Икки китобда икки хил ёзилган. 1991 йилда чоп этилган «Яна олдим созимни» (Тўпловчилар: Н.Каримов,Ш. Турдиев. Масъул муҳаррир ва сўзбоши муаллифи О.Шарафиддинов) тўпламида «олос» деб ёзилган. 1993 йилда нашр этилган Чўлпоннинг 3 жилдлигининг 1 томида «алас» деб келтирилган. Хуллас чалкашлик. Бу шеър илк марта эълон қилинган китобни кўришга эса имкониятим йўқ. Шеърни аниқроғи сўзни шоирнинг 1922 -26 йиллар оралиғида босилган «Уйғониш», «Булоқлар», «Тонг сирлари» китобидан кўриш керак.

Хуршид ДАВРОН
ЧЎЛПОННИНГ «УЙҚУ» ШЕЪРИДАГИ БИР СЎЗ:
«ОЛОС»МИ, «АЛАС»МИ, «ОЛИС»МИ, «ОЛОВ»МИ ЁКИ БОШҚА СЎЗМИ?

Хабарингиз бор, бир неча кун аввал хонанда Ботир Қодиров ижро этган «Жим туринг» номли қўшиғида бир сўзни бузиб ишлатгани ҳақидаги саҳифамиз эълон қилинган эди. Унда «Жим туринг» қўшиғи аслида буюк шоир Абдулҳамид Чўлпоннинг «Уйқу» номли шеъри асосида яратилганини маълум қилиб, «хонанда шеърдаги бир неча сўзни бузиб ижро этган ( «шовқинламанг»ни «шовқинланманг», «тинчгина»ни «жимгина», «тангриси»ни «эркаси» ва ҳ.к.) ва бу буюк шоирга нисбатан ҳурматсизликдир», деб ёзган эдик.

Ботир Қодиров бу нотўғри ишлатган сўзларни қўшиғини қайта ёзиб тўғрилашига ҳам умид қилишимизни билдирган эдик.

Ўша саҳифада Абдулҳамид Чўлпоннинг «Уйқу» номли шеъри матнини ҳам келтирган эдик:

УЙҚУ
(“Бормаймен деди” куйига)

Жим туринг, шовқинламанг, уйқу ичида ул пари,
Юрма, тек тур, эй шамол, юрсанг-да юр, бироз нари!

Кўкда бир тўп қиз-малак уйқу куйини бошлади,
Илгари чалган тирик, жонли куйини ташлади.

Бош учида айланар бир тўп фаришта жимгина,
Кўк элининг тангриси – ой ҳам қарайдир тинчгина.

Ул олос кўзлар юмулган… куйни ёндиргачгина,
Кўп гўзал кўзларни юмдиргач, уялдиргачгина…

Чарчаган, толган, умидсиз кўзларим тўймай қарар,
Ҳар қарашда кўнглима минг турли ўйларни солар…

Бу ётиш, бу уйқу, бу қандай ширин, қандай гўзал,
Жонланар, юз кўрсатар синган ва ясанган амал.

У ётиш, уйқу на ерда, на хаёлий кўкда бор,
Бу гўзал сирли томоша менда, мен ўксукда бор.

Жим туринг,шовқинламанг, уйқу ичинда ул пари,
Кўзларим тўймай қарар, борлиқ кўринма, тур нари…

Тошкент, 1921, Феврал.

Эълон қилинган саҳифамиз тез орада мазкур ойнинг энг кўп ўқилаётган саҳифалари қаторига кирди. Фейсбук саҳифасида ҳам баҳс давом этди.

Мана баҳс давомида мен мана ёзувимни битган эдим:

Мени шеърнинг мана бу сатрларидаги

Ул олос кўзлар юмулган… куйни ёндиргачгина,
Кўп гўзал кўзларни юмдиргач, уялдиргачгина…

«олос» сўзи ўйлантириб қўйди. Китобда шундай берилган. Аммо, луғатлардан «олос» маъносини тополмадим. Аммо, сатрнинг маъносидан келиб чиқсак, «олос» эмас, «олов» тўғри келяпти. Нима дейсизлар?

