Испанча шеърият асрлар давомида жуда кўп қитъалардаги мамлакатларда тараққий топган. Шу жумладан, испанча Куба шеърияти ҳам жаҳон шеъриятининг зарварақларидан бири сифатида тан олинади. Бугун сизга ана шу шеърий хазинани бойитган уч шоир: Николас Гильен, Роберто Фернандес Ретамар ва Эухинио Флорит шеърларини тақдим этамиз. Шеърлар рус тилидаги манбалар асосида таржима қилинган.
КУБА ШЕЪРИЯТИДАН УЧ ШОИР:
Николас Гильен, Роберто Фернандес Ретамар, Эухинио Флорит
Николас Гильен
ИККИ ШЕЪР
Бош сўзлар
Қўнғироқ чалиб ўтсин, майли, учқур ҳаётинг,
Шовқинларга беписанд жарангласин баётинг,
Ҳур, нурли ғояларнинг яшил дарахти учун
Сербарака тупрок бўл, она замин бўл, букун!
Мужмал, дув-дув гаплардан баланд тургил доимо,
Бу бани одам аро — бахтсиз оғалар аро
Кўп марта умр кўрар шоир, ёшлик чоғингдан —
Оламнинг бор ёғдусин жам эт кўнгил боғингда.
Шиддаткор қуш мисоли бесарҳад кўкларга уч,
Ногаҳон ғов, тўсиқлар келар бўлса агар дуч,
Сен уларга канотли шиддатинг-ла тўш уриб —
Йўлларингдан барчасин олиб ташла супуриб!
Тўртинчи мотам
I. ФЕДЕРИКО
— Федерико! — Оҳанг эшигин
Тақиллатиб кўраман: тўқ-тўқ!
Эшитилар тўти овози:
— Кутма! Бунда Федерико йўқ…
Сўнг қоқаман ойна эшигин:
— Федерико, қайдасан? — Четга,
Тун қаърига имо қилар қўл:
— Уни дарё оқизиб кетган!
Келиб лўли уйига, эшик-
Деразани қоқаман тунда.
— Федерико! Бирон садо йўк,
Тунд зимистон ҳокимдир бунда.
Деворлар ҳам турар тонг қотиб,
Қудуқнинг-да йўқдир челаги.
Ҳовли узра калтакесаклар
Зир югурар пўпанак каби.
Вайрон бўлган ўчоқлар аро
Судралади шиллиққурт гангиб.
Алвон июль шамоли ҳар ён
Тўзғитади хароба чангин.
Қайда қолди? Қайларда сўнди
Лўлиларга хос ёниқ нигоҳ?
Федерико, айт, нима бўлди,
Ҳалигача келмайсан, э воҳ!
II. ОҲАНГ
Якшанба кечаси кетган эди ул,
Қайтиб келгани йўқ нечундир ҳамон.
Қўлида бир дона гулсапсар эди,
Нигоҳида эса — беҳудуд осмон!
Қонга бўялди-да, гулсапсар аввал,
Сўнг музга айланди қотиб қолган қон.
III. ГАРСИА ЛОРКА
Мумдай қора дарахт, алвон атиргул,
Зайтунзорлар узра порлар совуқ ой.
Мовий Гренада баҳоридир бул,
Федерико, сеҳру синоатга бой —
Манзара эрур бу, сен орзу килган
Хира тун сукути аро, ҳойнаҳой!
Юлдузлар чарақлар, чексиз чўзилган —
Кенглик ва ошиқлар юрар йўлга тун
Қора этакларин соясин солган.
Шунда сен боғланган, безабон, юпун,
Лўлиларни кўрдинг, турсалар-да жим,
Очиқ яралардан чинқирарди хун!
Юзлари андуҳдан кулрангдир, балким,
Пойлари, оловда куйган, эҳтимол,
— Федерико!—дерди қадамлар сим-сим!
Ҳилол узра кўкимтир соялар мисол,
Ғарқ бўлди беҳудлик ошиёнига —
Қора сукунатга чўкдилар, алҳол.
