O’rxon Vali. She’rlar. Xurshid Davron tarjimalari

Muallif Adib: Muborak kun, Tarjimalar, Turk xalqlari tarixi, adabiyoti, madaniyati izoh yo'q
Ashampoo_Snap_2018.02.27_19h09m21s_007_.png13  апрел — Таниқли турк шоири Ўрхон Вали туғилган кун

     Ўтган асрнинг 30-40-йилларида турк шеъриятига ўзига хос овозга эга бўлган,турк халқининг аламли кулгусига,шодон қувончларига шерик бўлган,бир-бирига ҳамқадаму ҳамнафас бир авлод кириб келди.Бу Ўрхон Вали,Мелиҳ Жевдат Ондай,Ўқтой Рифат,Фозил Ҳусню Дағларжа,Рифат Илгаз,Невзят Устюн каби вақт ўтиб умумжаҳон шеъриятида ўчмас из қолдирган ноёб истеъдодлар авлоди эди.

Қисқа умри мобайнида турк адабиётида салоҳиятига муносиб ўрнини топган Ўрхон Вали Каник бу авлоднинг байроқдори эди.У эски турк шеърий анъаналарини янгилади,ўзининг қисқа ва лўнда шеърлари билан она халқининг улкан дардларини ва чексиз орзу-умидларини куйлади.

  Асл исми Меҳмет Али Сел бўлган,адабиётга Ўрхон Вали номи билан кириб келган шоир 1914 йилнинг 13 апрелида Истанбулда туғилган. Истанбул университети Адабиёт факультети, Фалсафа бўлимида ўқиган. Ахборот-алоқа идорасида (РТТ), бир муддат Миллий Таълим Вазирлигининг таржима бюросида ишлаган. Ўлимидан олдинроқ ўн беш кунлик «Япроқ» журналини ташкил қилган.

Шеър китоблари: «Ғариб» (Ўктой Рифат ва Мелиҳ Жавдот билан бирга, 1941), «Воз кечолмаганим» (1945), «Достон каби» (1946), «Янгиси» (1947), «Насриддин хўжа ҳикоялари» (1948), «Қарши» (1949). Ўлимидан сўнг бу китобларга кирмаган шеърлари билан бу китобдаги шеърлар нашр қилинган (1951,1982). Таржима шеър китоблари «Ла Фонтенинг эртаклари» (икки китоб, 1948), «Француз шеърияти антологияси» (1982).

Ўрхон Вели ташбеҳ ва истиора каби бадиий тасвир воситалари ҳақида шундай фикрда: «…ташбеҳ билан истиорадан қочган, кўрганини ҳамма қўллаётган калималар билан тушунтирган одамни бугуннинг мунаввари (олимлари) ғалати қабул қилишмоқда».

Ўрхон Велига кўра «Шеърни шеър қилган фақат адоси (якуни)даги хусусият бўлиб, бу маънога оиддир. Шеър барча фазилатлари якунида жам бўлган бир сўз санъатидир. Яъни,тамоман маънодан иборатдир. Маъно инсоннинг беш туйғусига эмас, ақлига хитоб қилади. Бинобарин, тўғридан-тўғри инсон руҳиятига хитоб этувчи ва бутун қиймати маъносида бўлган ҳақиқий шеър унсури борлигини ҳам унутмайлик».
Ўрхон Вели шеъриятда қўллаган туркча ўзига хослиги, табиийлиги билан ажралиб туради.
Ўрхон Велининг таржималари ҳам замонавий турк таржимашунослигининг мумтоз намуналаридир, десак, муболаға бўлмайди.
Ўрхон Вали 1950 йилнинг 19 августида оламдан кўз юмган.
Ўзбек тилида Ўрхон Валининг шеърлари 1980 йилда нашр этилган «Ҳозирги замон турк шеърияти» тўпламининг таркибида Миразиз Аъзам таржимасида эълон қилинган.

orhan-veli 8.jpgЎРХОН ВАЛИ
ШЕЪРЛАРИДАН
Хуршид Даврон таржималари
034

ИСТАМБУЛНИ ТИНГЛАЯПМАН

Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ,
Сокин бир шабада эсмоқда майин;
Сокин-сокин тебранади
Япроқлар оғочларда;
Узоқларда жуда узоқларда
Бирин-сирин жарангламоқда
Мешкобларнинг зангулалари
Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ.

Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ
Қушлар ўтар юксаклардан
Қатор-қатор, шовқин солиб.
Балиқчилар ёйишади тўрларини
Бир аёлнинг оёқларин тўлқин ювар
Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ

Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ
Салқин-сарин Қопаличорсу*
Гуррос-гуррос Маҳмудпошшо*
Кабутарлар ғужғон ҳовлилар
Чўкич саси келар док*  томонлардан
Гўзал баҳор елларида тернинг ҳиди бор
Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ

Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ
Бошимда эски оламларнинг сархушлиги
Рангсиз қайиқхонали кўркам бир ҳовли
Жануб шамолининг сокин шивири аро
Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ

Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ
Бир соҳибжамол ўтиб борар,
Уни кузатар
Қарғишлар,қўшиқлар,алёрлар,лофлар
Нимадир тушади қўлидан ерга
Гул бўлса ажабмас
Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ

Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ
Соҳибжамол этаклари қушнинг қанотларидай чирпанар
Юзинг қизардими,йўқми,билмайман
Дудоқларинг намми, йўқми,билмайман
Оппоқ ой кўринар бодомзорлар ортида
Юрак уришларинг англаётирман
Истанбулни тинглаяпман, кўзларим юмуқ

ВАТАН УЧУН

Не ишлар қилмадик  ватан учун!
Биримиз ўлдик,
Биримиз нутқ сўзладик..

АЙРИЛИҚ

Тикилиб қоламан кемаларнинг ортидан;
Отолмайман ўзимни денгиз қаърига
— Ахир,дунё  гўзал;
Эркакман-ку,ахир, йиғлаёлмайман.

КЎЗЛАРИМ

Кўзларим,
Кўзларим қайда?

Шайтон олди-кетди,
Сотолмасдан қайтарди.

Кўзларим,
Кўзларим қайда?

САБОҲГА ҚАДАР

Бу шоирлар ошиқлардан баттар,
Ахир нима олдим ўзи улардан?
Шуям ишми,бутун бир тунни
Бир мисра сирига  бахшида этмоқ?

Бир дам қулоқ бергин,
Эшитяпсанми
Томларнинг,қувурларнинг қўшиғини
Ёхут уясига буғдой ташиётган
Чумолиларни?

Қуёшнинг чиқишин кутишим шартми,
Туни билан битган қофияларимни
Тонгда эшик қоққан фаррошлар билан
Денгиз қирғоғига жўнатмоқ учун?

* * *

Текин яшаяпмиз,теп-текин,
Ҳаво теп-текин,булут теп-текин.
Дара,тепа теп-текин;
Ёмғир лой ҳам теп-текин
Автомобиллар тутуни,
Кинозаллар эшиги
Фоҳишалар теп-текин;
Нону пишлоқмас, аммо
Денгиз суви теп-текин;

Озодлик бош эвазига,
Қуллик эса теп-текин —
Текин яшаяпмиз,теп-текин

* қўйилган сўзлар изоҳи

* Қопаличорсу — Истамбулдаги бозор
* Маҳмудпошшо — Истамбулдаги масжид
* док — кемалар таъмир қилинадиган устахона назарда тутилмоқда

O’tgan asrning 30-40-yillarida turk she’riyatiga o’ziga xos ovozga ega bo’lgan,turk xalqining alamli kulgusiga,shodon quvonchlariga sherik bo’lgan,bir-biriga hamqadamu hamnafas bir avlod kirib keldi.Bu O’rxon Vali,Melih Jevdat Onday,O’qtoy Rifat,Fozil Husnyu Dag’larja,Rifat Ilgaz,Nevzyat Ustyun kabi vaqt o’tib umumjahon she’riyatida o’chmas iz qoldirgan noyob iste’dodlar avlodi edi.

Qisqa umri mobaynida turk adabiyotida salohiyatiga munosib o’rnini topgan O’rxon Vali Kanik (1914–1950)  bu avlodning bayroqdori edi.U eski turk she’riy an’analarini yangiladi,o’zining qisqa va lo’nda she’rlari bilan ona xalqining ulkan dardlarini va cheksiz orzu-umidlarini kuyladi.

Asl ismi Mehmet Ali Sel bo’lgan,adabiyotga O’rxon Vali nomi bilan kirib kelgan shoir 1914 yilning 13 aprilida Istambulda dunyoga kelgan.Ankara litseyini tamomlagach Istambul Universiteti adabiyot fakultetining falsafa bo’limida tahsil olgan.O’qisni yakunlagach Turkiya maorif vazirligining tarjima bo’limida ishlagan. 1949—50 yillar mobaynida «Yaprak» nomli jurnal nashri bilan shug’ullangan.Dostlari Melih Jevdat Onday,O’qtoy Rifat bilan hamkorlikda «Saçayak» nomli adabiy guruhni tashkil etgan.Hayotligida “Garip” (1941), “Vazgeçemediğim” (1945), “Destan Gibi” (1946),“Yenisi “ (1947), ”Karşı” (1949) nomli she’riy kitoblari nashr etilgan.

