Ватанимиз қадимий Туркистон ўзининг шон-шавкатли тарихига эга. Кейинги минг йилликларни қўйинг, ҳатто милоддан аввалги бу ерлар билан боғлиқ манбалар бор. Юқоридаги фикрлардан келиб чиқиб, барча қўшни давлатлар ўқув юртларида «Туркистон ёки Турон тарихи» деган фан ўқитилса…

ЎРТАДА БЕГОНА ЙЎҚ
Ёзувчи Носир Фозилов билан суҳбат

    Ёзувчи Носир Фозилов 1929 йили Қозоғистоннинг Чимкент вилоятига қарашли Туркистон туманининг Қорачиқ қишлоғида деҳқон оиласида дунёга келди. У Туркистонда ўрта мактабни тугатгач, 1949—1954 йиллар давомида Ўрта Осиё дорилфунунининг филология факултетида таълим олди.

Дорилфунунни тугатгандан сўнг, 1955 йилдан бошлаб «Гулхан» ойномасида адабий ходим, масъул котиб, «Ёш гвардия» нашриётида бўлим мудири (1960—1963), 1963 йилдан эса «Шарқ юлдузи» ойпомасида адабий ходим, сўнгра проза бўлимииинг мудири, масъул котиб (1970—1972) сифатида фаоллик кўрсатди. Ёзувчи ва ношир Носир Фозилов 1972—1980 ва 1984— 1986 йпллар давомида Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриётида катта муҳаррир ва проза бўлимининг мудири сифатида ишлаб келди. 1986 йилдан буён «Шарқ юлдузи» ойномасининг масъул котибидир.

1985 йилда унинг «Шум боланинг набиралари» китоби учун Ғафур Ғулом номидаги мукофот берилди. 1986 йилда эса қозоқ ёзувчиларишгаг асарларини ўзбек тилига таржимаси борасидаги фаоллиги учун Қозоғистон Ёзувчилар уюшмаси Бейимбет Майлин номидаги мукофотга сазовор бўлди. Шунингдек, унга 1990 йилда Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоби унвони ҳамда 1991 йилда «Устозлар даврасида» асари учун Ҳамза номидаги Республика Давлат мукофоти берилган.

Адибнинг «Оқсой», «Саратон» қиссалари 70-йиллар ўзбек адабиёти, хусусан, болалар насрида катта воқеа бўлди.

Адибнинг биринчи ҳикояси 1953 йили «Ленин учқуни»да босилган. Шундан сўнг унинг «Ирмоқ», «Қорахат», «Кўклам қиссалари», «Саратон», «Шум боланинг набиралари», «Устозлар даврасида», «Болалигим — подшолигим» каби қатор китоблари ўқувчиларга тақдим этилди. Адибнинг яна бир қатор асарлари қозоқ, туркман, рус ва бошқа тилларга ўгирилган.

Журналист: – Тарих ғилдираги айланиб ўтаверади, деб ўйларканмиз. Аммо у баъзан қайталар ҳам экан. Кейинги бир йилда мамлакатимизда юз бераётган ўсиш-ўзгаришлар, кўпчиликнинг кўтаринки кайфияти, баъзиларнинг эса кечаётган воқеалардан эсанкираб, нима қиларини билмай қолаётганлари айни Республикамиз мустақилликка эришиш арафасидаги йилларга ўхшаб кетмоқда.
Мамлакатимиз раҳбарининг саъй-ҳаракатлари билан ташкил этилган Ўзбекистон Президенти халқ қабулхоналарига келиб тушаётган хатларда, бевосита жойларда ўтказилаётган мулоқотларда одамлар йиллар мобайнида юрак қатларида тўпланиб қолган дардлари, ижтимоий-иқтисодий муаммолар ҳақида ҳеч бир тўсиқсиз баралла айтишмоқда, уларни тузатиш чоралари кўрилмоқда.

Ўша биз оғзимизнинг суви қочиб гапирадиган Горбачёвнинг қайта қуриш йилларида ҳам ҳақиқатни айтиш қийин кечган эди. Улуғ ёзувчимиз Одил Ёқубов СССР халқлари съезди минбаридан гапириш учун йигирма кунлаб кутган. Охирида орага ўша пайтда Қашқадарё област партия қўмитасининг биринчи котиби бўлиб ишлаган биринчи Президентимизнинг ёрдами билангина тарихий нутқини сўзлаш имконига эга бўлгани кўпчиликка номаълум.

Шу маънода, Носир ака, сиз халқимизнинг таниқли адибларидан бири сифатида мамлакатимизда кечаётган жараёнларни албатта, кузатиб бораётган бўлишингиз керак. Хусусан, Президентимизнинг Ўрта Осиёдаги республикалараро ҳамкорлик, бирдамликни мустаҳкамлаш борасидаги ҳаракатлари бу алоқалар узилиш ҳолига келиб қолган бир пайтда қанчалик муҳим?