Балки, мусаҳҳиҳ — корректор хатоси бўлиши мумкиндир

Шундан кейин фейсбукдаги саҳифамда қолдирилган ёзувларни келтираман:

Дил Ором Махбуб:
Водийда шу сўз бор

Qobiljon Mominov:
Олос, менимча, аласнинг фонетик варианти бўлса керак

Xurshid Davron:
Луғатда «Алас-алас» бор, аласнинг ўзи алоҳида йўқ

Muhammad Utkir Kholmirzaev:
«Олос» сўзи фикри ожизимча, «олов» бўлган ва техник хатолик кетган бўлса керак. Андижон шевасида бундай сўз борлигини билмайман.

Xurshid Davron:
«Алас» алоҳида келмайди, луғатда «алас-алас» бор. Мен 18 йил нашриётда ишлаган тажрибамдан келиб чиқиб, мусаҳҳиҳ хатоси деб ўйлайман «олос» эмас, «олов» сатр мазмунига тўғри келади.

Хусейин Байдемир:
Устозим, сиз яхши биласизки, жадидлар Туркий тиллардан калималар танлаб олиб ишлатишган. Улар «тилда бирлик»га катта этибор беришган. Олос балки ўзбекчада йўқ лекин бошқа туркий тилларда ва уларнинг шеваларида олов, оташ, ўт маъноларида ишлатилган. Фонетик вариантлари: олос, олоз, алас, алаз … Олосламоқ, олозламоқ, аласламоқ, алазламоқ ш.к. деб айтилган ритуал (маросим) бор. Чўлпон шу сўзни махсус ишлатиши мумкин.

Hüseyin Akbaş:
Китобда «олос» деб қўлланилган бўлса, бордир. Чунки, Заки Валидий Тоғаннинг секретари бўлган одам албатта туркий тилларни яхши билган бўлади деб ўйлайман. «Алас» сўзи туркий тилларда умумий «алас-алас»дан ташқари маъноларда ҳам ишлатилади. Масалан, Ёқутча-русча луғатда «алаас»*** деб берилган. Маъноси эса: «алас (круглое поле или круглый луг в лесу); «поляна» деб ёзилган. Бу сўз метафорик маънода «юмалоқ кўз» маъносида ишлатилиши мумкин деб ўйлайман.

Xurshid Davron:
Икки китобда  икки хил ёзилган. 1991 йилда  чоп этилган «Яна олдим созимни» (Тўпловчилар: Н.Каримов,Ш. Турдиев. Масъул муҳаррир ва сўзбоши муаллифи О.Шарафиддинов)  тўпламида «олос» деб ёзилган. 1993 йилда нашр этилган Чўлпоннинг 3 жилдлигининг 1 томида «алас» деб келтирилган. Хуллас чалкашлик. Бу шеър илк марта эълон қилинган китобни кўришга эса имкониятим йўқ. Шеърни аниқроғи сўзни шоирнинг 1922 -26 йиллар оралиғида босилган «Уйғониш», «Булоқлар», «Тонг сирлкари» китобидан кўриш керак.

Xurshid Davron:
Бугун , ҳали «Munosabat.org» сайти саҳифасига қўйишидан бир неча йил аввал, интернетдан кўчириб, асраб юрган Хайрулла Ҳ. Исматулланинг «Шоир ҳаётлик даврида нашр этилган шеърлар тўпламларининг асл нусхалари» деб номланган мақолалар тўпламини топиб кўздан кечирдим. Хайрулла Ҳ. Исматулла Чўлпоннинг илк шеърлари эълон қилинган «“Ўзбек Ёш Шоирлари” (1922) тўпламидан ташқари , “Уйғониш” (1922), “Булоқлар” (1924), “Тонг сирлари” (1926) , “Соз” (1935) тўпламларининг матнларини ҳам эълон қилган эди. «Уйқу»нинг илк эълон қилиниши «“Ўзбек Ёш Шоирлари”да бўлган экан. Ўша мени қийнаган сўзни топиб, солиштириб қарасам «ОЛОС» экан.  Аммо, бари бир,  ишончсизлик кўнгилдан кетмади.Демак, унинг маъносини қидириб кўришимиз керак.

Дил Ором Махбуб:
Ўт, олов мазмуни беради бизда.

