Беназир Англия адабиётида ҳам ўзининг ана шундай бетакрор ижоди билан тарих солномасидан ўрин олган гўзал қобилият соҳибалари — опа-сингил Бронте хонимлар шеърияти ҳамда улар яратиб қолдирган асарлари ҳам то бугунги кунгача энг севиб ўқилаётган бебаҳо мерослардир. Ўзлари қисқа умр кечирган бўлсалар-да, бу беқиёс опа-сингил ижодкорлар табиат ато этган мислсиз қобилиятлари билан бир-биридан гўзал асарлар яратиб қолдиришга улгуришди ҳамда қадим Англия адабиёти хазинасини яна-да бойитдилар.

ОПА-СИНГИЛ БРОНТЕЛАР
ШЕЪРИЯТИДАН ГУЛДАСТА
Инглиз тилидан Қандилат Юсупова таржималари

Замин шундай бир нуқтада айланадики, унинг ўзи учун яратиб олган қонун ва қоидалари ўзгармас ҳамда абадийдир. Вақт ҳеч кимга вафо қилган эмас, у ҳамиша ҳокими мутлақдир. Валекин Одамзод учун яна шундай бир неъмат ҳам борки, у мисоли умр учун ато этилган гавҳардай бебаҳо – бу Адабиётдир!
Адабиёт – кўҳна ва мудом нафас олиб яшаётган ўзга бир олам. Унинг-да ўзи учун яратиб олган қонун ва қоидалари мавжуддир. Бироқ адабиёт вақт ўтгани сайин ўз қарорларини тарих зарварақларига муҳрлаб қолаверади – у энг асл истеъдодлар ижодини ҳаммавақт асраб-авайлайди. Аслида асл истеъдодлар неча-неча асрлар ўтса-да замону даврлар оша мангу яшаб келаверади.
Беназир Англия адабиётида ҳам ўзининг ана шундай бетакрор ижоди билан тарих солномасидан ўрин олган гўзал қобилият соҳибалари — опа-сингил Бронте хонимлар шеърияти ҳамда улар яратиб қолдирган асарлари ҳам то бугунги кунгача энг севиб ўқилаётган бебаҳо мерослардир. Ўзлари қисқа умр кечирган бўлсалар-да, бу беқиёс опа-сингил ижодкорлар табиат ато этган мислсиз қобилиятлари билан бир-биридан гўзал асарлар яратиб қолдиришга улгуришди ҳамда қадим Англия адабиёти хазинасини яна-да бойитдилар.
Орадан неча асрлару замонлар ўтса ҳам чинакам асарлар аҳамияти ва уларнинг қиммати зиғирча ўчмасдан, аксинча уларга бўлган бадиий эҳтиёж тобора ортиб бораверади. Инчунун, бизнинг адабиётимизда ҳам опа-сингил Бронтелар ижодиёти илк бора ўз тилимизда жаранг сочмоқда. Умид қиламизки, бу бемисл истеъдод эгалари яратган ўчмас адабий мерос бизнинг ўзбек адабиётимиздан ҳам қимматли бир хазина сифатида ўрин олажак.

Шарлотта Бронте (1816-1855) атоқли инглиз ёзувчиси ҳамда шоираси, ўсмирлик чоғиданоқ адабиётга дадил қадамлар билан кириб келиб, инглиз адабиётида яратган дурдона романлари туфайли довруқ қозонган машҳур опа-сингил Бронтеларнинг энг тўнғичидир. Ш.Бронтенинг Куррер Белл тахаллуси остида яратган “Жейн Эйр” номли романи ёзувчи номини бутун дунёга танитган энг шоҳ асари ҳисобланади.

Тун дарслиги

О, инсон юраги, инсон юраги,
Сен бунча бетизгин, абадий жумбоқ.
Хаёлу умиди, орзу истаги –
Қадимдан оламга жавобсиз сўроқ.
Кунлари ўтса-да кулгуга лим-лим,
Тунлари бошланар виждонда исён:
“О, инсон, сен наҳот бойлик туфайли
Ўтган кунларингни унутмоқчисан?”

Кечалар шундайин бераҳм ҳакам,
Оромин ўғирлар ҳавойи қалбнинг.
Содиқ қушчалардай ҳислар бўлиб жам –
Юракка ёғилиб келишар кейин.
Кейин дил тўкилар, ҳасрат тўкилар,
Дард ғаним бўлмагай кўнгилга ҳеч вақт.
Тунлари виждонга азоб ёғилар,
Тунлари кўзлардан қуйилади дард.

Туйғулар, қайғулар жўш урар шиддат,
Хотирга тушадир инсоф, диёнат.
Наҳот онийлик бир лаззат этиб забт
Инсон ўз қалбига этса хиёнат…
О! Кўнгил ярадор, кўнгил қон тўкар,
Ахир у яралган эди-ку оппоқ!
Кўмиб борар уни туманли йиллар,
Оғир, жуда оғир энди яшамоқ!

