrofni sukut quchib, qadimiy asotirlar qarshisida yolg’iz qolganda, Vatan ozodligi yo’lida shahid ketgan, “shahidlar shohi” deb ulug’langan Shayx Najmiddin Kubroning “Aldanishdan saqlaning!” — degan horg’in hayqirig’ini, goh hazrat Navoiyning oltin qafas haqida bitilgan, mehru shafqatga da’vat etgan satrlarini, goh yana bir ulug’ bobomizning yuraklarimizni umid bilan to’ldiruvchi: “Ulug’ vazifalardan va ulug’ intilishlardad qo’rqmang.Ular ulug’ voqealarni tayyorlaydi va ulug’ shaxslarni tarbiyalaydi”- degan xitobini eshitganday bo’laman. Bu da’vatu xitoblar borasida buyuk Sohibqironing zalvorli ovozi yangraydi: «Farzandlarim, orangizda nifoq tuxumlari ekilmasligi uchun ko’p ziyrak va hushyor bo’ling! Faqat o’gitlarimga va tuzuklarimga sodiq qolsangiz, ularga amal qilsangiz, yuksalgaysiz!“ Bu xitoblar zamondoshlarim qalbida aks-sado berayotganini sezaman…

Shu gaplarni yozar ekanman, 1996 yil Samarqanddagi muazzam Sohibqiron haykali poyida yangragan so’zlarni esladim: “Amir Temur shaxsini idrok etish — tarixni idrok etish demakdir. Amir Temurni anglash— o’zligimizni anglash demakdir. Amir Temurdan saboq olish — tarix qa’riga chuqur ildiz otgan tomirlarimizga, madaniyatimizga,qudratimizga asoslanib, buyuk kelajagimizga ishonchimizni mustahkamlash demakdir”.

Turli 6ahona-yu sabablar bilan Sohibqiron vasiyatlarini qayta-qayta o’qiyman, tuzuklarini takror-takror varaqlayman. Bobomeros uch saboq ongu-shuurimni qamraydi — o’ylayman, mushohada qilaman.

Birinchi saboq: istiqlol va ozodlik xususidagi o’gitlardir. O’smirlik va yigitlik orasidayoq kurash maydoniga otilgan Temurbekning yagona maqsadi “dushman qo’lida xo’rlangan mamlakatni qatlu g’oratdan qutqarib qolish” edi. Bobomizning erksizlik va mute’lik haqidagi tasavvurini bilish uchun bir tarixiy dalilga murojaat qilaylik: “Loy jangi”dan keyingi og’ir bir vaziyatda, ona yurtini rahmsiz dushmanga tashlab qochayotgan amir Husaynning “Ortiq bardosh berishga majol qolmadi. Xotin, bola-chaqalarni Jayhun suvidan nariga o’tkazmoq lozim, toki bu mamlakatni tark etaylik va o’z jonimizni quqarish chorasini ko’raylik” degan qo’rquv-sarosima to’la so’zlarini eshitganda, yosh Temurbek shunday deydi: “Benomuslik bilan kechirilgan hayot qadrsizdir va pushaymon bilan zoe ketgan umrni qaytarib bo’lmaydi. Men ketolmayman, men qolaman va lashkar to’plab, mo’g’ul bilan jangu jadal qilaman!” Anglagan bo’lsangiz, bobomiz birovlarga tobe’ bo’lib yashamoqni, erksizlikni benomuslik demoqdalar.Aytish joizki,bugun millat va yurt kelajagi poydevori mustahkamlanayotgan bir  davrda “faoliyatsiz va loqayd kechayotgan umr qadrsiz,nomussizdir.

Buyuk Sohiqiron butun hayoti va faoliyati mobaynida mustaqillikni va ozodlikni mamlakat va taraqqiyot tayanchi deb bildi. O’limi oldidan esa farzandlariga, ular orqali kelajak nasllarga — sizu bizga ham asrlar osha vasiyat qildi: “Millat saodatini. saqlamoq, millat dardlariga darmon bo’lmoq vazifangizdur”. Millatning saodati — istiqlol va ozodlikdir, millatning dardlariga darmon bo’lmoq esa elu yurt saodati, farovon hayoti uchun betinim ter to’kmoq, fikretmoqdir.