Федерико, улар оҳ-фиғонидан
Сен кўкка юксалдинг, баҳор нурига
Чулғанган кабутар каби, ёнингда
Ҳаммаси — ой, дарахт, зайтун, атиргул.
Ҳамон юрагимда
Кечган йиллар йўқлик қаърига сингди,
Дилда-чи, илк севги ҳамон барҳаёт…
Унинг ёди билан яшайман энди,
Унинг шароридан қалбимда баёт.
Ул муҳаббат сўнди, дея мен лодон,
Хотирадан қочмоқ бўламан бекор.
У ширин изтироб шаклида ҳамон
Кўнглимнинг тўрида яшар устувор.
У мени унутди. Бу олам аро
Гарчи кўнглим зада, қисматим тахир —
Азоб-андуҳи ҳам кўзга тўтиё,
Энг биринчи севгим эди у, ахир…
Рус тилидан Аҳмад Тошхўжаев таржимаси
Роберто Фернандес Ретамар
Евгений Евтушенко ва
Павел Грушкога мактуб
Лев Толстой жилдидан мўралаган қонталаш арғувон япроғида
Москва кузини келтирдинг менга, Павел!
Совға қилгим келди мен ҳам сенга нимадир.
Аҳдимдан кайтдим бироқ.
Қарзимни кейинроқ;
Жанг добилғаларин машъум наъраси ўчганда,
дориломон кунларда узишга қарор қилдим.
Билгим келди шу боис:
Ҳали кўп бўласанми Кубада?
Қулоқларим остида жаранглар то ҳануз жавобинг;
— Ғалаба козонгунларингча…
Кейин эса…
Яна бир йил сизлар билан қоламан!..
Мусофирхонанинг ўн тўққизинчи каватидамиз.
Унинг ҳар бир хонаси
муҳим бир боскичидай тарихнинг гўё.
Сен, Евгений, 1926-хонада яшайсан.
Кубани остин-устун килган
циклон йили бўлади бу йил.
Даҳлиз бўйлаб борамиз
тарих дарслигини варақлагандай.
1920—сен кўнган хонанинг номери, Павел!
Россияда каҳатчилик йили бу!
1922 — Муссолини малайлари
Рим бўйлаб одимлашар асъасавор.
1924 — доҳий вафот этган йил.
Чақчақлашамиз биз, ачомлашамиз.
Деразадан эса кўзга ташланар мовий денгиз.
Шамол кувлар пўртаналарни.
Олисларда чайқалаётган
кемалар зирҳига урилиб парчаланади улар.
Оролимизни куршаган қароқчи флот наърасини эслатади
тўфонларнинг бўғиқ овози.
Сен, Евгений, сен эса пинак бузмайсан,
икки банка консерва чиқарасан сумкангдан.
Биттаси ўзингга,
иккинчиси — қизларингга, дейсан.
Газета, журналларни питратади елпиғич.
Дераза ёнида туриб олиб кейин
Павел менинг рус тилига ағдарган
шеърларимни ўқийсан, қалдироқ овоз билан.
Қанақадир бир мақола хусусида гап очасан.
Жилмаясан болаларча беғубор.
Гўё ҳаёт эндигина бошланаётгандай.
Гўё бу олам ҳам хавф-хатардан холи, бедахл.
Хаёлимга келар ўша лаҳзалар,
негадир, нуқул мовий шуълаларга чулғаниб.
Мусофирхонанинг бўлиқ ойналарини
зирқиратиб эсган шамол сабабдир балки, бунга.
Эҳтимол, қуёш ростдан ҳам нур сочгандир
ғайритабиий, театрона — билмадим…
Фақат, Евгений, кейин сенинг
ўғли Плайя-Хиронда ҳалок бўлган
Кубалик она ҳақидаги шеърингни ўқиганим ёдимда.
Ёдимда
тахминан мана бу сатрларингнинг
испанчада қанақа жаранглашини чоғлаб кўрганим:
«… наъра тортаётган қора тўлқинлар узра
Тўзғийди сочларининг оқ тўлқинлари.»
Айрилгим келмасди сизлардан сира!
Начора…
митингга шошар эдим мен.
