Қишнинг изғиринли туни. Дўкондор дўкон деразасининг ташқи панжараларини туширар экан, тўсатдан ойнадан дўкон ичидаги кимсага кўзи тушди. Дўконда ҳали одам борлигини пайқамаган ҳам экан. У нотаниш кишининг дўкон пештахтасида турган бир неча бўлак сариёғни чаққонлик билан шляпаси ичига яширганини кўриб қолди…

Марк ТВЕН
ИККИ ҲИКОЯ

Асл исм-шарифи Семуел Ленгхорн Клеменс бўлган америкалик ёзувчи, жаҳон адабиётининг йирик намояндаси. Ўспиринлик ва йигитлик йилларида дарбадарликда кун кечирган, турли касблар билан шуғулланиб, тирикчилик ўтказган, кейинчалик газета таҳририятларида ишлаган.
Фолклор сюжети асосида ёзилган «Калаверасдан чиққан машҳур сакровчи қурбақа» асари (1865)да соддадил америкаликларнинг ҳазил-мутойибаси ва ҳаёти тасвирланган. 1867 йилда Европа ва Фаластин бўйлаб саёҳат қилган. «Чет эллардаги соддадил кишилар» (1869) юмористик очерклар, «Тобланганлар» (1872) очерклар китобларига кирган асарлар ана шу саёҳатлар таассуротлари асосида майдонга келган.
«Зарҳал аср» (1873, Ч. Уорнер билан ҳамкорликда) романи молиявий-сиёсий коррупсия ҳақида, «Ялтироқ аср» (1874) сатирик романида эса жамият иллатлари ҳажв этилади. Юмористик ва сатирик йўсинда ёзилган «Эски ва янги ҳикоялар» (1875), «Теннесидаги журналистика» (1869), «Мени губернаторликка қандай сайлашгани» (1870), «Қишлоқ хўжалиги газетасига қандай муҳаррирлик қилдим» (1870) сингари тўпламларига кирган асарларида Америка хаётининг турли қирралари тасвирланган.
«Геклберри Финнинг бошидан кечирганлари» (1884) романида америкача ҳаётнинг етук ижтимоий танқиди, мурувват ва илтифотнинг манфаатпарастлик ва шафқатсизлик билан ёнмаён мавжудлиги кўзга ташланса, «Қирол Артур саройидаги коннектикутлик янкилар» (1889) қиссасида ижтимоий қарама-қаршилик дунёси крраланади. «Миссисипидаги эски даврлар» (1875), «Миссисипидаги ҳаёт» (1883) китоблари, «Шаҳзода ва гадо» (1882), «Овсар Вилсон» (1894), «Том Сойер чет элда» (1894), «Том Сойер — жосус» (1897), «Сирли нотаниш одам» (1916) каби роман ва қиссалар муаллифи.
Ёзувчининг 1895 йилдаги жаҳон бўйлаб саёҳати «Экватор бўйлаб» (1897) китобида, шунингдек, памфлетлар туркуми, шу жумладан «Қоронғида ўтирган одамга» (1901), «Ҳарбий ибодат» (1923 йилда нашр этилган) асарларида акс этган.
Болаларга атаб ёзилган асарлари болалар адабиётининг мумтоз намуналари саналади («Том Сойернинг бошидан кечирганлари», 1876 ва б.). «Том Сойернинг бошидан кечирганлари» асари (А. Пирназаров таржимаси) ўзбек тилида бир неча бор нашр этилган. Шунингдек, «Геклберри Финнинг бошидан кечирганлари», «Ҳикоя ва памфлетлар» (1959), «Шаҳзода ва гадо» (1962) ва бошқа асарлари хам ўзбек тилига таржима қилинган, мактаб дарсликларига киритилган.

ҒАРОЙИБ ЎҒИРЛИК
Инглизчадан Моҳинур Муҳаммаджон қизи таржимаси

Қишнинг изғиринли туни. Дўкондор дўкон деразасининг ташқи панжараларини туширар экан, тўсатдан ойнадан дўкон ичидаги кимсага кўзи тушди. Дўконда ҳали одам борлигини пайқамаган ҳам экан. У нотаниш кишининг дўкон пештахтасида турган бир неча бўлак сариёғни чаққонлик билан шляпаси ичига яширганини кўриб қолди.

