24 декабр — Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пўлат Мўмин таваллудининг 95 йиллиги

   Вафотларига қадар дадамлар – Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пўлат Мўмин ҳақида мақола ёзаман деб ўйламаганман. Негадир, улар камида тўқсон йил яшайдилар, деган ишончда эдим. Чунки, саксондан ўтган бўлсаларда, тиним билмай ижод қилардилар…

Пўлат МЎМИН
ШЕЪРЛАР

Пўлат Мўмин (тахаллуси; асл исм-шарифи Мўминов Пўлат) (1922.24.12— Тошкент — 2004.2.3) — болалар шоири. Ўзбекистон халқ ёзувчиси (1992). Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби (1983).

Дастлаб педагогика билим юртини (1939), сўнг Низомий номидаги Тошкент педагогика институтини тугатиб (1944), ўқитувчилик билан шуғулланган (1944—47). «Ленин учқуни» газетасида адабий ходим (1948—50), Ўзбекистон давлат нашриётида бўлим мудири (1951—52), республика Ёзувчилар уюшмасида адабий маслаҳатчи (1954—60), Маданият вазирлиги кршидаги Санъат ишлари бошкармасида драматургия бўйича бош муҳаррир (1962—64) бўлиб ишлаган.

Илк шеърлар тўплами — «Сайранг, қушлар (1949). Шундан кейин унинг «Тонг куйлари» (1949), «Олтин бошоқлар» (1951), «Тиш чўткаси эртаги» (1955), «Ҳунардан унар» (1958), «Тўғри ўсган гул бўлур» (1960), «Ақл қаерда бўлар» (1962), «Олтин най» (1967), «Яхшиларга ўхшасам» (1968), «Раҳматга раҳмат!» (1969), «Эсон ва Омон» (1973), «Эртақдан эртакка» (1989), «Эртаклар яхшиликка етаклар» (1984), «Юрак завқу дардларим, айтар байту фардларим» (1993), «Буғдой бобо» (1995), «Болажон, болажоним» (2003) ва бошқа болаларга бағишланган шеър ва эртаклардан иборат тўпламлари, «Кулди хиёл» (1964), «Гул ва пиёз» (1971), «Қўшиқ айтиб» (1985) сингари қўшиқлардан ташкил топган китоблари нашр этилган.

Пўлат Мўмин мумтоз ўзбек адабиёти анъаналарини давом эттириб, ғазал, туюқ, фард жанрларида ҳам кўплаб асарлар яратган. Унинг 500 дан зиёд қўшиқлари ғазал жанрида ёзилган.

Пўлат Мўминнинг болалар ҳаётидан олинган «Қовоқвой билан Чаноқвой», «Суқатой ва Конфетвой» (1970), «Баҳодирнинг ботирлиги» (1972), «Она болам дейди, бола онам дейди» (1975), «Оқ фил йўқолди» (1983), «Туякуш-бояқиш» (1987) пьесалари республика театрларида саҳналаштирилган.

А. С Пушкин, В. В. Маяковский, С. Маршак, С. Михалков, А. Барто ва бошқа рус ёзувчиларининг болаларга бағишланган асарларини ўзбек тилига таржима қилган. «Эл-юрт ҳурмати» ордени билан мукофотланган (1998).

КУЛДИ ХИЁЛ, ИНДАМАДИ

Эй гўзал, номинг на деб, бердим савол индамади,
Маҳлиё этди тамом офтобжамол, индамади.

Боғида танҳо ўзи гулми терар тонг чоғида?
Гулдайин кулган чирой бўлдими лол, индамади?

Боғини қилган экан санъатидан гулга макон,
Кокилин аста силаб ўтса шамол, индамади.

Қўлида гулдастасин менга берар деб ўйласам,
Бағрига босди гулин, кулди хиёл, индамади.

Дер эдим мен ўзима: «Беҳудага ташлама гап»,
Билмадим, ул ким ила айлар висол, индамади.

Ёрини таъриф этиб куйлар эди кўнглида ул,
Жавдирар эрди кўзи, сурди хаёл, индамади.

Кўнглида бошқа биров, севги вафодори яшар,
Шу сабаб Мўмин сўзим келди малол, индамади.

ЁР ЖАМОЛИН ЎЙЛАСАМ

Комилжон Баратовга

Ихтиёрим ўзда қолмас, ёр жамолин ўйласам,
Қалбимга бергай ҳарорат, нур — камолин ўйласам,
Боғларимда гул очилгай ишқ ниҳолин ўйласам,
Бир ажиб ором бағишлар сўзлар болин ўйласам,
Янглишарман гапларимдан ёр саволин ўйласам.

Ёр бирор бор ўйлагайми, эслагайми у мени?
Менга ўхшаб интизорми, излагайми у мени?
Ё ишонган дўстларимга сўзлагайми у мени?
Йўлларимга кўз тутиб ё кўзлагайми у мени?
Фикру ёдим бўлди чалкаш, ёр хаёлин ўйласам.

Ўйлаб-ўйлаб дил уйида ҳеч ўйимга етмадим,
Беҳаловат кўйда қолдим, ўзга йўлга кетмадим,
Бу ҳалол севгимни, дўстлар, барчадан беркитмадим,
Ўйларим илҳом бериб, не-не ғазаллар битмадим,
Бўлди душвор ушбу ҳолим, лабда ҳолин ўйласам.

Учмаса бахтим қуши бир кун кутарман соғиниб,
Ўз боғимдан, чин дилимдан, гул тутарман соғиниб,
Ў етарман васлига мен, ё ўтарман соғиниб…
Сабру тоқат бирла, Мўмин, ёр кутарман соғиниб,
Кўзларимдан уйқу қочгай, ёр висолин ўйласам.

ЭЙ, МУҲАББАТ

(Хонанда Фахриддин Умаровга)

Эй, муҳаббат, шунчалар фусункорсан,
Эй, муҳаббат, оромбахш беғуборсан,
Эй, муҳаббат, гоҳида дилозорсан,
Эй, муҳаббат, қалбимда мудом борсан.

Муштоқдирман доимо меҳрингга мен,
Ҳар юракка туширган муҳрингга мен,
Лол қолганман кўрсатган сеҳрингга мен,
Эй, муҳаббат, чиндан сен сеҳркорсан.

Ўйламаган юракни ўйлатасан,
Ўйнамаган юракни ўйнатасан,
Сўйламаган тилни ҳам сўйлатасан,
Эй, муҳаббат, умримда бир баҳорсан.

Йўл қўясан баъзида хатога ҳам,
Баробарсан гадо-ю подшога ҳам,
Не кулфатлар солмадинг Лайлога ҳам,
Эй, муҳаббат, сен мисли ҳукмдорсан,

Истардим мен, дилларни куйдирмасанг,
Ҳижронларга асло йўл қўйдирмасанг,
Ошиқни ҳам жонидан тўйдирмасанг,
Эй, муҳаббат, малҳаму шифокорсан.

Битилганми бирорта қонун сенга,
Этай таъзим юрт учун ҳар кун сенга,
Даврим берган янгича мазмун сенга,
Эй, муҳаббат, Мўминга мададкорсан.

ИШОНАМАН КЎЗИНГГА

Севаман дер кўзларинг,
Севмайман дер сўзларинг.
Гар севмасанг не учун,
Ёниб турар кўзларинг?

Яширсанг ҳам тилингда,
Яширмайсан дилингда.
Ишонайми сўзингга?
Ишонайми ўзингга?
Ишонаман кўзингга.

Юзинг тўла офтоб бор,
Ўзингда минг одоб бор.
Вафо сўзи ёзилган
Кўзларингда китоб бор.

Яширсанг ҳам тилингда,
Яширмайсан дилингда.
Ишонайми сўзингга?
Ишонайми ўзингга?
Ишонаман кўзингга.

Учрашганда, жонона,
Бўлма бунча ҳайрона.
Нечун шошиб кетасан,
Излаб турли баҳона?

Яширсанг ҳам тилингда,
Яширмайсан дилингда.
Ишонайми сўзингга?
Ишонайми ўзингга?
Ишонаман кўзингга.

МЕН СЕВАМАН, СЕН…

Мен севаман, сен севасанми?
Мени йўқлаб боғ кезасанми?
Сўзларимдан ё безасанми?
Юрагимни ҳеч сезасанми, —
Мен севаман, сен севасанми?

Мафтунликда ўзим бўлиб кўр,
Жамолингни кўзим бўлиб кўр,
Дилимдаги сўзим бўлиб кўр,
Юрагимни ҳеч сезасанми, —
Мен севаман, сен севасанми?

Олиб кетар ҳар ён хаёлим,
Қандай тушди сенга саволим?
Гар севмасанг не кечар ҳолим?
Юрагимни ҳеч сезасанми, —
Мен севаман, сен севасанми?

Ҳар ким узар ёқтирган гулдан,
Сув ичади кўнгил кўнгилдан,
Юргин вафо кўрсатган йўлдан,
Юрагимни ҳеч сезасанми, —
Мен севаман, сен севасанми?

Жонон, сенга фақат зорим бор,
Зорим бору қўлда торим бор.
Вафо деган дил қарорим бор,
Юрагимни ҳеч сезасанми, —
Мен севаман, сен севасанми?

Кўнглинг бўлса тутмагил пинҳон,
Майли этгил минг бор имтиҳон,
Ўйлаб кўргин, ўйлаб кўр, жонон,
Юрагимни ҳеч сезасанми, —
Мен севаман, сен севасанми?

ШОШМАЙ ТУР

Кўнглим олган жонона сал шошмайтур,
Ўйлаганим айтай тугал, шошмайтур.
Кўп уялма жоним, бир гал шошмайтур.
Сўзи асал, ўзи гўзал, шошмайтур.

Хаёлингга келтирмагил ёмон ўй,
Боғда гуллар сенинг учун сочар бўй.
Садоқатим бир умрлик, билиб қўй,
Интизорман мен ҳар маҳал, шошмайтур.

Гулзоримдан сенга лойиқ гул топдим,
Юрагимдан юрагингга йўл топдим.
Тилагимни тилагингдай мўл топдим,
Кўнглим олган жонона сал, шошмайтур.

ЧИДАГАНГА ЧИҚОРГАНДИР

Муҳаббатни
Чиқоргандир чидаганга
Гоҳо ҳузур,
Гоҳо азоб жон-у танга,
Чидаганга чиқоргандир
Чидаганга…

Чидаганлар чиқар тахтга,
Эришгайлар ишқий бахтга.
Қоматларни каловлатар,
Вужудларни оловлатар.
Муҳаббатни чиқоргандир
Чидаганга…

Китоби йўқ ўқимакка,
Қушдай қўнар ҳар юракка.
Ҳеч қаёнга кетмас учиб,
Кезаверар жонни қучиб…
Муҳаббатни чиқоргандир
Чидаганга…

Кўзларними қамаштиргай,
Йўлларданми адаштиргай,
Бордир роҳат изтироби,
Висол эрур сарҳисоби.
Муҳаббатни чиқоргандир
Чидаганга…

ҚЎШИҚ АЙТИБ…

Қўшиқ айтиб, йигит, сени ўйлатдимми?
Ухлоқмидинг ё уйқунгдан уйғотдимми?

Нелар бўлди, безовтасан, термуласан?
Ё бемаҳал қалб торингни сўйлатдимми?

Севги ёмон, фил гавдангга ишонмагил,
Тоғ бўлсанг ҳам ўз ўрнингдан қўзғатдимми!

Мунча менга қарайвериб хўрсинасан,
Севги гулим бўйларини тўзғатдимми?

Боғимдан гул узаман деб умид қилма,
Гулзоримга бегонани йўлатдимми?

Йўлим бошқа, дилим бошқа, севганим бор,
Қўшиқ айтиб юрагингни ўйнатдимми.

МАЛОҲАТЛАРГА

Ишқингда етказ саодатларга,
Қолдирма, жоним, маломатларга.

Пинҳон эт, дерлар, севгингни элдан,
Ё бош эгайми ул одатларга?

Парво этмайсан ҳажринг ўтидан,
Қалбимда ёнган ҳароратларга.

Кечма сўзингдан, асло ишонма
Бошқалар қилган сиёсатларга.

Минг бор синаб кўр, ўшал сўзим сўз,
Қўймасин сени хижолатларга.

Кулар истаклар кулган ҳаётда,
Берилма ортиқ ҳаёлотларга.

Сендурсан азал-охир севганим,
Элтар вафойинг фароғатларга.

Вафодорингман, Мўмин, умрбод,
Боқмагил ўзга малоҳатларга.

ҚАРАСАМ, ҚАРАМАЙСАН

Клара Жалиловага

Қарасам қарамайсан,
Қарамасам қарайсан,
Севингни яширолмай,
Жоним, энди қалайсан?

Иккимиз сўзлашмаймиз,
Сўзлашишга шошмаймиз,
Билишимча, жонгинам,
Бу йўлда адашмаймиз.

Кўнглимиз сўзлашади,
Висолми кўзлашади?
Қараш билан кўнглимиз
Бир-бирин излашади.

Кўнгилнинг ўзи йўли бор,
Вафо деган гули бор,
Сезилар-ку қарашдан
Кимда кимнинг кўнгли бор.

Қарасам қарамайсан,
Қарамасам қарайсан,
Севингни яширолмай,
Жоним, энди қалайсан?

СЕРҚУЁШ ЎЗБЕКИСТОН

Саодат берган чирой,
Бир кўрган минг мақтар жой,
Пахта, мевада машҳур,
Кунлари байрамга бой —
Серқуёш Ўзбекистон,
Қалби ёш Ўзбекистон.

Қирчиллама йигитдай,
Парвоз этган бургутдай,
Водийлари жилвагар
Кўз олар нур, ёқутдай —
Қўли гул Ўзбекистон,
Йўли нур Ўзбекистон.

Келажакка куч йиққан,
Хирмони кўкка чиққан.
Кексалару ёшлари
Меҳнат билан чиниққан —
Пахтакор Ўзбекистон,
Бахтиёр Ўзбекистон.

Юртига шон келтирган,
Дўсти билан гул терган,
Санъаткори, олими
Ҳаётга чирой берган —
Меҳмондўст Ўзбекистон,
Одил сўз Ўзбекистон.

Шодлик тўла қўшиғи,
Обод боғу қўриғи.
Қани, ёз деб турибди
Кенг чаманда ютуғи —
Мустақил Ўзбекистон,
Яшнагил Ўзбекистон.

Фарзанд бўлиб мақтайман,
Хурсанд бўлиб мақтайман,
Шу ўлка сувин ичдим,
Дилбанд бўлиб мақтайман —
Серқуёш Ўзбекистон,
Қалби ёш Ўзбекистон.

СИЗГА ТАЪЗИМ

Она юртим аълолари, сизга таъзим,
Жононлари, момолари, сизга таъзим,
Санъатимиз шайдолари, сизга таъзим,
Юрак торим ошнолари, сизга таъзим.

Қўшиқларим гулин терай изингиздан,
Илҳомландим саломингиз, сўзингиздан,
Ўқиб олдим маъноларни кўзингиздан,
Чаманзорим раънолари, сизга таъзим.

Бахтиёрсиз, бу бахтингиз этсин давом,
Мамнундирман бахш этолсам завқу ором,
Қайда бўлса ўзингизга этурсиз ром,
Ўлкам кўзи шаҳлолари, сизга таъзим.

Қўшиқларим ижодкори асли сизлар,
Севишганлар — мард йигитлар, жонон қизлар,
Қалбингиздан Мўмин доим қўшиқ излар,
Давронимиз донолари, сизга таъзим.

ИНСОННИ ИНСОН УРМАСИН

Ҳеч қаерда, ҳеч қачон инсонни инсон урмасин,
Оналар тинчи кетиб, фарёд-у туғён урмасин.

Дилда нелар борлиғин виждон ҳамиша пайқагай,
Бошқариб турган сени қалбингда виждон урмасин.

Бу ҳаёт паст-у баланд, турлича ҳолат учрагай,
Ногаҳон устозини шогирди нодон урмасин.

Дейдилар меҳмон азиз, жой бер кўнгиллар тўридан,
Эс кетиб, одоб кетиб меҳмонни мезбон урмасин.

Эл ишончи ҳар қачон сенга мададкор аслида,
Босмасин асло ғурур, йўлданки шайтон урмасин.

Бахш этар билсанг ҳузур шукроналик, шукроналик,
Бахти оз деб ўйлама, бил, даври-даврон урмасин.

Онт ичиб, нон-у тузинг хар дам муқаддас сақлагил,
Эй Мўмин, ҳеч кимсани онт урмасин, нон урмасин!

ОНАДИР УЛ, ОНАДИР…

Оналар бор олам қўшиқхонадир,
Оналарни мақтаса дил қонадир,
Фарзанд учун ким қувониб ёнадир?
Онадир ул, онадир ул, онадир.

Юрагидан янги юрак кўчирган,
Оқ сутига меҳрин қўшиб ичирган,
Гуноҳ қилса энг биринчи кечирган
Онадир ул, онадир ул, онадир.

Кулган чоғда гулларни ҳам кулдирган,
Йўқлаганда дарёларни тўлдирган,
Ҳеч қандайин бўлмаганни бўлдирган —
Онадир ул, онадир ул, онадир.

«Ортимда қол», деган улуғ дуода,
Фарзанд учун яшагувчи дунёда,
Жаҳонларни кезаолган пиёда —
Онадир ул, онадир ул, онадир.

Одамларнинг даврасида табаррук,
Табарруклар даврасида энг буюк,
Энг буюклар даврасида энг суюк —
Онадир ул, онадир ул, онадир.

Фарзандимга олам олтин олмаган,
Фарзанд учун чарчамаган-толмаган,
Фарзанд учун не кунларга қолмаган…
Онадир ул, онадир ул, онадир.

Она каби юртимиз ҳам бағри кенг,
Она меҳри қуёшларга келар тенг,
Мўминга ҳам кимлар илҳом берди денг?
Онадир ул, онадир ул, онадир.

УЗМА ДЎСТЛИК ТОРИНИ

Узма дўстлик торини, боғлаш қийин,
Ранжиса, дўст кўнглини чоғлаш қийин.
Сўзда дўстингман дея оқлаш қийин,
Дўст бўлиш осон, уни сақлаш қийин,
Узма дўстлик торини, боғлаш қийин.

Чин қадрдонлар туғишгандай зарур,
Яхши ошно дилга сочгай шуъла, нур,
Бир тилакдир, бир юракдир, бир умр,
Дўст бўлиш осон, уни сақлаш қийин,
Узма дўстлик торини, боғлаш қийин.

Дўст бўлиб зимдан сиринг билса ёмон,
Дилда нолиб, тилда ўргилса ёмон,
Душман,инг бирлан сенга кулса ёмон,
Дўст бўлиш осон, уни сақлаш қийин,
Узма дўстлик торини, боғлаш қийин.