Носир Фозилов: — Аввал-бошдан айтайин, бу алоқаларни тиклаш ҳаёт-мамот даражасида муҳим. Иккинчидан, Одил Ёқубов ўзининг ҳатто Андрей Сахаровни ҳам тикка туриб чапак билан маъқуллашга ундаган ўша машҳур нутқи ҳақида «Осий банда» романида шундай ёзади: “Бемеҳр, бешафқат Америка плантаторлари ўтган асрларда пахта далаларида ўзлари ишлашни истамай, Африкадан минглаб, ўн минглаб негрларни қўл-оёқларига кишан солиб олиб келганлар. Улар бу қулларни шафқатсиз ишлатдилар ва улардан соғлом насл олиш учун қоринларини тўйдириб боқдилар. Оқибатда Америкада бўйлари икки метр ва ҳатто икки ярим метр келадиган негрлар етишиб чиқди. Улар ҳозир Америка спортининг ва ҳатто Америка санъатининг ҳам асосини ташкил этади. Хўш, биз нима қилдик? Биз бу шафқатсиз меҳнатни табиатан нозик қиз-жувонларимиз зиммасига юкладик. Оқибатда бизнинг шўр пешона хотин-қизларимиз қоқ суяк бўлиб қолдилар. Уларда на кўкрак бор ва на думба…

Нутқим шу ерга келганида зал бир тебраниб, жўр кулги янгради, кулги эса қарсакларга уланиб кетди. Лукяновнинг тоқати тоқ бўлиб қўнғироғини чалар эди.

Биринчи бўлиб қозоқ дўстларимиз чопиб келишди ёнимга. Қозоқ шоири Мухтор Шаханов:

— Нега бундай қилдинг, ҳали уч минут вақтинг бор эдику, – деб танбеҳ берди.

Кейин етиб келган Ўлжас эса:

—Майли, шу ҳам етарли бўлди, — деб менга тасалли берди”.

Мана буни ҳақиқий қардошлик, тилдошлик, диндошлик, ҳамдардлик деса бўлади. Ўша воқеалардан буён орада қанча-қанча сувлар оқиб ўтди… Биз бир-бирларимизни қўллаб-қувватлаш у ёқда турсин, унутиб қўяёздик. Сиз айтгандек, алоқаларимиз (гарчи қўполроқ ўхшатиш бўлсада) чириб битаётган занжир ҳолига келиб қолди. Энди бу занжирни кимдир янгилаши пайти келган эди. Бундан буёғига муносабатлар аввалгидай давом этишини, таъбир жоиз бўлса, Аллоҳ ҳам истамади. Ўзаро алоқаларнинг янги, умрбоқий даврини бошлаш Президентимиз Шавкат Мирзиёев зиммасига тушди. Дунёдаги энг қадим халқлардан ҳисобланган туркийларни қайтадан бирлаштириш, уларнинг бир-бирларига нисбатан қалбларидаги қўрларини қайта оловлантириш ҳар кимга ҳам насиб этавермайди.

Бир муҳим жиҳатга эътибор беринг, Президентимиз ўз кўнглида ардоқлаб келган бу мақсадини унча-мунча ерда эмас, нақд Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Олий минбаридан туриб бутун жаҳонга билдирди: “Ўзбекистон, — деди Шавкат Мирзиёев, — бугунги кунда ўзининг ташқи сиёсатида Марказий Осиё минтақасига устувор аҳамият қаратмоқда. Бу – ҳар томонлама чуқур ўйлаб танланган йўлдир.

Марказий Осиёнинг қоқ марказида жойлашган Ўзбекистон шу минтақа барқарорлиги, изчил тараққиёт ва яхши қўшничилик ҳудудига айланишидан бевосита манфаатдордир”.

Журналист: — Президентимизнинг юқоридаги гаплари чин юракдан чиққан, неча замонлардан буён, ўйлаб-пишитиб келинган гаплар эди. Эрамиздан аввал яшаган Хитой донишманди Конфутсийнинг бир гапи бор, у шундай дейди: «Раҳмдил бўлмоқ учун устоздан изн сўралмайди». Шавкат Мирзиёев ўз тилдошлари, қардошлари билан алоқани мустаҳкамлашга киришар экан, бировдан изн сўраб ўтирмади. Нима дедингиз?