Энди юракнинг бир ҳамроҳи хилол,
Унсиз кечалар ва ғариб ёлғизлик.
Валек тун солмагай кўнгилга малол,
Ва чекиниб борар шум умидсизлик.
Фақат кўнгилнинг энг чуқур ерида
Хўрсиниб яшайдир ягона ният.
Фақат тунларимас, энди ҳар онда
Одамдай яшасин бор Инсоният!

Айрилиқ

Йиғламагин
ва куюнмагин,
Бизлар ажралишдик,
бу – тақдир.
Фақат, севгим, шунга севингин –
Ахир ширин хотира бордир…

Пешонада бори шу экан,
Айбласак-да ўз-ўзимизни,
Нафрат билан, муҳаббат билан
Эслагаймиз бир-биримизни.

Ижозат эт, ҳижрон ғарқ этсин
Майли, жами кўнгил уйимиз.
Кўзларимиз ҳар кун ёш тўксин,
Бегонадай бўлсин кулгумиз…

Гоҳо дўстдай, гоҳо ғанимдай
Муҳаббатим, аччиқ қисматсан!
Эслайсанми сен ҳам бирор дам,
Бунча азоб, бунча ғурбатсан!

Ҳаётимнинг ҳар бир онида
Шонлидирсан ҳамда севимли…
Мудом борсан қалбим тўрида,
Ўлимгача ҳаётсан, билки!

Ойсиз тунлар сени ўйларман,
Ёлғизликда, ҳижронда танҳо.
Қалбим сенинг пок қалбинг билан
Самоларда учадир гўё…

Кел, узайлик занжирларни, кел,
Севгимизни этайлик озод!
Ҳузуримга ўша он шошил,
Ва қўлимдан тутгил умрбод!

Лек…
Йиғлама ва куюнмагин,
Нетайликки, шу экан қисмат…
Ишон, тақдир бизларни бир кун,
Учраштирар машҳарда албат!

Ҳаёт қадри

Инонинг, ҳаёт бу туш эмас,
Донолар айтгандай кўп ғалат.
Қайсидир кунимиз хайрли,
Қайсидир кунимиз машаққат.
Гоҳ қуюн босгандай қора ғам
келган чоғ йиғламоқ не учун?
Шодлик ила, табассум ила
Қарши олмоқ керакдир барин!
Ҳаёт бу мукофот Тангридан,
Миннатдормиз бизлар бир умр!
Ногоҳ ажал йўқлаган онда
жудо этар ҳаёт тахтидан,
Тарк этармиз қайғу, қувончни,
Бари тамом бўлар дафъатан.
Яхшиямки, умид асрайди,
Яхшиликлар соғинар умид.
Қани, айтинг, биз бу оламга
Яралмоқдан не учун келдик?
Одам каби, чақалоқ каби
Охиратга борармизми оқ?
Инонинг, ҳаёт бу туш эмас,
Чинданам, кўп ғалат яшамоқ…

Таассуф…

Кўп йиллар илгари истардим:
“Уйимдан олисга кетсайдим!…”
Кўп йиллар илгари ўксирдим –
Ўз уйим бунчалар ғалати…
Йиллар ўтиб, мусофир элда
Кезарканман дилимда соғинч.
Хотиралар азоб берганда
Оқаверди кўз-ёшим бетин.

Билганларим – шошқалоқ умр
ва туганмас рўзғор ташвиши.
Ортимга бир ташласам назар –
Олис келар уйим товуши!
Ҳаётнинг чўнг, тез ўзанида
Тополмадим уйимдай маскан.
Э-воҳ, энди тўлқинлар ичра
Саросарман, бир дарбадарман.

Алвидо, эй, ёруғ хотира,
Видо сизга, содиқ соҳиллар.
Наҳот энди кўролмам сира
Ўз туғилган уйимни такрор!
Қани энди ортимга боқсам
Ташвишлардан воз кечиб бир он.
Қани энди кимдир чақирса –
Бирон таниш овоз, қадрдон.

Ўша лаҳза юрагим тўхтаб
Жаннатдайин сезгум ўзимни.
Худо! Соғинч кўнглимни ўртаб
Мангу ёшга кўмди кўзимни.
Йўқ, энди на рўзғор, на бир иш
Банд этолмас умримни зарра.
Бир кун қалбим топар осойиш –
Мен уйимга қайтарман яна!