Яхшилар бор — ору виждонингга дўст,
Халқингга ҳам юрту бўстонингга дўст,
Баъзилар бор — давру давронингга дўст,
Дўст бўлиш осон, уни сақлаш қийин,
Узма дўстлик торини, боғлаш қийин.

Дўсту ёрлик мактабин ўз дарси бор,
Дўстга содиқликнинг, Мўмин, фарзи бор,
Яхши дўстликнинг қувончи, файзи бор,
Дўст бўлиш осон, уни сақлаш қийин,
Узма дўстлик торини, боғлаш қийин.

УСТОЗЛАР

Меҳр нури ёғар доим кўзингиздан, устозлар,
Юрсам дейман шу табаррук изингиздан, устозлар.

Чин инсонлик китобига бахту ҳикмат битибсиз,
Одоб ила билим олдим сўзингиздан, устозлар.

Қалбингизнинг йўқ ғубори, меҳрибонсиз шунчалар,
Қуёш олмиш ҳароратин юзингиздан, устозлар.

Фан боғининг боғбонисиз, чароғбонсиз кўнгилга,
Минг эҳтиром ўғлингиздан қизингиздан, устозлар.

Жой олдингиз бир умрга шогирд юрак тўридан,
Мўмин ҳаёт дарсин ўқир ўзингиздан, устозлар.

КЕЛИБДИ-Ю КЕТИБДИ

Кеча гулзорга дилдор
Келибди-ю, кетибди.
Бир кўришга этиб зор —
Келибди-ю кетибди.

Бир оз кутиб боқмабди
Нималардир ёқмабди.
Севмас эканми зинҳор —
Келибди-ю кетибди.

Севганим гуноҳимми?
Тингламасдан оҳимни.
Кимлардандир этиб ор,
Келибди-ю кетибди.

Очар эдим қалбимни,
Билар эдим қадримни.
Демай исмимни бир бор —
Келибди-ю кетибди.

Бевафолик айларми,
Ваъдасидан айнарми,
Бундай қандай маъно бор?
Келибди-ю кетибди.

Бу жононнинг нозими?
Нозими, эъзозими,
Айлаб Мўминни хумор,
Келибди-ю кетибди.

ВАФО БИЛАН КЕЛИБДИ

Ёр уйига келинпошша
Ибо билан келибди.
Куёв тўра юрагига
Шифо билан келибди.
Аста-аста қадам босар,
Қутлуғ бўлсин қадамлар,
Ҳаё билан хиром айлаб,
Ҳимо билан келибди.
Тўй оқшоми хонадонга
Нур таралиб бир зумда,
Гўё тунда қуёш чиқиб,
Зиё билан келибди.
Назокату чиройига
Ёшлиги нур қўшибди,
Андишаю одоб деган
Сарпо билан келибди.
Узукка кўз қўйган мисол
Куёв бола ёнида,
Гўё куёв Тоҳир бўлиб
Зуҳро билан келибди.
Севги бахтин кўз-кўз этар
Кўз тегмасин бахтига.
Бошига бахт қуши қўниб –
Ҳумо билан келибди.
Бу даргоҳдан кетмас бўлиб,
Келган бўлсин, эй, Мўмин,
Юрагида аҳду паймон
Вафо билан келибди.

ФУРСАТ – ҒАНИМАТ
Нафасми олганинг фурсат – ғанимат
Даврада қилганинг суҳбат – ғанимат.

Луқмаи ҳалолинг, нонинг – ғанимат,
Томирда югурган қонинг – ғанимат.

Ширин ўтаётган вақтинг – ғанимат,
Қўлингга тутганинг нақдинг – ғанимат,

Кўрганинг тотганинг неъмат – ғанимат,
Қалбингнинг соғлиғи-сиҳат – ғанимат.

Юпунга қилганинг эҳсон – ғанимат,
Яхшига бўлганинг мезбон – ғанимат.

Ҳаловат -ҳузуринг, бахтинг – ғанимат,
Ўтирган ўз ўрнинг-тахтинг – ғанимат.

“Ғанимат” дейилган сўзинг – ғанимат,
Эй, Мўмин, ўзингга ўзинг – ғанимат.

КЕЙИНЧАЛИК ДЕМА: АТТАНГ

Неки қилсанг, боринда қил онанг-отанг,
Кейин кечдур, дема афсус, дема аттанг.
Сени дебон не кунларни кечирганлар,
Умид бирлан оқ меҳриндан ичирганлар.
Борлигинда хизматинда – коринда бўл,
Ёнинда бўл, жонинда бўл, боринда бўл

Борлигинда қилғил барча мурувватинг,
Сарф айлагил аларга сен куч-қувватинг.
Фарзанд бўлсанг ҳамишалик келтир савоб,
Иккаласин ҳар сония қилғил тавоф.
Борлигинда хизматинда – коринда бўл,
Ёнинда бўл, жонинда бўл, боринда бўл

Қоқитганлар, ранжитганлар учраб турғай,
Ундайларни ота-она номи ургай.
Икки дунё алар сендан рози бўлсин,
Ўзингдайин уларнинг-да кўнгли тўлсин.
Борлигинда хизматинда – коринда бўл,
Ёнинда бўл, жонинда бўл, боринда бўл.

Унай десанг, ўсай десанг дуосин ол,
Шу боисдан яшагайсанг хаппа-ҳалол.
Қилганларинг фарзандингдан қайтиб келгай,
Кўз ўнгингда раҳматларни айтиб келгай.
Борлигинда хизматинда – коринда бўл,
Ёнинда бўл, жонинда бўл, боринда бўл.

Алар қони айланар-ку ўз қонингда,
Мўминлардай сақла номин иймонингда.
Соғлиғиндан, чоғлиғиндан бўлғил огоҳ,
Неки қилсанг яхши кўзлар эрур гувоҳ.
Борлигинда хизматинда – коринда бўл,
Ёнинда бўл, жонинда бўл, боринда бўл.

ЭЪТИҚОД ЎЗГАРМАГАЙ

Эътиқод иймон эрур,
Бахш этар виждонга нур.
Ўзгарур одоб-ибо,
Эътиқод ўзгармагай.

Товланур гулларда ранг,
Бир эмас, юз бор қаранг.
Ўзгарур обу ҳаво,
Эътиқод ўзгармагай.

Барҳаётдир жон ила,
Айланур ул қон ила.
Ўзгарур дўст-ошино,
Эътиқод ўзгармагай.

Ким уни пок сақлагай,
Эл эса ардоқлагай.
Ўзгарур нашъу намо,
Эътиқод ўзгармагай.

Ким агар ўзгартирур,
Бир куни виждон урур…
Қилмағил, Мўмин, хато,
Эътиқод ўзгармагай…

Озод МЎЪМИН ХЎЖА
ДАДАМНИ  ЭСЛАБ

Муҳаббат ва бахт ўтиб кетади, лекин қилмишимиз абадий қолади.
Ҳинд мақоли.

Мен то вафотларига қадар дадамлар – Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пўлат Мўмин ҳақида мақола ёзаман деб ўйламаганман. Негадир, улар камида тўқсон йил яшайдилар, деган ишончда эдим. Чунки, саксондан ўтган бўлсаларда, тиним билмай ижод қилардилар, уларни бир кун радиоқўмитада кўришса, эртаси «Тонг юлдузи» газетасида, индини Телевидениеда, бошқа куни «Чўлпон» ёки яна бирор нашриётда кўришарди. Турли, қўшиқлар конкурслари дейсизми, китобхонлар билан, мактаб, боғчаларда учрашувлар дейсизми ва ижодкорлар анжуманлари дейсизми – барчасида иштирок этардилар, тин олмасдилар. Менга ҳам ўгит бергандилар: «Ўғлим, ҳеч қачон ҳаракатдан тўхтама! Инсон ўз ҳаётида кўпроқ иш қилиб улгириши керак!» Ўз ижодларида янги, янги йўналишлар очишга уринардилар ва муваффақиятларга эришардилар.

Истиқлолимиз йиллари бошланганда, мен ўз соҳамни, яъни физика фанида тадқиқотлар олиб боришни тўхтатдим. Сабаби, мен аниқ фанлар билан эмас, балки ижод билан шуғилланишим лозимлигини чуқур англадим. Чунки, бу дунёга келган ҳар бир одамнинг ҳаётда бажариши лозим бўладиган вазифаси бор. Мен, физика-математикак фанлари номзодлигига, «Совет Иттифоқи ихтирочиси» медалига сазовор олим бўлиб улгурган бўлсам ҳам, қалбим кўпроқ адабиёт оламига мойил эканлигига ҳис қилдим. Шунинг учун, вужудга келган иқтисодий шароит ва имкониятдан фойдаланиб, хусусий нашрий ташкилот очдим. Мақсадим – фантастика соҳасидаги китобларни чоп этиш ва тарғиб қилиш эди. Аммо, иш бошлашим билан турли таклифлар ёғила бошлади. Натижада, буни фахр билан эслайман, Ватанимизда ҳадислар соҳасида илк нашр этилган «Минг бир ҳадис» китобининг юзага чиқишига ҳамкорлик қилдим. Бу китобни, ўқиб, дадамлар, айтганимдек, янги йўналишни – «ҳадислар асосида фардлар» битишни бошлабдилар ва анча ёзиб қўйибдилар, уларни дарҳол чоп этдирдим. Тўплам «Ҳадис ила дардларим – айтар менинг фардларим» номи билан дунё юзини кўрди.

Дадамлар, бундан ташқари, яна ўзбек адабиётида қадимда кўп қўлланилган шеърий шаклларда ижод қила бошладилар. Ўзларида ёшликларида мулоқот қилган машҳур ижодкорлар Ғафур Ғулом, Ойбек, Абдулла Қаҳҳор, Миртемир ва бошқа намоёнда ҳақида эсдаликлар битардилар. Ўзлари шахсан таниган, билган санъаткорлар, олимлар, арбобларга шеърий бағишловлар ҳам ёзардилар.

Қўшиқчилар ҳам деярли ҳар ҳафта хонадонимизга кириб келишарди. «Пўлат ака! Сизнинг шеърларингиз шундоқ қўшиққа тушади – қўяди. Янгиларидан бўлса, берсангиз!» Хуллас, ёшлардек фаолият олиб борардилар. Шунинг учунми, Ўзбекистон халқ ёзувчиси Пўлат Мўминнинг вафоти, фақат мен учун эмас, балки жуда кўпчилик ижодкор аҳли учун ҳам, ҳеч кутилмаганда, очиқ кунда янграган момоқалдироқдек таъсир қилди. Таъзияга келиб, «Вой, кечагина нашриётда кўргандим!.. Йўғ-е, ўтган куни радиога келгандилар-ку!.. Уч кун илгари Навоий кўчасида ўй суриб кетаётганларига кўзим тушганди…» каби гапларни ифодалаганлар мўл эди. Очиғини айтсам, дадамларнинг вафотлари менга қаттиқ зарба бўлди.

Ўша куни мен ўз ташкилотимнинг ишлари билан шаҳарда бамайлихотир юрган эдим. Ҳеч қандай хавотирлик йўқ эди, кўнглимда. Чунки, икки кун аввал гаплашиб келгандим. Соат 12 лар атрофида ойимлар қўнғироқ қилиб қолдилар. Зудлик билан ҳовлига бордим. Дадамлар бехуш, кўзлари юмуқ ётардилар. Атрофларида врачлар куймаланишарди. Инсульт дейишди. Биринчи муолижаларни қилишгач, касалхонага – 1-стационарга олиб кетишди. Укаларим Жамшид ва Беҳзод билан ўша ерда навбатчилик қилдик. Кечки пайт, машҳур ва тажрибали невропатолог, дадамларнинг дўстлари профессор Наби Мажидовни олиб келдим. У ўз маслаҳатларини бериб кетди. Аммо, эртаси тонгга яқин… Бу воқеа 2004 йил 2 март куни содир бўлди.

Ўн кун ўтгач, қалбимга, онгимга, беихтиёр қуйидаги сатрлар қуйилди:

Бизларни кўз юмиб кутдингиз, ота
Ва аччиқ ғам-бода тутдингиз, ота,
У дунё ризқини тотдингиз, ота –
Не учун бемавруд кетдингиз, ота?
Ногаҳон дунёдан ўтдингиз, ота!

Сиз ахир йигитдек эдингиз бардам,
Сўрамас эдингиз кўпинча ёрдам,
Юрагим ёнмоқда эсласам ҳар дам –
Не учун бемавруд кетдингиз, ота?
Ногаҳон дунёдан ўтдингиз, ота!

Ижод булоғингиз қайнаётганди:
Болалар шеър ўқиб, ўйнаётганди,
Ҳофизлар кўшиқлар куйлаётганди –
Не учун бемавруд кетдингиз, ота?
Ногаҳон дунёдан ўтдингиз, ота!

Кўзларим олдида турибсиз ҳамон,
Афсусга, аламга тўлгандек осмон,
Бизларни сиз доғда қолдириб осон –
Не учун бемавруд кетдингиз, ота?
Ногаҳон дунёдан ўтдингиз, ота!

Биз сизга муносиб фарзанд бўлдикми?
Умид-у меҳрингиз оқлай олдикми?
Ё фақат иложсиз йиғлаб қолдикми?
Не учун бемавруд кетдингиз, ота?
Ногаҳон дунёдан ўтдингиз, ота!

Бир чаман туздингиз гул-шеъриятдан,
Чин Мўмин эдингиз, сиз ҳақиқатдан,
Оллоҳ жойингизни қилсин жаннатдан –
Не учун бемавруд кетдингиз, ота?
Ногаҳон дунёдан ўтдингиз, ота…
(12.03.04.)

Дадамларнинг майитларини ерга топширган кунимизнинг эртаси куни янги танишган, лекин қадрдон бўлиб улгурган бир дўстим таъзия изҳор этгани келди. У менинг ота ҳовлим қаердалигини билмас эди. “Қандай топиб келдинг?”, деган сўровимга қуйидагича жавоб қилди: “Кўчага чиқиб, бир машинани тўхтатдим ва Пўлат Мўминнинг уйига олиб бориб қўйишини сўрадим . “Ҳа, кеча у зот ерга қўйилдилар!”, деди ва у манзил билан қизиқмай етказиб келди.”

Ўзбекистон қаҳрамони, буюк шоир Абдулла Орипов мотам маросимида: “Пўлат Мўмин ижодидан баҳраманд бўлиб, унинг шеъриятидан маънавий тарбия олган авлодларнинг олди ҳозирги пайтда эллик ёшдан ўтиб кетганлар!”, деб айтди.

“Халқ сўзи”, “Ўзбекистон адабиёти ва санъати”, “Тошкент оқшоми”, “Нуроний”, хаттоки “Даракчи” газеталари, Ўзбекистон радиоси ва бошқа турли матбуот ва интернет нашрлари Ўзбекистон болалар адабиётининг яқин йилларда тўлдириб бўлмайдиган улкан жудоликка учраганини маълум қилишди.

Дафн маросимида одамлар ўзларини турлича тутишади. Айримлар мусибатга учраганларга яқинлашиб, хамдардлик билдиришади, баъзилар узоқдан туриб, марҳумга ўз ҳурматларини изҳор этишади. Одам шунчалик кўп эдики, барчани ҳам пайқай олмагандим ўшанда. Ва ҳозир шу сатрларда уларнинг барчасига миннатдорчилигимни билдираман.

Кейинчалик, мени бир неча ҳолат ҳайрон қолдирди.

Таъзия билдирувчилар аҳли тобутни елкалаб, қабристон сари интилишар экан, маҳалладаги бир киши – мен уни яхши билмасдим, лекин адабиётдан жуда узоқ инсон, асло бой-бадавлат эмас – бора-боргунча “Вой, қандай одам вафот этди-я! Вой, шундай ноёб зот орамиздан кетди-я!”, деб гапириб борди.

Кейинги кун фотиҳа ўқишга келган қон-қариндошлар, маҳалла, адабиёт, санъат аҳли, лавозимли кишилар ҳақида гапирмайман, аммо учинчи кун бир кичкинагина, яҳудий миллатига мансуб одам ташриф буюрди. “Кеча кечқурун эшитиб қолдим. Мен Чорсу бозорида шим, куйлакларни таъмирлайман. Дадангиз жуда тилла одам эдилар! Уларнинг ҳалолликларига, софдилликларига кўп марта гувоҳ бўлганман…”, деди у.

Бир неча кун ўтгач, ёшлигида ўғри-киссавур бўлган, айни пайтда ҳалол яшашга ўтган бир йигит келди. “Пўлат амакимларни жуда ҳурмат қилардим! – деди у. – Менга кўп насиҳатлар қилганлар, ҳузурларига чақириб турардилар, учрашиб турардик, тўғри йўлга киришимга асосий сабабчилардан бўлганлар… Жойлари жаннатда бўлсин!”

Икки ҳафталардан сўнг, озиқ-овқатлар харид қилиш учун Чорсу бозорига тушдим. Қайтишда бирон бир янги газета олай деб, бекатдаги киоскка яқинлашиб, пештахтага назар ташлай бошлаган эдим, сотувчи менга сўз қотди: “Кечирасиз, сиз Пўлат аканинг фарзандлари эмасмисиз?” Мен тасдиқ қилдим. “Сизнинг ҳикояларингизни ўқиб тураман. Дадангизни жуда яхши биламан. Ҳар бозорга тушганларида, мана бу ердаги стулга ўтириб, — у киоск эшиги ёнидаги жиҳозга имо қилди, — дам олардилар, мен билан суҳбатлашардилар. Афсус, вафот этибдилар… ”

Ислом дини олими, Қуръони Каримнинг таржимони Шайх Абдулазиз Мансурни дадамларнинг қирқ кунлик ёд этиш эҳсонига таклиф қилдим. Ҳовлимизнинг қаердалигини билмасликлари сабабли, Чиғатойдаги масжид олдида пешин намозидан сўнг, у зот билан учрашадиган бўлдик. Лекин, келишилган жойга у зот келмадилар. Анча кутдим ва минг афсус билан хонадонимизга қайтдим. Келиб қарасам, ажабо! – Абдулазиз Мансур эҳсонда одамларга амру маъруф қиляптилар. Кейинчалик билсам, бу ажиб инсон биродарлари билан пешин намозини бошқа масжидда ўқибдилар, сўнг ўзлари сўраб, суриштириб, ҳовлимизни топиб келибдилар. “Бундай зотнинг маросимларига қатнашмаслик – уларнинг руҳларига беҳурматликдир!”, дедилар шайх, узр сўраб.

Икки ойнинг ичида бир қанча ва турли, дадамларни таниган, ғоят ҳурмат қилган оддий, тўғри кўнгилли, кунини ҳалол меҳнат билан ўтказадиган, амалдорликка интилмайдиган кишилар билан беихтиёр учрашдим, гаплашдим ва дадамларни янгидан кашф қилдим.