O’rxon Vali 1950 yilning 19 avgustida olamdan ko’z yumgan (Buyuk shoirning oxirati obod bo’lsin).

O’zbek tilida O’rxon Valining she’rlari 1980 yilda nashr etilgan «Hozirgi zamon turk she’riyati» to’plamining tarkibida Miraziz A’zam tarjimasida e’lon qilingan.

orhan_veli_kanik7.jpgO’RXON VALI
SHE’RLARIDAN
Xurshid Davron tarjimalari
034

ISTAMBULNI TINGLAYAPMAN

Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq,
Sokin bir shabada esmoqda mayin;
Sokin-sokin tebranadi
Yaproqlar og’ochlarda;
Uzoqlarda juda uzoqlarda
Birin-sirin jaranglamoqda
Meshkoblarning qo’ng’roqchalari
Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq.

Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq
Qushlar o’tar yuksaklardan
Qator-qator, shovqin solib.
Baliqchilar yoyishadi to’rlarini
Bir ayolning oyoqlarin to’lqin yuvar
Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq

Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq
Salqin-sarin Qopalichorsu*
Gurros-gurros Mahmudposhsho*
Kabutarlar g’ujg’on hovlilar
Cho’kich sasi kelar dok*  tomonlardan
Go’zal bahor yellarida terning hidi bor
Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq

Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq
Boshimda eski olamlarning sarxushligi
Rangsiz qayiqxonali ko’rkam bir hovli
Janub shamolining sokin shiviri aro
Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq

Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq
Bir sohibjamol o’tib borar,
Uni kuzatar
Qarg’ishlar,qo’shiqlar,alyorlar,loflar
Nimadir tushadi qo’lidan yerga
Gul bo’lsa ajabmas
Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq

Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq
Sohibjamol etaklari qushning qanotlariday chirpanar
Yuzing qizardimi,yo’qmi,bilmayman
Dudoqlaring nammi, yo’qmi,bilmayman
Oppoq oy ko’rinar bodomzorlar ortida
Yurak urishlaring anglayotirman
Istanbulni tinglayapman, ko’zlarim yumuq

VATAN UCHUN

Ne ishlar qilmadik  vatan uchun!
Birimiz o’ldik,
Birimiz nutq so’zladik..

AYRILIQ

Tikilib qolaman kemalarning ortidan;
Otolmayman o’zimni dengiz qa’riga
— Axir,dunyo go’zal;
Erkakman-ku,axir, yig’layolmayman.

KO’ZLARIM

Ko’zlarim,
Ko’zlarim qayda?

Shayton oldi-ketdi,
Sotolmasdan qaytardi.

Ko’zlarim,
Ko’zlarim qayda?

SABOHGA QADAR

Bu shoirlar oshiqlardan battar,
Axir nima oldim o’zi ulardan?
Shuyam ishmi,butun bir tunni
Bir misra sirini bilishga bermoq?

Bir dam quloq bergin,
Eshityapsanmi
Tomlarning,quvurlarning qo’shig’ini
Yoxut uyasiga bug’doy tashiyotgan
Chumolilarni?

Quyoshning chiqishin kutishim shartmi,
Tuni bilan bitgan qofiyalarimni
Tongda eshik qoqqan farroshlar bilan
Dengiz qirg’og’iga jo’natmoq uchun?

* * *

Tekin yashayapmiz,tep-tekin,
Havo tep-tekin,bulut tep-tekin.
Dara,tepa tep-tekin;
Yomg’ir loy ham tep-tekin
Avtomobillar tutuni,
Kinozallar eshigi
Fohishalar tep-tekin;
Nonu pishloqmas ammo
Dengiz suvi tep-tekin;

Ozodlik bosh evaziga,
Qullik esa tep-tekin —
Tekin yashayapmiz,tep-tekin

* qo’yilgan so’zlar izohi

* Qopalichorsu — Istambuldagi bozor
* Mahmudposhsho — Istambuldagi masjid
* dok — kemalar ta’mir qilinadigan ustaxona nazarda tutilmoqda

XDK

(Tashriflar: umumiy 458, bugungi 1)

O'xshash maqolalar.

Izoh qoldiring