Эмили Бронте (1820-1848) ўзининг “Баландликлар” романи билан инглиз адабиётида ўзига хос ўрин тутади. Шунингдек, шоиранинг “Меники эмасдир имонсиз юрак”, “Эътиқод”, “Маҳбус”, “Кўҳна матонат”, “Хотиралар қўшиғи”, “Сўзла, севгилим” ва бошқа кўплаб шеърлари то ҳозирги давргача миллионлаб шеърият ихлосмандлари томонидан ҳануз севиб ўқиб келинмоқда.

Умид ўлкаси

Умид, менинг ягона дўстим,
Қайлардасан?
Бергин-а овоз!
Қара, тақдир бунчалар золим,
Кулар, кулар…
У – масхарабоз!

Чақир экан ҳаёт сўқмоғи,
Қуруқ кунлар ўтар изма-из.
Умидсизлик тутар қийноғи –
Наҳот мендан ўгиргансан юз!

Шум рақибдай алдовга отиб,
Пинҳондирсан, хилватда жимсан.
Йиғлаётсам, кўз-ёшга ботиб –
Куладирсан…
Айт, ўзи кимсан?..

Умид,
душман бўлмагин асло,
Юракларим эзилган, куйган.
Қайғу ҳолим қилар томошо,
Ҳаётимга ғам ҳоким бўлган.

Умид, сенсан ёлғиз илинжим,
Ўзинг малҳам дардимга ҳар вақт.
Яна мени яшашим учун
Бир кун қайтиб келасанми, айт?

Муҳаббат ва дўстлик

Муҳаббат бу – энг чиройли гул,
Дўстлик эса қадрдон дарахт.
Суйганим шу қизил атиргул,
Суянганим бўлса сарбаланд.

Кўклам чоғи очилган гулим,
Ёзда бўлгай яна-да сўлим.
Лек қаҳратон чоғида мени
Ташлаб кетмайсанми, севгилим?

Кимдан топай жонимга қадр?
Юрагимга содиқ қай инсон?
Ҳаётимга кирар декабрь –
ва бошланар зарур имтиҳон.

Мангу оромга қадар…

Мен мангу оромга кетар чоғимда
Оҳким, на ҳаяжон ва на бир ғусса –
руҳим тўлдиролмас…
Учарман аста,
на ёмғир ва на қор ёғар бошимда…
Тақдир атамасин ҳеч бир инъомин,
Яшадим гоҳ бахтли, гоҳ бахтсиз бўлиб –
Кўзларим юмарман ҳузурга тўлиб,
Худо нари қилғай жаҳаннам домин!

Шундай тилак қилдим, ҳамон тиларман –
Умрим сўнггигача асрасин Оллоҳ!
Бу икки оламга сиғмаган бир руҳ
ва бир хаста дил-ла тун-кун учарман.
Ўлим ажратгайдир тандан бу жоним,
Валек мажруҳ дардим қолгай ичимда.
То сўнгги нафасим – ўлар чоғимда
Ўзимда қолгайдир шу пок имоним!

Мен мангу оромга кетар чоғимда
Оҳким, на табассум ва на томчи ёш –
энди ҳаётимга бўлмагай йўлдош…
Бари савдо тугар ғариб бошимда!..

Меники эмасдир имонсиз юрак

Меники эмасдир имонсиз юрак,
Қорайган оламда яшамасман мен:
Кўрарман Худонинг жамолин порлоқ,
Ишқим мени Ҳаққа етказур тайин.

О, куюк кўксимга жо бўлган Раҳмон,
Парвардигор, сенсиз яшашим ҳаром.
Ҳаёт бу қўшқўллаб берилган эҳсон,
Ҳаётсиз бўлсам ҳам ошиқман тамом!

Минг-минглаб мажруҳ дил тўла ер юзи
Аранг айланадир коинот узра.
Бир ишқсиз ўтарлар ўшалар бари,
Васлингдан умид йўқ уларга зарра…

Гар қалбда туғилса бадният, шубҳа
Сендан узоқлашиб бўлгаймиз шаккок!
Ё, Тангрим, ишқингдан айирма сира –
Токим ҳузурингга борайлик оппоқ!

Бу икки оламга сиғмас дард ила
Руҳим истайверар гўзал жамолинг.
Шукрким, бизларни азиз этдинг-да
Яратдинг, ўстирдинг ва қисмат бердинг.

Гар ерда қолмаса бирор тирик жон
Ва Қуёш тўхтаса, Олам тўхтаса,
Сенинг ҳукминг ила жонланиб осмон,
Сўзингдан яралур яна ҳар майса.
Алқисса, Ўлимга йўқдир ҳеч муҳлат,
Ҳеч бир куч-да унга кела олмас бас.
Тангрим, сен абадий Улуғсан, албат,
Сенинг борлигинг бу – Ҳаёт ва Нафас!