Хулоса қилдим. Дадамлар, кейинги йилларда “Халқ шоири” унвонига эгалик қилаётган, аммо ўзларини халқ эшитмаган, билмаган, шеърларидан ҳеч ким баҳра олиб қониқмаётган ижодкорлардан фарқли ўлароқ, чинакам халқчил адиб бўлган эканлар. Ўзлари гоҳо-гоҳо айтардилар: “Унвонлар берилмайди, балки олинади”. Лекин, унвон оламан деб, бирор жаҳду жадал қилганларини сезмаганман. Шунинг учунми, ХХ асрнинг 60-йилларидан сермаҳсул ижод қилган ва ном қозонган бўлсалар-да, фақат 1991 йилда, ёшлари 70 га яқинлашганда “Ўзбекистон халқ ёзувчиси” шарафига эришгандилар. Кўп ижодкорлар Пўлат Мўминни минбарларга чиқиб, ўзини кўрсатувчи эмас, ўта камтар шоир сифатида билишарди. Мустақилликнинг бошларида турли анжуман ва йиғинларда микрофонни маҳкам ушлаб, ўзини кўрсатишгами ё бошқа мақсаддами, оғиз кўпиртириб, шаллақилик қилувчилар урчиб кетганди. Улар ҳақида шеър ҳам битгандилар: “Шаллақилар, шаллақилар – гап топмаса, калла қилар!..”

1992 йилда, чет элларга йўллар очилгач, 30-йилларда Туркияга эмигрант бўлиб кетиб қолган қариндошларимизнинг бир фарзанди – Орол Субутой хонадонимизга келиб, бир ой меҳмон бўлиб турди. Унга Тошкентдаги, Самарқанддаги осори-атиқаларни кўрсатдим. Оролнинг Стамбулдаги “Беклик бозор”ида дўкони бор экан. Харид учун кирган юртимиз одамларидан сўрайберар экан: “Пўлат Мўминни танийсизми? Озод Мўъминни биласизми?” Бу сўровлар натижасида бир хулосага келибди. Унинг гапи ҳамон қулоғим остида жаранглайди: “Дадангизни барча билади! Сизни эса кимса танимайди…” Жилмайиб қўйгандим, ўшанда. Мен асли олим бўлсам. Ёзганларим бор-йўғи беш-ўнта фантастик ҳикоя бўлса, қаердан мени “кимса” танисин.

Умуман олганда, ўйлаб қарасам, дадамлар наинки оддий халқ орасида, балки буюк ишлари, меҳнатлари туфайли машҳур бўлиб кетган одамлар билан ҳам анча яқин эдилар. Масалан, биокимё соҳасидаги энг кўзга кўринган олим Ёлқин Тўрақулов, физика соҳасида академик Содиқ Азимов, кимё соҳаси академиги Ҳамдам Усмонов, медицинамиз фахри Наби Мажидов, етук кибернетик , академик Турсун Рашидов, яна бошқа алломалар Ғани Абдураҳмонов, Сойибжон Неъматов, Пўлат Ҳабибуллаев ва бошқа олимлар билан ҳам дўст эдилар. Улар бир ойда бир марта йиғилишар, барча нарсани унитиб, шахмат ўйнашарди. Бу жараёнда дастурхондаги ноз-неъматларга асло парво қилишмас, катакли тахталарга олимларга хос жиддийлик билан тикилиб, борлиқни унитишарди.

Адабиёт оламида эса, Иззат Султон, Сайид Аҳмад, Шухрат каби ёзувчилар билан оилавий иноқлик мавжуд эди.

Иззат Султон менинг ва укам Жамшиднинг уйланиш тўйимизда фаол иштирок этиб, қуданикига тўй олиб борувчи вазифасини ҳам ўтаганди. Унинг суҳбатлари ғоят мароқли эди, улардан кўп ахборот олганман. Масалан, ёш Иззат Отахоновичга илмий раҳбарликни Абдурауф Фитрат ўз зиммасига олган экан. 30-йилларда, зиёлилар устида қора булутлар ғужғон ўйнай бошлаётганда, у ўз шогирдидан маслаҳат сўраган экан: “Мен Туркияга кетмоқчиман, мени бу ерда тинч яшашга қўйишмайдиганга ўхшайди!” “Афсуски, — эслаганди Иззат Султон, — мен илмий раҳбаримнинг бу режасини маъқулламаганман. Бошқа ҳамкасблар ҳам бу ишни маслаҳат беришмаганди, чунки унинг обрўси жуда баланд эди. Ҳукумат унинг ҳурматини жойига қўярди. Биз устозимизга бирон-бир зиён етади деб хавфсирамаганмиз. Натижада, у ҳеч қаерга кетмади ва Тошкентда қолди. Оқибатда, айрим ғаламислар уни миллатчиликда айблатиб, умрига зомин бўлишди”. Бундан ташқари, Иззат Султон дадамларга, ҳаммуаллифликда қаллоб савдо ходимлари тўғрисида пьеса ёзиш таклифини ҳам бир неча марта қилганди. Чунки, дадамларнинг савдо аҳли ичида таниш-билишлари жуда кўп эди. (Шунинг учунми, айрим адабиёт вакиллари камёб нарса керак бўлса, падари бузрукворимга мурожаат ҳам қилиб туришарди). Аммо, бу режа амалга ошмай қолган.

Саид Аҳмад ҳаётда ҳам жуда ҳазилкаш эди. Юқорида айтганим, уйланиш тўйимизда меҳмонларни роса кулдирганини, наинки мен, дўстларим ҳам эслаб туришади. 50-йилларда, у ҳам, ёзувчи Шуҳрат ҳам миллий маҳдудликда айбланиб қамалишган. Худди шунга ўхшаш “айб”лар ёш шоир Пўлат Мўминга ҳам ёпиштиришга уринилган. Бир “адабиётшунос” – Шариф Юсупов, кейинчалик у, 70-йилларда, ҳеч бир виждони қийналмай хонадонимизга бир неча бор меҳмон бўлиб келган, республикамиз комсомоли анжуманида сўзга чиқиб, дадамларнинг Ўзбекистон табиати жиҳатлари ёритилиб, битилган шеърнинг бир сатридан, яъни “Дунёнинг ҳеч бурчида йўқ бундай там-там бўстон!”дан “миллатчилик” қидириб топиб, қаматмоқчи бўлган. Бу нутқдан сўнг, мажлис аҳли “Бўлди, Пўлат Мўминнинг иши энди судга оширилади”, деган хулосага келган. Лекин, ўша пайтдаги Республика Комсомол Комитетининг биринчи котиби Малик Абдураззоқов сўз қотган. “Қани, Пўлатжон! Ўша шеърингизни тўлиқ ўқинг-чи!” Ва уларни эшитгач, хулоса чиқарган: “Бу шеърда Ўзбекистоннинг мевалари, табиати мақталибди. Миллат ҳақида гап-сўз йўқ… ” Бу гап дадамларни нақд қамоқдан сақлаб қолган. Бу воқеани эшитганми, кейинчалик, Саид Аҳмад “жазо”ни ўтаб қайтгач, дадамларга ҳазиллашган экан: “Пўлатхўжа! Сенга қамоқхонанинг энг яхши жойларидан олиб қўйувдим, келмадинг-а!”

Ёзувчи Шуҳрат анча жиддий одам эди. У ҳам, ўз фарзандлари Фикрат, Хондамир, Бобирлар билан тўйимизда фаол қатнашган. Микрофон ушлаб, тадбирни бошқарган. Хаттоки, менинг шахсий илтимосимга кўра, тўйдан сўнг, “Суқоқ” оромгоҳига келин-куёв учун йўлланма олиб ҳам берган эди. Шуҳратнинг бир жиҳати, прокуратура ходимларини ёқтирмас эди. Сабаби, айни ўша ташкилотнинг айрим вакиллари туҳмат билан уни қамашгани эди. У ўзининг “Олтин зангламас” романида бошидан кечирган холатларни тасвирлаган. 1991 йилда, дадамларга, “Ўзбекистон халқ ёзувчиси” унвони берилгач, ҳовлимизга эрта тонгда биринчи бўлиб, тўн кўтариб, фарзанди Бобир билан бирга табрик учун кириб келган айни шу адиб эди. Бу пайтда, у бир қанча йиллик асабий тайзиқлар натижасидами, касалликка учраб, дудуқланиб гапирадиган ҳолатга келиб қолганди. Аммо, дилидаги сўзларни тилига чиқара олганди: “Пўлат! Ниҳоят тан олиндинг!…”

Кейинчалик, Ўзбекистон қаҳрамони, шоир Абдулла Орипов ҳам дадамлар билан анча иноқ бўлиб қолганди. Унинг қаторида дадамларни катта ҳурмат қилган яна анча номларни келтиришим мумкин. Масалан, Туроб Тўла, Носир Фозилов, Ҳайдар Муҳаммад, Азиз Абдураззоқ, Худойберди Тўхтабоев, Ашурали Жўраев  ва ҳоказо, ва ҳоказолар. Шогирдлардан эсимда қолганлари Сафар Барноев, Рауф Толипов, Темур Убайдулло, Нуриддин Аминжонов, Умида Абдуазимова, Шукур Дадашлар.

Сафар Барноев жуда хушчақчақлиги билан ажралиб турарди. Хонадонимизга кириб келиши билан дарҳол хитоб қиларди: “Пўлат ака! Сервантни очинг! У ерда зўр бир антиқа нарса бор, биламан!..” Жуда шинаванда шоир эди Сафар ака. Рауф Толипов эса ўта камтар, камсуқум, кўзга ташланмасликка уринадиган ижодкор эди. Темур Убайдулло ва Нуриддин Аминжоновларнинг меҳрлари дарё эди дадамларга. Бир ҳафта кўришишмаса, қидириб қолишарди.

Санъат аҳли ҳам дадамлар билан алоҳида меҳр суҳбатлашишар эди. Улардан биринчи таниганим – Воҳид Қодиров (“Шум бола” кинофильмидаги бой ота) эди. Уни жуда ёш, ўн икки яшар пайтимда, “Ёш томошабинлар театри”да “Қовоқвой ва Чаноқвой” спектакли премьерасида кўргандим. Бош ролни ўйнаган буюк санъаткор, томошадан сўнг, театр ҳовлисида мен билан суҳбатлашганди. Унинг айтган сўзлари ҳамон қулоғим остида жаранглайди ва ҳурмат уйғотади.

Илк, телевизион спектаклдаги “Шум бола” – Хайрулла Саъдиев дадамларни қаерда бўлса ҳам – бозордами, “ош”лардами, тадбирлардами кўрса, югуриб келиб саломлашарди. У “Суқатой Конфетвой” спектаклида бош қиёфани яратганди. Мен дадамларга шофёрлик қилиб юриб жуда кўп санъаткорлар билан учрашиш ва суҳбатлашиш шарафига эришгандим. Улар жумласига Шукур Бурҳонов, Ҳамза Умаров, Ҳусан Шарипов ва бошқалар кирадилар.

Ўтган асрнинг 90-йилларида одамлар орасидаги муносабатлар кескин ўзгара бошлади. “Ҳамза” театридаги бир воқеа дадамларга ўта таъсир қилди. Бу жамоага янги бошлиқ бўлган актёр, босар-тусарини билмай қолиб, ўзининг буюк устози, лекин кексайиб қолган Шукур Бурҳоновни мажлисда ҳақорат қилиб, унга стул отибди. Бундан хафа бўлган санъаткор уйига кетиб қолибди. Бошлиқ-актёр эса, орқаваротдан уни ишдан бўшатиб, меҳнат дафтарчасини почта орқали уйига жўнатиб юборибди. Шунда, падари бузрукворим “Урмасин” радифли ғазал ёзгандилар. Ундаги асосий сатр қуйидагича эди: “Ногаҳон устозини шогирди нодон урмасин!” Уни Ғуломжон Ёқубов қўшиқ қилиб, анча йиллар айтиб юрди.

Республикамиздаги жуда кўп қўшиқчи санъаткорлар Пўлат Мўмин шеърияти мухлиси эдилар. Кимлар ҳовлимизга келмаган дейсиз. Барча номларни айтиб чиқаман десам, бир-икки бет қоғоз ҳам етмаса керак.

Ўз пайтида жуда машҳур бўлган қўшиқлар ҳақида қисқача фикр юритмоқчиман. 50-йилларнинг охирларидан дадамлар Фахриддин Умаров ва Неъматжон Қулабдуллаев билан ҳамкорлик қилишни бошлаганлар. Натижада, “Кулсанг”, “Шошмайтур” ва “Индамади” қўшиқлари халқимиз орасида донг таратганди. “Индамади” қўшиғи композитор Имомжон Икромов илтимоси билан битилганди ва унинг яратилиш тарихи кўп ва хўп ёзилган. Шунинг учун, бу тўғрисида ортиқча гапирмай қўя қоламан. “60-йиллардаги Ўзбекистонда ким энг машҳур қўшиқчи бўлган?” деб сўралса, ўша даврда яшаганлар сўзсиз Фахриддин Умаров дейишлари муқаррар. Ўша даврда, бир куни бу санъаткор падари бузрукворимга қўнғироқ қилиб, ашулага мос матн сўрабди. Дадамлар шу ҳафтада Москва яқинидаги Малеевка ижодий уйида бўлиб, қайтиб келгандилар. У ерда бир шеър ёзган эканлар, уни ўқиб берибдилар, ёқадими шу сатрлар, деб. Уни эшитган буюк хонанда дарҳол илтимос қилибди: “Пўлат ака! Бу шеърни ҳеч кимга берманг ва матбуотда эълон қилмай туринг!” Натижада, ҳозирга қадар ўз тароватини йўқотмаган, кўнгилларга ажиб ҳислар солувчи “Эй, муҳаббат!”қўшиғи пайдо бўлган.

Шунингдек, ўзига хос овозга эга Комилжон Баратов ҳам кўп йиллар дадамлар билан мулоқотда бўлган. Унинг айтган “Ўйласам” қўшиғини ҳамон эшитгим келади.

Яна бир эсда қолган ҳамкорлик 60-йиллар охирида “Мен севаман, сен севасанму”, “Ўшал жонон сенмасму” қўшиқлари билан кескин машҳурликка эришган Хайрулла Лутфуллаев билан бўлган эди. Бу санъаткор уйимизга тез-тез келиб турар, қатор йиллар хонадонимизнинг қадрдон инсони бўлиб қолган эди. Уйланиш тўйимда, у эндигина халққа танилаётган Ғуломжон Ёқубов билан бирга тўйни қизитганди.

Дадамлар, шунингдек Камолиддин Раҳимов билан ҳам яхши ижодий муносабатда бўлганлар. Бу, эл севган хонанданинг Пўлат Мўмин шеъри билан айтган “Узма дўстлик торини” қўшиғи айниқса менга ёқади. Ҳамда, хўжандлик ҳофиз Жўрабек Набиев ҳам падари бузрукворимнинг шеърлари билан жуда кўп ашулалар куйлаган. Уларнинг ичида эътиборга тушгани “Келибди-ю кетибди” эди. Яна бир тожикистонлик санъаткор Ханифа Мавлонова, ўз пайтида радио, ТВ орқали кўп эшиттирилган ва кўрсатилган “Ўйлатдимми-ей” қўшиғини куйлаганди. Унинг ёзилиш тарихини эшитгандим. Дадамлар ёз пайти ҳордиқ чиқариш ва соғлиқни мустаҳкамлаш учун Ялтадаги “Ўзбекистон” санаторийсига борганларида, оқшом пайти боғдаги ўриндиқда хиргойи қилиб ўтирган Ханифа Мавлоновага кўзлари тушади. Уни дам олувчилар ўраб олишган экан. Уларнинг орасида бир йигит куйлаётган санъаткор аёлга маҳлиё бўлганча қимир этмай, ҳаяжонда боқар экан. Бу манзарадан илҳомланган Пўлат Мўмин шу куниёқ “Қўшиқ айтиб, ногоҳ сени ўйлатдимми-ей…” сатрларини битибдилар ва уни хонанда аёлга тақдим қилибдилар.

Яна бир қўшиқ борки, у ўттиз беш – қирқ йилдан бери барча ўзбекистонлик таълим берувчиларнинг гимнига айланган десам ҳам бўлади. Мен, хонанда Санобар Раҳмонованинг куйлаган “Устозлар”ни назарда тутаяпман. Афсуски, бу ашула қандай қилиб ўн олти яшар водийлик санъаткор қўлига тушганидан бехабарман.

Шунга ўхшаш, оқ халатли, соғлиғимиз посбонлари тўғрисида айтиладиган “Шифокорлар” қўшиғи ҳам эслашга лойиқ. Дадамларнинг юракларини даволаётган бир врач, шоирликларини билиб қолиб, гина қилган экан: “Сизлар фақат севги ҳақида, оҳ-воҳли ашулалар яратасизлар. Бизнинг меҳнатимизни эса тараннум этмайсизлар!” Шундан сўнг, Малоҳат Дадабоева куйлаган санъат асари вужудга келган экан. Падари бузрукворим ҳамкорликни давом этдириб, ушбу хонандага “Малоҳатларга” номли қўшиқ ҳам ёзиб берганлар.

Аёл санъаткорлардан, шунингдек Муҳаббат Шамаева, Коммуна Исмоиловалар ҳам дадамларнинг шеърларини куйлашган.

Яна ўзим гувоҳ бўлган ҳамкорликлардан бири сифатида хонанда Юлдуз Усмоновани келтиришим мумкин. У “Муҳаббатни чиқаргандир чидаганга” қўшиғини куйлаганди. Ҳамда, Насиба Абдуллаева “Яхши одамлар”ни маромига етказиб айтган.

Ҳозирги давримизда ҳар бир ўзбекнинг тўйида жарангалаётган “Ибо билан келибди” ашуласи “Ялла” гуруҳи раҳбари Фаррух Зокиров билан ҳамкорлик натижаси ўлароқ вужудга келган. Дадамлар бу хонандага “Чойхона бўлса” қўшиғи матнини ҳам ёзиб бергандилар. У ҳам қатор йиллар гуруҳ репертуаридан тушмай айтилди.

Дадамларнинг вафотларидан кейин қўшиқчи Козим Қаюмов билан суҳбатлашиб қолдим. У ҳам Пўлат Мўмин шеърлари билан ашулалар айтган. У падари бузрукворимнинг бир жиҳатларини айтган эди: “Кўп шоирлар шеърларини берадилар-да, бадар кетадилар. Лекин, дадангиз маълум муддат ўтгач, қўнғироқ қилиб, куй басталандими, ёрдам керакми деб сўраб турардилар, қўшиқ битмагунча тинчитмас эдилар. Бу эса мени маъсулиятли бўлишга ундар эди”. Худди шунга ўхшаш гапни хонанда Рустам Рўзметов айтганди. Дадамлар бу санъаткор билан умрларининг охирги йилларида ҳамкорликда бўлгандилар. Бу ижодий мулоқот ҳам Ўзбек ашула санъатига анча етук намуналар туҳфа этган.