“Ғаройиб иш бўлди-ку”, деди дўкондор ойнадан ташқарига чиқишга шошилган ўғрини кузатаркан. Айни пайтда унга қандай жазо бериш йўлларини қидирарди. Дўкондор ичкарига қадам қўяркан, чи­қиб кетишга тараддудланган нотаниш кимсанинг қўллари аллақачон эшик тутқичида эди.
– О, жаноб, кетяпсизми? Совуқ жуда забтига олди-ку! Кўринишингиздан сиз ҳам жуда совқотган кўринасиз. Қани, орқамдан юринг-чи!

Нотаниш одам дўкондорга олазарак қаради. Кўзларида безовталик акс этди. У нима қилишни, нима дейишни билмасди, тезроқ дўконни тарк этишни хоҳларди. Ахир шляпасининг ичидаги сариёғ… Лекин ноилож магазинчининг орқасидан юрди. Дў­кон эгаси унинг елкасига қўлини қўйиб хона бурчагидаги печ ёқинига ўтқазди.
– Биласизми, – деди у меҳрибонлик билан. – Агар бундай совуқ тунда бироз исиниб олмасангиз, музлаб қолишингиз ҳеч гап эмас.

Дўкондор печга ўтинлардан кетма-кет ташлай бошлади. Нотаниш одам ўтирган жойида сариёғнинг эриб бораётганини ҳис қиларди. Бирдан у сакраб ўрнидан турди ва кетиши зарурлигини айтди.
– Қаёққа шошасиз, яна бироз ўтиринг, яхшилаб исиниб олинг! Мен ҳам ўзим зерикиб ўтиргандим. Яхшиси, мен сизга қизиқарли бир ҳикоя айтиб бераман.
– Йўқ, йўқ! Кетмасам бўлмайди. Молларимга қа­рашим керак. Улар ҳойнаҳой оч қолишган бўлса керак.

Нотаниш киши тоқатсизланди.
– Қўйсангиз-чи, иссиққина хонада бирпас гу­рунг­лашамиз, борасиз-да…

Бечора киши бу вақтда ўзини қўйгани жой тополмай қолганди. Чунки шляпасининг ичидан юз-кўзларига сариёғ оқиб туша бошлаган эди. Дўкондор эса бу ҳолни кўрмаганга олиб, печкага ўтин ташлашда давом этарди.
– Бугун яхши тун бўлди, – деди дўкондор гапида давом этиб. – Шляпангизни ечиб қўйсангиз бў­ларди. Ахир хона жуда иссиқ.
– Йўқ! – қичқирди бечора ниҳоят. – Мен кетишим керак! Рухсат беринг! Тобим қочяпти!

Бу пайтда сариёғ унинг бўйинларидан кийимига, пойабзалининг ичигача оқиб борарди. У худди ёғли ваннага тушиб қолгандек эди.
– Хайрли тун унда, жаноб, – деди сотувчи жил­майганча. – Агар сиз ҳақиқатдан ҳам кетишни хоҳ­лаётган бўлсангиз.

Нотаниш одам дўкондан чиқиб кетаётганда дў­кондор яна қўшиб қўйди:
– Мен тўққиз пенсни жуда қадрлайман, лекин шляпангиз ичидаги бир фунт сариёғ учун сизни айб­лай олмайман!

“Ёшлик” журнали, 2013 йил, 4-сон.

