У ўрнидан туриб зални бироз айланган бўлди. Залда ўн бештача одам бор эди – уларнинг энг ёши ўзи экан. Ҳамма жим ўтириб кутар, ҳамманинг эгнидаги костюми худди уникидай шилвираб осилиб турарди. У ойна олдига келди ва кўнгли кўтарилди: ҳарқалай унинг костюми бошқаларникидан дурустроқ эди… 

Костас Валетас
ОРДЕН

   Юнон ёзувчиси Костас Валетас (Κώστας Βαλέτας) 1939 йил Лесбос оролида туғилган. 1967-1973 йилларда ҳуқуқ ва иқтисод, сиёсат ва социология йўналишлари бўйича Франция ва Швейцарияда, кейинчалик Афинада таҳсил олди. ERT радиосида дастлаб корректор (мусаҳҳеҳ), ҳуқуқшунос, кейинчалик журналист ва директор сифатида фаолият юритди. Шу пайтгача эссе, драма, ҳикоя ва романлардан иборат 70 га яқин китоби нашр этилган. Ёзувчининг асарлари дунёнинг 20 дан ортиқ тилларига таржима қилинган. Костас Валетас Халқаро адабиётшунослар ва мунаққидлар ва Европа ёзувчилар иттифоқларининг вице-президентидир. Шунингдек, у «ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ»  («Ҳарфлар шамоли»)  журналининг бош муҳарири.

Эшикни тақиллатишганда, у соқолини қиртишларди.

— Ким у?
— Саройдан!
— Қаердан?..

Эшикни очгунча, ҳазиллашаётган ким экан, деб ўйлади. Остонада миршаб турарди. У мовий боғичли  – саройга таклифномани топширди.

Бу ғаройиб ҳодиса ҳақида тезроқ дўстларига хабар бермоқ истагида телефонга ёпишди.

Бироқ, саройга ташриф буюриш учун костюм керак эди. Бу ҳақда таклифномада аниқ қилиб “Кийим-бош – маросимга мос костюм” деб кўрсатилганди.

Костюм излаб бир кунини йўқотди. Эрталаб етти яримда такси ушлаб Ф. исмли танишиникига костюм учун жўнади. Танишининг костюми унга қопдек осилиб қолди. Тикувчига қўнғироқ қилди. Аввал биттасига… иккинчисига… учинчисига… Аммо ким ҳам бир кечада костюмни унинг эгнига мос келтириб, бичиб беришга кўнарди?

Ниҳоят биттаси кўнди. Албатта икки баравар ҳақ эвазига. Бу тикувчи ўз касбининг устаси ҳисобланарди. Шу сабаб, унга ортиқча чойчақа беришга мажбур бўлди.

Ўн бешта кам ўн бирда у аллақачон саройда турарди. Таклифномада “Сизни соат 11 да ташриф этишингизни сўрардик” деб аниқ ёзиб қўйилганди.

Эгнидаги юқорида тарихи айтиб ўтилган-костюм ўз касбининг устаси ҳисобланган тикувчи қанча уннамасин телба-тескари осилиб турарди.

Такаббур малай уни катта залга бошлаб киргач, напалеонча учбурчак қалпоқ кийган ўта жиддий расмий шахс (маросимлар министримикан?!) унга яқинлашиб:
— Шу ерда кутинг, сизни чақиришади, — деб маълум қилди.

(Яхшиям уйдан чиқаётганда уззу-кун эшик олдида қўққайиб турадиган қоровул уни кўрмай қолди: билинтирмай ўтиб кетишга ва тезда такси тутишга муваффақ бўлди. Агар унинг ясаниб олганини кўрганида борми, нима деб ўйларди, худо билади?)

У диванда ўтирган юзи таниш кекса бир жаноб ёнига чўкди.

— Кечирасиз, сиз… сиз профессор Тамвакадис эмасмисиз?