Носир Фозилов: — Марказий Осиё давлатлари билан муносабатларимизда анча йиллар «бармоқ вазни»да қадам ташлаб келдик. Энди «сарбаст вазни»да, яйраб қадам ташлаш пайти келганга ўхшайди. Илгари нима бўлар эди? Президентлар бир-бирига борса ёки у жой бу жойда учрашиб қолишса, бир ҳафта ўн кун тилимиздан «биз оға-инилармиз, еримиз бир, сувимиз бир» деб жаврашдан бўшамас эдик. Бугун ўша гапларни воқеликка айлантирадиган шабадалар эсмоқда. Масалани кўндаланг қўйиб, сўздан амалга ўтайлик энди деб жон куйдиряпти Президентимиз. Унинг кунни тунга улаб қилаётган ҳаракатларининг боиси нима? Мен қойил қоламан бу инсонга: ҳар қандай раҳбар ҳам бундай суръат билан ишласа, толиқиб қолиши табиий. Асаблар чарчайди. Бугун Қирғизистонда, эртага Қозоғистонда, бошқа куни эса Америкада бизнесменлар, мамлакат раҳбарлари билан мулоқот қилаётганига гувоҳ бўласиз. Бир сўз билан айтганда, Президентимиз ўз куч-қуввати, соғлиғини аямай шу юрт равнақи учун ҳаракат қилмоқда. Боиси, шунча йиллар йўқотилган вақтни янада яхши, савобли ишлар билан тўлдириш. Биз мана шундай пайтда албатта, у кишини қўллашимиз керак.

Ўзбекдаги «Меҳр кўзда» деган мақол, қозоқда ҳам, қирғиз ва туркманда ҳам бор. Бу халқларни ҳукуматлараро борди-келдилар ҳам, адабиёт ва санъат, маданият ҳам бирлаштиради. Лекин яна бир восита борки, бу – халқ дипломатияси бўлиб, унинг қудрати юқоридагиларданда кучлироқ. Халқ дипломатияси дегани оддий одамлар, ёзувчи ва шоирлар, маданият арбоблари ва ҳатто давлат раҳбарларининг ҳам ўзаро шахсий алоқаларига қурилади. Айтайлик, тўйми ё бирон бир маърака ўтказяпсиз, ўша йиғинга келган одамларнинг олдида ёнингизда туғишганларингиз турса, кўкрагингиз қандайин баландга кўтарилади. Биродарларнинг бир-бирларига эътиборлари жуда улуғ саналади. Бунга мисол шуки, Қозоғистон Президенти Нурсултон Назарбоев Ўзбекистонга яқинда қилган ташрифи давомида Президентимиз у кишига «Эл-юрт ҳурмати» орденини тақиб қўяр экан, Нурсултон оға бу эътибордан қувониб, мен кўп мамлакатларнинг мукофотларига лойиқ кўрилганман. Аммо ўзбек халқининг ҳурматига сазовор бўлиш мен учун ўта қадрли, деган гапларини айтар экан, тўғриси, кўзимдан ёш чиқиб кетди. Бу ҳам халқ дипломатияси. Мана шундай борди-келдилар, бир-биримизга бўлган эътиборни кучайтиришимиз лозим. Тарихда Ойбек, ўафур ўулом, Иззат Султонлар билан қозоқ адиблари Мухтор Авезов, Собит Муқонов, ўабит Мусреповлар ўртасида қандай дўстлик, иноқлик мавжуд эди. ўафур ўулом вафот этганида Собит оқсоқол «Вой бовурим!» деб ўкириб йиғлаб, ўша пайтнинг ўзидаёқ Тошкентга учиб кетганини Қозоғистонда ҳалигача гапириб юришади.

Журналист: — Носир ака, боя ишни иқтисоддан бошлаш керак дедингизу, фикрингизни давом эттирмасдан, бошқа мавзуга ўтиб кетдингиз. Бу билан нимани назарда тутган эдингиз?

Носир Фозилов: — Ҳозир шунга келяпман. Жаҳон давлатлари бугунги кунда бир-бирларига янада яқинлашмоқда. Олайлик, Европа иттифоқи, ҳозирда уларда бир хил валюта жорий этилди. Мен Европадан улгу олайлик демайман. Лекин, бир ўйлаб кўрса бўладиган ибрат. Марказий Осиёда бешта давлат бор. Бу яқин етмиш миллион аҳоли дегани. Борди-келдиларимизни осонлаштириш учун шу мамлакатларнинг барчасида қўлланадиган, шунингдек, чет элларда алмаштириш қобилиятига эга ягона пул бирлигини жорий этсак, қандай зўр иш бўларди! Бешта республика, бу — бешта бармоқ дегани. Худонинг ўзи мушт қилиб бирлаштириб қўйибдику. Ягона пул бирлиги бўлса, кўп муаммоларимиз ҳал бўларди.