Анна Бронте (1820-1849) опа-сингил шоираларнинг энг кенжаси ҳисобланади. Унинг “Агнес Грэй” (1847йил) ҳамда ўлимидан атига бир йилгина аввал нашр этилган “Уайлдфел уйидаги ижарачилар” (1848йил) номли романлари Англия адабиётида энг дурдона асарлар қаторида эътироф этилади. Анна Бронте бетакрор шоира сифатида ҳам алоҳида эътибор қозонади. Шоиранинг “Фарёд”, “Қўй, йиғлама”, “Алвидо!”, “Раббим, изн бергил сени севмоққа!”, “Мадҳия” каби жарангдор шеърлари инглиз шеъриятининг энг бебаҳо меросларидан бири бўлиб қолган.

Эътиқод

Эзилган, гуноҳкор, зор кўнгил билан
Ўзимга кўмилиб яшаётирман.
О, шу-унча ғанимлар, зўрлар дастидан
Мен қандай соғ-омон келаётирман?..

Яраланган, куйган шу қалбим билан
Ҳузурингга аста бораётирман.
Фақат сенинг улуғ карамингдир кенг,
Фақат Ўзинг, Ўзинг қўлла, Худойим!

Нетайки, мен ожиз, осий бир қулинг
Билиб-билмай гоҳо қиляпман гуноҳ.
Валек сенинг кучли, мададкор қўлинг
Бўлур бошим узра ҳар нафас паноҳ!

Бўлса ҳамки минг бор шу кенг ер юзи
Бу юлдузли кўкдан қанчалар йироқ.
Дилимдаги ҳар ўт, ғуссали сўзим
Шаксиз, тўғри Сенга етгайдир бироқ.

Мен қўрқмасман шу-унча ғанимларимдан,
Ва қилмасман ортиқ жоним ҳимоя.
Тангрим, ахир Ўзинг мудом мен билан –
Ахир асрайсан-ку мени ҳамиша!

Ўзгалар чоҳ қазир бекор, беҳуда –
Олсанг, бу жонимни Ўзинг оларсан.
Яшай олсамгина мўмин бандадай –
Художоним,
мени яхши кўрарсан!

Фарёд

Оҳ, қанчалар чарчадим, толдим,
Ҳатто йиғлагулик ҳолим йўқ.
Кўзларим ҳорибди йиғидан,
Юрагим тўладир найза, ўқ.

Қанчалар ҳаётим ёп-ёлғиз,
Кунларим ўтадир судралиб.
Чарчадим,
чарчадим яшашдан,
Наҳот бир дўст келмас ҳол сўриб?

Оҳ, қисмат, билмассан ўйларим,
Мен увол бўляпман сен учун.
Батамом сўнмасдан умидим –
Ҳеч йўқса, ҳол сўраб кел бугун.

Алвидо!

Алвидо, севгилим!
Алвидо, севгим!
Видо айтаяпман сенга чорасиз.
Ҳолбуки, юрагим такрорлар исминг,
Ҳолбуки, муҳаббат – топганим ёлғиз.

О, сен чиройлигим, хушсуратлигим!
Қайта топарманми олов кўзларинг,
Қайта туташарми сенга йўлларим –
Нетай энди олис бўлди изларинг.

Гар тақдир ҳеч қачон кўрмаса раво
Шу азиз суратинг, қадрдон чеҳранг,
Майли, узоқ кетар овозинг, илло,
Илло, юрагимда қолгай хотиранг.

Ўша сас, ўша сир тўла товушинг
Садо бераверар кўксимда ҳар он.
Туйғуларим тамом бўлмас ҳеч қачон,
Руҳим сени, сени қидирар, ишон!

Ёдимдадир, ўша ўтли нигоҳинг,
Ҳар дам кўз олдимда этадир жилва.
О, сенинг ўша пок, оқ табассуминг!…
— Табассуминг қандай этай ифода?

Алвидо, севгилим!
Алвидо, севгим!
Лек ҳамон севарман,
этгил ижозат.
Ҳамон йўқлайверар сени ўйларим,
Ҳамон нафас олар дилда муҳаббат.

Кўз-ёшга алишиб бахтли кулгуни
Қандай бағри тўкис яшар бу ҳаёт?
Айтинг, ким топгайдир ишққа ўлимни,
Ҳувилла-аб қолмасми бутун коинот?

Раббим, изн бергил сени севмоққа!

Раббим, изн бергил сени севмоққа,
Борлигим, йўқлигим – танҳо Ўзингсан!
Қақшаган забоним зордир айтмоққа –
Сенинг пок номингни ишқ ила ҳар дам.
Сенинг пок номингни ишқ ила ҳар дам –
Айтсам, айтаверсам…тугамаса ишқ.
Кўнглимни ҳарсангдай босади бир ғам,
Юрагимни пора этар шу оғриқ –
Бир куни руҳим бу жонни тарк этар!
Бир куни руҳим бу жонни тарк этар,
Мен айта олмасман муҳаббатимни,
Журъат этолмасман баён этмоққа,
Фақат севадирман Ўзингни якка,
О, Раббим, васлингдан этма бенасиб!
О, Раббим, ишқингдан этма бенасиб!