— Хўш, эҳтимол мендирман, — деб тўнғиллади чол, — аммо ҳозир ўрниям, вақтиям эмас. Гапириш керакмас, бўлмасам чақириб қолишса эшитмай қолишимиз мумкин.

— Сиз ҳам тақдирланишгами?
— Нима, сиз ҳамми? Шундай ёшингизда – я…

— Ҳа, мен бор-йўғи олтмиш иккидаман, холос – деди у мағрур оҳангда овозини баландлатиб – профессорнинг қулоғи оғирроқ эканини эшитган эди. Ўша заҳоти профессор бармоғини лабига босиб шивирлади:

— Жим-м… Менимча бошлашди. Жим ўтириб қулоқ солинг!…

У ўрнидан туриб зални бироз айланган бўлди. Залда ўн бештача одам бор эди – уларнинг энг ёши ўзи экан. Ҳамма жим ўтириб кутар, ҳамманинг эгнидаги костюми худди уникидай шилвираб осилиб турарди.

У ойна олдига келди ва кўнгли кўтарилди: ҳарқалай унинг костюми бошқаларникидан дурустроқ эди. Кейин у подшоҳликнинг ашаддий душмани ҳисобланган ёзувчи Н.К.ни кўриб қолди. У бу ерга нега келдийкан? Унга қараб юрган эди, ёзувчи жуббанамо кенг иштон кийиб олган соқолдорнинг орқасига бекиниб олди. “Майли, — деди у ўзича, зални шошмасдан назардан ўтказаркан, — шундай бўлганиям яхши.” У яна ойна олдига келди. Бу сафар нима учундир ўзига ёқмади.

— Сизни чақиришяпти, эшитяпсизми, сизни чақиришяпти! – профессор Тамвакадис унинг қўлига ёпишди. – Боринг, боринг!

У ёп-ёруғ, узун йўлак бўйлаб учбурчак ғаройиб қалпоқ кийиб олган ўта жиддий расмий шахс (маросимлар министримикан?!) ортидан кета бошлади. Улар янаям каттароқ, сон-саноқсиз чироқлар билан ёритилган, дабдабали безатилган залга киришди. У тўрда шоҳсупага ўхшаш нарсани, шоҳсупанинг атрофида жуда кўп расмий кишилар ўтирганини кўрди. Оёқлари қалтираб, қаёққа юришни билмай тўхтаб қолди. Қаёққа юрсам экан? Ўзини йўқотиб атрофга олазарак боқди.

— Бу ёққа, — уни енгилгина туртишди.

У шоҳсупага яқинлашди. Боши зил тошдек оғирлашди. Олдинга яна бир-икки қадам ташлади-ю,қотиб қолди… Шоҳсупада унинг асари турарди!.. Унинг қўлини сиқишди. У ҳам иложи борича такаллуфона қисишга ҳаракат қилди.

— Табриклаймиз, — арши аълодан айтилгандай бир садо жаранглади.

— Ташаккуримни қабул қилгайсиз, — деб ғўлдиради у, уялганидан сўзлар томоғига тиқилиб.

Ниҳоят у яна йўлакка чиқди. Тўхтади. Чўнтагидан ғижим рўмолчасини олиб терга ғарқ юзини артди. Кейин қўлида ниманидир ушлаб турганини сезди, кафтини очса: орден экан.

Янги Грециянинг Фидий*си деб ном қозонган ҳайкалтарош Ф.Л. ҳеч нарсага қарамай кимсасиз кўчага югуриб чиқди.

Унинг юзида аянчли табассум жилваланарди.

* Фидий — қадимги юнон ҳайкалтароши ва меъмори.