Орадан бир неча кун ўтиб, таниқли шоир ва ёзувчи Ҳамид Исмоил мана бу изоҳини ёзди:

Мен ҳам бир пайт Чўлпоннинг китобларинию журналлардаги шеърларини эринмасдан бирма-бир кўчириб чиққан эдим, бир кунмас бир кун ҳеч қаерда ҳануз чоп этилмаганларини ҳам эълон қиларман, лекин бу шеърга келганда, мен кўрган нусхасида у мана бу шаклда ёзилган:

Жим турунг, шовқунламанг,
уйқу ичида ул пари,
юрма, тек тур, ай шамол,
юрсанг-да юр бироз нари

ва ҳок, яъни ўзун сатрларда эмас, бўлинганларда. Мени ўшанда ҳайрон қолдирган нарса, Чўлпоннинг сўзларни ҳам бўлиб, анжабемент қилиб ташлаши бўлган. Масалан:

Бу ётиш, уйқу на ер-
да, на хаёлий кўкда бор…

Мунозарадаги сўзни эса мен ўша эски дафтаримда «олис» деб ўқиган эканман:

Ул олис кўзлар юмул-
ган… куйни ёндиргачқина

Балки янглишдир… Умуман олганда, чўлпоншуносликда, афсуски хато ўқилган сўзлар анча. Масалан унинг ажойиб Кечкириш деган шеъри ҳалигача Кечириш номи билан босилиб келмоқда…

Шундан кейин сайтда «Чўлпон шеърий тўпламларининг асл нусхалари: ”Ўзбек ёш шоирлари” тўплами (1922)» саҳифаси эълон қилингач, «Муштарий» логини эгаси: «Шевада «алус» деган сўз бор — ғилай дегани. Салгина ғилай кўзлар ҳам гўзаллик белгиси ҳисобланди. Лев Толстойнинг «Тирилиш» асаридаги Катюшанинг кўзлари каби. Балки, «олос»нинг «»алусга алоқаси бордир?» деб ёзди. Мен ҳам Самарқанд томонларда ғилай кўзни «олис» деб ишлатишларини эсладим. Аммо, Чўлпон «пари» деб мадҳ этган гўзалга «ғилай» маъносидаги сўзни ишлатмаса керак, деб ўйладим.

Ҳуллас, ҳозирча бир сўз маъносини англаш юзасидан кечган баҳсими шу нуқтада тўхтаб турибди. Умид қиламанки, Чўлпоннинг мазкур шеъри босилган ва 1922 йилда нашр этилган «Ўзбек ёш шоирлари» китобининг асл нусхаларидан биронтаси сақланиб қолган хонадон ёки уни сақлаб келаётган шахс ёрдамида биз кун келиб баҳсимизга нуқта қўямиз.

Аммо,ўша нуқтагача баҳсимизни давом эттирамиз ва сизнинг мулоҳаза ва фикрларингизни кутамиз.

Мен бугун (20 май)  таниқли олим Бойбўта Дўстқораевнинг бундан 11  йил бурун ёзган «Сийна»ни «сана»га алмаштириб бўлмайди» мақоласидаги мана ўринларни эсладим: «Таъкидлаш жоизки, адиб асарларини қайта нашрга тайёрлаш ишлари ниҳоятда қисқа фурсатларда амалга оширилганди. Бунинг устига, Чўлпон асарларининг нашри, асосан, матншунослик ва матнчиликдан тажрибаси бўлмаган кишилар томонидан амалга оширилди. Ўрни келганда айтиш керакки, ёш тадқиқотчилар зиммасига олган масъулиятли вазифани асосан ҳалол уддаладилар. Бунинг учун уларни ҳар қанча тақдирласак арзийди. Айни пайтда, зудлик билан амалга ошириладиган ишларда истаймизми-йўқми, муайян хато ва нуқсонлар ўтиб кетади. Хусусан, Чўлпон асарларининг кўп қисми араб ёзувида бўлгани, устига-устак, улар босилган газета ва журналлар вақт ўтиши билан сарғайиб, титилиб кетгани, ўз даврида нашр қилинаётган пайтда турли сабаблар билан имловий ва бошқа хатоликларга йўл қўйилгани оқибатида ҳозир қайта нашрга тайёрланар экан, тўғри ўқиш қийинчилиги туғилиши табиий. Шунга қарамай, Чўлпон асарларининг хатолардан холи нашрини тайёрлаш адабиётшуносларнинг муҳим вазифаси бўлиб турибди. Акс ҳолда, ижоди фавқулодда мураккаб даврда кечган Чўлпондек адиб асарлари бўйича тайёрланадиган илмий-тадқиқот ишлари мазмунга, маслакка доир хатоларга йўл қўйилган қайта нашр матни асосида олиб борилса, чалкаш, қўпол ва мутлақо нотўғри хулосалар чиқарилишига ҳам олиб келиши мумкин (Мақолани  тўлиқ ҳолда 21 май куни сайтимиз саҳифасида ўқишингиз мумкин).