Билардим, лиқ тўла зал мени кутмокда.
Худди сизларга ўхшаган,
гап ўлимнинг кўзига тик қараш эмас,
гўё шунчаки кундалик икир-чикирлар
хусусида бораётгандай
ўзларини хотиржам тутган
хушчақчақ, дангал йигитлар кутишмокда.
Лифтда пастга тушдим ўша куни мен
ҳар качонгидан қаттиқроқ имон келтириб ғалабамизга!
Зеро, сизу
сизнинг жасоратингиз
ва алвон арғувон япроғига муҳрланган
Москва кузи — биз билан эди!
——————-
Евгений Евтушенко — атоқли рус шоири ва таржимони
Павел Грушко- — таниқли рус таржимони, испан шеърияти тарғиботчиси
Рус тилидан Муҳаммад Раҳмон таржимаси
Эухенио Флорит
ИККИ ШЕЪР
Жавоблар
— Нечук хаёлларга ғарқ бўлдинг, шоир?
— Ер ҳакда ўйлайман…
— Яна не ҳакда?
— Шу бепоён замин,
Бутун ҳаётни
Калбимга жо этсам, дердим шу чокда!
— Яна-чи?
— Янами? Қанақа гуллар
Тушлар кўрар экан
Шу тонг лаҳзаси.
— Ва тағин?..
— Ўйлайман баҳорий бўйга йўғрилиб,
Юзимга урилган ўлим нафасин…
Ибтидо
Юрагимга бир оз берай деб ором,
Кечани ўтказдим очиқ ҳавода.
Аста ёнбошладим она заминга.
Салом сизга, чумоли дўстлар!
Анча фурсат кутдим,
Парашютларда
Қачон тушаркан деб шудринг десанти.
Лекин ҳар бир зилол шабнам томчиси
Олов манглайимга тегар-тегмасдан
Қайта кўтарилар эди осмонга.
Шундоқ туғиларди янги юлдузлар.
Рус тилидан Аҳмад Тошхўжаев таржимаси
Ispancha she’riyat asrlar davomida juda ko’p qit’alardagi mamlakatlarda taraqqiy topgan. Shu jumladan, ispancha Kuba she’riyati ham jahon she’riyatining zarvaraqlaridan biri sifatida tan olinadi. Bugun sizga ana shu she’riy xazinani boyitgan uch shoir: Nikolas Gilyen, Roberto Fernandes Retamar va Euxinio Florit she’rlarini taqdim etamiz. She’rlar rus tilidagi manbalar asosida tarjima qilingan.
KUBA SHE’RIYATIDAN UCH SHOIR:
Nikolas Gilyen, Roberto Fernandes Retamar, Euxinio Florit
Nikolas Gilyen
IKKI SHE’R
Bosh so’zlar
Qo’ng’iroq chalib o’tsin, mayli, uchqur hayoting,
Shovqinlarga bepisand jaranglasin bayoting,
Hur, nurli g’oyalarning yashil daraxti uchun
Serbaraka tuprok bo’l, ona zamin bo’l, bukun!
Mujmal, duv-duv gaplardan baland turgil doimo,
Bu bani odam aro — baxtsiz og’alar aro
Ko’p marta umr ko’rar shoir, yoshlik chog’ingdan —
Olamning bor yog’dusin jam et ko’ngil bog’ingda.
Shiddatkor qush misoli besarhad ko’klarga uch,
Nogahon g’ov, to’siqlar kelar bo’lsa agar duch,
Sen ularga kanotli shiddating-la to’sh urib —
Yo’llaringdan barchasin olib tashla supurib!
To’rtinchi motam
I. FEDERIKO
— Federiko! — Ohang eshigin
Taqillatib ko’raman: to’q-to’q!
Eshitilar to’ti ovozi:
— Kutma! Bunda Federiko yo’q…
So’ng qoqaman oyna eshigin:
— Federiko, qaydasan? — Chetga,
Tun qa’riga imo qilar qo’l:
— Uni daryo oqizib ketgan!
Kelib lo’li uyiga, eshik-
Derazani qoqaman tunda.