Олдингда қарздорман, кўп гуноҳкорман,
Барчаси учун шу жонимни олгин.
Мен осий бандангга халоскор бўлгин;
Сен-чун қурбон бўлсин шу ширин умрим!
Сенга фидо бўлсин айланай жоним!

OPA-SINGIL BRONTELAR
SHE’RIYATIDAN GULDASTA
Ingliz tilidan Qandilat Yusupova tarjimalari

 Zamin shunday bir nuqtada aylanadiki, uning o’zi uchun yaratib olgan qonun va qoidalari o’zgarmas hamda abadiydir. Vaqt hech kimga vafo qilgan emas, u hamisha hokimi mutlaqdir. Valekin Odamzod uchun yana shunday bir ne’mat ham borki, u misoli umr uchun ato etilgan gavharday bebaho – bu Adabiyotdir!
Adabiyot – ko’hna va mudom nafas olib yashayotgan o’zga bir olam. Uning-da o’zi uchun yaratib olgan qonun va qoidalari mavjuddir. Biroq adabiyot vaqt o’tgani sayin o’z qarorlarini tarix zarvaraqlariga muhrlab qolaveradi – u eng asl iste’dodlar ijodini hammavaqt asrab-avaylaydi. Aslida asl iste’dodlar necha-necha asrlar o’tsa-da zamonu davrlar osha mangu yashab kelaveradi.
Benazir Angliya adabiyotida ham o’zining ana shunday betakror ijodi bilan tarix solnomasidan o’rin olgan go’zal qobiliyat sohibalari — opa-singil Bronte xonimlar she’riyati hamda ular yaratib qoldirgan asarlari ham to bugungi kungacha eng sevib o’qilayotgan bebaho meroslardir. O’zlari qisqa umr kechirgan bo’lsalar-da, bu beqiyos opa-singil ijodkorlar tabiat ato etgan mislsiz qobiliyatlari bilan bir-biridan go’zal asarlar yaratib qoldirishga ulgurishdi hamda qadim Angliya adabiyoti xazinasini yana-da boyitdilar.
Oradan necha asrlaru zamonlar o’tsa ham chinakam asarlar ahamiyati va ularning qimmati zig’ircha o’chmasdan, aksincha ularga bo’lgan badiiy ehtiyoj tobora ortib boraveradi. Inchunun, bizning adabiyotimizda ham opa-singil Brontelar ijodiyoti ilk bora o’z tilimizda jarang sochmoqda. Umid qilamizki, bu bemisl iste’dod egalari yaratgan o’chmas adabiy meros bizning o’zbek adabiyotimizdan ham qimmatli bir xazina sifatida o’rin olajak.

Sharlotta Bronte (1816-1855) atoqli ingliz yozuvchisi  hamda shoirasi, o’smirlik chog’idanoq adabiyotga dadil qadamlar bilan kirib kelib, ingliz adabiyotida yaratgan durdona romanlari tufayli dovruq qozongan mashhur opa-singil Brontelarning eng to’ng’ichidir. SH.Brontening Kurrer Bell taxallusi ostida yaratgan “Jeyn Eyr” nomli romani yozuvchi nomini butun dunyoga tanitgan eng shoh asari hisoblanadi.

Tun darsligi

O, inson yuragi, inson yuragi,
Sen buncha betizgin, abadiy jumboq.
Xayolu umidi, orzu istagi –
Qadimdan olamga javobsiz so’roq.
Kunlari o’tsa-da kulguga lim-lim,
Tunlari boshlanar vijdonda isyon:
“O, inson, sen nahot boylik tufayli
O’tgan kunlaringni unutmoqchisan?”

Kechalar shundayin berahm hakam,
Oromin o’g’irlar havoyi qalbning.
Sodiq qushchalarday hislar bo’lib jam –
Yurakka yog’ilib kelishar keyin.
Keyin dil to’kilar, hasrat to’kilar,
Dard g’anim bo’lmagay ko’ngilga hech vaqt.
Tunlari vijdonga azob yog’ilar,
Tunlari ko’zlardan quyiladi dard.

Tuyg’ular, qayg’ular jo’sh urar shiddat,
Xotirga tushadir insof, diyonat.
Nahot oniylik bir lazzat etib zabt
Inson o’z qalbiga etsa xiyonat…
O! Ko’ngil yarador, ko’ngil qon to’kar,
Axir u yaralgan edi-ku oppoq!
Ko’mib borar uni tumanli yillar,
Og’ir, juda og’ir endi yashamoq!

