Қорачаўғлоннинг қаерда туғилгани ҳақида ҳозиргача аниқ тўхтам йўқ. Баъзи манбаларда у Қозон тоғи яқинидаги Фарсакда,бошқасида Османиядаги Фурсак қишлоғида,бошқа жойда Қозон яқинидаги Кўкча қишлоғида,яна бошқа ерда Белградда, яна бошқа жойда Чукоровада туғилган дейилади. Халқ ичида унинг эрта етим қолгани ҳақида афсоналар юради. Шу афсоналарга кўра, Қорачаўғлон умрининг кўп қисмини ғурбатда ўтказади, Бурсада сўфийлик тариқатидан сабоқлар олади.

Қорачаўғлон (Karacaoğlan) ўзини туркман деб атайдиган эллар яшайдиган Жанубий Анадолуда 1606 йилда дунёга келган, яшаб ,ижод қилган ва ўша ўлкада оламдан ўтган (1679 ёки 1689 йилда деб кўрсатадилар) турк халқининг суюкли шоиридир. Бу ҳақда шоирнинг ўзи шундай сатрлар айтган экан:

Қозон тоғидан наслимиз,
Ари туркмандир аслимиз…

Шунга қарамай Қорачаўғлоннинг қаерда туғилгани ҳақидаги аниқ тўхтам йўқ. Баъзи манбаъларда у Қозон тоғи яқинидаги Фарсакда,бошқасида Османиядаги Фурсак қишлоғида,бошқа жойда Қозон яқинидаги Кўкча қишлоғида,яна бошқа ерда Белградда,яна бошқа жойда Чукоровада туғилган дейилади. Халқ ичида унинг эрта этим қолгани ҳақида афсоналар юради. Шу афсоналарга кўра, Қорачаўғлон умрининг кўп қисмини ғурбатда ўтказади, Бурсада сўфийлик тариқатидан сабоқлар олади.

Унинг асл исми ҳам ҳар жойда турлича ( Симойил,Халил,Ҳасан тарзида ) кўрсатилади.

Халқ ичида “Қорачаўғлон худди Анадолу эди, Анадолу мисли Қорачаўғлон эди” деган гап юради. Айрим тадқиқотчиларнинг шоирнинг асарларига таяниб таъкидлашича, Қорачаўғлон ХV-асрда яшaган.Аммо кўпчилик унинг шеърий услуби ХIV асрга хос эканини айтишади. Ундан мерос қолган шеърларнинг сони беш юзга яқиндир.

Туғилган ери каби,ўлим топган ери хусусида ҳам турли маълумотлар мавжуд. Хожа Ҳамди Афандининг ёзишичa, у Марашдаги Чезел яйловида 96 ёшида оламдан ўтган. Кейинги тадқиқотларда эса унинг мозори Ичелдаги Чуқур қишлоғидаги Қорачаўғлон тепаси деган жойдадир.

Худди Юнус Эмрога нисбатан бўлганидек, Қорачаўғлонни ҳам бир қатор шаҳар ва қишлоқлар унинг мозори биздадир деб талашишади. Бу унинг халқ қалбидан нақадар чуқур жой олганини кўрсатади.

ҚОРАЧАЎҒЛОН
ШЕЪРЛАР
Хуршид Даврон табдили

СЕВМАСАМ,ЎЛАМ…

Кўрдим боғчасинда сайр этган ёрни,
Тарамиш зулфини,тақмиш туморни,
Оқ кўксин ораси замзам пинори,
Ичсам ўлдирурлар,ичмасам,ўлам!

Эйнина ярашмиш ял-ял либоси,
Бағримни куйдирур ёримнинг саси,
Боғчада қўймишлар темир қафасни,
Боқсам, ўлдирурлар, боқмасам,ўлам!

Қорачаўғлон дер: “Ўзим айтмаям,
Жўшқин сувлар каби бандим демаям,
Гўзал севма дерлар, нега севмаям? –
Севсам,ўлдирурлар,севмасам,ўлам!

ДЕМАДИММИ

Ола кўзли нозли дилбар,
Вақтинг кечар демадимми?!
Хумор бўлмиш кўзларинг
Қоним ичар,демадимми?!

Боқ бу қоша,боқ бу кўза,
Жигар кабоб бўлди кеза,
Ёқасиз кўйлаклар биза
Фалак бичар демадимми?!

Дарёларнинг тубсиз коми,
Шакар дудоғингнинг ёми,
Сурарсан даврон-айёмни,
Карвон кечар демадимми?!