ЎХШАТИШ
Инглизчадан Мунира Норова таржимаси

Бир неча йиллар аввал Нью-Йоркдаги Саламанка шаҳрига келдим. Бу ерда мен поездимни алмаштиришим ва ухлаб кетиладиган вагонга чиқишим керак эди. Платформа одамлар билан гавжум, уларнинг бари аллақачон лиқ тўлиб бўлган узун вагонга чиқиб олишга уринишарди. Мен чипта сотиладиган кассада ўтирган ёш кишидан “Ётиб кетиш учун жой ололаманми, йўқми?” деб сўраган эдим, қатъий “Йўқ!” деган жавоб олдим. Нарироқ бориб бошқа бир маҳаллий ходимдан вагондан ҳеч бўлмаганда торгина бир бурчак топиб беришини илтимос қилдим. У эса ғазаб билан гапимни бўлди:
— Иложи йўқ! Ҳамма бурчаклар лиқ тўлган! Энди мени ортиқ безовта қилманг. – у ортига қарамай юриб кетди. Жуда дилим оғриди. Ҳамроҳимга:
— Агар бу одамлар кимлигимни билсалар эди…, — дедим.

Бахтга қарши ҳамроҳим мени эшитишни истамади.
— Бўлмағур гапларни қўй. Бунга кўникишимиз керак, — деди у, — Нима, улар сенинг кимлигингни билишса, ҳеч қандай бўш жойи бўлмаган вагондан бирор бўш ўрин топиб берадилар, деб ўйлайсанми?

Бироқ унинг сўзлари заррача ҳам аҳволимни яхшиламади. Лекин шу пайт вагондаги проводникнинг менга қараб турганини сезиб қолдим. Бирдан унинг юзидаги ифода ўзгарди. Ёнидаги форма кийган праводникка мени кўрсатиб нималардир деб шивирлади. Сездимки, улар мен ҳақимда сўзлашмоқдалар.

Сўнг праводник очиқ чеҳра билан биз томон юриб кела бошлади.
— Бирон хизматлари борми, сэр? – деди у хушмуомалалик билан, — бўш ўрин керакми?
— Ҳа, — дедим мен, — топиб беролсангиз беҳад мамнун бўлар эдим. Бошқа ҳеч нарса керак эмас.
— Бизда оилага мўлжалланган купе қолди, холос. Унда икки кишилик ўрин ҳамда бир жуфт юмшоқ ўриндиқ бор. Купе буткул сизнинг ихтиёрингизда, сэр. Том, бу ёққа қараб юбор, мана бу жомадонларни вагонга олиб чиқ.

Биз платформа бўйлаб юриб кетдик. Ҳамроҳимга бир нимани айтишга бир шайландиму, лекин фикримдан қайтдим. Праводник купеда бизга қулайликлар яратиб берди ва бир талай қуллуқ ҳамда табассум билан деди:
— Бошқа бирон нима истамайдиларми, сэр? Айтганингизни бажо келтирамиз.
— Иссиқ сув келтириб бера оласизми? – сўрадим мен.

— Албатта. Ҳозир келтираман.
— Яхши, кроват устидаги чироқ жуда ҳам юқори илинибди. Бошқа бир ёруғроқ чироқ топиб, бошимга яқинроқ қилиб ўрнатиб берсангиз…. Қулайроқ ўқишим учун…
— Албатта, жаноб. Сиз хоҳлаган чироқ қўшни хонага ўрнатилмоқда. Ҳозир уни олиб келиб, шу ерга ўрнатиб бераман, у бутун кеча ёниқ туради. Яна истаган нарсангизни сўрашингиз мумкин. Бутун йўл давомида нимага эҳтиёж сезсангиз, тортинмай айтаверинг, сэр.

Сўнг у чиқиб кетди. Мен ҳамроҳимга қараб жилмайдим:
— Хўш, энди нима дейсан? Кўрдингми, улар менинг Марк Твен эканлигимни билишгач муносабатларини ўзгартиришди.

Ҳамроҳим жим эди.
— Сенга шундай хизмат кўрсатилишини хоҳламасдингми? Тағин чипта нархи бир хил бўлса. – қўшиб қўйдим мен.

Шундай деб турувдим ҳам йўлакда кулиб турган праводникнинг чеҳраси кўринди:
— Сэр, мен сизни бир кўришдаёқ таниган эдим.
— Шундайми, бўталоғим? Хўш, ким эканман мен? – сўрадим унга яхшигина чойчақа бераётиб.
— Жаноб Маклеллан – Нью-Йорк мэри! – деди у.

