Шарқ ва Ислом оламининг буюк шоири ва алломаси Муҳаммад Иқбол Покистон давлатининг маънавий устози деб тан олинган. Урду ва форс тилларида шеър ёзган, Шарқ фалсафаси ва тасаввуф таъсирида ижод қилган. Шоир илк шеърларидаёқ инсонни, табиатни, халқ дарди ва кайфиятини куйлайди. «Эронда тасаввуфнинг тараққиёти» (1908) асарида Шарқ фалсафаси ва диний таълимотларини таҳлил қилади, Ибн Сино, Ибн Арабий каби файласуфларнинг дунёқарашини юксак баҳолайди.
Муҳаммад Иқбол
ШЕЪРЛАР
Эркин Воҳидов таржимаси
Муҳаммад Иқбол (1877.22.2, Сиалкот — 1938.21.4, Лоҳур) — шоир ва файласуф,Покистон давлатининг маънавий устози. Урду ва форс тилларида ижод қилган. Сиалкот, Лоҳур коллежларида таълим олган. 1905—08 йилларда Англия ва Германия университетларида ўқиган. Илк шеър («Етим ноласи», 1899) ва достон («Ҳимолай», 1899)ларидаёқ инсонни, табиатни, халқ дарди ва кайфиятини куйлайди. «Эронда тасаввуфнинг тараққиёти» (1908) асарида Шарқ фалсафаси ва диний таълимотларини таҳлил қилади, Ибн Сино, Ибн Арабий каби файласуфларнинг дунёқарашини юксак баҳолайди. «Шахс сирлари» (1915), «Шахс сирларининг очилиши» (1919) достонларида, «Забуре Ажам» (1927), «Жовидно-ма» (1932), «Жаброил қанотлари» (1935), «Ҳижоз арғумони» (1938) ва б. динийфалсафий, ижтимоий-ахлоқий асарларида шахс ва жамият, табиат ва худо, севги ва акл, Шарқва Ғарб, шахс ва жамият ҳақидаги фалсафий карашларини илгари сурган. И. мустақил ҳинд конфедерацияси таркибида мусулмон давлатини тузиш тарафдори бўлган. Иқбол баъзи масалаларни ҳал этишда ислом таълимоти асосида иш кўрса, айрим масалаларда Ғарб файласуфлари, хусусан, Гегел, Кант, Бергсон, Лейбнис ва Эйнштейн позициясида туради. Олимнинг моддий бойлик ва билиш назарияси Гегел диалектикаси таъсирида бўлган.
Муҳаммад Иқбол шеърларини илк маротиба устоз Эркин Воҳидов таржима қилган.
ИШҚ ВА ЎЛИМ
Гўзал эди олам яралган чоғи,
Гўзал эди чиндан борлиқ қучоғи.
Қуёшнинг бошида олтин тож эди,
Ой кумуш шуъладан боривож эди.
Тун эгнида эди тим қора мато,
Шамдек нур сочарди Миррих ва Зуҳро.
Дарахтлар чулғаниб зумрад япроққа,
Кўклам нафасини уриб тупроққа.
Фаришталар берди шабнамга кўз ёш,
Гуллар чеҳрасида кулки бўлди фош.
Ҳурларнинг сочидек тим қора булут
Кўк сайрига чиқди — йўли беҳудуд.
Ғунча хомуш, булбул сернаво бўлди,
Шоир юрагига дард ато бўлди.
Шунда замин деди — мен ўзим осмон,
Макон нидо қилди — менман ломакон.
Хуллас, ҳоким эди ерда ободлик,
Ҳаёт ҳам мужассам кулгу ва шодлик.
Мангулик шуъласи ёритиб юзин,
Малаклар парвозда синарди ўзин.
Ишқ деб аталарди уларнинг бири,
Доимо эзгулик эди тадбири.
Изтироб ва нурнинг тимсоли эди,
Бадбинлик, макрдан у ҳоли эди.
Бир кун у гулшанда учарди якка,
Учраб қолди ўлим отли малакка.
Сўради: «Сен кимсан, недир касб-коринг,
Бунчалар даҳшатли турқу атворинг?»