Падари бузрукворим мумтоз мусиқалар йўлларида куйланадиган қўшиқларга ҳам шеърлар ёзганлар. Муҳаммаджон Каримов, Умар Отаев, Фаттоҳхон Мамадалиев, Очилхон Отахонов, Маҳмуд Тожибоев ва бошқа бир қанча ҳофизлар ажойиб қўшиқлар куйлашган.

Мен дадамларнинг санъаткорлар билан бўлган барча ҳамкорликларни билмайман. Сабаблардан биттаси, уйланганимдан сўнг, алоҳида бўлиб чиқиб кетганман ва падари бузруворимнинг ижодий жараёнларидан нарироқ кетганман. Шунинг учун, бу ерда уларнинг номларини келтирмаган бўлсам, мени маъзур тутсинлар.

Дадамлар менга бир гапни айтгандилар: “Ижодим, асосан болалар адабиётидир. Катталарга ёзган шеърларим иккиламчидир”. Аммо, ушбу мақолани ёзаяпман-у, қўшиқ бўлиб кетган шеърлар салмоғини, уларнинг аксарияти ўз вақтида улкан эътиборга тушганлигини эслаб, иккиламчи ижодий йўналиш ҳам биринчисидан қолишмаслигини ҳис қилдим.

Бир қўшиқсевар, эртадан кечгача машинасида юрадиган ва радиосини асло ўчирмайдиган дўстимнинг гапига қараганда, шу кунларда ҳам, ҳар куни дадамларнинг камида элликта қўшиқлари янграр экан. Чамалаб чиқсам, Ўзбекистон Радиоқўмитасида фонотекасида Пўлат Мўмин шеърлари асосида айтиладиган мингдан ортиқ ашула мавжуд экан.

2014 йилнинг боши эди. “Шарқ зиёкори” китоб дўконида шоир Шукур Дадашни кўриб қолдим. У менга танбеҳ берди: “Озод! Бу, Ровшан Комилов исмли ашулачи дадангизнинг “Индамади” қўшиғини расво қилибди-ку! Нега индамайсиз?..” Ўзим ҳам шу ҳақда ўйлаб юргандим. Унинг сўзлари туртки бўлиб, “Янги “Индамади” қўшиғига индамай туролмайман” мақоласини битдим. Уни Ўзбек адабиёти расмий газетасининг ўша пайтдаги ўта эҳтиёткор бош муҳаррири босишни истамади. Назаримда, у мавҳум бир хавфдан чўчияпти, деган хулосага келдим ва уни бошқа газетага – “7х7”га тавсия қилдим. Катта тиражли ҳафталик уни жон-дили билан эълон қилди. Хаттоки, ушбу нашр таҳририяти мақолани Ровшан Комиловга юбориб, ундан шарҳ сўради, у эса миқ этолмади. Бутун республикадан қўшиқсеварлар одамлар газетага ва менга қўнғироқ қилиб, фикримга қўшилишларини, “ҳунарманд ашулачи”ларга чора кўриш лозимлигини баён этишди. Бу мақолани “Хуршид Даврон кутубхонаси” ва бошқа интернет сайтлар ҳам эълон қилишди. Натижада, пойинтар-сойинтар ва шалоқ матнли янги “Индамади” ТВ дан ҳам, бошқа радиоканаллардан ҳам олиб ташланди. 

Дадамлар XX асрнинг 60-йилларида ўзбек адабиёти дарғалари бўлмиш Ғафур Ғулом, Ойбек, Абдулла Қаҳҳор ва Мақсуд Шайхзодани жуда ҳурмат қилардилар. Уларнинг вафотини эшитгач, наинки маъракаларда фаол қатнашганлар, балки жуда қаттиқ изтиробга ҳам тушгандилар. Хаттоки, кечалари ухлолмай чиққанларини онам айтгандилар. Кейинчалик, худди шундай устозларидан бири шоир Миртемирнинг вафотидан ҳам жуда куйгандилар.

Мен ўзим тасаввуф фалсафасига қизиққаним учун, баъзан дадамларнинг айрим хатти-ҳаракатларини тадқиқ қиламанда, жуда тўғри яшаган эканлар деган хулосага келаман. Чунончи, бир ҳолатни кўп ўйлаганман. СССР даврида, 60-70 йилларда Республикамиз Компартиясининг Биринчи Котиби сифатида Ўзбекистонни ёзувчи Шароф Рашидов бошқарган давр. Дадамлар ва бир адабиётшунос (унинг номини ёзишни эп билмадим) қандайдир вазифа туфайли биргаликда Москвага, СССР Ёзувчилари Уюшмасига боришади. Бу жуда обрўли ташкилотнинг раиси, СССР гимни муаллифларидан бири, катта обрўга эга Сергей Михалков, ўзи ҳам болалар шоири бўлгани учун яқин тутибми, дадамларга бандероль тутқизади. “Буни, — дейди у, — шахсан ўзинг, Биринчи котибингиз ва ёзувчингиз Шароф Рашидовга етказ!”

Қайтаётганда, бу вазифадан хабар топган адабиётшунос дадамларга илтимос қилади: “Пўлат ака! Шу бандеролни менга беринг! Мен етказай!” Шуни, айтиб қўйишим лозимки, Шароф Рашидов қабулига кирган одамлардан албатта ўзидан қандай ёрдам кераклигини сўрар экан ва айтилса, кўмагини аямас экан. Кимлардир каттароқ квартира, кимлардир, ўша даврда фақат тақсимот бўйича сотиладиган енгил автомашина, бошқалар амал курсиси ундириб чиқишар экан, унинг ҳузуридан. Мен, ўша адабиётшунос Биринчи Котибдан нима ундирганлигини билмайман, билишни истамайман ҳам. Кейинчалик, бу адабиётшунос “Биз Шароф Рашидовнинг гипнози остида юрган эканмиз!”, деб сўзлаган кишилар қаторидан жой олди. Мустақиллик бошланиши билан “Мен эътиқодимни нега ўзгартирдим?” деган катта мақола ёзди, “Президент” номли эссе битди, ҳукуматга ялтоқлик қилди ва қаҳрамонлик даражасини олди. Дадамлар эса “Эътиқод ўзгармагай” шеърини битдилар ва оддий ҳамда буюк шоирликларича қолдилар.

1992 йилда Пўлат Мўмин 70 ёшга кирди. Мустақил бўлгач, бундан эсанкираб қолиб, ўз адибларига меҳр-муҳаббат бера олмай қолган Ўзбекистон Ёзувчилари уюшмаси миқ этмади. Аммо, Сергей Михалков бош бўлган Россия Ёзувчилари уюшмасидан табрик телеграммаси келди. Бир йил ўтгач, укам Бехзоднинг уйланиши ва дадамларнинг юбилейлари шарафига ҳам деб, наҳорги ошга таклифномалар тарқатдик. Фақат шундагина раис бир тўн кўтариб келиб табриклаб кетди. Шунга ҳам раҳмат…

Сағал четроққа чиқиб кетдим, маъзур тутасиз. Тасаввуф фалсафаси айтадики, “Бойларга, амалдорларга кибр қилгин, дарвешларга, фақирларга тавоъзе қилгин!” Айтмоқчиманки, дадамлар ҳеч қачон амал учун, унвон учун ё бир моддий бойлик учун амалдорларга ялтоқлик қилмаганлар. Ўзганинг ризқини, ўзганинг хақини, ўзганинг имкониятини юлиб олишга интилмаганлар. Шунинг учун, Яратганимиз Пўлат Мўминни ҳақиқий, барча – етти ёшдан етмиш ёшгача – танийдиган халқ шоири қилди, соф қалбли кишилар ҳурматига сазовор этди, барча орзу-ҳавасларига эриштирди. Елиб, югуриб, бошқаларни четга суриб, минбарларга чиқиб аюҳаннос солиб, ҳукуматга ялтоқланиб катта мукофотлар, унвонлар олган одамлар охир-оқибатда йиллаб касалхоналарда, сиҳатгоҳларда ётиб, ўзларини ҳам, яқинларини ҳам қийнаб, зўрға жон берган бўлсалар, Мавло дадамларни елдек келиб, селдек олиб кетди. Кўпчилик бу ҳолатни ҳикматга йўйиб, мени юпатишди. Машойихлар айтишганки, Оллоҳ севимли бандаларининг жонини қийнамай олади.

Мен, Ўзбекистон Ёзувчилари Уюшмасига бошчилик қилган бир зотнинг руҳига таъзим қиламан. Бу зот — йирик давлат арбоби, тадбирли ва ҳақиқатгўй Сарвар Азимовдир. Бу инсон уюшмага бошчилик қилган даврда жуда кўп ижобий ўзгаришлар қилган. Чунончи, шаҳар марказида ёзувчилар ташкилоти учун янги муҳташам бино қурдирган. (Бу бинони, кейинчалик, янги раис қўлдан бой берди). Ижод аҳлининг обрўсини халқ ичида юксакликларга кўтарган. Ноҳақ сиёсий танқидга учраган адибларни ҳимоясига олган. Ҳар бир ижодкорга холисанилло боқган. Мукофотларни лаганбардорларга эмас, истеъдод эгаларига топширган. Ана шу инсон дадамларнинг 60 ёшга кирганликларини эшитиб қолиб, нега вақтида менга хабар қилинмади, деб, 1983 йилда “Баҳор”концерт залида катта тантана уюштирган эди. Мен ва укам Жамшид уйланганимиздан кейин, бир ҳовлида уч оила яшай бошлаб, набиралар туғилгач, сиқилишиб қолганимиз туфайли, квартира олишга ҳам ва катта оилага бир автомашина зарур деб,  ёрдам берган ҳам Сарвар Азимовдир. Дадамлар, мана ниҳоят ҳақиқат қарор топаяпти, менинг ҳам қадримга етишаяпти, деб қувонгандилар ўшанда. Буюк инсон Сарвар Азимовга жаннатнинг энг гўзал жойларидан насиб этсин.

Дадамларнинг болаларга аталган жуда кўп асарлари наинки рус тилига, балки Совет Иттифоқидаги деярли барча тилларга таржима қилинганди. Бу иш билан шуғилланувчи шоир ва ижодкорлар кўп марта хонадонимиз меҳмонлари бўлишган. Россиядан, Украинадан, Белорусиядан, Арманистондан ташриф буюришган ижодкор аҳли ҳали-ҳали кўз олдимда туради. Улар ўзбек паловини еб, уни пиширган онамга таъзимлар қилиб, тасаннолар айтиб кетишган эди. Россиялик икки ижодкор Юрий Коринец ва Юрий Кушак, айниқса менинг ёдимда қаттиқ қолишган. Юрий Коринецнинг ёшлиги уруш даврига тўғри келиб қолгани учун, у ота-онасидан ажралиб, болалигини Қозоқистон чўлларида қўй боқиб ўтказган, сўнг Ўзбекистон етимхоналарида катта бўлган. Кейин Москвага қайтиб кетиб, ижодий фаолиятини бошлаган. Шунинг учун, у Ўзбекистонни, халқимизни яхши кўрар эди. Тошкентга тез-тез келар ва албатта уйимизда меҳмон бўлар эди. Кейинчалик, мен, дадамларнинг ундовлари билан унинг бир қиссасини – “Энг доно от”ни таржима қилгандим ва у “Чўлпон” нашриётида чоп этилганди. Юрий Кушак эса жуда киришимли одам эди. Мен унинг Москвадаги уйида меҳмон ҳам бўлганман. Унинг қаттиқ ёдимда қолганининг сабаби шуки, мен унга дадамларнинг шеърларини русчага сатрма-сатр ўгириб берардим, у кейин қофиялаштирарди. У эринмасдан, вақт ажратиб Тошкентга келар, Дўрмондаги Ижод уйига жойлашиб, меҳнат қиларди. Юрий Кушак жуда нозиктаъб эди. У Пўлат Мўминнинг шеърларини севар ва жуда моҳирона таржима қиларди. Бу ижодкорларнинг меҳнатлари туфайли, Москвада дадамларнинг бир қанча китоблари чоп этилган. Яқинда, интернетни титкилар эканман, бир қанча Россия мактабларида “Олтмиш олти олтин қўл”(русчада: “Прекрасных профессий на свете не счесть, И каждой профессии слава и честь!”) китобини муҳокама қилишаётганини, бундаги шеърлар ёшларга касб танлашда катта ёрдам бераётганини ёзишибди. Бундан вужудим фахр туйғусига тўлди.

Болалар Пўлат Мўминнинг жону дили эди. Дадамлар жўжиқлар билан гаплашсалар – болага айланардилар. Бундан завқ-шавққа тўлардилар. Шунинг учунми, боғча ё мактабларга учрашувга чақиришса, ҳеч йўқ демасдилар. Жон-диллари билан бориб тадбирларда қатнашардилар. Тоблари унча зўр бўлмаганда ҳам бораверардилар ва таажжуб(!), у ердан бардам бўлиб, яйраб келардилар.

Ҳазил-мутойиба қилиб суҳбатлашиш – одатий ҳол эди, дадамлар учун. Айниқса, синглим Табассум бу соҳада уларга ҳамоҳанг эди. Кесатув ва пичингни ёмон кўрардилар. “Ноўрин пичинг – ўртагай ичинг!”, дердилар.

Мен баъзи-баъзида дадамларни соғинаман. Кўргим, гаплашгим келади. Аммо, илож йўқ – ҳаёт шундай тузилган. Вақт-соати келганда, барча бошқа оламга ўтади. Ва уларнинг руҳи фарзандларининг турмушини кузатиб туради. Зарур бўлганда, пуштикамарларининг тушларига кириб, хавф-хатарлардан огоҳлантиради. Улардан ҳамиша, ҳар куни дуо кутади. Шунинг учун, мен бу амални асло тарк этмайман. Мен ўз ҳаётимни икки қисмга ажратганман. Худди жаҳон тарихидаги мелодгача бўлган давр ва мелоддан кейинги давр, каби. Умримдаги воқеаларни дадамларнинг тирикликлари пайти ва вафотларидан кейинги вақтларга ажартганман. Бирор холат эсимга тушса, у дадамлар тирикликлари даврида рўй берган эди, деб ўйлайман ёки аксинча, ундан сўнг эди, деган хулосага келаман…

Бир қанча вақт илгари мени қаттиқ соғинч ҳисси қамради ва беихтиёр бир шеър ёздим, уни диққатингизга ҳавола қиламан.

Қанийди, тушимда дадамни кўрсам!
Қанийди, уларла бозорга борсам,
Турли мева-чева олсалар дадам,
Мен эса харидни кўтариб юрсам…

Қанийди, тушимда дадамни кўрсам!
Байрам кунларида совғалар олсам,
Раҳмат ўғлим, десалар дадам,
Ичимда қувониб, жилмайиб турсам…

Қанийди, тушимда дадамни кўрсам!
Ёзган асарларим аста кўрсатсам,
Турли ноқис жойин кўрсатсалар гар,
Мен эса уларни дарҳол тузатсам…

Қанийди, тушимда дадамни кўрсам!
Машинамда шошмай тоққа оборсам.
Мусаффо ҳавода нафас олдириб,
Иморат, боғимла сағал мақтансам…

Қанийди, тушимда дадамни кўрсам!
Азонда наҳорги ошга оборсам,
Ошни кўп емасдан менга сурсалар,
Мен секин дадамга гўштлар илинсам…

Қанийди, тушимда дадамни кўрсам!
Янги шеърларини мутолаа қилсам,
Нашриёт томондан хушхабар келса,
Китобингиз мана, чиқибди десам…

Қанийди, тушимда дадамни кўрсам!
Берган тузларига раҳматлар айтсам,
Тутганлари учун қўлимга бахтни,
Меҳр-ифтихорла оҳиста қучсам…

Қанийди, дадамни тушимда кўрсам…
(04.02.2015. 1:39.)

Вақтни одатда жуда учқур дейишади. Мен бундай ҳисобламайман. У жуда секин оқади. Фақат, қалбингизга ёқадиган иш билан банд бўлсангиз, назарингизда, бир кун, кўз очиб – юмгунча ўтгандай туюлади. Инсон умри ҳам жуда узоқ. Унга жуда турли имкониятлар берилган. Ҳар ким ўзи қарор қабул қилади ва билганча яшайди. У ҳамиша, нима экса, ўшани ўради. Назаримда, Ер юзида яшашдан маъно – Яратганнинг вазифасини бажаришдан иборатдир. Мутлоқ Буюк Зот кимгадир ижодкорликни, кимгадир деҳқончиликни, кимгадир тижоратчиликни ва ҳоказо касблар билан шуғилланишни буюрган. Бу вазифани ҳар бир одам ёшлигидан илғаши ва уни бажаришга умрини бағишлаши шарт. Буни топа олмаганлар, бошқа ишларга киришиб кетганлар омадсиз кишиларга айланадилар. Уларнинг умри ҳам баракали бўлмайди. Шу нуқтаи назардан қараганда, Пўлат Мўмин – менинг дадамлар деярли 82 йил яшаб (1922 -2004), ўзларининг илоҳий вазифаларини тўлақонли бажариб кетганлар, деб ишонаман.

09.12.2017
Тошкент.

24 dekabr —  O‘zbekiston xalq yozuvchisi Po’lat Mo’min tavalludining 95 yilligi

Vafotlariga qadar dadamlar – O‘zbekiston xalq yozuvchisi Po‘lat Mo‘min haqida maqola yozaman deb o‘ylamaganman. Negadir, ular kamida to‘qson yil yashaydilar, degan ishonchda edim. Chunki, saksondan o‘tgan bo‘lsalarda, tinim bilmay ijod qilardilar…

Po‘lat MO‘MIN
SHE’RLAR

Po‘lat Mo‘min (taxallusi; asl ism-sharifi Mo‘minov Po‘lat) (1922.24.12— Toshkent — 2004.2.3) — bolalar shoiri. O‘zbekiston xalq yozuvchisi (1992). O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi (1983).

Dastlab pedagogika bilim yurtini (1939), so‘ng Nizomiy nomidagi Toshkent pedagogika institutini tugatib (1944), o‘qituvchilik bilan shug‘ullangan (1944—47). «Lenin uchquni» gazetasida adabiy xodim (1948—50), O‘zbekiston davlat nashriyotida bo‘lim mudiri (1951—52), respublika Yozuvchilar uyushmasida adabiy maslahatchi (1954—60), Madaniyat vazirligi krshidagi San’at ishlari boshkarmasida dramaturgiya bo‘yicha bosh muharrir (1962—64) bo‘lib ishlagan.