Mark TVEN
IKKI HIKOYA

Asl ism-sharifi Semuel Lengxorn Klemens bo‘lgan amerikalik yozuvchi, jahon adabiyotining yirik namoyandasi. O‘spirinlik va yigitlik yillarida darbadarlikda kun kechirgan, turli kasblar bilan shug‘ullanib, tirikchilik o‘tkazgan, keyinchalik gazeta tahririyatlarida ishlagan.
Folklor syujeti asosida yozilgan «Kalaverasdan chiqqan mashhur sakrovchi qurbaqa» asari (1865)da soddadil amerikaliklarning hazil-mutoyibasi va hayoti tasvirlangan. 1867 yilda Yevropa va Falastin bo‘ylab sayohat qilgan. «Chet ellardagi soddadil kishilar» (1869) yumoristik ocherklar, «Toblanganlar» (1872) ocherklar kitoblariga kirgan asarlar ana shu sayohatlar taassurotlari asosida maydonga kelgan.
«Zarhal asr» (1873, Ch. Uorner bilan hamkorlikda) romani moliyaviy-siyosiy korrupsiya haqida, «Yaltiroq asr» (1874) satirik romanida esa jamiyat illatlari hajv etiladi. Yumoristik va satirik yo‘sinda yozilgan «Eski va yangi hikoyalar» (1875), «Tennesidagi jurnalistika» (1869), «Meni gubernatorlikka qanday saylashgani» (1870), «Qishloq xo‘jaligi gazetasiga qanday muharrirlik qildim» (1870) singari to‘plamlariga kirgan asarlarida Amerika xayotining turli qirralari tasvirlangan.
«Geklberri Finning boshidan kechirganlari» (1884) romanida amerikacha hayotning yetuk ijtimoiy tanqidi, muruvvat va iltifotning manfaatparastlik va shafqatsizlik bilan yonmayon mavjudligi ko‘zga tashlansa, «Qirol Artur saroyidagi konnektikutlik yankilar» (1889) qissasida ijtimoiy qarama-qarshilik dunyosi krralanadi. «Missisipidagi eski davrlar» (1875), «Missisipidagi hayot» (1883) kitoblari, «Shahzoda va gado» (1882), «Ovsar Vilson» (1894), «Tom Soyer chet elda» (1894), «Tom Soyer — josus» (1897), «Sirli notanish odam» (1916) kabi roman va qissalar muallifi.
Yozuvchining 1895 yildagi jahon bo‘ylab sayohati «Ekvator bo‘ylab» (1897) kitobida, shuningdek, pamfletlar turkumi, shu jumladan «Qorong‘ida o‘tirgan odamga» (1901), «Harbiy ibodat» (1923 yilda nashr etilgan) asarlarida aks etgan.
Bolalarga atab yozilgan asarlari bolalar adabiyotining mumtoz namunalari sanaladi («Tom Soyerning boshidan kechirganlari», 1876 va b.). «Tom Soyerning boshidan kechirganlari» asari (A. Pirnazarov tarjimasi) o‘zbek tilida bir necha bor nashr etilgan. Shuningdek, «Geklberri Finning boshidan kechirganlari», «Hikoya va pamfletlar» (1959), «Shahzoda va gado» (1962) va boshqa asarlari xam o‘zbek tiliga tarjima qilingan, maktab darsliklariga kiritilgan.

G’AROYIB O’G’IRLIK
Inglizchadan Mohinur Muhammadjon qizi tarjimasi

Qishning izg‘irinli tuni. Do‘kondor do‘kon derazasining tashqi panjaralarini tushirar ekan, to‘satdan oynadan do‘kon ichidagi kimsaga ko‘zi tushdi. Do‘konda hali odam borligini payqamagan ham ekan. U notanish kishining do‘kon peshtaxtasida turgan bir necha bo‘lak sariyog‘ni chaqqonlik bilan shlyapasi ichiga yashirganini ko‘rib qoldi.