Ўлим жавоб берди: «Номим ажалдир,
Мени ато қилган тақдир азалдир.
Тириклик либосин пора қилурман,
Борлиқ рўзгорини қора қилурман.
Менинг кўзларимда адам жодуси,
Йўқликдан хабардир унинг ёғдуси.
Ва лекин оламда бордир шундай куч.
Унинг оти ишқдур — келолмайман дуч.
Даҳшат солур менга ўша куч фақат,
Унинг кўзларида нури ҳидоят.
У гоҳи кўзлардан ёш бўлиб оқур,
Аммо тирикликка бу кўзёш зарур».
Ишқ тинглаб бу сўзни кулди. Бу кулгу
Лаҳзалик чақмоқдек таратди ёғду.
Ўлимнинг юзига тушди-ю бу нур
Уни пора қилди. Барҳаёт, мағрур.
Ишқ олдида ўлим тору мор бўлди,
Ўлим ўлди, севги барқарор бўлди.
АЛИГАРҲЛИК ТАЛАБАЛАРГА
Турли пайғомлар бўлур, мен битгучи хатдир бўлак,
Меҳрлар кўп, лек ватанга чин муҳаббатдир бўлак.
Сен қафаснинг банди бўлган қуш овозин тингладинг,
Лекин озод қуш наво қилганда лаззатдир бўлак.
Қорли тоғлар бу ҳаёт маъноси сокинлик, деса,
Камтарин мўр айтадурким: завқи меҳнатдир бўлак.
Телба анжумлар хиромида не қилгай жозиба,
Ярқироқ сурат бўлакча, лек ғайратдир бўлак.
Кимки маҳрумдир хаёт завқидан, ул марҳум эрур,
Чархи гардундир бўлак, жоми саодатдир бўлак.
Шамъи субҳ, айтур: ёнишдур бу ҳаётнинг лаззати,
Ишқ ўтида ёнса дил, роҳи ҳидоятдир бўлак.
Дайр аро хум оғзига қўйгин калисо ғиштини,
Ким шароби ишқ кетурган чин камолатдир бўлак.
ЯНГИ ИБОДАТХОНА
Эй бараҳман, сенга бир сўз айтгали дил ёнадур,
Турфаҳол бўлмиш санамлар, бутларинг вайроанадур.
Сен мусулмонларни ҳиндуга рақиб деб сўйладинг,
Бизга воизлар ҳам айтмиш: ҳинду ёв, бегонадур.
Тоқатим тоқ бўлди, кечдим икки маслакдин тамом,
Менга на масжиддур ошно, на ибодатхонадур.
Тош санамлардин, жарангдор ваъздин не наф менга.
Жоним ўлкам зарра тупроғи асл дурдонадур.
Кел, биродар, ўртадин ол шармисорлик пардасин,
Икки миллат асли бир мақсаддадир, дўстонадур.
Уйғотиб уйқуда ётган бу кўнгуллар мулкини,
Бир ибодатхона қургаймиз, деманг афсонадур.
У жаҳонда тенгсиз ўлгай, қомати тоғдай баланд,
Гумбази мовий самонинг гумбазидек ёнадур.
Бир ажойиб куй таралсин ҳар томон тонг чоғида,
Куй эмас — бу ишқ, шароби, эл дили — паймонадур.
Тинчлигу қудрат бўлур ушбу ибодатда абад,
Лек нажот қасрига бирлик ҳам меҳр остонадур.
ГЎЗАЛЛИК МОҲИЯТИ
Бир кун тангрига шундоқ, савол қилди гўзаллик:
«Нега мени этмадинг мангулик ва азаллик?»
У шундай жавоб берди: «Олам бир суратхона,
Тун билан кун бўлмаса — хаёт ўзи афсона.
Борлиқ, ахир ҳар лаҳза ўзгаришдан иборат,
Одамзодни банд этар — неки бўлса омонат».
Ой бу сўзни тинглагач, ғамгин бўлди, бўзлади,
Ўз дардини тонготар юлдузига сўзлади.