Ҳозирча ҳар бир янги ёзувни саҳифага қўшиб бораман.

Дилмурод Қуроновнинг 20 майда ёзуви:
Айрим ҳолларда «а» товушининг «о»га мойил талаффузи Андижон шевасининг фонетик хусусиятларидан биридир. Шунинг учун бўлса керак, Чўлпоннинг «Уйқу» шеърида «олос» сўзининг борлиги менда ҳеч бир эътироз ё ажабланиш уйғотган эмас. Гарчи ҳозир кам ишлатилса-да, илгари катталар тилида «олос-олос» «олосламоқ», «олос-олос қилмоқ» каби сўзларни кўп эшитганмиз. Маъноси изоҳли луғатдаги каби, фақат ундаги иккинчи маъно фаолроқ: «Кишига илашган жин, опала ва ш.к.лардан халос бўлиш учун сафар ойида гулхан ёқиб, устидан сакраш». Луғатда «аласламоқ» сўзи «Алас-алас қилиб даволамоқ» деб изоҳланган, ҳолбуки ҳақиқатда «аласламоқ» сўзи яна «жинланиб қолибди», «жин тегибди» каби маъноларда ҳам ишлатилади. Энди «Уйқу» шеърида айни сўзнинг қўллангани мени ажаблантирмаганининг сабабини изоҳласа бўлади. Яъни Чўлпоннинг «олос» кўзлар деганини ошиқона, яъни «жунунли», «мажнун» кўзлар маъносида тушунаверган эканман… Албатта, модомики иштибоҳ туғилган экан, асл матнни кўриб қўйиш лозим бўлади.

Хуршид Даврон (20.05):
Мен сизнинг фикрингизни ўқишим билан шу пайтгача хаёлимга келмаган иборани эслаб қолдим: МАСТ-АЛАСТ. «Аласт» ыофия учунгина пайдо бўлмагандир, «жунунлик» маъносидаги «алас» туфайли қўшилгандир.

Xurshid DAVRON
CHO’LPONNING «UYQU» SHE’RIDAGI BIR SO’Z:
«OLOS»MI, «ALAS»MI, «OLIS»MI, «OLV»MI YOKI BOSHQA SO’ZMI?

Xabaringiz bor, bir necha kun avval xonanda Botir Qodirov ijro etgan «Jim turing» nomli qo’shig’ida bir so’zni buzib ishlatgani haqidagi sahifamiz e’lon qilingan edi. Unda «Jim turing» qo’shig’i aslida buyuk shoir Abdulhamid Cho’lponning «Uyqu» nomli she’ri asosida yaratilganini ma’lum qilib, «xonanda she’rdagi bir necha so’zni buzib ijro etgan ( «shovqinlamang»ni «shovqinlanmang», «tinchgina»ni «jimgina», «tangrisi»ni «erkasi» va h.k.) va bu buyuk shoirga nisbatan hurmatsizlikdir», deb yozgan edik. Botir Qodirov bu noto’g’ri ishlatgan so’zlarni qo’shig’ini qayta yozib to’g’rilashiga ham umid qilishimizni bildirgan edik.

O’sha sahifada Abdulhamid Cho’lponning «Uyqu» nomli she’ri matnini ham keltirgan edik:

UYQU
(“Bormaymen dedi” kuyiga)

Jim turing, shovqinlamang, uyqu ichida ul pari,
Yurma, tek tur, ey shamol, yursang-da yur, biroz nari!

Ko’kda bir to’p qiz-malak uyqu kuyini boshladi,
Ilgari chalgan tirik, jonli kuyini tashladi.