Ikkinchi saboq: adolat haqidagi o’gitlar. Sohibqiron yigitlik yillarida erk va istiqlol jangiga kirishgan kunlar bayonida yozadi: “Mo’g’ul qo’shini ustidan g’alaba qilganimdan keyin, saltanatni o’z tasarrufimga olgudek bo’lsam, ADOLAT bilan hukmronlik qilishga azmu-jazm etdim…Navqironlik pallasidayoq Temurbekning fahmu farosatining qat-qatidan piri Zaynuddin Tayobodiy tilidan aytilgan “Mamlakat kufr bilan turishi mumkin, lekin zulm bor yerda turolmaydi” hikmati joy oldi. Bu hikmatni quruq shior emas, amaliy faoliyat uchun asos deb bilgan Amir Temur saltanat muhrini «Kuch adolatdadur» bitigi bilan ziynatladi va saltanat adolatli bo’lishi uchun raiyat — xalq ahvolidan ogoh bo’ldi, zolimlarning tajovuzli qo’lini mazlumlar etagidan yulib tashladi, ulug’larni og’a, kichiklarni farzand qatorida ko’rdi. Adolat barqaror bo’lishi uchun u eng avvalo qonunlar hukmronligini o’rnatishni bosh maqsad deb bildi.

“Tajribamdan ko’rib bildimki, — deb yozadi Sohibqiron, — davlat agar qoida-tartib asosida qurilmas ekan, to’ra-tuzukka bog’lanmas ekan, unday saltanatning shukuhi, qudrati va tartibi yo’qoladi. Bunday saltanat yalang’och odamga o’xsharkim, uni ko’rgan har kimsa nazarini olib qochadi yoxud kasu nokas tap tortmay kirib-chiqadigan tomsiz, eshigi-to’sig’i yo’q uyga o’xshaydi”. Amir Temur tuzuklarida adolat tushunchasi bir necha asosga ega.

Birinchi asos: aholining turli tabaqalarining o’zaro uyg’un bo’lishini ta’minlash. Ikkinchi asos: aholining haq-huquqini teng ta’minlagan holda, kishilarni xizmatga tayyorlashda shaxsning salohiyati va imkoniyatlaridan kelib chiqish. Chunonchi, Sohibqiron vazirlikka tayinlanadigan kishilarda asillik, toza nasllik, aql-farosatlilik, sipohu raiyat ahvolidan xabardorlik, ularga nisbatan xushmuomalada bo’lishlik, sabr-chidamlilik va tinchliksevarlikni zarur sifatlar deb bilsa, amirlikka loyiq kishilar farosatlik, bahodir, dovyurak, tabdirkor, sergak, ehtiyotkor, oldini va orqasini o’ylab ish tutadigan kishilar bo’lishi lozimligini uqtiradi. Adolatning uchinchi asosi esa barchaning teng farovonligini himoya qilish bilan birga bu farovonlikni yuzaga keltirishdagi xizmatiga qarab har bir inson o’z ulushini olishga imkon yaratishdan iborat. “Tuzuklar”dagi ushbu ko’rsatmalar aynan mana shu imkoniyatni yaratish uchun xizmat qilishi ko’zda tutilgan edi: “…Raiyatni og’ir ahvolga solishdan yoki mamlakatni qashshoqlikka tushirib qo’yishdan saqlanish kerak. Negaki, raiyatni xonavayron qilish davlat xazinasining kambag’allashishiga olib keladi, bu esa saltanatning kuchsizlanishiga olib boradi. Buyruq berdimki, xirojni ekindan olingan hosilga va yerning unumdorligiga qarab yig’sinlar…” Amir Temur saltanatida hukmron adolat tushunchasida “tinchlik-osoyishtalik”, “obodlik-to’qlik”, “tenglik” tushunchalari bilan yo’g’rilgan edi.

Sohibqiron bobomizning adolat xususidagi saboqlaridan xulosa shuki, adolat g’oyasi har bir insonga — rahbardan tortib oddiy fuqarogacha birdek xos bo’lganda, har bir inson bu g’oya tantanasini har qadamda va hamma vaqt his etib turgandagina mamlakat taraqqiy etishi, mustaqillik va adolat uchun qizg’inlik bilan kurashmog’i, shu yo’lda kerak bo’lsa jonini ham fido etmog’i, Vatan ravnaqiga to’siq bo’layotgan har qanday illatga murosasiz bo’lmog’i mumkin. Adolat barqaror joyda “Vatan” geografik hudud tushunchasidan ma’naviy tushunchaga, vatanparvarlik esa mavhum tushunchadan vatanda yashovchi har bir insonning baxtu-saodatiga xizmat kiluvchi faoliyatiga aylanadi. Ayniqsa, bir tuzumdan ikkinchi tuzumga o’tayotgan,jamiyat yangilanayotgan pallada adolatning jamiyatda qanday o’rin tutishi kishilar ongini, tafakkurini belgilashda juda muhim bo’ladi.