Ilk she’rlar to‘plami — «Sayrang, qushlar (1949). Shundan keyin uning «Tong kuylari» (1949), «Oltin boshoqlar» (1951), «Tish cho‘tkasi ertagi» (1955), «Hunardan unar» (1958), «To‘g‘ri o‘sgan gul bo‘lur» (1960), «Aql qayerda bo‘lar» (1962), «Oltin nay» (1967), «Yaxshilarga o‘xshasam» (1968), «Rahmatga rahmat!» (1969), «Eson va Omon» (1973), «Ertaqdan ertakka» (1989), «Ertaklar yaxshilikka yetaklar» (1984), «Yurak zavqu dardlarim, aytar baytu fardlarim» (1993), «Bug‘doy bobo» (1995), «Bolajon, bolajonim» (2003) va boshqa bolalarga bag‘ishlangan she’r va ertaklardan iborat to‘plamlari, «Kuldi xiyol» (1964), «Gul va piyoz» (1971), «Qo‘shiq aytib» (1985) singari qo‘shiqlardan tashkil topgan kitoblari nashr etilgan.

Po‘lat Mo‘min mumtoz o‘zbek adabiyoti an’analarini davom ettirib, g‘azal, tuyuq, fard janrlarida ham ko‘plab asarlar yaratgan. Uning 500 dan ziyod qo‘shiqlari g‘azal janrida yozilgan.

Po‘lat Mo‘minning bolalar hayotidan olingan «Qovoqvoy bilan Chanoqvoy», «Suqatoy va Konfetvoy» (1970), «Bahodirning botirligi» (1972), «Ona bolam deydi, bola onam deydi» (1975), «Oq fil yo‘qoldi» (1983), «Tuyakush-boyaqish» (1987) pyesalari respublika teatrlarida sahnalashtirilgan.

A. S Pushkin, V. V. Mayakovskiy, S. Marshak, S. Mixalkov, A. Barto va boshqa rus yozuvchilarining bolalarga bag‘ishlangan asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. «El-yurt hurmati» ordeni bilan mukofotlangan (1998).

KULDI XIYOL, INDAMADI

Ey go‘zal, noming na deb, berdim savol indamadi,
Mahliyo etdi tamom oftobjamol, indamadi.

Bog‘ida tanho o‘zi gulmi terar tong chog‘ida?
Guldayin kulgan chiroy bo‘ldimi lol, indamadi?

Bog‘ini qilgan ekan san’atidan gulga makon,
Kokilin asta silab o‘tsa shamol, indamadi.

Qo‘lida guldastasin menga berar deb o‘ylasam,
Bag‘riga bosdi gulin, kuldi xiyol, indamadi.

Der edim men o‘zima: «Behudaga tashlama gap»,
Bilmadim, ul kim ila aylar visol, indamadi.

Yorini ta’rif etib kuylar edi ko‘nglida ul,
Javdirar erdi ko‘zi, surdi xayol, indamadi.

Ko‘nglida boshqa birov, sevgi vafodori yashar,
Shu sabab Mo‘min so‘zim keldi malol, indamadi.

YOR JAMOLIN O‘YLASAM

Komiljon Baratovga

Ixtiyorim o‘zda qolmas, yor jamolin o‘ylasam,
Qalbimga bergay harorat, nur — kamolin o‘ylasam,
Bog‘larimda gul ochilgay ishq niholin o‘ylasam,
Bir ajib orom bag‘ishlar so‘zlar bolin o‘ylasam,
Yanglisharman gaplarimdan yor savolin o‘ylasam.

Yor biror bor o‘ylagaymi, eslagaymi u meni?
Menga o‘xshab intizormi, izlagaymi u meni?
Yo ishongan do‘stlarimga so‘zlagaymi u meni?
Yo‘llarimga ko‘z tutib yo ko‘zlagaymi u meni?
Fikru yodim bo‘ldi chalkash, yor xayolin o‘ylasam.

O‘ylab-o‘ylab dil uyida hech o‘yimga yetmadim,
Behalovat ko‘yda qoldim, o‘zga yo‘lga ketmadim,
Bu halol sevgimni, do‘stlar, barchadan berkitmadim,
O‘ylarim ilhom berib, ne-ne g‘azallar bitmadim,
Bo‘ldi dushvor ushbu holim, labda holin o‘ylasam.

Uchmasa baxtim qushi bir kun kutarman sog‘inib,
O‘z bog‘imdan, chin dilimdan, gul tutarman sog‘inib,
O‘ yetarman vasliga men, yo o‘tarman sog‘inib…
Sabru toqat birla, Mo‘min, yor kutarman sog‘inib,
Ko‘zlarimdan uyqu qochgay, yor visolin o‘ylasam.

EY, MUHABBAT

(Xonanda Faxriddin Umarovga)

Ey, muhabbat, shunchalar fusunkorsan,
Ey, muhabbat, orombaxsh beg‘uborsan,
Ey, muhabbat, gohida dilozorsan,
Ey, muhabbat, qalbimda mudom borsan.

Mushtoqdirman doimo mehringga men,
Har yurakka tushirgan muhringga men,
Lol qolganman ko‘rsatgan sehringga men,
Ey, muhabbat, chindan sen sehrkorsan.

O‘ylamagan yurakni o‘ylatasan,
O‘ynamagan yurakni o‘ynatasan,
So‘ylamagan tilni ham so‘ylatasan,
Ey, muhabbat, umrimda bir bahorsan.

Yo‘l qo‘yasan ba’zida xatoga ham,
Barobarsan gado-yu podshoga ham,
Ne kulfatlar solmading Layloga ham,
Ey, muhabbat, sen misli hukmdorsan,

Istardim men, dillarni kuydirmasang,
Hijronlarga aslo yo‘l qo‘ydirmasang,
Oshiqni ham jonidan to‘ydirmasang,
Ey, muhabbat, malhamu shifokorsan.

Bitilganmi birorta qonun senga,
Etay ta’zim yurt uchun har kun senga,
Davrim bergan yangicha mazmun senga,
Ey, muhabbat, Mo‘minga madadkorsan.

ISHONAMAN KO‘ZINGGA

Sevaman der ko‘zlaring,
Sevmayman der so‘zlaring.
Gar sevmasang ne uchun,
Yonib turar ko‘zlaring?

Yashirsang ham tilingda,
Yashirmaysan dilingda.
Ishonaymi so‘zingga?
Ishonaymi o‘zingga?
Ishonaman ko‘zingga.

Yuzing to‘la oftob bor,
O‘zingda ming odob bor.
Vafo so‘zi yozilgan
Ko‘zlaringda kitob bor.

Yashirsang ham tilingda,
Yashirmaysan dilingda.
Ishonaymi so‘zingga?
Ishonaymi o‘zingga?
Ishonaman ko‘zingga.

Uchrashganda, jonona,
Bo‘lma buncha hayrona.
Nechun shoshib ketasan,
Izlab turli bahona?

Yashirsang ham tilingda,
Yashirmaysan dilingda.
Ishonaymi so‘zingga?
Ishonaymi o‘zingga?
Ishonaman ko‘zingga.

MЕN SЕVAMAN, SЕN…

Men sevaman, sen sevasanmi?
Meni yo‘qlab bog‘ kezasanmi?
So‘zlarimdan yo bezasanmi?
Yuragimni hech sezasanmi, —
Men sevaman, sen sevasanmi?

Maftunlikda o‘zim bo‘lib ko‘r,
Jamolingni ko‘zim bo‘lib ko‘r,
Dilimdagi so‘zim bo‘lib ko‘r,
Yuragimni hech sezasanmi, —
Men sevaman, sen sevasanmi?

Olib ketar har yon xayolim,
Qanday tushdi senga savolim?
Gar sevmasang ne kechar holim?
Yuragimni hech sezasanmi, —
Men sevaman, sen sevasanmi?

Har kim uzar yoqtirgan guldan,
Suv ichadi ko‘ngil ko‘ngildan,
Yurgin vafo ko‘rsatgan yo‘ldan,
Yuragimni hech sezasanmi, —
Men sevaman, sen sevasanmi?

Jonon, senga faqat zorim bor,
Zorim boru qo‘lda torim bor.
Vafo degan dil qarorim bor,
Yuragimni hech sezasanmi, —
Men sevaman, sen sevasanmi?

Ko‘ngling bo‘lsa tutmagil pinhon,
Mayli etgil ming bor imtihon,
O‘ylab ko‘rgin, o‘ylab ko‘r, jonon,
Yuragimni hech sezasanmi, —
Men sevaman, sen sevasanmi?

SHOSHMAY TUR

Ko‘nglim olgan jonona sal shoshmaytur,
O‘ylaganim aytay tugal, shoshmaytur.
Ko‘p uyalma jonim, bir gal shoshmaytur.
So‘zi asal, o‘zi go‘zal, shoshmaytur.

Xayolingga keltirmagil yomon o‘y,
Bog‘da gullar sening uchun sochar bo‘y.
Sadoqatim bir umrlik, bilib qo‘y,
Intizorman men har mahal, shoshmaytur.

Gulzorimdan senga loyiq gul topdim,
Yuragimdan yuragingga yo‘l topdim.
Tilagimni tilagingday mo‘l topdim,
Ko‘nglim olgan jonona sal, shoshmaytur.

CHIDAGANGA CHIQORGANDIR

Muhabbatni
Chiqorgandir chidaganga
Goho huzur,
Goho azob jon-u tanga,
Chidaganga chiqorgandir
Chidaganga…

Chidaganlar chiqar taxtga,
Erishgaylar ishqiy baxtga.
Qomatlarni kalovlatar,
Vujudlarni olovlatar.
Muhabbatni chiqorgandir
Chidaganga…

Kitobi yo‘q o‘qimakka,
Qushday qo‘nar har yurakka.
Hech qayonga ketmas uchib,
Kezaverar jonni quchib…
Muhabbatni chiqorgandir
Chidaganga…

Ko‘zlarnimi qamashtirgay,
Yo‘llardanmi adashtirgay,
Bordir rohat iztirobi,
Visol erur sarhisobi.
Muhabbatni chiqorgandir
Chidaganga…

QO‘SHIQ AYTIB…

Qo‘shiq aytib, yigit, seni o‘ylatdimmi?
Uxloqmiding yo uyqungdan uyg‘otdimmi?

Nelar bo‘ldi, bezovtasan, termulasan?
Yo bemahal qalb toringni so‘ylatdimmi?

Sevgi yomon, fil gavdangga ishonmagil,
Tog‘ bo‘lsang ham o‘z o‘rningdan qo‘zg‘atdimmi!

Muncha menga qarayverib xo‘rsinasan,
Sevgi gulim bo‘ylarini to‘zg‘atdimmi?

Bog‘imdan gul uzaman deb umid qilma,
Gulzorimga begonani yo‘latdimmi?

Yo‘lim boshqa, dilim boshqa, sevganim bor,
Qo‘shiq aytib yuragingni o‘ynatdimmi.

MALOHATLARGA

Ishqingda yetkaz saodatlarga,
Qoldirma, jonim, malomatlarga.

Pinhon et, derlar, sevgingni eldan,
Yo bosh egaymi ul odatlarga?

Parvo etmaysan hajring o‘tidan,
Qalbimda yongan haroratlarga.

Kechma so‘zingdan, aslo ishonma
Boshqalar qilgan siyosatlarga.

Ming bor sinab ko‘r, o‘shal so‘zim so‘z,
Qo‘ymasin seni xijolatlarga.

Kular istaklar kulgan hayotda,
Berilma ortiq hayolotlarga.

Sendursan azal-oxir sevganim,
Eltar vafoying farog‘atlarga.

Vafodoringman, Mo‘min, umrbod,
Boqmagil o‘zga malohatlarga.

QARASAM, QARAMAYSAN

Klara Jalilovaga

Qarasam qaramaysan,
Qaramasam qaraysan,
Sevingni yashirolmay,
Jonim, endi qalaysan?

Ikkimiz so‘zlashmaymiz,
So‘zlashishga shoshmaymiz,
Bilishimcha, jonginam,
Bu yo‘lda adashmaymiz.

Ko‘nglimiz so‘zlashadi,
Visolmi ko‘zlashadi?
Qarash bilan ko‘nglimiz
Bir-birin izlashadi.

Ko‘ngilning o‘zi yo‘li bor,
Vafo degan guli bor,
Sezilar-ku qarashdan
Kimda kimning ko‘ngli bor.

Qarasam qaramaysan,
Qaramasam qaraysan,
Sevingni yashirolmay,
Jonim, endi qalaysan?

SЕRQUYOSH O‘ZBЕKISTON

Saodat bergan chiroy,
Bir ko‘rgan ming maqtar joy,
Paxta, mevada mashhur,
Kunlari bayramga boy —
Serquyosh O‘zbekiston,
Qalbi yosh O‘zbekiston.

Qirchillama yigitday,
Parvoz etgan burgutday,
Vodiylari jilvagar
Ko‘z olar nur, yoqutday —
Qo‘li gul O‘zbekiston,
Yo‘li nur O‘zbekiston.

Kelajakka kuch yiqqan,
Xirmoni ko‘kka chiqqan.
Keksalaru yoshlari
Mehnat bilan chiniqqan —
Paxtakor O‘zbekiston,
Baxtiyor O‘zbekiston.

Yurtiga shon keltirgan,
Do‘sti bilan gul tergan,
San’atkori, olimi
Hayotga chiroy bergan —
Mehmondo‘st O‘zbekiston,
Odil so‘z O‘zbekiston.

Shodlik to‘la qo‘shig‘i,
Obod bog‘u qo‘rig‘i.
Qani, yoz deb turibdi
Keng chamanda yutug‘i —
Mustaqil O‘zbekiston,
Yashnagil O‘zbekiston.

Farzand bo‘lib maqtayman,
Xursand bo‘lib maqtayman,
Shu o‘lka suvin ichdim,
Dilband bo‘lib maqtayman —
Serquyosh O‘zbekiston,
Qalbi yosh O‘zbekiston.

SIZGA TA’ZIM

Ona yurtim a’lolari, sizga ta’zim,
Jononlari, momolari, sizga ta’zim,
San’atimiz shaydolari, sizga ta’zim,
Yurak torim oshnolari, sizga ta’zim.

Qo‘shiqlarim gulin teray izingizdan,
Ilhomlandim salomingiz, so‘zingizdan,
O‘qib oldim ma’nolarni ko‘zingizdan,
Chamanzorim ra’nolari, sizga ta’zim.

Baxtiyorsiz, bu baxtingiz etsin davom,
Mamnundirman baxsh etolsam zavqu orom,
Qayda bo‘lsa o‘zingizga etursiz rom,
O‘lkam ko‘zi shahlolari, sizga ta’zim.

Qo‘shiqlarim ijodkori asli sizlar,
Sevishganlar — mard yigitlar, jonon qizlar,
Qalbingizdan Mo‘min doim qo‘shiq izlar,
Davronimiz donolari, sizga ta’zim.

INSONNI INSON URMASIN

Hech qayerda, hech qachon insonni inson urmasin,
Onalar tinchi ketib, faryod-u tug‘yon urmasin.

Dilda nelar borlig‘in vijdon hamisha payqagay,
Boshqarib turgan seni qalbingda vijdon urmasin.

Bu hayot past-u baland, turlicha holat uchragay,
Nogahon ustozini shogirdi nodon urmasin.

Deydilar mehmon aziz, joy ber ko‘ngillar to‘ridan,
Es ketib, odob ketib mehmonni mezbon urmasin.

El ishonchi har qachon senga madadkor aslida,
Bosmasin aslo g‘urur, yo‘ldanki shayton urmasin.

Baxsh etar bilsang huzur shukronalik, shukronalik,
Baxti oz deb o‘ylama, bil, davri-davron urmasin.

Ont ichib, non-u tuzing xar dam muqaddas saqlagil,
Ey Mo‘min, hech kimsani ont urmasin, non urmasin!

ONADIR UL, ONADIR…

Onalar bor olam qo‘shiqxonadir,
Onalarni maqtasa dil qonadir,
Farzand uchun kim quvonib yonadir?
Onadir ul, onadir ul, onadir.

Yuragidan yangi yurak ko‘chirgan,
Oq sutiga mehrin qo‘shib ichirgan,
Gunoh qilsa eng birinchi kechirgan
Onadir ul, onadir ul, onadir.

Kulgan chog‘da gullarni ham kuldirgan,
Yo‘qlaganda daryolarni to‘ldirgan,
Hech qandayin bo‘lmaganni bo‘ldirgan —
Onadir ul, onadir ul, onadir.

«Ortimda qol», degan ulug‘ duoda,
Farzand uchun yashaguvchi dunyoda,
Jahonlarni kezaolgan piyoda —
Onadir ul, onadir ul, onadir.

Odamlarning davrasida tabarruk,
Tabarruklar davrasida eng buyuk,
Eng buyuklar davrasida eng suyuk —
Onadir ul, onadir ul, onadir.

Farzandimga olam oltin olmagan,
Farzand uchun charchamagan-tolmagan,
Farzand uchun ne kunlarga qolmagan…
Onadir ul, onadir ul, onadir.

Ona kabi yurtimiz ham bag‘ri keng,
Ona mehri quyoshlarga kelar teng,
Mo‘minga ham kimlar ilhom berdi deng?
Onadir ul, onadir ul, onadir.

UZMA DO‘STLIK TORINI

Uzma do‘stlik torini, bog‘lash qiyin,
Ranjisa, do‘st ko‘nglini chog‘lash qiyin.
So‘zda do‘stingman deya oqlash qiyin,
Do‘st bo‘lish oson, uni saqlash qiyin,
Uzma do‘stlik torini, bog‘lash qiyin.

Chin qadrdonlar tug‘ishganday zarur,
Yaxshi oshno dilga sochgay shu’la, nur,
Bir tilakdir, bir yurakdir, bir umr,
Do‘st bo‘lish oson, uni saqlash qiyin,
Uzma do‘stlik torini, bog‘lash qiyin.

Do‘st bo‘lib zimdan siring bilsa yomon,
Dilda nolib, tilda o‘rgilsa yomon,
Dushman,ing birlan senga kulsa yomon,
Do‘st bo‘lish oson, uni saqlash qiyin,
Uzma do‘stlik torini, bog‘lash qiyin.

Yaxshilar bor — oru vijdoningga do‘st,
Xalqingga ham yurtu bo‘stoningga do‘st,
Ba’zilar bor — davru davroningga do‘st,
Do‘st bo‘lish oson, uni saqlash qiyin,
Uzma do‘stlik torini, bog‘lash qiyin.

Do‘stu yorlik maktabin o‘z darsi bor,
Do‘stga sodiqlikning, Mo‘min, farzi bor,
Yaxshi do‘stlikning quvonchi, fayzi bor,
Do‘st bo‘lish oson, uni saqlash qiyin,
Uzma do‘stlik torini, bog‘lash qiyin.