Bosh uchida aylanar bir to’p farishta jimgina,
Ko’k elining tangrisi – oy ham qaraydir tinchgina.

Ul olos ko’zlar yumulgan… kuyni yondirgachgina,
Ko’p go’zal ko’zlarni yumdirgach, uyaldirgachgina…

Charchagan, tolgan, umidsiz ko’zlarim to’ymay qarar,
Har qarashda ko’nglima ming turli o’ylarni solar…

Bu yotish, bu uyqu, bu qanday shirin, qanday go’zal,
Jonlanar, yuz ko’rsatar singan va yasangan amal.

U yotish, uyqu na yerda, na xayoliy ko’kda bor,
Bu go’zal sirli tomosha menda, men o’ksukda bor.

Jim turing,shovqinlamang, uyqu ichinda ul pari,
Ko’zlarim to’ymay qarar, borliq ko’rinma, tur nari…

Toshkent, 1921, Fevral.

E’lon qilingan sahifamiz tez orada mazkur oyning eng ko’p o’qilayotgan sahifalari qatoriga kirdi. Feysbuk sahifasida ham bahs davom etdi.

Mana bahs davomida men mana yozuvimni bitgan edim:

Meni she’rning mana bu satrlaridagi

Ul olos ko’zlar yumulgan… kuyni yondirgachgina,
Ko’p go’zal ko’zlarni yumdirgach, uyaldirgachgina…

«olos» so’zi o’ylantirib qo’ydi. Kitobda shunday berilgan. Ammo, lug’atlardan «olos» ma’nosini topolmadim. Ammo, satrning ma’nosidan kelib chiqsak, «olos» emas, «olov» to’g’ri kelyapti. Nima deysizlar?

Balki, musahhih — korrektor xatosi bo’lishi mumkindir

Shundan keyin feysbukdagi sahifamda qoldirilgan yozuvlarni keltiraman:

Dil Orom Maxbub:
Vodiyda shu so’z bor

Qobiljon Mominov:
Olos, menimcha, alasning fonetik varianti bo’lsa kerak

Xurshid Davron:
Lug’atda «Alas-alas» bor, alasning o’zi alohida yo’q

Muhammad Utkir Kholmirzaev:
«Olos» so’zi fikri ojizimcha, «olov» bo’lgan va texnik xatolik ketgan bo’lsa kerak. Andijon shevasida bunday so’z borligini bilmayman.

Xurshid Davron:
«Alas» alohida kelmaydi, lug’atda «alas-alas» bor. Men 18 yil nashriyotda ishlagan tajribamdan kelib chiqib, musahhih xatosi deb o’ylayman «olos» emas, «olov» satr mazmuniga to’g’ri keladi.

Xuseyin Baydemir:
Ustozim, siz yaxshi bilasizki, jadidlar Turkiy tillardan kalimalar tanlab olib ishlatishgan. Ular «tilda birlik»ga katta etibor berishgan. Olos balki o’zbekchada yo’q lekin boshqa turkiy tillarda va ularning shevalarida olov, otash, o’t ma’nolarida ishlatilgan. Fonetik variantlari: olos, oloz, alas, alaz … Oloslamoq, olozlamoq, alaslamoq, alazlamoq sh.k. deb aytilgan ritual (marosim) bor. Cho’lpon shu so’zni maxsus ishlatishi mumkin.

Huseyin Akbas:
Kitobda «olos» deb qo’llanilgan bo’lsa, bordir. Chunki, Zaki Validiy Tog’anning sekretari bo’lgan odam albatta turkiy tillarni yaxshi bilgan bo’ladi deb o’ylayman. «Alas» so’zi turkiy tillarda umumiy «alas-alas»dan tashqari ma’nolarda ham ishlatiladi. Masalan, Yoqutcha-ruscha lug’atda «alaas»*** deb berilgan. Ma’nosi esa: «alas (krugloe pole ili krugliy lug v lesu); «polyana» deb yozilgan. Bu so’z metaforik ma’noda «yumaloq ko’z» ma’nosida ishlatilishi mumkin deb o’ylayman.