Uchinchi saboq: tadbirkor bo’lishi xususidagi o’gitlar. Sohibqiron tuzuklarida ta’kidlaydi: “Ishbilarmon, mardlik va shijoat sohibi, azmi qat’iy, tadbirkor va hushyor bir kishi ming-minglab tadbirsiz, loqayd kishilardan yaxshidir”.

Sohibqironning o’zi ana shunday tadbirkor va shijoatli inson edi. Uning nazarida tadbirkor inson ko’pchilik boshiga tushgan muhim va mushkul ishlarni uddaburronlik va uzoqni ko’ra bilish bilan osonlashtiradi, agar davlat ishlarida jumboq uchrasa, aqlu-farosatini ishlatib uni hal qiladi, bir to’g’ri tadbir qo’llab, murosa-yu madora, xushmuomalalik, qat’iylik bilan odamlarni birlashtiradi.

“Tadbirkor”, “tadbirkorlik” so’zlari bugun yangi mazmun bilan boyidi. Bu so’zlar bugun ko’proq iqtisodiyot, qishloq xo’jaligi va madaniyatning turli sohalarida faoliyat yuritgan odamni anglatadi. Shu tushunchadan kelib chiqib qaraganda ham Sohibqiron qoldirgan saboqlar biz uchun katta ahamiyatga ega ekanligi ko’zga tashlanadi.

Amir Temur taxtga chiqqanda Turonzamin uzoq yillik asoratdan keyin xarob o’lkaga aylangan, iqtisodiy hayot izdan chiqqan, xalq qashshoq hayot kechirar edi. Ayni shu sababdan u saltanatda adolatni ustivor qilish bilan birga xalq turmushini yaxshilashga jiddiy e’tibor qaratdi.

Barchaning teng farovonligini ta’minlash uchun tadbirkor odamlarga har tomonlama qulay imkoniyat yaratish zarur. “Tuzuklar”dagi ushbu ko’rsatmalar aynan mana shu imkoniyatlarni yaratish uchun xizmat qilishi ko’zda tutilgan edi: “Yana amr etdimki, kimki biron sahroni obod qilsa, yoki koriz qursa yo biron bog’ ko’kartirsa, yoxud biron xarob bo’lib yotgan yerni obod qilsa, birinchi yili undan hech narsa olmasinlar, ikkinchi yili o’z roziligi bilan berganini olsinlar, uchinchi yili qonun-qoidasiga muvofiq xiroj yig’ilsin.

Yana buyurdimki, agar biron yerning amaldorlari va kalontarlari oddiy fuqaroga jabr-zulm qilsa va shu orqali bechoralarga zarar yetkazgan bo’lsa, bunday vaqtlarda yetkazilgan zararni kalontarlardan undirib, jabr ko’rganlarga bersinlar, toki ular yana o’z hollariga kelsinlar…”

Mustabid tuzum davrida o’lkamiz xalqini iloji boricha bitta sohaga ixtisoslashtirish, masalan, faqat paxtachilik bilan mashg’ul qilish, ma’naviyat va mafkura sohasida esa bitta hukmron g’oya yoki partiyaning ustivor bo’lishi, millionlab odamlarni hukmron partiya g’oyasiga ko’r-ko’rona ishontirishga urinish siyosati yurgizildi. Bu aslida xalqlarning ijodkorlik va tashabbuskorlik ruhini so’ndirishga qaratilgan siyosat edi. Har bir xalq taraqqiyoti uchun zarur ixtisoslashuv jarayoniga to’sqinlik qilgan, xalqlarni milliy ong va tafakkurini tushovlagan, jaholat bilan yo’g’rilgan bunday siyosat yurgizgan tuzum eng avvalo o’z ildizlariga bolta urayotganidan bexabar qoldi. Mustabid tuzum o’z inqirozini o’zi tayyorladi. Donishmand bobolarimizdan biri aytganidek, “Qaysi saltanatda zulmu bedodlik oliy darajasiga yetdimi, unga zavol hamroh bo’ladi”.

Bugun bobolarimiz orzu qilgan kunlarda yashamoqdamiz. Ko’nglimiz, ongu tafakkurimiz ajdodlarimizning ma’naviyati bilan yorishgan. Ulug’ Sohibqironning nomi yod, ruhi shod etilayotgan kunlarda bobomeros ishonch bilan kelajakka talpinamiz. Mana shu talpinishda ishonch va irodamizga quvvat bag’ishlovchi moziy ovozini eshitib turamiz.

1996