“G‘aroyib ish bo‘ldi-ku”, dedi do‘kondor oynadan tashqariga chiqishga shoshilgan o‘g‘rini kuzatarkan. Ayni paytda unga qanday jazo berish yo‘llarini qidirardi.

Do‘kondor ichkariga qadam qo‘yarkan, chi­qib ketishga taraddudlangan notanish kimsaning qo‘llari allaqachon eshik tutqichida edi.
– O, janob, ketyapsizmi? Sovuq juda zabtiga oldi-ku! Ko‘rinishingizdan siz ham juda sovqotgan ko‘rinasiz. Qani, orqamdan yuring-chi!

Notanish odam do‘kondorga olazarak qaradi. Ko‘zlarida bezovtalik aks etdi. U nima qilishni, nima deyishni bilmasdi, tezroq do‘konni tark etishni xohlardi. Axir shlyapasining ichidagi sariyog‘… Lekin noiloj magazinchining orqasidan yurdi. Do‘­kon egasi uning yelkasiga qo‘lini qo‘yib xona burchagidagi pech yoqiniga o‘tqazdi.
– Bilasizmi, – dedi u mehribonlik bilan. – Agar bunday sovuq tunda biroz isinib olmasangiz, muzlab qolishingiz hech gap emas.

Do‘kondor pechga o‘tinlardan ketma-ket tashlay boshladi. Notanish odam o‘tirgan joyida sariyog‘ning erib borayotganini his qilardi. Birdan u sakrab o‘rnidan turdi va ketishi zarurligini aytdi.
– Qayoqqa shoshasiz, yana biroz o‘tiring, yaxshilab isinib oling! Men ham o‘zim zerikib o‘tirgandim. Yaxshisi, men sizga qiziqarli bir hikoya aytib beraman.
– Yo‘q, yo‘q! Ketmasam bo‘lmaydi. Mollarimga qa­rashim kerak. Ular hoynahoy och qolishgan bo‘lsa kerak.

Notanish kishi toqatsizlandi.
– Qo‘ysangiz-chi, issiqqina xonada birpas gu­rung­lashamiz, borasiz-da…

Bechora kishi bu vaqtda o‘zini qo‘ygani joy topolmay qolgandi. Chunki shlyapasining ichidan yuz-ko‘zlariga sariyog‘ oqib tusha boshlagan edi. Do‘kondor esa bu holni ko‘rmaganga olib, pechkaga o‘tin tashlashda davom etardi.
– Bugun yaxshi tun bo‘ldi, – dedi do‘kondor gapida davom etib. – Shlyapangizni yechib qo‘ysangiz bo‘­lardi. Axir xona juda issiq.
– Yo‘q! – qichqirdi bechora nihoyat. – Men ketishim kerak! Ruxsat bering! Tobim qochyapti!

Bu paytda sariyog‘ uning bo‘yinlaridan kiyimiga, poyabzalining ichigacha oqib borardi. U xuddi yog‘li vannaga tushib qolgandek edi.
– Xayrli tun unda, janob, – dedi sotuvchi jil­maygancha. – Agar siz haqiqatdan ham ketishni xoh­layotgan bo‘lsangiz.

Notanish odam do‘kondan chiqib ketayotganda do‘­kondor yana qo‘shib qo‘ydi:
– Men to‘qqiz pensni juda qadrlayman, lekin shlyapangiz ichidagi bir funt sariyog‘ uchun sizni ayb­lay olmayman!

“Yoshlik” jurnali, 2013 yil, 4-son.