Xurshid Davron:
Kitobda «olos» deb yozilgan. Ammo bu kitob shoirning o’zi tomonidan emas, bugun (1991) tayyorlangan. Bu she’r ilk marta e’lon qilingan kitobni ko’rishga esa imkoniyatim yo’q. She’rni aniqrog’i so’zni shoirning 1922 -26 yillar oralig’ida bosilgan «Uyg’onish», «Buloqlar», «Tong sirlkari» kitobidan ko’rish kerak.

Xurshid Davron:
«OLOS» EKAN
Bugun , hali «Munosabat.org» sayti sahifasiga qo’yishidan bir necha yil avval, internetdan ko’chirib, asrab yurgan Xayrulla Ismatullaning «Shoir hayotlik davrida nashr etilgan she’rlar to’plamlarining asl nusxalari» deb nomlangan maqolalar to’plamini topib ko’zdan kechirdim. Xayrulla H. Ismatulla Cho’lponning ilk she’rlari e’lon qilingan «“O’zbek Yosh Shoirlari” (1922) to’plamidan tashqari , “Uyg’onish” (1922), “Buloqlar” (1924), “Tong sirlari” (1926) , “Soz” (1935) to’plamlarining matnlarini ham e’lon qilgan edi. «Uyqu»ning ilk e’lon qilinishi «“O’zbek Yosh Shoirlari”da bo’lgan ekan. O’sha meni qiynagan so’zni topib, solishtirib qarasam «OLOS» ekan. Demak, uning ma’nosini qidirib ko’rishimiz kerak.

Dil Orom Maxbub:
O’t, olov mazmuni beradi bizda.

Oradan bir necha kun o’tib, taniqli shoir va yozuvchi Hamid Ismoil mana bu izohini yozdi:

Men ham bir payt Cho’lponning kitoblariniyu jurnallardagi she’rlarini erinmasdan birma-bir ko’chirib chiqqan edim, bir kunmas bir kun hech qaerda hanuz chop etilmaganlarini ham e’lon qilarman, lekin bu she’rga kelganda, men ko’rgan nusxasida u mana bu shaklda yozilgan:

Jim turung, shovqunlamang, uyqu ichida ul pari,
yurma, tek tur, ay shamol, yursang-da yur biroz nari

va hok, ya’ni o’zun satrlarda emas, bo’linganlarda. Meni o’shanda hayron qoldirgan narsa, Cho’lponning so’zlarni ham bo’lib, anjabement qilib tashlashi bo’lgan. Masalan:

Bu yotish, uyqu na yer-da, na xayoliy ko’kda bor…

Munozaradagi so’zni esa men o’sha eski daftarimda «olis» deb o’qigan ekanman:

Ul olis ko’zlar yumulgan… kuyni yondirgachqina

Balki yanglishdir… Umuman olganda, cho’lponshunoslikda, afsuski xato o’qilgan so’zlar ancha. Masalan uning ajoyib Kechkirish degan she’ri haligacha Kechirish nomi bilan bosilib kelmoqda…

Shundan keyin saytda «Cho’lpon she’riy to’plamlarining asl nusxalari: ”O’zbek yosh shoirlari” to’plami (1922)» sahifasi e’lon qilingach, «Mushtariy» logini egasi: «Shevada «alus» degan so’z bor — g’ilay degani. Salgina g’ilay ko’zlar ham go’zallik belgisi hisoblandi. Lev Tolstoyning «Tirilish» asaridagi Katyushaning ko’zlari kabi. Balki, «olos»ning «»alusga aloqasi bordir?» deb yozdi. Men ham Samarqand tomonlarda g’ilay ko’zni «olis» deb ishlatishlarini esladim. Ammo, Cho’lpon «pari» deb madh etgan go’zalga «g’ilay» ma’nosidagi so’zni ishlatmasa kerak, deb o’yladim.

Hullas, hozircha bir so’z ma’nosini anglash yuzasidan kechgan bahsimi shu nuqtada to’xtab turibdi. Umid qilamanki, Cho’lponning mazkur she’ri bosilgan va 1922 yilda nashr etilgan «O’zbek yosh shoirlari» kitobining asl nusxalaridan birontasi saqlanib qolgan xonadon yoki uni saqlab kelayotgan shaxs yordamida biz kun kelib bahsimizga nuqta qo’yamiz.