Endi yurakning bir hamrohi xilol,
Unsiz kechalar va g’arib yolg’izlik.
Valek tun solmagay ko’ngilga malol,
Va chekinib borar shum umidsizlik.
Faqat ko’ngilning eng chuqur yerida
Xo’rsinib yashaydir yagona niyat.
Faqat tunlarimas, endi har onda
Odamday yashasin bor Insoniyat!

Ayriliq

Yig’lamagin
va kuyunmagin,
Bizlar ajralishdik,
bu – taqdir.
Faqat, sevgim, shunga sevingin –
Axir shirin xotira bordir…

Peshonada bori shu ekan,
Ayblasak-da o’z-o’zimizni,
Nafrat bilan, muhabbat bilan
Eslagaymiz bir-birimizni.

Ijozat et, hijron g’arq etsin
Mayli, jami ko’ngil uyimiz.
Ko’zlarimiz har kun yosh to’ksin,
Begonaday bo’lsin kulgumiz…

Goho do’stday, goho g’animday
Muhabbatim, achchiq qismatsan!
Eslaysanmi sen ham biror dam,
Buncha azob, buncha g’urbatsan!

Hayotimning har bir onida
Shonlidirsan hamda sevimli…
Mudom borsan qalbim to’rida,
O’limgacha hayotsan, bilki!

Oysiz tunlar seni o’ylarman,
Yolg’izlikda, hijronda tanho.
Qalbim sening pok qalbing bilan
Samolarda uchadir go’yo…

Kel, uzaylik zanjirlarni, kel,
Sevgimizni etaylik ozod!
Huzurimga o’sha on shoshil,
Va qo’limdan tutgil umrbod!

Lek…
Yig’lama va kuyunmagin,
Netaylikki, shu ekan qismat…
Ishon, taqdir bizlarni bir kun,
Uchrashtirar mashharda albat!

Hayot qadri

Inoning, hayot bu tush emas,
Donolar aytganday ko’p g’alat.
Qaysidir kunimiz xayrli,
Qaysidir kunimiz mashaqqat.
Goh quyun bosganday qora g’am
kelgan chog’ yig’lamoq ne uchun?
Shodlik ila, tabassum ila
Qarshi olmoq kerakdir barin!
Hayot bu mukofot Tangridan,
Minnatdormiz bizlar bir umr!
Nogoh ajal yo’qlagan onda
judo etar hayot taxtidan,
Tark etarmiz qayg’u, quvonchni,
Bari tamom bo’lar daf’atan.
Yaxshiyamki, umid asraydi,
Yaxshiliklar sog’inar umid.
Qani, ayting, biz bu olamga
Yaralmoqdan ne uchun keldik?
Odam kabi, chaqaloq kabi
Oxiratga borarmizmi oq?
Inoning, hayot bu tush emas,
Chindanam, ko’p g’alat yashamoq…

Taassuf…

Ko’p yillar ilgari istardim:
“Uyimdan olisga ketsaydim!…”
Ko’p yillar ilgari o’ksirdim –
O’z uyim bunchalar g’alati…
Yillar o’tib, musofir elda
Kezarkanman dilimda sog’inch.
Xotiralar azob berganda
Oqaverdi ko’z-yoshim betin.

Bilganlarim – shoshqaloq umr
va tuganmas ro’zg’or tashvishi.
Ortimga bir tashlasam nazar –
Olis kelar uyim tovushi!
Hayotning cho’ng, tez o’zanida
Topolmadim uyimday maskan.
E-voh, endi to’lqinlar ichra
Sarosarman, bir darbadarman.

Alvido, ey, yorug’ xotira,
Vido sizga, sodiq sohillar.
Nahot endi ko’rolmam sira
O’z tug’ilgan uyimni takror!
Qani endi ortimga boqsam
Tashvishlardan voz kechib bir on.
Qani endi kimdir chaqirsa –
Biron tanish ovoz, qadrdon.

O’sha lahza yuragim to’xtab
Jannatdayin sezgum o’zimni.
Xudo! Sog’inch ko’nglimni o’rtab
Mangu yoshga ko’mdi ko’zimni.
Yo’q, endi na ro’zg’or, na bir ish
Band etolmas umrimni zarra.
Bir kun qalbim topar osoyish –
Men uyimga qaytarman yana!

Emili Bronte (1820-1848) o’zining “Balandliklar” romani bilan ingliz adabiyotida o’ziga xos o’rin tutadi. Shuningdek, shoiraning “Meniki emasdir imonsiz yurak”, “E’tiqod”, “Mahbus”, “Ko’hna matonat”, “Xotiralar qo’shig’i”, “So’zla, sevgilim” va boshqa ko’plab she’rlari to hozirgi davrgacha millionlab she’riyat ixlosmandlari tomonidan hanuz sevib o’qib kelinmoqda.