Зуҳро тонгга сўйлади, тонг сўйлади шабнамга,
Бу нидодан ғамгинлик, сукут чўкди оламга.
Гул ёқасин чок этиб, аста эгди бошини,
Ғунча барри кон бўлди, шабнам тўкди ёшини.
Чаманларни тарк этди армон билан гул кўклам,
Кетди гулшанга шодлик излаб келган ёшлик ҳам.
Muhammad Iqbol
SHE’RLAR
Erkin Vohidov tarjimasi
Muhammad Iqbol (1877.22.2, Sialkot — 1938.21.4, Lohur) — shoir va faylasuf,Pokiston davlatining ma’naviy ustozi. Urdu va fors tillarida ijod qilgan. Sialkot, Lohur kollejlarida ta’lim olgan. 1905—08 yillarda Angliya va Germaniya universitetlarida o‘qigan. Ilk she’r («Yetim nolasi», 1899) va doston («Himolay», 1899)laridayoq insonni, tabiatni, xalq dardi va kayfiyatini kuylaydi. «Eronda tasavvufning taraqqiyoti» (1908) asarida Sharq falsafasi va diniy ta’limotlarini tahlil qiladi, Ibn Sino, Ibn Arabiy kabi faylasuflarning dunyoqarashini yuksak baholaydi. «Shaxs sirlari» (1915), «Shaxs sirlarining ochilishi» (1919) dostonlarida, «Zabure Ajam» (1927), «Jovidno-ma» (1932), «Jabroil qanotlari» (1935), «Hijoz arg‘umoni» (1938) va b. diniyfalsafiy, ijtimoiy-axloqiy asarlarida shaxs va jamiyat, tabiat va xudo, sevgi va akl, Sharqva G’arb, shaxs va jamiyat haqidagi falsafiy karashlarini ilgari surgan. I. mustaqil hind konfederatsiyasi tarkibida musulmon davlatini tuzish tarafdori bo‘lgan. Iqbol ba’zi masalalarni hal etishda islom ta’limoti asosida ish ko’rsa, ayrim masalalarda G’arb faylasuflari, xususan, Gegel, Kant, Bergson, Leybnis va Eynshteyn pozitsiyasida turadi. Olimning moddiy boylik va bilish nazariyasi Gegel dialektikasi ta’sirida bo‘lgan.
Muhammad Iqbol she’rlarini ilk marotiba ustoz Erkin Vohidov tarjima qilgan.
ISHQ VA O`LIM
Go`zal edi olam yaralgan chog`i,
Go`zal edi chindan borliq quchog`i.
Quyoshning boshida oltin toj edi,
Oy kumush shu’ladan borivoj edi.
Tun egnida edi tim qora mato,
Shamdek nur sochardi Mirrix va Zuhro.
Daraxtlar chulg`anib zumrad yaproqqa,
Ko`klam nafasini urib tuproqqa.
Farishtalar berdi shabnamga ko`z yosh,
Gullar chehrasida kulki bo`ldi fosh.
Hurlarning sochidek tim qora bulut
Ko`k sayriga chiqdi — yo`li behudud.
G`uncha xomush, bulbul sernavo bo`ldi,
Shoir yuragiga dard ato bo`ldi.
Shunda zamin dedi — men o`zim osmon,
Makon nido qildi — menman lomakon.
Xullas, hokim edi yerda obodlik,
Hayot ham mujassam kulgu va shodlik.
Mangulik shu’lasi yoritib yuzin,
Malaklar parvozda sinardi o`zin.
Ishq deb atalardi ularning biri,
Doimo ezgulik edi tadbiri.
Iztirob va nurning timsoli edi,
Badbinlik, makrdan u holi edi.
Bir kun u gulshanda uchardi yakka,
Uchrab qoldi o`lim otli malakka.
So`radi: «Sen kimsan, nedir kasb-koring,
Bunchalar dahshatli turqu atvoring?»
O`lim javob berdi: «Nomim ajaldir,
Meni ato qilgan taqdir azaldir.
Tiriklik libosin pora qilurman,
Borliq ro`zgorini qora qilurman.