Ammo,o’sha nuqtagacha bahsimizni davom ettiramiz va sizning mulohaza va fikrlaringizni kutamiz.

Men bugun (20 may)  taniqli olim Boybo’ta Do’stqoraevning bundan 11  yil burun yozgan «Siyna»ni «sana»ga almashtirib bo’lmaydi» maqolasidagi mana o’rinlarni esladim: «Ta’kidlash joizki, adib asarlarini qayta nashrga tayyorlash ishlari nihoyatda qisqa fursatlarda amalga oshirilgandi. Buning ustiga, Cho’lpon asarlarining nashri, asosan, matnshunoslik va matnchilikdan tajribasi bo’lmagan kishilar tomonidan amalga oshirildi. O’rni kelganda aytish kerakki, yosh tadqiqotchilar zimmasiga olgan mas’uliyatli vazifani asosan halol uddaladilar. Buning uchun ularni har qancha taqdirlasak arziydi. Ayni paytda, zudlik bilan amalga oshiriladigan ishlarda istaymizmi-yo’qmi, muayyan xato va nuqsonlar o’tib ketadi. Xususan, Cho’lpon asarlarining ko’p qismi arab yozuvida bo’lgani, ustiga-ustak, ular bosilgan gazeta va jurnallar vaqt o’tishi bilan sarg’ayib, titilib ketgani, o’z davrida nashr qilinayotgan paytda turli sabablar bilan imloviy va boshqa xatoliklarga yo’l qo’yilgani oqibatida hozir qayta nashrga tayyorlanar ekan, to’g’ri o’qish qiyinchiligi tug’ilishi tabiiy. Shunga qaramay, Cho’lpon asarlarining xatolardan xoli nashrini tayyorlash adabiyotshunoslarning muhim vazifasi bo’lib turibdi. Aks holda, ijodi favqulodda murakkab davrda kechgan Cho’lpondek adib asarlari bo’yicha tayyorlanadigan ilmiy-tadqiqot ishlari mazmunga, maslakka doir xatolarga yo’l qo’yilgan qayta nashr matni asosida olib borilsa, chalkash, qo’pol va mutlaqo noto’g’ri xulosalar chiqarilishiga ham olib kelishi mumkin (Maqolani  to’liq holda 21 may kuni saytimiz sahifasida o’qishingiz mumkin).

Hozircha har bir yangi yozuvni sahifaga qo’shib boraman.

Dilmurod Quronovning 20 mayda yozuvi:
Ayrim hollarda «a» tovushining «o»ga moyil talaffuzi Andijon shevasining fonetik xususiyatlaridan biridir. Shuning uchun bo’lsa kerak, Cho’lponning «Uyqu» she’rida «olos» so’zining borligi menda hech bir e’tiroz yo ajablanish uyg’otgan emas. Garchi hozir kam ishlatilsa-da, ilgari kattalar tilida «olos-olos» «oloslamoq», «olos-olos qilmoq» kabi so’zlarni ko’p eshitganmiz. Ma’nosi izohli lug’atdagi kabi, faqat undagi ikkinchi ma’no faolroq: «Kishiga ilashgan jin, opala va sh.k.lardan xalos bo’lish uchun safar oyida gulxan yoqib, ustidan sakrash». Lug’atda «alaslamoq» so’zi «Alas-alas qilib davolamoq» deb izohlangan, holbuki haqiqatda «alaslamoq» so’zi yana «jinlanib qolibdi», «jin tegibdi» kabi ma’nolarda ham ishlatiladi. Endi «Uyqu» she’rida ayni so’zning qo’llangani meni ajablantirmaganining sababini izohlasa bo’ladi. Ya’ni Cho’lponning «olos» ko’zlar deganini oshiqona, ya’ni «jununli», «majnun» ko’zlar ma’nosida tushunavergan ekanman… Albatta, modomiki ishtiboh tug’ilgan ekan, asl matnni ko’rib qo’yish lozim bo’ladi.

Xurshid Davron (20.05):
Men sizning fikringizni o’qishim bilan shu paytgacha xayolimga kelmagan iborani eslab qoldim: MAST-ALAST. «Alast» iofiya uchungina paydo bo’lmagandir, «jununlik» ma’nosidagi «alas» tufayli qo’shilgandir.