O’XSHATISH
Inglizchadan Munira Norova tarjimasi

Bir necha yillar avval N`yu-Yorkdagi Salamanka shahriga keldim. Bu yerda men poezdimni almashtirishim va uxlab ketiladigan vagonga chiqishim kerak edi. Platforma odamlar bilan gavjum, ularning bari allaqachon liq to’lib bo’lgan uzun vagonga chiqib olishga urinishardi. Men chipta sotiladigan kassada o’tirgan yosh kishidan “Yotib ketish uchun joy ololamanmi, yo’qmi?” deb so’ragan edim, qat’iy “Yo’q!” degan javob oldim. Nariroq borib boshqa bir mahalliy xodimdan vagondan hech bo’lmaganda torgina bir burchak topib berishini iltimos qildim. U esa g’azab bilan gapimni bo’ldi:

— Iloji yo’q! Hamma burchaklar liq to’lgan! Endi meni ortiq bezovta qilmang. – u ortiga qaramay yurib ketdi. Juda dilim og’ridi. Hamrohimga:
— Agar bu odamlar kimligimni bilsalar edi…, — dedim.

Baxtga qarshi hamrohim meni eshitishni istamadi.
— Bo’lmag’ur gaplarni qo’y. Bunga ko’nikishimiz kerak, — dedi u, — Nima, ular sening kimligingni bilishsa, hech qanday bo’sh joyi bo’lmagan vagondan biror bo’sh o’rin topib beradilar, deb o’ylaysanmi?

Biroq uning so’zlari zarracha ham ahvolimni yaxshilamadi. Lekin shu payt vagondagi provodnikning menga qarab turganini sezib qoldim. Birdan uning yuzidagi ifoda o’zgardi. Yonidagi forma kiygan pravodnikka meni ko’rsatib nimalardir deb shivirladi. Sezdimki, ular men haqimda so’zlashmoqdalar. So’ng pravodnik ochiq chehra bilan biz tomon yurib kela boshladi.
— Biron xizmatlari bormi, ser? – dedi u xushmuomalalik bilan, — bo’sh o’rin kerakmi?
— Ha, — dedim men, — topib berolsangiz behad mamnun bo’lar edim. Boshqa hech narsa kerak emas.
— Bizda oilaga mo’ljallangan kupe qoldi, xolos. Unda ikki kishilik o’rin hamda bir juft yumshoq o’rindiq bor. Kupe butkul sizning ixtiyoringizda, ser. Tom, bu yoqqa qarab yubor, mana bu jomadonlarni vagonga olib chiq.

Biz platforma bo’ylab yurib ketdik. Hamrohimga bir nimani aytishga bir shaylandimu, lekin fikrimdan qaytdim. Pravodnik kupeda bizga qulayliklar yaratib berdi va bir talay qulluq hamda tabassum bilan dedi:
— Boshqa biron nima istamaydilarmi, ser? Aytganingizni bajo keltiramiz.

— Issiq suv keltirib bera olasizmi? – so’radim men.
— Albatta. Hozir keltiraman.
— Yaxshi, krovat ustidagi chiroq juda ham yuqori ilinibdi. Boshqa bir yorug’roq chiroq topib, boshimga yaqinroq qilib o’rnatib bersangiz…. Qulayroq o’qishim uchun…
— Albatta, janob. Siz xohlagan chiroq qo’shni xonaga o’rnatilmoqda. Hozir uni olib kelib, shu yerga o’rnatib beraman, u butun kecha yoniq turadi. Yana istagan narsangizni so’rashingiz mumkin. Butun yo’l davomida nimaga ehtiyoj sezsangiz, tortinmay aytavering, ser.

So’ng u chiqib ketdi. Men hamrohimga qarab jilmaydim:
— Xo’sh, endi nima deysan? Ko’rdingmi, ular mening Mark Tven ekanligimni bilishgach munosabatlarini o’zgartirishdi.

Hamrohim jim edi.
— Senga shunday xizmat ko’rsatilishini xohlamasdingmi? Tag’in chipta narxi bir xil bo’lsa. – qo’shib qo’ydim men.

Shunday deb turuvdim ham yo’lakda kulib turgan pravodnikning chehrasi ko’rindi:
— Ser, men sizni bir ko’rishdayoq tanigan edim.
— Shundaymi, bo’talog’im? Xo’sh, kim ekanman men? – so’radim unga yaxshigina choychaqa berayotib.
— Janob Maklellan – N`yu-York meri! – dedi u.