Қорачаўғлон,кез мард ила,
Улфат қилма номард ила,
Фалак бизни бу дард ила
Қўяр ночор,демадимми?!

ЧЕКОЛМАМ,КЎНГИЛ

Дали кўнгил,кайф-ишрат тиларсан,
Ари каби ҳар чечакдан оларсан,
Ҳарда гўзал кўрсанг, анда қоларсан,
Ман санинг дардингни чеколмам,кўнгил!

Сеторми истарсан,созми истарсан,
Ўрдакми истарсан,ғозми истарсан,
Тамурчуғ маммали қизни истарсан?! –
Ман санинг дардингни чеколмам,кўнгил!

Чиқиб юксаклардан боқмоқ истарсан,
Жўшқин сувлар каби оқмоқ истарсан,
Ҳар гўзал-ла бирга қолмоқ истарсан,
Ман санинг дардингни чеколмам,кўнгил!

Қорачаўғлон дер: Ўқиям,ёзам,
Қаҳрамон дейилам,карвонлар тузам,
Куйинам,ёнарам,хафалик кезам,
Ман санинг дардингни чеколмам,кўнгил!

ҚУРБОН БЎЛАЙИН

Ай,солланиб кетган дилбар,
Кўзина қурбон бўлайин.
Айлан бир оз,танишайлик,
Сўзина қурбон бўлайин.

Сабоҳдан йиғладим ёра,
Ишимдан бўлдим овора,
Оёғин босган ҳар ера,
Тузина қурбон бўлайин.

Совуқ сойлар оқар тоғда,
Бинафшалар битар боғда,
Ечининб ётажак чоғда
Нозина қурбон бўлайин.

Қорачаўғлон,кўр аҳволим,
Ёрсиз неча бўлар ҳолим?!
Онаси бир ўта золим,
Қизина қурбон бўлайин.

БАҲОР

Булбул,не ётарсан,баҳор етишди,
Улуғ сувлар кўл бўлғуси замондир.
Қат-қат бўлиб гул япроғи очилди,
Булбул масти гул бўлғуси замондир.

Яна баҳор бўлди, очилди гуллар,
Фиғонин бошлади шайдо булбуллар,
Бурум-бурум сирғаланди сумбуллар,
Ошиқларнинг дол бўлғуси замондир.

Булбул хабар билар гулнинг ҳолиндан,
Етар мажнунлиғим ёрнинг қўлиндан,
Ошиб-ошиб келар яйлов белиндан,
Ёрдан бизга “Кел!” бўлғуси замондир.

Яна келди борли-баҳорли боғлар,
Булбулин фиғони қалбимни доғлар,
Турли чечаклар-ла безанмиш тоғлар,
Улуғ тоғлар йўл бўлғуси замондир.

Қорачаўғлон дер: Кечди чоғларим,
Мева бермас бўлди кўнгил боғларим,
Ақлимни йўқотиб йиғлаб-йиғларим,
Кўзим ёши сел бўлғуси замондир.

ЁР ҚЎЛИНДА БУРМА* БЎЛСАМ

Кўк юзинда ётган бўлсам,
Ер юзинда битган бўлсам,
Ол рангли бир маржон бўлсам,
Ёр бўйнига солса мани!

Ёр қўлинда бурма* бўлсам,
Пишиб қолган хурмо бўлсам,
Олчин-олчин сурма бўлсам,
Ёр қошига сурса мани!

Қорачаўғлон ушоқ** бўлса,
Ёр белида қучоқ*** бўлса,
Бир айланиб тўшак бўлса,
Ёр олдига солса мани!

ХАБАРИНГ БОРМИ

Ола кўзли нозли дилбар,
Ҳолимдан хабаринг борми?!
Сани ётлар олар бўлди,
Зулмдан хабаринг борми?!

Гўзаллар йўлда тизилди,
Ошиқлар бағри эзилди,
Белин камари узилди,
Белингдан хабаринг борми?!

Қорачаўғлон,будир ҳолим,
Найлайин бу дунё молин?
Минбоғадир маним элим,
Элимдан хабаринг борми?!

УЧ ДАРД

Бора-бора бордим ул қалам қоша,
Ҳасрат қўйди мани ўтли оташа,
Сабаб кўздан оққан бу қонли ёша:
Бир айрилиқ,бир йўқсиллик,бир ўлим.

Неча султонларни тахтдан эндирди,
Нечасининг чароғини сўндирди,
Нечасини келмас йўлга қўндирди:
Бир айрилиқ,бир йўқсиллик,бир ўлим.