USTOZLAR

Mehr nuri yog‘ar doim ko‘zingizdan, ustozlar,
Yursam deyman shu tabarruk izingizdan, ustozlar.

Chin insonlik kitobiga baxtu hikmat bitibsiz,
Odob ila bilim oldim so‘zingizdan, ustozlar.

Qalbingizning yo‘q g‘ubori, mehribonsiz shunchalar,
Quyosh olmish haroratin yuzingizdan, ustozlar.

Fan bog‘ining bog‘bonisiz, charog‘bonsiz ko‘ngilga,
Ming ehtirom o‘g‘lingizdan qizingizdan, ustozlar.

Joy oldingiz bir umrga shogird yurak to‘ridan,
Mo‘min hayot darsin o‘qir o‘zingizdan, ustozlar.

KЕLIBDI-Yu KЕTIBDI

Kecha gulzorga dildor
Kelibdi-yu, ketibdi.
Bir ko‘rishga etib zor —
Kelibdi-yu ketibdi.

Bir oz kutib boqmabdi
Nimalardir yoqmabdi.
Sevmas ekanmi zinhor —
Kelibdi-yu ketibdi.

Sevganim gunohimmi?
Tinglamasdan ohimni.
Kimlardandir etib or,
Kelibdi-yu ketibdi.

Ochar edim qalbimni,
Bilar edim qadrimni.
Demay ismimni bir bor —
Kelibdi-yu ketibdi.

Bevafolik aylarmi,
Va’dasidan aynarmi,
Bunday qanday ma’no bor?
Kelibdi-yu ketibdi.

Bu jononning nozimi?
Nozimi, e’zozimi,
Aylab Mo‘minni xumor,
Kelibdi-yu ketibdi.

VAFO BILAN KЕLIBDI

Yor uyiga kelinposhsha
Ibo bilan kelibdi.
Kuyov to‘ra yuragiga
Shifo bilan kelibdi.
Asta-asta qadam bosar,
Qutlug‘ bo‘lsin qadamlar,
Hayo bilan xirom aylab,
Himo bilan kelibdi.
To‘y oqshomi xonadonga
Nur taralib bir zumda,
Go‘yo tunda quyosh chiqib,
Ziyo bilan kelibdi.
Nazokatu chiroyiga
Yoshligi nur qo‘shibdi,
Andishayu odob degan
Sarpo bilan kelibdi.
Uzukka ko‘z qo‘ygan misol
Kuyov bola yonida,
Go‘yo kuyov Tohir bo‘lib
Zuhro bilan kelibdi.
Sevgi baxtin ko‘z-ko‘z etar
Ko‘z tegmasin baxtiga.
Boshiga baxt qushi qo‘nib –
Humo bilan kelibdi.
Bu dargohdan ketmas bo‘lib,
Kelgan bo‘lsin, ey, Mo‘min,
Yuragida ahdu paymon
Vafo bilan kelibdi.

FURSAT – G‘ANIMAT
Nafasmi olganing fursat – g‘animat
Davrada qilganing suhbat – g‘animat.

Luqmai haloling, noning – g‘animat,
Tomirda yugurgan qoning – g‘animat.

Shirin o‘tayotgan vaqting – g‘animat,
Qo‘lingga tutganing naqding – g‘animat,

Ko‘rganing totganing ne’mat – g‘animat,
Qalbingning sog‘lig‘i-sihat – g‘animat.

Yupunga qilganing ehson – g‘animat,
Yaxshiga bo‘lganing mezbon – g‘animat.

Halovat -huzuring, baxting – g‘animat,
O‘tirgan o‘z o‘rning-taxting – g‘animat.

“G‘animat” deyilgan so‘zing – g‘animat,
Ey, Mo‘min, o‘zingga o‘zing – g‘animat.

KЕYINCHALIK DЕMA: ATTANG

Neki qilsang, borinda qil onang-otang,
Keyin kechdur, dema afsus, dema attang.
Seni debon ne kunlarni kechirganlar,
Umid birlan oq mehrindan ichirganlar.
Borliginda xizmatinda – korinda bo‘l,
Yoninda bo‘l, joninda bo‘l, borinda bo‘l

Borliginda qilg‘il barcha muruvvating,
Sarf aylagil alarga sen kuch-quvvating.
Farzand bo‘lsang hamishalik keltir savob,
Ikkalasin har soniya qilg‘il tavof.
Borliginda xizmatinda – korinda bo‘l,
Yoninda bo‘l, joninda bo‘l, borinda bo‘l

Qoqitganlar, ranjitganlar uchrab turg‘ay,
Undaylarni ota-ona nomi urgay.
Ikki dunyo alar sendan rozi bo‘lsin,
O‘zingdayin ularning-da ko‘ngli to‘lsin.
Borliginda xizmatinda – korinda bo‘l,
Yoninda bo‘l, joninda bo‘l, borinda bo‘l.

Unay desang, o‘say desang duosin ol,
Shu boisdan yashagaysang xappa-halol.
Qilganlaring farzandingdan qaytib kelgay,
Ko‘z o‘ngingda rahmatlarni aytib kelgay.
Borliginda xizmatinda – korinda bo‘l,
Yoninda bo‘l, joninda bo‘l, borinda bo‘l.

Alar qoni aylanar-ku o‘z qoningda,
Mo‘minlarday saqla nomin iymoningda.
Sog‘lig‘indan, chog‘lig‘indan bo‘lg‘il ogoh,
Neki qilsang yaxshi ko‘zlar erur guvoh.
Borliginda xizmatinda – korinda bo‘l,
Yoninda bo‘l, joninda bo‘l, borinda bo‘l.

E’TIQOD O‘ZGARMAGAY

E’tiqod iymon erur,
Baxsh etar vijdonga nur.
O‘zgarur odob-ibo,
E’tiqod o‘zgarmagay.

Tovlanur gullarda rang,
Bir emas, yuz bor qarang.
O‘zgarur obu havo,
E’tiqod o‘zgarmagay.

Barhayotdir jon ila,
Aylanur ul qon ila.
O‘zgarur do‘st-oshino,
E’tiqod o‘zgarmagay.

Kim uni pok saqlagay,
El esa ardoqlagay.
O‘zgarur nash’u namo,
E’tiqod o‘zgarmagay.

Kim agar o‘zgartirur,
Bir kuni vijdon urur…
Qilmag‘il, Mo‘min, xato,
E’tiqod o‘zgarmagay…

Ozod MO‘MIN XO‘JA
DADAMNI ESLAB

Muhabbat va baxt o‘tib ketadi, lekin qilmishimiz abadiy qoladi.
Hind maqoli.

Men to vafotlariga qadar dadamlar – O‘zbekiston xalq yozuvchisi Po‘lat Mo‘min haqida maqola yozaman deb o‘ylamaganman. Negadir, ular kamida to‘qson yil yashaydilar, degan ishonchda edim. Chunki, saksondan o‘tgan bo‘lsalarda, tinim bilmay ijod qilardilar, ularni bir kun radioqo‘mitada ko‘rishsa, ertasi «Tong yulduzi» gazetasida, indini Televideniyeda, boshqa kuni «Cho‘lpon» yoki yana biror nashriyotda ko‘rishardi. Turli, qo‘shiqlar konkurslari deysizmi, kitobxonlar bilan, maktab, bog‘chalarda uchrashuvlar deysizmi va ijodkorlar anjumanlari deysizmi – barchasida ishtirok etardilar, tin olmasdilar. Menga ham o‘git bergandilar: «O‘g‘lim, hech qachon harakatdan to‘xtama! Inson o‘z hayotida ko‘proq ish qilib ulgirishi kerak!» O‘z ijodlarida yangi, yangi yo‘nalishlar ochishga urinardilar va muvaffaqiyatlarga erishardilar.

Istiqlolimiz yillari boshlanganda, men o‘z sohamni, ya’ni fizika fanida tadqiqotlar olib borishni to‘xtatdim. Sababi, men aniq fanlar bilan emas, balki ijod bilan shug‘illanishim lozimligini chuqur angladim. Chunki, bu dunyoga kelgan har bir odamning hayotda bajarishi lozim bo‘ladigan vazifasi bor. Men, fizika-matematikak fanlari nomzodligiga, «Sovet Ittifoqi ixtirochisi» medaliga sazovor olim bo‘lib ulgurgan bo‘lsam ham, qalbim ko‘proq adabiyot olamiga moyil ekanligiga his qildim. Shuning uchun, vujudga kelgan iqtisodiy sharoit va imkoniyatdan foydalanib, xususiy nashriy tashkilot ochdim. Maqsadim – fantastika sohasidagi kitoblarni chop etish va targ‘ib qilish edi. Ammo, ish boshlashim bilan turli takliflar yog‘ila boshladi. Natijada, buni faxr bilan eslayman, Vatanimizda hadislar sohasida ilk nashr etilgan «Ming bir hadis» kitobining yuzaga chiqishiga hamkorlik qildim. Bu kitobni, o‘qib, dadamlar, aytganimdek, yangi yo‘nalishni – «hadislar asosida fardlar» bitishni boshlabdilar va ancha yozib qo‘yibdilar, ularni darhol chop etdirdim. To‘plam «Hadis ila dardlarim – aytar mening fardlarim» nomi bilan dunyo yuzini ko‘rdi.

Dadamlar, bundan tashqari, yana o‘zbek adabiyotida qadimda ko‘p qo‘llanilgan she’riy shakllarda ijod qila boshladilar. O‘zlarida yoshliklarida muloqot qilgan mashhur ijodkorlar G‘afur G‘ulom, Oybek, Abdulla Qahhor, Mirtemir va boshqa namoyonda haqida esdaliklar bitardilar. O‘zlari shaxsan tanigan, bilgan san’atkorlar, olimlar, arboblarga she’riy bag‘ishlovlar ham yozardilar.

Qo‘shiqchilar ham deyarli har hafta xonadonimizga kirib kelishardi. «Po‘lat aka! Sizning she’rlaringiz shundoq qo‘shiqqa tushadi – qo‘yadi. Yangilaridan bo‘lsa, bersangiz!» Xullas, yoshlardek faoliyat olib borardilar. Shuning uchunmi, O‘zbekiston xalq yozuvchisi Po‘lat Mo‘minning vafoti, faqat men uchun emas, balki juda ko‘pchilik ijodkor ahli uchun ham, hech kutilmaganda, ochiq kunda yangragan momoqaldiroqdek ta’sir qildi. Ta’ziyaga kelib, «Voy, kechagina nashriyotda ko‘rgandim!.. Yo‘g‘-ye, o‘tgan kuni radioga kelgandilar-ku!.. Uch kun ilgari Navoiy ko‘chasida o‘y surib ketayotganlariga ko‘zim tushgandi…» kabi gaplarni ifodalaganlar mo‘l edi. Ochig‘ini aytsam, dadamlarning vafotlari menga qattiq zarba bo‘ldi.

O‘sha kuni men o‘z tashkilotimning ishlari bilan shaharda bamaylixotir yurgan edim. Hech qanday xavotirlik yo‘q edi, ko‘nglimda. Chunki, ikki kun avval gaplashib kelgandim. Soat 12 lar atrofida oyimlar qo‘ng‘iroq qilib qoldilar. Zudlik bilan hovliga bordim. Dadamlar bexush, ko‘zlari yumuq yotardilar. Atroflarida vrachlar kuymalanishardi. Insult deyishdi. Birinchi muolijalarni qilishgach, kasalxonaga – 1-statsionarga olib ketishdi. Ukalarim Jamshid va Behzod bilan o‘sha yerda navbatchilik qildik. Kechki payt, mashhur va tajribali nevropatolog, dadamlarning do‘stlari professor Nabi Majidovni olib keldim. U o‘z maslahatlarini berib ketdi. Ammo, ertasi tongga yaqin… Bu voqea 2004 yil 2 mart kuni sodir bo‘ldi.

O‘n kun o‘tgach, qalbimga, ongimga, beixtiyor quyidagi satrlar quyildi:

Bizlarni ko‘z yumib kutdingiz, ota
Va achchiq g‘am-boda tutdingiz, ota,
U dunyo rizqini totdingiz, ota –
Ne uchun bemavrud ketdingiz, ota?
Nogahon dunyodan o‘tdingiz, ota!

Siz axir yigitdek edingiz bardam,
So‘ramas edingiz ko‘pincha yordam,
Yuragim yonmoqda eslasam har dam –
Ne uchun bemavrud ketdingiz, ota?
Nogahon dunyodan o‘tdingiz, ota!

Ijod bulog‘ingiz qaynayotgandi:
Bolalar she’r o‘qib, o‘ynayotgandi,
Hofizlar ko‘shiqlar kuylayotgandi –
Ne uchun bemavrud ketdingiz, ota?
Nogahon dunyodan o‘tdingiz, ota!

Ko‘zlarim oldida turibsiz hamon,
Afsusga, alamga to‘lgandek osmon,
Bizlarni siz dog‘da qoldirib oson –
Ne uchun bemavrud ketdingiz, ota?
Nogahon dunyodan o‘tdingiz, ota!

Biz sizga munosib farzand bo‘ldikmi?
Umid-u mehringiz oqlay oldikmi?
Yo faqat ilojsiz yig‘lab qoldikmi?
Ne uchun bemavrud ketdingiz, ota?
Nogahon dunyodan o‘tdingiz, ota!

Bir chaman tuzdingiz gul-she’riyatdan,
Chin Mo‘min edingiz, siz haqiqatdan,
Olloh joyingizni qilsin jannatdan –
Ne uchun bemavrud ketdingiz, ota?
Nogahon dunyodan o‘tdingiz, ota…
(12.03.04.)

Dadamlarning mayitlarini yerga topshirgan kunimizning ertasi kuni yangi tanishgan, lekin qadrdon bo‘lib ulgurgan bir do‘stim ta’ziya izhor etgani keldi. U mening ota hovlim qayerdaligini bilmas edi. “Qanday topib kelding?”, degan so‘rovimga quyidagicha javob qildi: “Ko‘chaga chiqib, bir mashinani to‘xtatdim va Po‘lat Mo‘minning uyiga olib borib qo‘yishini so‘radim . “Ha, kecha u zot yerga qo‘yildilar!”, dedi va u manzil bilan qiziqmay yetkazib keldi.”

O‘zbekiston qahramoni, buyuk shoir Abdulla Oripov motam marosimida: “Po‘lat Mo‘min ijodidan bahramand bo‘lib, uning she’riyatidan ma’naviy tarbiya olgan avlodlarning oldi hozirgi paytda ellik yoshdan o‘tib ketganlar!”, deb aytdi.

“Xalq so‘zi”, “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati”, “Toshkent oqshomi”, “Nuroniy”, xattoki “Darakchi” gazetalari, O‘zbekiston radiosi va boshqa turli matbuot va internet nashrlari O‘zbekiston bolalar adabiyotining yaqin yillarda to‘ldirib bo‘lmaydigan ulkan judolikka uchraganini ma’lum qilishdi.

Dafn marosimida odamlar o‘zlarini turlicha tutishadi. Ayrimlar musibatga uchraganlarga yaqinlashib, xamdardlik bildirishadi, ba’zilar uzoqdan turib, marhumga o‘z hurmatlarini izhor etishadi. Odam shunchalik ko‘p ediki, barchani ham payqay olmagandim o‘shanda. Va hozir shu satrlarda ularning barchasiga minnatdorchiligimni bildiraman.

Keyinchalik, meni bir necha holat hayron qoldirdi.

Ta’ziya bildiruvchilar ahli tobutni yelkalab, qabriston sari intilishar ekan, mahalladagi bir kishi – men uni yaxshi bilmasdim, lekin adabiyotdan juda uzoq inson, aslo boy-badavlat emas – bora-borguncha “Voy, qanday odam vafot etdi-ya! Voy, shunday noyob zot oramizdan ketdi-ya!”, deb gapirib bordi.

Keyingi kun fotiha o‘qishga kelgan qon-qarindoshlar, mahalla, adabiyot, san’at ahli, lavozimli kishilar haqida gapirmayman, ammo uchinchi kun bir kichkinagina, yahudiy millatiga mansub odam tashrif buyurdi. “Kecha kechqurun eshitib qoldim. Men Chorsu bozorida shim, kuylaklarni ta’mirlayman. Dadangiz juda tilla odam edilar! Ularning halolliklariga, sofdilliklariga ko‘p marta guvoh bo‘lganman…”, dedi u.

Bir necha kun o‘tgach, yoshligida o‘g‘ri-kissavur bo‘lgan, ayni paytda halol yashashga o‘tgan bir yigit keldi. “Po‘lat amakimlarni juda hurmat qilardim! – dedi u. – Menga ko‘p nasihatlar qilganlar, huzurlariga chaqirib turardilar, uchrashib turardik, to‘g‘ri yo‘lga kirishimga asosiy sababchilardan bo‘lganlar… Joylari jannatda bo‘lsin!”

Ikki haftalardan so‘ng, oziq-ovqatlar xarid qilish uchun Chorsu bozoriga tushdim. Qaytishda biron bir yangi gazeta olay deb, bekatdagi kioskka yaqinlashib, peshtaxtaga nazar tashlay boshlagan edim, sotuvchi menga so‘z qotdi: “Kechirasiz, siz Po‘lat akaning farzandlari emasmisiz?” Men tasdiq qildim. “Sizning hikoyalaringizni o‘qib turaman. Dadangizni juda yaxshi bilaman. Har bozorga tushganlarida, mana bu yerdagi stulga o‘tirib, — u kiosk eshigi yonidagi jihozga imo qildi, — dam olardilar, men bilan suhbatlashardilar. Afsus, vafot etibdilar… ”

Islom dini olimi, Qur’oni Karimning tarjimoni Shayx Abdulaziz Mansurni dadamlarning qirq kunlik yod etish ehsoniga taklif qildim. Hovlimizning qayerdaligini bilmasliklari sababli, Chig‘atoydagi masjid oldida peshin namozidan so‘ng, u zot bilan uchrashadigan bo‘ldik. Lekin, kelishilgan joyga u zot kelmadilar. Ancha kutdim va ming afsus bilan xonadonimizga qaytdim. Kelib qarasam, ajabo! – Abdulaziz Mansur ehsonda odamlarga amru ma’ruf qilyaptilar. Keyinchalik bilsam, bu ajib inson birodarlari bilan peshin namozini boshqa masjidda o‘qibdilar, so‘ng o‘zlari so‘rab, surishtirib, hovlimizni topib kelibdilar. “Bunday zotning marosimlariga qatnashmaslik – ularning ruhlariga behurmatlikdir!”, dedilar shayx, uzr so‘rab.

Ikki oyning ichida bir qancha va turli, dadamlarni tanigan, g‘oyat hurmat qilgan oddiy, to‘g‘ri ko‘ngilli, kunini halol mehnat bilan o‘tkazadigan, amaldorlikka intilmaydigan kishilar bilan beixtiyor uchrashdim, gaplashdim va dadamlarni yangidan kashf qildim.