Umid o’lkasi

Umid, mening yagona do’stim,
Qaylardasan?
Bergin-a ovoz!
Qara, taqdir bunchalar zolim,
Kular, kular…
U – masxaraboz!

Chaqir ekan hayot so’qmog’i,
Quruq kunlar o’tar izma-iz.
Umidsizlik tutar qiynog’i –
Nahot mendan o’girgansan yuz!

Shum raqibday aldovga otib,
Pinhondirsan, xilvatda jimsan.
Yig’layotsam, ko’z-yoshga botib –
Kuladirsan…
Ayt, o’zi kimsan?..

Umid,
dushman bo’lmagin aslo,
Yuraklarim ezilgan, kuygan.
Qayg’u holim qilar tomosho,
Hayotimga g’am hokim bo’lgan.

Umid, sensan yolg’iz ilinjim,
O’zing malham dardimga har vaqt.
Yana meni yashashim uchun
Bir kun qaytib kelasanmi, ayt?

Muhabbat va do’stlik

Muhabbat bu – eng chiroyli gul,
Do’stlik esa qadrdon daraxt.
Suyganim shu qizil atirgul,
Suyanganim bo’lsa sarbaland.

Ko’klam chog’i ochilgan gulim,
Yozda bo’lgay yana-da so’lim.
Lek qahraton chog’ida meni
Tashlab ketmaysanmi, sevgilim?

Kimdan topay jonimga qadr?
Yuragimga sodiq qay inson?
Hayotimga kirar dekabr` –
va boshlanar zarur imtihon.

Mangu oromga qadar…

Men mangu oromga ketar chog’imda
Ohkim, na hayajon va na bir g’ussa –
ruhim to’ldirolmas…
Ucharman asta,
na yomg’ir va na qor yog’ar boshimda…
Taqdir atamasin hech bir in’omin,
Yashadim goh baxtli, goh baxtsiz bo’lib –
Ko’zlarim yumarman huzurga to’lib,
Xudo nari qilg’ay jahannam domin!

Shunday tilak qildim, hamon tilarman –
Umrim so’nggigacha asrasin Olloh!
Bu ikki olamga sig’magan bir ruh
va bir xasta dil-la tun-kun ucharman.
O’lim ajratgaydir tandan bu jonim,
Valek majruh dardim qolgay ichimda.
To so’nggi nafasim – o’lar chog’imda
O’zimda qolgaydir shu pok imonim!

Men mangu oromga ketar chog’imda
Ohkim, na tabassum va na tomchi yosh –
endi hayotimga bo’lmagay yo’ldosh…
Bari savdo tugar g’arib boshimda!..

Meniki emasdir imonsiz yurak

Meniki emasdir imonsiz yurak,
Qoraygan olamda yashamasman men:
Ko’rarman Xudoning jamolin porloq,
Ishqim meni Haqqa yetkazur tayin.

O, kuyuk ko’ksimga jo bo’lgan Rahmon,
Parvardigor, sensiz yashashim harom.
Hayot bu qo’shqo’llab berilgan ehson,
Hayotsiz bo’lsam ham oshiqman tamom!

Ming-minglab majruh dil to’la yer yuzi
Arang aylanadir koinot uzra.
Bir ishqsiz o’tarlar o’shalar bari,
Vaslingdan umid yo’q ularga zarra…

Gar qalbda tug’ilsa badniyat, shubha
Sendan uzoqlashib bo’lgaymiz shakkok!
YO, Tangrim, ishqingdan ayirma sira –
Tokim huzuringga boraylik oppoq!

Bu ikki olamga sig’mas dard ila
Ruhim istayverar go’zal jamoling.
Shukrkim, bizlarni aziz etding-da
Yaratding, o’stirding va qismat berding.

Gar yerda qolmasa biror tirik jon
Va Quyosh to’xtasa, Olam to’xtasa,
Sening hukming ila jonlanib osmon,
So’zingdan yaralur yana har maysa.
Alqissa, O’limga yo’qdir hech muhlat,
Hech bir kuch-da unga kela olmas bas.
Tangrim, sen abadiy Ulug’san, albat,
Sening borliging bu – Hayot va Nafas!

Anna Bronte (1820-1849) opa-singil  shoiralarning eng kenjasi hisoblanadi. Uning “Agnes Grey” (1847yil) hamda o’limidan atiga bir yilgina avval nashr etilgan “Uayldfel uyidagi ijarachilar” (1848yil) nomli romanlari Angliya adabiyotida eng durdona asarlar qatorida e’tirof etiladi. Anna Bronte betakror shoira sifatida ham alohida e’tibor qozonadi. Shoiraning “Faryod”, “Qo’y, yig’lama”, “Alvido!”, “Rabbim, izn bergil seni sevmoqqa!”, “Madhiya” kabi jarangdor she’rlari ingliz she’riyatining eng bebaho meroslaridan biri bo’lib qolgan.