Қорачаўғлон дер: Дардим ечилмас,
Ажалнинг шарбати ўтдир,ичилмас,
Уч дардим бор бир-биридан сочилмас:
Бир айрилиқ,бир йўқсиллик,бир ўлим.

———————
*бурма — билакузук
** ушоқ — бола
*** қучоқ — белтасма

Qorachao’g’lon (Karacaoglan) o’zin turkman deb ataydigan ellar yashaydigan Janubiy Anadoluda 1606 yilda dunyoga kelgan, yashab ,ijod qilgan va o’sha o’lkada olamdan  o’tgan (1679 yoki 1689 yilda deb ko’rsatadilar) turk xalqining suyukli shoiridir. Bu haqda shoirning o’zi shunday satrlar aytgan ekan:

Qozon tog’idan naslimiz,
Ari turkmandir aslimiz…

Shunga qaramay Qorachao’g’lonning qaerda tug’ilgani haqidagi aniq to’xtam yo’q. Ba’zi manba’larda u Qozon tog’i yaqinidagi Farsakda,boshqasida Osmaniyadagi Fursak  qishlog’ida,boshqa joyda Qozon yaqinidagi Ko’kcha qishlog’ida,yana boshqa yerda Belgradda,yana boshqa joyda Chukorovada tug’ilgan deyiladi. Xalq ichida uning erta etim  qolgani haqida afsonalar yuradi. Shu afsonalarga ko’ra, Qorachao’g’lon umrining ko’p qismini g’urbatda o’tkazadi, Bursada so’fiylik tariqatidan saboqlar oladi.
Uning asl ismi ham har joyda turlicha ( Simoyil,Xalil,Hasan tarzida ) ko’rsatiladi. Xalq ichida “Qorachao’g’lon xuddi Anadolu edi, Anadolu misli Qorachao’g’lon edi” degan gap yuradi. Ayrim tadqiqotchilarning shoirning asarlariga tayanib ta’kidlashicha, Qorachao’g’lon XV-asrda yashagan.Ammo ko’pchilik uning she’riy uslubi XIV asrga xos ekanini aytishadi. Undan meros qolgan she’rlarning soni besh yuzga yaqindir.

Tug’ilgan yeri kabi,o’lim topgan yeri xususida ham turli ma’lumotlar mavjud. Xoja Hamdi Afandining yozishicha, u Marashdagi Chezel yaylovida 96 yoshida olamdan o’tgan. Keyingi tadqiqotlarda esa uning mozori Icheldagi Chuqur qishlog’idagi Qorachao’g’lon tepasi degan joydadir. Xuddi Yunus Emroga nisbatan bo’lganidek, Qorachao’g’lonni ham bir qator shahar va qishloqlar uning mozori bizdadir deb talashishadi. Bu uning xalq qalbidan  naqadar chuqur joy olganini ko’rsatadi.

QORACHAO’G’LON
SHE’RLAR
Xurshid Davron tabdili

SEVMASAM,O’LAM…

Ko’rdim bog’chasinda sayr etgan yorni,
Taramish zulfini,taqmish tumorni,
Oq ko’ksin orasi zamzam pinori,
Ichsam o’ldirurlar,ichmasam,o’lam!

Eynina yarashmish yal-yal libosi,
Bag’rimni kuydirur yorimning sasi,
Bog’chada qo’ymishlar temir qafasni,
Boqsam, o’ldirurlar, boqmasam,o’lam!

Qorachao’g’lon der: “O’zim aytmayam,
Jo’shqin suvlar kabi bandim demayam,
Go’zal sevma derlar, nega sevmayam? –
Sevsam,o’ldirurlar,sevmasam,o’lam!

DEMADIMMI

Ola ko’zli nozli dilbar,
Vaqting kechar demadimmi?!
Xumor bo’lmish ko’zlaring
Qonim ichar,demadimmi?!

Boq bu qosha,boq bu ko’za,
Jigar kabob bo’ldi keza,
Yoqasiz ko’ylaklar biza
Falak bichar demadimmi?!

Daryolarning tubsiz komi,
Shakar dudog’ingning yomi,
Surarsan davron-ayyomni,
Karvon kechar demadimmi?!

Qorachao’g’lon,kez mard ila,
Ulfat qilma nomard ila,
Falak bizni bu dard ila
Qo’yar nochor,demadimmi?!

CHEKOLMAM,KO’NGIL

Dali ko’ngil,kayf-ishrat tilarsan,
Ari kabi har chechakdan olarsan,
Harda go’zal ko’rsang, anda qolarsan,
Man saning dardingni chekolmam,ko’ngil!