Хуршид Даврон таржимаси

  U oʻrnidan turib zalni biroz aylangan boʻldi. Zalda oʻn beshtacha odam bor edi – ularning eng yoshi oʻzi ekan. Hamma jim oʻtirib kutar, hammaning egnidagi kostyumi xuddi unikiday shilvirab osilib turardi. U oyna oldiga keldi va koʻngli koʻtarildi: harqalay uning kostyumi boshqalarnikidan durustroq edi…​

Kostas Valetas
ORDEN

  Yunon yozuvchisi Kostas Valetas (Κώστας Βαλέτας ) 1939 yil Lesbos orolida tug’ilgan. 1967-1973 yillarda huquq va iqtisod, siyosat va sotsiologiya yo’nalishlari bo’yicha Frantsiya va Shveytsariyada, keyinchalik Afinada tahsil oldi. ERT radiosida dastlab korrektor (musahheh), huquqshunos, keyinchalik jurnalist va direktor sifatida faoliyat yuritdi. Shu paytgacha esse, drama, hikoya va romanlardan iborat 70 ga yaqin kitobi nashr etilgan. Yozuvchining asarlari dunyoning 20 dan ortiq tillariga tarjima qilingan. Kostas Valetas Xalqaro adabiyotshunoslar va munaqqidlar va Yevropa yozuvchilar ittifoqlarining vitse-prezidentidir. Shuningdek, u «ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ» («Harflar shamoli») jurnalining bosh muhariri.

U qo’lida nimanidir ushlab turganini sezdi, kaftini ochsa: orden ekan…

Eshikni taqillatishganda, u soqolini qirtishlardi.

— Kim u?
— Saroydan!
— Qaerdan?..

Eshikni ochguncha, hazillashayotgan kim ekan, deb o’yladi. Ostonada mirshab turardi. U  moviy bog’ichli  maktub – saroyga taklifnomani topshirdi.

Bu g’aroyib hodisa haqida tezroq do’stlariga xabar bermoq istagida telefonga  yopishdi.
Biroq, saroyga tashrif buyurish uchun kostyum kerak edi. Bu haqda taklifnomada aniq  qilib “Kiyim-bosh – marosimga mos kostyum” deb ko’rsatilgandi.

Kostyum izlab bir kunini yo’qotdi. Ertalab yetti yarimda taksi ushlab F. ismli  tanishinikiga kostyum uchun jo’nadi. Tanishining kostyumi unga qopdek osilib qoldi. Tikuvchiga  qo’ng’iroq qildi. Avval bittasiga… ikkinchisiga… uchinchisiga… Ammo kim ham bir kechada  kostyumni uning egniga mos keltirib, bichib berishga ko’nardi?

Nihoyat bittasi ko’ndi. Albatta ikki baravar haq evaziga. Bu tikuvchi o’z kasbining  ustasi hisoblanardi. Shu sabab, unga ortiqcha choychaqa berishga majbur bo’ldi.

O’n beshta kam o’n birda u allaqachon saroyda turardi. Taklifnomada “Sizni soat 11 da  tashrif etishingizni so’rardik” deb aniq yozib qo’yilgandi. Egnidagi yuqorida tarixi aytib o’tilgan-kostyum o’z kasbining ustasi hisoblangan  tikuvchi qancha unnamasin telba-teskari osilib turardi.

Takabbur malay uni katta zalga boshlab kirgach, napaleoncha uchburchak qalpoq kiygan  o’ta jiddiy rasmiy shaxs (marosimlar ministrimikan?!) unga yaqinlashib:

— Shu yerda kuting, sizni chaqirishadi, — deb ma’lum qildi.

(Yaxshiyam uydan chiqayotganda uzzu-kun eshik oldida qo’qqayib turadigan qorovul uni ko’rmay qoldi: bilintirmay o’tib ketishga va tezda taksi tutishga muvaffaq bo’ldi. Agar uning yasanib  olganini ko’rganida bormi, nima deb o’ylardi, xudo biladi?)

U divanda o’tirgan yuzi tanish keksa bir janob yoniga cho’kdi.

— Kechirasiz, siz… siz professor Tamvakadis emasmisiz?