Xulosa qildim. Dadamlar, keyingi yillarda “Xalq shoiri” unvoniga egalik qilayotgan, ammo o‘zlarini xalq eshitmagan, bilmagan, she’rlaridan hech kim bahra olib qoniqmayotgan ijodkorlardan farqli o‘laroq, chinakam xalqchil adib bo‘lgan ekanlar. O‘zlari goho-goho aytardilar: “Unvonlar berilmaydi, balki olinadi”. Lekin, unvon olaman deb, biror jahdu jadal qilganlarini sezmaganman. Shuning uchunmi, XX asrning 60-yillaridan sermahsul ijod qilgan va nom qozongan bo‘lsalar-da, faqat 1991 yilda, yoshlari 70 ga yaqinlashganda “O‘zbekiston xalq yozuvchisi” sharafiga erishgandilar. Ko‘p ijodkorlar Po‘lat Mo‘minni minbarlarga chiqib, o‘zini ko‘rsatuvchi emas, o‘ta kamtar shoir sifatida bilishardi. Mustaqillikning boshlarida turli anjuman va yig‘inlarda mikrofonni mahkam ushlab, o‘zini ko‘rsatishgami yo boshqa maqsaddami, og‘iz ko‘pirtirib, shallaqilik qiluvchilar urchib ketgandi. Ular haqida she’r ham bitgandilar: “Shallaqilar, shallaqilar – gap topmasa, kalla qilar!..”

1992 yilda, chet ellarga yo‘llar ochilgach, 30-yillarda Turkiyaga emigrant bo‘lib ketib qolgan qarindoshlarimizning bir farzandi – Orol Subutoy xonadonimizga kelib, bir oy mehmon bo‘lib turdi. Unga Toshkentdagi, Samarqanddagi osori-atiqalarni ko‘rsatdim. Orolning Stambuldagi “Beklik bozor”ida do‘koni bor ekan. Xarid uchun kirgan yurtimiz odamlaridan so‘rayberar ekan: “Po‘lat Mo‘minni taniysizmi? Ozod Mo‘minni bilasizmi?” Bu so‘rovlar natijasida bir xulosaga kelibdi. Uning gapi hamon qulog‘im ostida jaranglaydi: “Dadangizni barcha biladi! Sizni esa kimsa tanimaydi…” Jilmayib qo‘ygandim, o‘shanda. Men asli olim bo‘lsam. Yozganlarim bor-yo‘g‘i besh-o‘nta fantastik hikoya bo‘lsa, qayerdan meni “kimsa” tanisin.

Umuman olganda, o‘ylab qarasam, dadamlar nainki oddiy xalq orasida, balki buyuk ishlari, mehnatlari tufayli mashhur bo‘lib ketgan odamlar bilan ham ancha yaqin edilar. Masalan, biokimyo sohasidagi eng ko‘zga ko‘ringan olim Yolqin To‘raqulov, fizika sohasida akademik Sodiq Azimov, kimyo sohasi akademigi Hamdam Usmonov, meditsinamiz faxri Nabi Majidov, yetuk kibernetik , akademik Tursun Rashidov, yana boshqa allomalar G‘ani Abdurahmonov, Soyibjon Ne’matov, Po‘lat Habibullayev va boshqa olimlar bilan ham do‘st edilar. Ular bir oyda bir marta yig‘ilishar, barcha narsani unitib, shaxmat o‘ynashardi. Bu jarayonda dasturxondagi noz-ne’matlarga aslo parvo qilishmas, katakli taxtalarga olimlarga xos jiddiylik bilan tikilib, borliqni unitishardi.

Adabiyot olamida esa, Izzat Sulton, Sayid Ahmad, Shuxrat kabi yozuvchilar bilan oilaviy inoqlik mavjud edi.

Izzat Sulton mening va ukam Jamshidning uylanish to‘yimizda faol ishtirok etib, qudanikiga to‘y olib boruvchi vazifasini ham o‘tagandi. Uning suhbatlari g‘oyat maroqli edi, ulardan ko‘p axborot olganman. Masalan, yosh Izzat Otaxonovichga ilmiy rahbarlikni Abdurauf Fitrat o‘z zimmasiga olgan ekan. 30-yillarda, ziyolilar ustida qora bulutlar g‘ujg‘on o‘ynay boshlayotganda, u o‘z shogirdidan maslahat so‘ragan ekan: “Men Turkiyaga ketmoqchiman, meni bu yerda tinch yashashga qo‘yishmaydiganga o‘xshaydi!” “Afsuski, — eslagandi Izzat Sulton, — men ilmiy rahbarimning bu rejasini ma’qullamaganman. Boshqa hamkasblar ham bu ishni maslahat berishmagandi, chunki uning obro‘si juda baland edi. Hukumat uning hurmatini joyiga qo‘yardi. Biz ustozimizga biron-bir ziyon yetadi deb xavfsiramaganmiz. Natijada, u hech qayerga ketmadi va Toshkentda qoldi. Oqibatda, ayrim g‘alamislar uni millatchilikda ayblatib, umriga zomin bo‘lishdi”. Bundan tashqari, Izzat Sulton dadamlarga, hammualliflikda qallob savdo xodimlari to‘g‘risida pyesa yozish taklifini ham bir necha marta qilgandi. Chunki, dadamlarning savdo ahli ichida tanish-bilishlari juda ko‘p edi. (Shuning uchunmi, ayrim adabiyot vakillari kamyob narsa kerak bo‘lsa, padari buzrukvorimga murojaat ham qilib turishardi). Ammo, bu reja amalga oshmay qolgan.

Said Ahmad hayotda ham juda hazilkash edi. Yuqorida aytganim, uylanish to‘yimizda mehmonlarni rosa kuldirganini, nainki men, do‘stlarim ham eslab turishadi. 50-yillarda, u ham, yozuvchi Shuhrat ham milliy mahdudlikda ayblanib qamalishgan. Xuddi shunga o‘xshash “ayb”lar yosh shoir Po‘lat Mo‘minga ham yopishtirishga urinilgan. Bir “adabiyotshunos” – Sharif Yusupov, keyinchalik u, 70-yillarda, hech bir vijdoni qiynalmay xonadonimizga bir necha bor mehmon bo‘lib kelgan, respublikamiz komsomoli anjumanida so‘zga chiqib, dadamlarning O‘zbekiston tabiati jihatlari yoritilib, bitilgan she’rning bir satridan, ya’ni “Dunyoning hech burchida yo‘q bunday tam-tam bo‘ston!”dan “millatchilik” qidirib topib, qamatmoqchi bo‘lgan. Bu nutqdan so‘ng, majlis ahli “Bo‘ldi, Po‘lat Mo‘minning ishi endi sudga oshiriladi”, degan xulosaga kelgan. Lekin, o‘sha paytdagi Respublika Komsomol Komitetining birinchi kotibi Malik Abdurazzoqov so‘z qotgan. “Qani, Po‘latjon! O‘sha she’ringizni to‘liq o‘qing-chi!” Va ularni eshitgach, xulosa chiqargan: “Bu she’rda O‘zbekistonning mevalari, tabiati maqtalibdi. Millat haqida gap-so‘z yo‘q… ” Bu gap dadamlarni naqd qamoqdan saqlab qolgan. Bu voqeani eshitganmi, keyinchalik, Said Ahmad “jazo”ni o‘tab qaytgach, dadamlarga hazillashgan ekan: “Po‘latxo‘ja! Senga qamoqxonaning eng yaxshi joylaridan olib qo‘yuvdim, kelmading-a!”

Yozuvchi Shuhrat ancha jiddiy odam edi. U ham, o‘z farzandlari Fikrat, Xondamir, Bobirlar bilan to‘yimizda faol qatnashgan. Mikrofon ushlab, tadbirni boshqargan. Xattoki, mening shaxsiy iltimosimga ko‘ra, to‘ydan so‘ng, “Suqoq” oromgohiga kelin-kuyov uchun yo‘llanma olib ham bergan edi. Shuhratning bir jihati, prokuratura xodimlarini yoqtirmas edi. Sababi, ayni o‘sha tashkilotning ayrim vakillari tuhmat bilan uni qamashgani edi. U o‘zining “Oltin zanglamas” romanida boshidan kechirgan xolatlarni tasvirlagan. 1991 yilda, dadamlarga, “O‘zbekiston xalq yozuvchisi” unvoni berilgach, hovlimizga erta tongda birinchi bo‘lib, to‘n ko‘tarib, farzandi Bobir bilan birga tabrik uchun kirib kelgan ayni shu adib edi. Bu paytda, u bir qancha yillik asabiy tayziqlar natijasidami, kasallikka uchrab, duduqlanib gapiradigan holatga kelib qolgandi. Ammo, dilidagi so‘zlarni tiliga chiqara olgandi: “Po‘lat! Nihoyat tan olinding!…”

Keyinchalik, O‘zbekiston qahramoni, shoir Abdulla Oripov ham dadamlar bilan ancha inoq bo‘lib qolgandi. Uning qatorida dadamlarni katta hurmat qilgan yana ancha nomlarni keltirishim mumkin. Masalan, Turob To‘la, Nosir Fozilov, Haydar Muhammad, Aziz Abdurazzoq, Xudoyberdi To‘xtaboyev, Ashurali Jo‘rayev va hokazo, va hokazolar. Shogirdlardan esimda qolganlari Safar Barnoyev, Rauf Tolipov, Temur Ubaydullo, Nuriddin Aminjonov, Umida Abduazimova, Shukur Dadashlar.

Safar Barnoyev juda xushchaqchaqligi bilan ajralib turardi. Xonadonimizga kirib kelishi bilan darhol xitob qilardi: “Po‘lat aka! Servantni oching! U yerda zo‘r bir antiqa narsa bor, bilaman!..” Juda shinavanda shoir edi Safar aka. Rauf Tolipov esa o‘ta kamtar, kamsuqum, ko‘zga tashlanmaslikka urinadigan ijodkor edi. Temur Ubaydullo va Nuriddin Aminjonovlarning mehrlari daryo edi dadamlarga. Bir hafta ko‘rishishmasa, qidirib qolishardi.

San’at ahli ham dadamlar bilan alohida mehr suhbatlashishar edi. Ulardan birinchi taniganim – Vohid Qodirov (“Shum bola” kinofilmidagi boy ota) edi. Uni juda yosh, o‘n ikki yashar paytimda, “Yosh tomoshabinlar teatri”da “Qovoqvoy va Chanoqvoy” spektakli premyerasida ko‘rgandim. Bosh rolni o‘ynagan buyuk san’atkor, tomoshadan so‘ng, teatr hovlisida men bilan suhbatlashgandi. Uning aytgan so‘zlari hamon qulog‘im ostida jaranglaydi va hurmat uyg‘otadi.

Ilk, televizion spektakldagi “Shum bola” – Xayrulla Sa’diyev dadamlarni qayerda bo‘lsa ham – bozordami, “osh”lardami, tadbirlardami ko‘rsa, yugurib kelib salomlashardi. U “Suqatoy Konfetvoy” spektaklida bosh qiyofani yaratgandi. Men dadamlarga shofyorlik qilib yurib juda ko‘p san’atkorlar bilan uchrashish va suhbatlashish sharafiga erishgandim. Ular jumlasiga Shukur Burhonov, Hamza Umarov, Husan Sharipov va boshqalar kiradilar.

O‘tgan asrning 90-yillarida odamlar orasidagi munosabatlar keskin o‘zgara boshladi. “Hamza” teatridagi bir voqea dadamlarga o‘ta ta’sir qildi. Bu jamoaga yangi boshliq bo‘lgan aktyor, bosar-tusarini bilmay qolib, o‘zining buyuk ustozi, lekin keksayib qolgan Shukur Burhonovni majlisda haqorat qilib, unga stul otibdi. Bundan xafa bo‘lgan san’atkor uyiga ketib qolibdi. Boshliq-aktyor esa, orqavarotdan uni ishdan bo‘shatib, mehnat daftarchasini pochta orqali uyiga jo‘natib yuboribdi. Shunda, padari buzrukvorim “Urmasin” radifli g‘azal yozgandilar. Undagi asosiy satr quyidagicha edi: “Nogahon ustozini shogirdi nodon urmasin!” Uni G‘ulomjon Yoqubov qo‘shiq qilib, ancha yillar aytib yurdi.

Respublikamizdagi juda ko‘p qo‘shiqchi san’atkorlar Po‘lat Mo‘min she’riyati muxlisi edilar. Kimlar hovlimizga kelmagan deysiz. Barcha nomlarni aytib chiqaman desam, bir-ikki bet qog‘oz ham yetmasa kerak.

O‘z paytida juda mashhur bo‘lgan qo‘shiqlar haqida qisqacha fikr yuritmoqchiman. 50-yillarning oxirlaridan dadamlar Faxriddin Umarov va Ne’matjon Qulabdullayev bilan hamkorlik qilishni boshlaganlar. Natijada, “Kulsang”, “Shoshmaytur” va “Indamadi” qo‘shiqlari xalqimiz orasida dong taratgandi. “Indamadi” qo‘shig‘i kompozitor Imomjon Ikromov iltimosi bilan bitilgandi va uning yaratilish tarixi ko‘p va xo‘p yozilgan. Shuning uchun, bu to‘g‘risida ortiqcha gapirmay qo‘ya qolaman. “60-yillardagi O‘zbekistonda kim eng mashhur qo‘shiqchi bo‘lgan?” deb so‘ralsa, o‘sha davrda yashaganlar so‘zsiz Faxriddin Umarov deyishlari muqarrar. O‘sha davrda, bir kuni bu san’atkor padari buzrukvorimga qo‘ng‘iroq qilib, ashulaga mos matn so‘rabdi. Dadamlar shu haftada Moskva yaqinidagi Maleyevka ijodiy uyida bo‘lib, qaytib kelgandilar. U yerda bir she’r yozgan ekanlar, uni o‘qib beribdilar, yoqadimi shu satrlar, deb. Uni eshitgan buyuk xonanda darhol iltimos qilibdi: “Po‘lat aka! Bu she’rni hech kimga bermang va matbuotda e’lon qilmay turing!” Natijada, hozirga qadar o‘z tarovatini yo‘qotmagan, ko‘ngillarga ajib hislar soluvchi “Ey, muhabbat!”qo‘shig‘i paydo bo‘lgan.

Shuningdek, o‘ziga xos ovozga ega Komiljon Baratov ham ko‘p yillar dadamlar bilan muloqotda bo‘lgan. Uning aytgan “O‘ylasam” qo‘shig‘ini hamon eshitgim keladi.

Yana bir esda qolgan hamkorlik 60-yillar oxirida “Men sevaman, sen sevasanmu”, “O‘shal jonon senmasmu” qo‘shiqlari bilan keskin mashhurlikka erishgan Xayrulla Lutfullayev bilan bo‘lgan edi. Bu san’atkor uyimizga tez-tez kelib turar, qator yillar xonadonimizning qadrdon insoni bo‘lib qolgan edi. Uylanish to‘yimda, u endigina xalqqa tanilayotgan G‘ulomjon Yoqubov bilan birga to‘yni qizitgandi.

Dadamlar, shuningdek Kamoliddin Rahimov bilan ham yaxshi ijodiy munosabatda bo‘lganlar. Bu, el sevgan xonandaning Po‘lat Mo‘min she’ri bilan aytgan “Uzma do‘stlik torini” qo‘shig‘i ayniqsa menga yoqadi. Hamda, xo‘jandlik hofiz Jo‘rabek Nabiyev ham padari buzrukvorimning she’rlari bilan juda ko‘p ashulalar kuylagan. Ularning ichida e’tiborga tushgani “Kelibdi-yu ketibdi” edi. Yana bir tojikistonlik san’atkor Xanifa Mavlonova, o‘z paytida radio, TV orqali ko‘p eshittirilgan va ko‘rsatilgan “O‘ylatdimmi-yey” qo‘shig‘ini kuylagandi. Uning yozilish tarixini eshitgandim. Dadamlar yoz payti hordiq chiqarish va sog‘liqni mustahkamlash uchun Yaltadagi “O‘zbekiston” sanatoriysiga borganlarida, oqshom payti bog‘dagi o‘rindiqda xirgoyi qilib o‘tirgan Xanifa Mavlonovaga ko‘zlari tushadi. Uni dam oluvchilar o‘rab olishgan ekan. Ularning orasida bir yigit kuylayotgan san’atkor ayolga mahliyo bo‘lgancha qimir etmay, hayajonda boqar ekan. Bu manzaradan ilhomlangan Po‘lat Mo‘min shu kuniyoq “Qo‘shiq aytib, nogoh seni o‘ylatdimmi-yey…” satrlarini bitibdilar va uni xonanda ayolga taqdim qilibdilar.

Yana bir qo‘shiq borki, u o‘ttiz besh – qirq yildan beri barcha o‘zbekistonlik ta’lim beruvchilarning gimniga aylangan desam ham bo‘ladi. Men, xonanda Sanobar Rahmonovaning kuylagan “Ustozlar”ni nazarda tutayapman. Afsuski, bu ashula qanday qilib o‘n olti yashar vodiylik san’atkor qo‘liga tushganidan bexabarman.

Shunga o‘xshash, oq xalatli, sog‘lig‘imiz posbonlari to‘g‘risida aytiladigan “Shifokorlar” qo‘shig‘i ham eslashga loyiq. Dadamlarning yuraklarini davolayotgan bir vrach, shoirliklarini bilib qolib, gina qilgan ekan: “Sizlar faqat sevgi haqida, oh-vohli ashulalar yaratasizlar. Bizning mehnatimizni esa tarannum etmaysizlar!” Shundan so‘ng, Malohat Dadaboyeva kuylagan san’at asari vujudga kelgan ekan. Padari buzrukvorim hamkorlikni davom etdirib, ushbu xonandaga “Malohatlarga” nomli qo‘shiq ham yozib berganlar.

Ayol san’atkorlardan, shuningdek Muhabbat Shamayeva, Kommuna Ismoilovalar ham dadamlarning she’rlarini kuylashgan.

Yana o‘zim guvoh bo‘lgan hamkorliklardan biri sifatida xonanda Yulduz Usmonovani keltirishim mumkin. U “Muhabbatni chiqargandir chidaganga” qo‘shig‘ini kuylagandi. Hamda, Nasiba Abdullayeva “Yaxshi odamlar”ni maromiga yetkazib aytgan.

Hozirgi davrimizda har bir o‘zbekning to‘yida jarangalayotgan “Ibo bilan kelibdi” ashulasi “Yalla” guruhi rahbari Farrux Zokirov bilan hamkorlik natijasi o‘laroq vujudga kelgan. Dadamlar bu xonandaga “Choyxona bo‘lsa” qo‘shig‘i matnini ham yozib bergandilar. U ham qator yillar guruh repertuaridan tushmay aytildi.