E’tiqod

Ezilgan, gunohkor, zor ko’ngil bilan
O’zimga ko’milib yashayotirman.
O, shu-uncha g’animlar, zo’rlar dastidan
Men qanday sog’-omon kelayotirman?..

Yaralangan, kuygan shu qalbim bilan
Huzuringga asta borayotirman.
Faqat sening ulug’ karamingdir keng,
Faqat O’zing, O’zing qo’lla, Xudoyim!

Netayki, men ojiz, osiy bir quling
Bilib-bilmay goho qilyapman gunoh.
Valek sening kuchli, madadkor qo’ling
Bo’lur boshim uzra har nafas panoh!

Bo’lsa hamki ming bor shu keng yer yuzi
Bu yulduzli ko’kdan qanchalar yiroq.
Dilimdagi har o’t, g’ussali so’zim
Shaksiz, to’g’ri Senga yetgaydir biroq.

Men qo’rqmasman shu-uncha g’animlarimdan,
Va qilmasman ortiq jonim himoya.
Tangrim, axir O’zing mudom men bilan –
Axir asraysan-ku meni hamisha!

O’zgalar choh qazir bekor, behuda –
Olsang, bu jonimni O’zing olarsan.
Yashay olsamgina mo’min bandaday –
Xudojonim,
meni yaxshi ko’rarsan!

Faryod

Oh, qanchalar charchadim, toldim,
Hatto yig’lagulik holim yo’q.
Ko’zlarim horibdi yig’idan,
Yuragim to’ladir nayza, o’q.

Qanchalar hayotim yop-yolg’iz,
Kunlarim o’tadir sudralib.
Charchadim,
charchadim yashashdan,
Nahot bir do’st kelmas hol so’rib?

Oh, qismat, bilmassan o’ylarim,
Men uvol bo’lyapman sen uchun.
Batamom so’nmasdan umidim –
Hech yo’qsa, hol so’rab kel bugun.

Alvido!

Alvido, sevgilim!
Alvido, sevgim!
Vido aytayapman senga chorasiz.
Holbuki, yuragim takrorlar isming,
Holbuki, muhabbat – topganim yolg’iz.

O, sen chiroyligim, xushsuratligim!
Qayta toparmanmi olov ko’zlaring,
Qayta tutasharmi senga yo’llarim –
Netay endi olis bo’ldi izlaring.

Gar taqdir hech qachon ko’rmasa ravo
Shu aziz surating, qadrdon chehrang,
Mayli, uzoq ketar ovozing, illo,
Illo, yuragimda qolgay xotirang.

O’sha sas, o’sha sir to’la tovushing
Sado beraverar ko’ksimda har on.
Tuyg’ularim tamom bo’lmas hech qachon,
Ruhim seni, seni qidirar, ishon!

Yodimdadir, o’sha o’tli nigohing,
Har dam ko’z oldimda etadir jilva.
O, sening o’sha pok, oq tabassuming!…
— Tabassuming qanday etay ifoda?

Alvido, sevgilim!
Alvido, sevgim!
Lek hamon sevarman,
etgil ijozat.
Hamon yo’qlayverar seni o’ylarim,
Hamon nafas olar dilda muhabbat.

Ko’z-yoshga alishib baxtli kulguni
Qanday bag’ri to’kis yashar bu hayot?
Ayting, kim topgaydir ishqqa o’limni,
Huvilla-ab qolmasmi butun koinot?

Rabbim, izn bergil seni sevmoqqa!

Rabbim, izn bergil seni sevmoqqa,
Borligim, yo’qligim – tanho O’zingsan!
Qaqshagan zabonim zordir aytmoqqa –
Sening pok nomingni ishq ila har dam.
Sening pok nomingni ishq ila har dam –
Aytsam, aytaversam…tugamasa ishq.
Ko’nglimni harsangday bosadi bir g’am,
Yuragimni pora etar shu og’riq –
Bir kuni ruhim bu jonni tark etar!
Bir kuni ruhim bu jonni tark etar,
Men ayta olmasman muhabbatimni,
Jur’at etolmasman bayon etmoqqa,
Faqat sevadirman O’zingni yakka,
O, Rabbim, vaslingdan etma benasib!
O, Rabbim, ishqingdan etma benasib!

Oldingda qarzdorman, ko’p gunohkorman,
Barchasi uchun shu jonimni olgin.
Men osiy bandangga xaloskor bo’lgin;
Sen-chun qurbon bo’lsin shu shirin umrim!
Senga fido bo’lsin aylanay jonim!