Mening ko`zlarimda adam jodusi,
Yo`qlikdan xabardir uning yog`dusi.
Va lekin olamda bordir shunday kuch.
Uning oti ishqdur — kelolmayman duch.
Dahshat solur menga o`sha kuch faqat,
Uning ko`zlarida nuri hidoyat.
U gohi ko`zlardan yosh bo`lib oqur,
Ammo tiriklikka bu ko`zyosh zarur».
Ishq tinglab bu so`zni kuldi. Bu kulgu
Lahzalik chaqmoqdek taratdi yog`du.
O`limning yuziga tushdi-yu bu nur
Uni pora qildi. Barhayot, mag`rur.
Ishq oldida o`lim toru mor bo`ldi,
O`lim o`ldi, sevgi barqaror bo`ldi.
ALIGARHLIK TALABALARGA
Turli payg`omlar bo`lur, men bitguchi xatdir bo`lak,
Mehrlar ko`p, lek vatanga chin muhabbatdir bo`lak.
Sen qafasning bandi bo`lgan qush ovozin tinglading,
Lekin ozod qush navo qilganda lazzatdir bo`lak.
Qorli tog`lar bu hayot ma’nosi sokinlik, desa,
Kamtarin mo`r aytadurkim: zavqi mehnatdir bo`lak.
Telba anjumlar xiromida ne qilgay joziba,
Yarqiroq surat bo`lakcha, lek g`ayratdir bo`lak.
Kimki mahrumdir xayot zavqidan, ul marhum erur,
Charxi gardundir bo`lak, jomi saodatdir bo`lak.
Sham’i subh, aytur: yonishdur bu hayotning lazzati,
Ishq o`tida yonsa dil, rohi hidoyatdir bo`lak.
Dayr aro xum og`ziga qo`ygin kaliso g`ishtini,
Kim sharobi ishq keturgan chin kamolatdir bo`lak.
YANGI IBODATXONA
Ey barahman, senga bir so`z aytgali dil yonadur,
Turfahol bo`lmish sanamlar, butlaring vayroanadur.
Sen musulmonlarni hinduga raqib deb so`ylading,
Bizga voizlar ham aytmish: hindu yov, begonadur.
Toqatim toq bo`ldi, kechdim ikki maslakdin tamom,
Menga na masjiddur oshno, na ibodatxonadur.
Tosh sanamlardin, jarangdor va’zdin ne naf menga.
Jonim o`lkam zarra tuprog`i asl durdonadur.
Kel, birodar, o`rtadin ol sharmisorlik pardasin,
Ikki millat asli bir maqsaddadir, do`stonadur.
Uyg`otib uyquda yotgan bu ko`ngullar mulkini,
Bir ibodatxona qurgaymiz, demang afsonadur.
U jahonda tengsiz o`lgay, qomati tog`day baland,
Gumbazi moviy samoning gumbazidek yonadur.
Bir ajoyib kuy taralsin har tomon tong chog`ida,
Kuy emas — bu ishq, sharobi, el dili — paymonadur.
Tinchligu qudrat bo`lur ushbu ibodatda abad,
Lek najot qasriga birlik ham mehr ostonadur.
GO`ZALLIK MOHIYATI
Bir kun tangriga shundoq, savol qildi go`zallik:
«Nega meni etmading mangulik va azallik?»
U shunday javob berdi: «Olam bir suratxona,
Tun bilan kun bo`lmasa — xayot o`zi afsona.
Borliq, axir har lahza o`zgarishdan iborat,
Odamzodni band etar — neki bo`lsa omonat».
Oy bu so`zni tinglagach, g`amgin bo`ldi, bo`zladi,
O`z dardini tongotar yulduziga so`zladi.
Zuhro tongga so`yladi, tong so`yladi shabnamga,
Bu nidodan g`amginlik, sukut cho`kdi olamga.
Gul yoqasin chok etib, asta egdi boshini,
G`uncha barri kon bo`ldi, shabnam to`kdi yoshini.
Chamanlarni tark etdi armon bilan gul ko`klam,
Ketdi gulshanga shodlik izlab kelgan yoshlik ham.