— Federiko! Biron sado yo’k,
Tund zimiston hokimdir bunda.
Devorlar ham turar tong qotib,
Quduqning-da yo’qdir chelagi.
Hovli uzra kaltakesaklar
Zir yugurar po’panak kabi.
Vayron bo’lgan o’choqlar aro
Sudraladi shilliqqurt gangib.
Alvon iyul` shamoli har yon
To’zg’itadi xaroba changin.
Qayda qoldi? Qaylarda so’ndi
Lo’lilarga xos yoniq nigoh?
Federiko, ayt, nima bo’ldi,
Haligacha kelmaysan, e voh!
II. OHANG
Yakshanba kechasi ketgan edi ul,
Qaytib kelgani yo’q nechundir hamon.
Qo’lida bir dona gulsapsar edi,
Nigohida esa — behudud osmon!
Qonga bo’yaldi-da, gulsapsar avval,
So’ng muzga aylandi qotib qolgan qon.
III. GARSIA LORKA
Mumday qora daraxt, alvon atirgul,
Zaytunzorlar uzra porlar sovuq oy.
Moviy Grenada bahoridir bul,
Federiko, sehru sinoatga boy —
Manzara erur bu, sen orzu kilgan
Xira tun sukuti aro, hoynahoy!
Yulduzlar charaqlar, cheksiz cho’zilgan —
Kenglik va oshiqlar yurar yo’lga tun
Qora etaklarin soyasin solgan.
Shunda sen bog’langan, bezabon, yupun,
Lo’lilarni ko’rding, tursalar-da jim,
Ochiq yaralardan chinqirardi xun!
Yuzlari anduhdan kulrangdir, balkim,
Poylari, olovda kuygan, ehtimol,
— Federiko!—derdi qadamlar sim-sim!
Hilol uzra ko’kimtir soyalar misol,
G’arq bo’ldi behudlik oshiyoniga —
Qora sukunatga cho’kdilar, alhol.
Federiko, ular oh-fig’onidan
Sen ko’kka yuksalding, bahor nuriga
Chulg’angan kabutar kabi, yoningda
Hammasi — oy, daraxt, zaytun, atirgul.
Hamon yuragimda
Kechgan yillar yo’qlik qa’riga singdi,
Dilda-chi, ilk sevgi hamon barhayot…
Uning yodi bilan yashayman endi,
Uning sharoridan qalbimda bayot.
Ul muhabbat so’ndi, deya men lodon,
Xotiradan qochmoq bo’laman bekor.
U shirin iztirob shaklida hamon
Ko’nglimning to’rida yashar ustuvor.
U meni unutdi. Bu olam aro
Garchi ko’nglim zada, qismatim taxir —
Azob-anduhi ham ko’zga to’tiyo,
Eng birinchi sevgim edi u, axir…
Rus tilidan Ahmad Toshxo’jaev tarjimasi
Roberto Fernandes Retamar
Yevgeniy Yevtushenko va
Pavel Grushkoga maktub
Lev Tolstoy jildidan mo’ralagan qontalash arg’uvon yaprog’ida
Moskva kuzini keltirding menga, Pavel!
Sovg’a qilgim keldi men ham senga nimadir.
Ahdimdan kaytdim biroq.
Qarzimni keyinroq;
Jang dobilg’alarin mash’um na’rasi o’chganda,
dorilomon kunlarda uzishga qaror qildim.
Bilgim keldi shu bois:
Hali ko’p bo’lasanmi Kubada?
Quloqlarim ostida jaranglar to hanuz javobing;
— G’alaba kozongunlaringcha…
Keyin esa…
Yana bir yil sizlar bilan qolaman!..
Musofirxonaning o’n to’qqizinchi kavatidamiz.
Uning har bir xonasi
muhim bir boskichiday tarixning go’yo.
Sen, Yevgeniy, 1926-xonada yashaysan.
Kubani ostin-ustun kilgan
siklon yili bo’ladi bu yil.
Dahliz bo’ylab boramiz
tarix darsligini varaqlaganday.
1920—sen ko’ngan xonaning nomeri, Pavel!
Rossiyada kahatchilik yili bu!