Setormi istarsan,sozmi istarsan,
O’rdakmi istarsan,g’ozmi istarsan,
Tamurchug’ mammali qizni istarsan?! –
Man saning dardingni chekolmam,ko’ngil!

Chiqib yuksaklardan boqmoq istarsan,
Jo’shqin suvlar kabi oqmoq istarsan,
Har go’zal-la birga qolmoq istarsan,
Man saning dardingni chekolmam,ko’ngil!

Qorachao’g’lon der: O’qiyam,yozam,
Qahramon deyilam,karvonlar tuzam,
Kuyinam,yonaram,xafalik kezam,
Man saning dardingni chekolmam,ko’ngil!

QURBON BO’LAYIN

Ay,sollanib ketgan dilbar,
Ko’zina qurbon bo’layin.
Aylan bir oz,tanishaylik,
So’zina qurbon bo’layin.

Sabohdan yig’ladim yora,
Ishimdan bo’ldim ovora,
Oyog’in bosgan har yera,
Tuzina qurbon bo’layin.

Sovuq soylar oqar tog’da,
Binafshalar bitar bog’da,
Yechininb yotajak chog’da
Nozina qurbon bo’layin.

Qorachao’g’lon,ko’r ahvolim,
Yorsiz necha bo’lar holim?!
Onasi bir o’ta zolim,
Qizina qurbon bo’layin.

BAHOR

Bulbul,ne yotarsan,bahor yetishdi,
Ulug’ suvlar ko’l bo’lg’usi zamondir.
Qat-qat bo’lib gul yaprog’i ochildi,
Bulbul masti gul bo’lg’usi zamondir.

Yana bahor bo’ldi, ochildi gullar,
Fig’onin boshladi shaydo bulbullar,
Burum-burum sirg’alandi sumbullar,
Oshiqlarning dol bo’lg’usi zamondir.

Bulbul xabar bilar gulning holindan,
Yetar majnunlig’im yorning qo’lindan,
Oshib-oshib kelar yaylov belindan,
Yordan bizga “Kel!” bo’lg’usi zamondir.

Yana keldi borli-bahorli bog’lar,
Bulbulin fig’oni qalbimni dog’lar,
Turli chechaklar-la bezanmish tog’lar,
Ulug’ tog’lar yo’l bo’lg’usi zamondir.

Qorachao’g’lon der: Kechdi chog’larim,
Meva bermas bo’ldi ko’ngil bog’larim,
Aqlimni yo’qotib yig’lab-yig’larim,
Ko’zim yoshi sel bo’lg’usi zamondir.

YOR QO’LINDA BURMA* BO’LSAM

Ko’k yuzinda yotgan bo’lsam,
Yer yuzinda bitgan bo’lsam,
Ol rangli bir marjon bo’lsam,
Yor bo’yniga solsa mani!

Yor qo’linda burma* bo’lsam,
Pishib qolgan xurmo bo’lsam,
Olchin-olchin surma bo’lsam,
Yor qoshiga sursa mani!

Qorachao’g’lon ushoq** bo’lsa,
Yor belida quchoq*** bo’lsa,
Bir aylanib to’shak bo’lsa,
Yor oldiga solsa mani!

XABARING BORMI

Ola ko’zli nozli dilbar,
Holimdan xabaring bormi?!
Sani yotlar olar bo’ldi,
Zulmdan xabaring bormi?!

Go’zallar yo’lda tizildi,
Oshiqlar bag’ri ezildi,
Belin kamari uzildi,
Belingdan xabaring bormi?!

Qorachao’g’lon,budir holim,
Naylayin bu dunyo molin?
Minbog’adir manim elim,
Elimdan xabaring bormi?!

UCH DARD

Bora-bora bordim ul qalam qosha,
Hasrat qo’ydi mani o’tli otasha,
Sabab ko’zdan oqqan bu qonli yosha:
Bir ayriliq,bir yo’qsillik,bir o’lim.

Necha sultonlarni taxtdan endirdi,
Nechasining charog’ini so’ndirdi,
Nechasini kelmas yo’lga qo’ndirdi:
Bir ayriliq,bir yo’qsillik,bir o’lim.

Qorachao’g’lon der: Dardim yechilmas,
Ajalning sharbati o’tdir,ichilmas,
Uch dardim bor bir-biridan sochilmas:
Bir ayriliq,bir yo’qsillik,bir o’lim.

———————
*burma — bilakuzuk
** ushoq — bola
*** quchoq — beltasma