— Xo’sh, ehtimol mendirman, — deb to’ng’illadi chol, — ammo hozir o’rniyam, vaqtiyam emas.

Gapirish kerakmas, bo’lmasam chaqirib qolishsa eshitmay qolishimiz mumkin.

— Siz ham taqdirlanishgami?
— Nima, siz hammi? Shunday yoshingizda – ya…

— Ha, men bor-yo’g’i oltmish ikkidaman, xolos – dedi u mag’rur ohangda ovozini  balandlatib – professorning qulog’i og’irroq ekanini eshitgan edi. O’sha zahoti professor  barmog’ini labiga bosib shivirladi:

— Jim-m… Menimcha boshlashdi. Jim o’tirib quloq soling!…

U o’rnidan turib zalni biroz aylangan bo’ldi. Zalda o’n beshtacha odam bor edi – ularning eng  yoshi o’zi ekan. Hamma jim o’tirib kutar, hammaning egnidagi kostyumi xuddi unikiday shilvirab  osilib turardi. U oyna oldiga keldi va ko’ngli ko’tarildi: harqalay uning kostyumi  boshqalarnikidan durustroq edi.

Keyin u podshohlikning ashaddiy dushmani hisoblangan yozuvchi N.K.ni ko’rib qoldi. U bu yerga nega keldiykan? Unga qarab yurgan edi, yozuvchi jubbanamo keng ishton kiyib olgan  soqoldorning orqasiga bekinib oldi. “Mayli, — dedi u o’zicha, zalni shoshmasdan nazardan  o’tkazarkan, — shunday bo’lganiyam yaxshi.” U yana oyna oldiga keldi. Bu safar nima uchundir o’ziga  yoqmadi.

— Sizni chaqirishyapti, eshityapsizmi, sizni chaqirishyapti! – professor Tamvakadis  uning qo’liga yopishdi. – Boring, boring!

U yop-yorug’, uzun yo’lak bo’ylab uchburchak g’aroyib qalpoq kiyib olgan o’ta jiddiy rasmiy  shaxs (marosimlar ministrimikan?!) ortidan keta boshladi. Ular yanayam kattaroq, son-sanoqsiz  chiroqlar bilan yoritilgan, dabdabali bezatilgan zalga kirishdi. U to’rda shohsupaga o’xshash  narsani, shohsupaning atrofida juda ko’p rasmiy kishilar o’tirganini ko’rdi. Oyoqlari  qaltirab, qayoqqa yurishni bilmay to’xtab qoldi. Qayoqqa yursam ekan? O’zini yo’qotib atrofga  olazarak boqdi.

— Bu yoqqa, — uni yengilgina turtishdi.

U shohsupaga yaqinlashdi. Boshi zil toshdek og’irlashdi. Oldinga yana bir-ikki qadam tashladi-yu, qotib qoldi… Shohsupada uning asari turardi!.. Uning qo’lini siqishdi. U ham iloji boricha takallufona  qisishga harakat qildi.

— Tabriklaymiz, — arshi a’lodan aytilganday bir sado jarangladi.

— Tashakkurimni qabul qilgaysiz, — deb g’o’ldiradi u, uyalganidan so’zlar tomog’iga  tiqilib.

Nihoyat u yana yo’lakka chiqdi. To’xtadi. Cho’ntagidan g’ijim ro’molchasini olib terga g’arq  yuzini artdi. Keyin qo’lida nimanidir ushlab turganini sezdi, kaftini ochsa: orden ekan.

Yangi Gretsiyaning Fidiy*si deb nom qozongan haykaltarosh F.L. hech narsaga qaramay  kimsasiz ko’chaga yugurib chiqdi.

Uning yuzida ayanchli tabassum jilvalanardi.

* Fidiy — qadimgi yunon haykaltaroshi va me’mori.

Xurshid Davron tarjimasi (Hikoya 1981 yili tarjima qilingan)