1922 — Mussolini malaylari
Rim bo’ylab odimlashar as’asavor.
1924 — dohiy vafot etgan yil.
Chaqchaqlashamiz biz, achomlashamiz.
Derazadan esa ko’zga tashlanar moviy dengiz.
Shamol kuvlar po’rtanalarni.
Olislarda chayqalayotgan
kemalar zirhiga urilib parchalanadi ular.
Orolimizni kurshagan qaroqchi flot na’rasini eslatadi
to’fonlarning bo’g’iq ovozi.
Sen, Yevgeniy, sen esa pinak buzmaysan,
ikki banka konserva chiqarasan sumkangdan.
Bittasi o’zingga,
ikkinchisi — qizlaringga, deysan.
Gazeta, jurnallarni pitratadi yelpig’ich.
Deraza yonida turib olib keyin
Pavel mening rus tiliga ag’dargan
she’rlarimni o’qiysan, qaldiroq ovoz bilan.
Qanaqadir bir maqola xususida gap ochasan.
Jilmayasan bolalarcha beg’ubor.
Go’yo hayot endigina boshlanayotganday.
Go’yo bu olam ham xavf-xatardan xoli, bedaxl.
Xayolimga kelar o’sha lahzalar,
negadir, nuqul moviy shu’lalarga chulg’anib.
Musofirxonaning bo’liq oynalarini
zirqiratib esgan shamol sababdir balki, bunga.
Ehtimol, quyosh rostdan ham nur sochgandir
g’ayritabiiy, teatrona — bilmadim…
Faqat, Yevgeniy, keyin sening
o’g’li Playya-Xironda halok bo’lgan
Kubalik ona haqidagi she’ringni o’qiganim yodimda.
Yodimda
taxminan mana bu satrlaringning
ispanchada qanaqa jaranglashini chog’lab ko’rganim:
«… na’ra tortayotgan qora to’lqinlar uzra
To’zg’iydi sochlarining oq to’lqinlari.»
Ayrilgim kelmasdi sizlardan sira!
Nachora…
mitingga shoshar edim men.
Bilardim, liq to’la zal meni kutmokda.
Xuddi sizlarga o’xshagan,
gap o’limning ko’ziga tik qarash emas,
go’yo shunchaki kundalik ikir-chikirlar
xususida borayotganday
o’zlarini xotirjam tutgan
xushchaqchaq, dangal yigitlar kutishmokda.
Liftda pastga tushdim o’sha kuni men
har kachongidan qattiqroq imon keltirib g’alabamizga!
Zero, sizu
sizning jasoratingiz
va alvon arg’uvon yaprog’iga muhrlangan
Moskva kuzi — biz bilan edi!
——————-
Yevgeniy Yevtushenko — atoqli rus shoiri va tarjimoni
Pavel Grushko- — taniqli rus tarjimoni, ispan she’riyati targ’ibotchisi
Rus tilidan Muhammad Rahmon tarjimasi
Euxenio Florit
IKKI SHE’R
Javoblar
— Nechuk xayollarga g’arq bo’lding, shoir?
— Yer hakda o’ylayman…
— Yana ne hakda?
— Shu bepoyon zamin,
Butun hayotni
Kalbimga jo etsam, derdim shu chokda!
— Yana-chi?
— Yanami? Qanaqa gullar
Tushlar ko’rar ekan
Shu tong lahzasi.
— Va tag’in?..
— O’ylayman bahoriy bo’yga yo’g’rilib,
Yuzimga urilgan o’lim nafasin…
Ibtido
Yuragimga bir oz beray deb orom,
Kechani o’tkazdim ochiq havoda.
Asta yonboshladim ona zaminga.
Salom sizga, chumoli do’stlar!
Ancha fursat kutdim,
Parashyutlarda
Qachon tusharkan deb shudring desanti.
Lekin har bir zilol shabnam tomchisi
Olov manglayimga tegar-tegmasdan
Qayta ko’tarilar edi osmonga.
Shundoq tug’ilardi yangi yulduzlar.
Rus tilidan Ahmad Toshxo’jaev tarjimasi