Dadamlarning vafotlaridan keyin qo‘shiqchi Kozim Qayumov bilan suhbatlashib qoldim. U ham Po‘lat Mo‘min she’rlari bilan ashulalar aytgan. U padari buzrukvorimning bir jihatlarini aytgan edi: “Ko‘p shoirlar she’rlarini beradilar-da, badar ketadilar. Lekin, dadangiz ma’lum muddat o‘tgach, qo‘ng‘iroq qilib, kuy bastalandimi, yordam kerakmi deb so‘rab turardilar, qo‘shiq bitmaguncha tinchitmas edilar. Bu esa meni ma’suliyatli bo‘lishga undar edi”. Xuddi shunga o‘xshash gapni xonanda Rustam Ro‘zmetov aytgandi. Dadamlar bu san’atkor bilan umrlarining oxirgi yillarida hamkorlikda bo‘lgandilar. Bu ijodiy muloqot ham O‘zbek ashula san’atiga ancha yetuk namunalar tuhfa etgan.

Padari buzrukvorim mumtoz musiqalar yo‘llarida kuylanadigan qo‘shiqlarga ham she’rlar yozganlar. Muhammadjon Karimov, Umar Otayev, Fattohxon Mamadaliyev, Ochilxon Otaxonov, Mahmud Tojiboyev va boshqa bir qancha hofizlar ajoyib qo‘shiqlar kuylashgan.

Men dadamlarning san’atkorlar bilan bo‘lgan barcha hamkorliklarni bilmayman. Sabablardan bittasi, uylanganimdan so‘ng, alohida bo‘lib chiqib ketganman va padari buzruvorimning ijodiy jarayonlaridan nariroq ketganman. Shuning uchun, bu yerda ularning nomlarini keltirmagan bo‘lsam, meni ma’zur tutsinlar.
Dadamlar menga bir gapni aytgandilar: “Ijodim, asosan bolalar adabiyotidir. Kattalarga yozgan she’rlarim ikkilamchidir”. Ammo, ushbu maqolani yozayapman-u, qo‘shiq bo‘lib ketgan she’rlar salmog‘ini, ularning aksariyati o‘z vaqtida ulkan e’tiborga tushganligini eslab, ikkilamchi ijodiy yo‘nalish ham birinchisidan qolishmasligini his qildim.
Bir qo‘shiqsevar, ertadan kechgacha mashinasida yuradigan va radiosini aslo o‘chirmaydigan do‘stimning gapiga qaraganda, shu kunlarda ham, har kuni dadamlarning kamida ellikta qo‘shiqlari yangrar ekan. Chamalab chiqsam, O‘zbekiston Radioqo‘mitasida fonotekasida Po‘lat Mo‘min she’rlari asosida aytiladigan mingdan ortiq ashula mavjud ekan.

2014 yilning boshi edi. “Sharq ziyokori” kitob do‘konida shoir Shukur Dadashni ko‘rib qoldim. U menga tanbeh berdi: “Ozod! Bu, Rovshan Komilov ismli ashulachi dadangizning “Indamadi” qo‘shig‘ini rasvo qilibdi-ku! Nega indamaysiz?..” O‘zim ham shu haqda o‘ylab yurgandim. Uning so‘zlari turtki bo‘lib, “Yangi “Indamadi” qo‘shig‘iga indamay turolmayman” maqolasini bitdim. Uni O‘zbek adabiyoti rasmiy gazetasining o‘sha paytdagi o‘ta ehtiyotkor bosh muharriri bosishni istamadi. Nazarimda, u mavhum bir xavfdan cho‘chiyapti, degan xulosaga keldim va uni boshqa gazetaga – “7×7”ga tavsiya qildim. Katta tirajli haftalik uni jon-dili bilan e’lon qildi. Xattoki, ushbu nashr tahririyati maqolani Rovshan Komilovga yuborib, undan sharh so‘radi, u esa miq etolmadi. Butun respublikadan qo‘shiqsevarlar odamlar gazetaga va menga qo‘ng‘iroq qilib, fikrimga qo‘shilishlarini, “hunarmand ashulachi”larga chora ko‘rish lozimligini bayon etishdi. Bu maqolani “Xurshid Davron kutubxonasi” va boshqa internet saytlar ham e’lon qilishdi. Natijada, poyintar-soyintar va shaloq matnli yangi “Indamadi” TV dan ham, boshqa radiokanallardan ham olib tashlandi.

Dadamlar XX asrning 60-yillarida o‘zbek adabiyoti darg‘alari bo‘lmish G‘afur G‘ulom, Oybek, Abdulla Qahhor va Maqsud Shayxzodani juda hurmat qilardilar. Ularning vafotini eshitgach, nainki ma’rakalarda faol qatnashganlar, balki juda qattiq iztirobga ham tushgandilar. Xattoki, kechalari uxlolmay chiqqanlarini onam aytgandilar. Keyinchalik, xuddi shunday ustozlaridan biri shoir Mirtemirning vafotidan ham juda kuygandilar.

Men o‘zim tasavvuf falsafasiga qiziqqanim uchun, ba’zan dadamlarning ayrim xatti-harakatlarini tadqiq qilamanda, juda to‘g‘ri yashagan ekanlar degan xulosaga kelaman. Chunonchi, bir holatni ko‘p o‘ylaganman. SSSR davrida, 60-70 yillarda Respublikamiz Kompartiyasining Birinchi Kotibi sifatida O‘zbekistonni yozuvchi Sharof Rashidov boshqargan davr. Dadamlar va bir adabiyotshunos (uning nomini yozishni ep bilmadim) qandaydir vazifa tufayli birgalikda Moskvaga, SSSR Yozuvchilari Uyushmasiga borishadi. Bu juda obro‘li tashkilotning raisi, SSSR gimni mualliflaridan biri, katta obro‘ga ega Sergey Mixalkov, o‘zi ham bolalar shoiri bo‘lgani uchun yaqin tutibmi, dadamlarga banderol tutqizadi. “Buni, — deydi u, — shaxsan o‘zing, Birinchi kotibingiz va yozuvchingiz Sharof Rashidovga yetkaz!”

Qaytayotganda, bu vazifadan xabar topgan adabiyotshunos dadamlarga iltimos qiladi: “Po‘lat aka! Shu banderolni menga bering! Men yetkazay!” Shuni, aytib qo‘yishim lozimki, Sharof Rashidov qabuliga kirgan odamlardan albatta o‘zidan qanday yordam kerakligini so‘rar ekan va aytilsa, ko‘magini ayamas ekan. Kimlardir kattaroq kvartira, kimlardir, o‘sha davrda faqat taqsimot bo‘yicha sotiladigan yengil avtomashina, boshqalar amal kursisi undirib chiqishar ekan, uning huzuridan. Men, o‘sha adabiyotshunos Birinchi Kotibdan nima undirganligini bilmayman, bilishni istamayman ham. Keyinchalik, bu adabiyotshunos “Biz Sharof Rashidovning gipnozi ostida yurgan ekanmiz!”, deb so‘zlagan kishilar qatoridan joy oldi. Mustaqillik boshlanishi bilan “Men e’tiqodimni nega o‘zgartirdim?” degan katta maqola yozdi, “Prezident” nomli esse bitdi, hukumatga yaltoqlik qildi va qahramonlik darajasini oldi. Dadamlar esa “E’tiqod o‘zgarmagay” she’rini bitdilar va oddiy hamda buyuk shoirliklaricha qoldilar.

1992 yilda Po‘lat Mo‘min 70 yoshga kirdi. Mustaqil bo‘lgach, bundan esankirab qolib, o‘z adiblariga mehr-muhabbat bera olmay qolgan O‘zbekiston Yozuvchilari uyushmasi miq etmadi. Ammo, Sergey Mixalkov bosh bo‘lgan Rossiya Yozuvchilari uyushmasidan tabrik telegrammasi keldi. Bir yil o‘tgach, ukam Bexzodning uylanishi va dadamlarning yubileylari sharafiga ham deb, nahorgi oshga taklifnomalar tarqatdik. Faqat shundagina rais bir to‘n ko‘tarib kelib tabriklab ketdi. Shunga ham rahmat…

Sag‘al chetroqqa chiqib ketdim, ma’zur tutasiz. Tasavvuf falsafasi aytadiki, “Boylarga, amaldorlarga kibr qilgin, darveshlarga, faqirlarga tavo’ze qilgin!” Aytmoqchimanki, dadamlar hech qachon amal uchun, unvon uchun yo bir moddiy boylik uchun amaldorlarga yaltoqlik qilmaganlar. O‘zganing rizqini, o‘zganing xaqini, o‘zganing imkoniyatini yulib olishga intilmaganlar. Shuning uchun, Yaratganimiz Po‘lat Mo‘minni haqiqiy, barcha – yetti yoshdan yetmish yoshgacha – taniydigan xalq shoiri qildi, sof qalbli kishilar hurmatiga sazovor etdi, barcha orzu-havaslariga erishtirdi. Yelib, yugurib, boshqalarni chetga surib, minbarlarga chiqib ayuhannos solib, hukumatga yaltoqlanib katta mukofotlar, unvonlar olgan odamlar oxir-oqibatda yillab kasalxonalarda, sihatgohlarda yotib, o‘zlarini ham, yaqinlarini ham qiynab, zo‘rg‘a jon bergan bo‘lsalar, Mavlo dadamlarni yeldek kelib, seldek olib ketdi. Ko‘pchilik bu holatni hikmatga yo‘yib, meni yupatishdi. Mashoyixlar aytishganki, Olloh sevimli bandalarining jonini qiynamay oladi.

Men, O‘zbekiston Yozuvchilari Uyushmasiga boshchilik qilgan bir zotning ruhiga ta’zim qilaman. Bu zot — yirik davlat arbobi, tadbirli va haqiqatgo‘y Sarvar Azimovdir. Bu inson uyushmaga boshchilik qilgan davrda juda ko‘p ijobiy o‘zgarishlar qilgan. Chunonchi, shahar markazida yozuvchilar tashkiloti uchun yangi muhtasham bino qurdirgan. (Bu binoni, keyinchalik, yangi rais qo‘ldan boy berdi). Ijod ahlining obro‘sini xalq ichida yuksakliklarga ko‘targan. Nohaq siyosiy tanqidga uchragan adiblarni himoyasiga olgan. Har bir ijodkorga xolisanillo boqgan. Mukofotlarni laganbardorlarga emas, iste’dod egalariga topshirgan. Ana shu inson dadamlarning 60 yoshga kirganliklarini eshitib qolib, nega vaqtida menga xabar qilinmadi, deb, 1983 yilda “Bahor”konsert zalida katta tantana uyushtirgan edi. Men va ukam Jamshid uylanganimizdan keyin, bir hovlida uch oila yashay boshlab, nabiralar tug‘ilgach, siqilishib qolganimiz tufayli, kvartira olishga ham va katta oilaga bir avtomashina zarur deb, yordam bergan ham Sarvar Azimovdir. Dadamlar, mana nihoyat haqiqat qaror topayapti, mening ham qadrimga yetishayapti, deb quvongandilar o‘shanda. Buyuk inson Sarvar Azimovga jannatning eng go‘zal joylaridan nasib etsin.

Dadamlarning bolalarga atalgan juda ko‘p asarlari nainki rus tiliga, balki Sovet Ittifoqidagi deyarli barcha tillarga tarjima qilingandi. Bu ish bilan shug‘illanuvchi shoir va ijodkorlar ko‘p marta xonadonimiz mehmonlari bo‘lishgan. Rossiyadan, Ukrainadan, Belorusiyadan, Armanistondan tashrif buyurishgan ijodkor ahli hali-hali ko‘z oldimda turadi. Ular o‘zbek palovini yeb, uni pishirgan onamga ta’zimlar qilib, tasannolar aytib ketishgan edi. Rossiyalik ikki ijodkor Yuriy Korines va Yuriy Kushak, ayniqsa mening yodimda qattiq qolishgan. Yuriy Korinesning yoshligi urush davriga to‘g‘ri kelib qolgani uchun, u ota-onasidan ajralib, bolaligini Qozoqiston cho‘llarida qo‘y boqib o‘tkazgan, so‘ng O‘zbekiston yetimxonalarida katta bo‘lgan. Keyin Moskvaga qaytib ketib, ijodiy faoliyatini boshlagan. Shuning uchun, u O‘zbekistonni, xalqimizni yaxshi ko‘rar edi. Toshkentga tez-tez kelar va albatta uyimizda mehmon bo‘lar edi. Keyinchalik, men, dadamlarning undovlari bilan uning bir qissasini – “Eng dono ot”ni tarjima qilgandim va u “Cho‘lpon” nashriyotida chop etilgandi. Yuriy Kushak esa juda kirishimli odam edi. Men uning Moskvadagi uyida mehmon ham bo‘lganman. Uning qattiq yodimda qolganining sababi shuki, men unga dadamlarning she’rlarini ruschaga satrma-satr o‘girib berardim, u keyin qofiyalashtirardi. U erinmasdan, vaqt ajratib Toshkentga kelar, Do‘rmondagi Ijod uyiga joylashib, mehnat qilardi. Yuriy Kushak juda nozikta’b edi. U Po‘lat Mo‘minning she’rlarini sevar va juda mohirona tarjima qilardi. Bu ijodkorlarning mehnatlari tufayli, Moskvada dadamlarning bir qancha kitoblari chop etilgan. Yaqinda, internetni titkilar ekanman, bir qancha Rossiya maktablarida “Oltmish olti oltin qo‘l”(ruschada: “Prekrasnыx professiy na svete ne schest, I kajdoy professii slava i chest!”) kitobini muhokama qilishayotganini, bundagi she’rlar yoshlarga kasb tanlashda katta yordam berayotganini yozishibdi. Bundan vujudim faxr tuyg‘usiga to‘ldi.

Bolalar Po‘lat Mo‘minning jonu dili edi. Dadamlar jo‘jiqlar bilan gaplashsalar – bolaga aylanardilar. Bundan zavq-shavqqa to‘lardilar. Shuning uchunmi, bog‘cha yo maktablarga uchrashuvga chaqirishsa, hech yo‘q demasdilar. Jon-dillari bilan borib tadbirlarda qatnashardilar. Toblari uncha zo‘r bo‘lmaganda ham boraverardilar va taajjub(!), u yerdan bardam bo‘lib, yayrab kelardilar.

Hazil-mutoyiba qilib suhbatlashish – odatiy hol edi, dadamlar uchun. Ayniqsa, singlim Tabassum bu sohada ularga hamohang edi. Kesatuv va pichingni yomon ko‘rardilar. “Noo‘rin piching – o‘rtagay iching!”, derdilar.

Men ba’zi-ba’zida dadamlarni sog‘inaman. Ko‘rgim, gaplashgim keladi. Ammo, iloj yo‘q – hayot shunday tuzilgan. Vaqt-soati kelganda, barcha boshqa olamga o‘tadi. Va ularning ruhi farzandlarining turmushini kuzatib turadi. Zarur bo‘lganda, pushtikamarlarining tushlariga kirib, xavf-xatarlardan ogohlantiradi. Ulardan hamisha, har kuni duo kutadi. Shuning uchun, men bu amalni aslo tark etmayman. Men o‘z hayotimni ikki qismga ajratganman. Xuddi jahon tarixidagi melodgacha bo‘lgan davr va meloddan keyingi davr, kabi. Umrimdagi voqealarni dadamlarning tirikliklari payti va vafotlaridan keyingi vaqtlarga ajartganman. Biror xolat esimga tushsa, u dadamlar tirikliklari davrida ro‘y bergan edi, deb o‘ylayman yoki aksincha, undan so‘ng edi, degan xulosaga kelaman…

Bir qancha vaqt ilgari meni qattiq sog‘inch hissi qamradi va beixtiyor bir she’r yozdim, uni diqqatingizga havola qilaman.

Qaniydi, tushimda dadamni ko‘rsam!
Qaniydi, ularla bozorga borsam,
Turli meva-cheva olsalar dadam,
Men esa xaridni ko‘tarib yursam…

Qaniydi, tushimda dadamni ko‘rsam!
Bayram kunlarida sovg‘alar olsam,
Rahmat o‘g‘lim, desalar dadam,
Ichimda quvonib, jilmayib tursam…

Qaniydi, tushimda dadamni ko‘rsam!
Yozgan asarlarim asta ko‘rsatsam,
Turli noqis joyin ko‘rsatsalar gar,
Men esa ularni darhol tuzatsam…

Qaniydi, tushimda dadamni ko‘rsam!
Mashinamda shoshmay toqqa oborsam.
Musaffo havoda nafas oldirib,
Imorat, bog‘imla sag‘al maqtansam…

Qaniydi, tushimda dadamni ko‘rsam!
Azonda nahorgi oshga oborsam,
Oshni ko‘p yemasdan menga sursalar,
Men sekin dadamga go‘shtlar ilinsam…

Qaniydi, tushimda dadamni ko‘rsam!
Yangi she’rlarini mutolaa qilsam,
Nashriyot tomondan xushxabar kelsa,
Kitobingiz mana, chiqibdi desam…

Qaniydi, tushimda dadamni ko‘rsam!
Bergan tuzlariga rahmatlar aytsam,
Tutganlari uchun qo‘limga baxtni,
Mehr-iftixorla ohista quchsam…

Qaniydi, dadamni tushimda ko‘rsam…
(04.02.2015. 1:39.)

Vaqtni odatda juda uchqur deyishadi. Men bunday hisoblamayman. U juda sekin oqadi. Faqat, qalbingizga yoqadigan ish bilan band bo‘lsangiz, nazaringizda, bir kun, ko‘z ochib – yumguncha o‘tganday tuyuladi. Inson umri ham juda uzoq. Unga juda turli imkoniyatlar berilgan. Har kim o‘zi qaror qabul qiladi va bilgancha yashaydi. U hamisha, nima eksa, o‘shani o‘radi. Nazarimda, Yer yuzida yashashdan ma’no – Yaratganning vazifasini bajarishdan iboratdir. Mutloq Buyuk Zot kimgadir ijodkorlikni, kimgadir dehqonchilikni, kimgadir tijoratchilikni va hokazo kasblar bilan shug‘illanishni buyurgan. Bu vazifani har bir odam yoshligidan ilg‘ashi va uni bajarishga umrini bag‘ishlashi shart. Buni topa olmaganlar, boshqa ishlarga kirishib ketganlar omadsiz kishilarga aylanadilar. Ularning umri ham barakali bo‘lmaydi. Shu nuqtai nazardan qaraganda, Po‘lat Mo‘min – mening dadamlar deyarli 82 yil yashab (1922 -2004), o‘zlarining ilohiy vazifalarini to‘laqonli bajarib ketganlar, deb ishonaman.

09.12.2017
Toshkent.