Журналист: — Маълумки, ўтган асрнинг йигирманчи йиллари сўнгида араб имлосидан лотинга, қирқ биринчи йилларга келиб эса, лотиндан кирилл имлосига ўтказиш собиқ СССРнинг туркий халқларга нисбатан қўллаган сиёсати билан боғлиқ бўлган. Бир пайтлар қирғиз ёзувчиси, Ўзбекистонда кўп ўқилган «Цинган қилич» романининг муаллифи Тўлаган Қосимбековнинг: «Сталин нафақат ўзбек, қозоқ, қирғизларнинг юртпарвар шоир ва ёзувчиларини, олимларини, шунингдек, уларнинг имлосини ҳам қатағон қилди» дегани ёдимда. Демак, СССР пайтидаги имло ўзгаришлари бежиз бўлмаган. Мустақиллик йилларига келиб, Ўзбекистонда имлони ўзгартиришга нима мажбур қилди, деб ўйлайсиз?

Носир Фозилов: — Ўша пайтда буни таклиф деймизми, буйруқ деймизми дастлаб кимдан чиққани номаълум. Фармон чиққани бор гап. Лекин фармонгача нима гап бўлган, биз буни билмаймиз. Маълум нарса шуки, дунё халқлари билан алоқага киришиш кириллга нисбатан лотинда тезроқ кўчади, жаҳондаги кўп давлатлар лотин имлосида ёзади, демак, бу имло мамлакатни компютерлаштиришда ҳам қўл келади, деган қарашлар билан қўл урилди. Яқинда бир жойда ўқиб қолдим. Бир тилда гаплашадиган икки ярим минг кишилик элатнинг имлоси ҳам компютерга туширилибди. Япония, Хитой, Кореянинг имлоси тамғалардан иборат. Улар компютерда йўқми?

Бир пайтлар Қозоғистон халқ ёзувчиси Абдулла оға Тожибоев шундай деган эди: «Қозоғистонда шарқий туманлар (йигирманчи йилларда. — Н.Ф.) ўзича автономия аталиб, жанубдаги – ҳозирги Қизил Ўрда, Чимкент, Жамбил ҳамда Қирғизистон Республикаси Ўрта Осиё Республикалари қаторида қолди. Бундай талотўп замонларда адабиётларимизни дўстлаштириш, уларнинг замонга хос борди-келдиларини йўлга қўйиш ҳақида ҳеч қанақа гап-сўз бўлгани йўқ, бинобарин, бунга ўша пайтда фурсат ҳам бўлмаган. Шунинг учун бўлса керак, биз ўзимизнинг қадимий одатимиз бўйича чиғатой тилида босилган адабиётларни ўқиб, мутолаа қилиб юраверганмиз. Тошкентда чоп этилган ўшандай асарларни ўзбек тилига ёхуд туркман, қирғиз тилларига ўгиришнинг ҳожати йўқ эди. Бир-бирларимизни таржимасизоқ тушунаверар эдик».

Эндичи? У алифбодан бу алифбога ўтавериб саводсизлик урчиди. Лотинда қоладиган бўлсак, унинг ҳарфларини ислоҳ қилиб, товушларимизни тўла ифода этадиган ҳарфларга тўхтам қилайлик. Йигирманчи, ўттизинчи йилларда ўрта турк адабий тилини яратиш устида иш олиб борилган эди. Бу мақсадлар ҳам қирғиз адиби айтганидек, қатағонга учраб йўқ бўлди. Энди нима қиламиз? Энди Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон, Туркманистон, истаса Тожикистон ҳам бир юмалоқ стол атрофига ўтириб имломизни тартибга солишни, уни туркий тил – ҳаммамиз гаплашадиган тил нормаларига мослаштиришни ўйлашимиз керак. Акс ҳолда келгуси авлодлар бир-бирларидан бугунгидан ҳам йироқлашиб кетади. Шундай қилиб ягона пул ва ёзув масаласи ҳал бўлса, қадимгидай бир халқ, бир миллат бўлишимизга шубҳа йўқ.

Шу ўринда яна бир-иккита масалани айтиб ўтсам. Акс ҳолда, бошқа ёқларга чалғиб, ўтлаб кетмайлик. Айтмоқчи бўлганларимдан бири, бу — тарих дарсликлари масаласидир. Хабарингиз бор, шўро пайтида ҳамма мактаб ва олий, ўрта-махсус ўқув юртларида СССР тарихи дарслиги мажбурий ўқитилган. Мана чорак асрдан кўп бўлди, СССР йўқ, ўша тарих ҳам йўқ. Албатта, ҳозир ҳам ўқув юртларида чет мамлакатлар тарихи ўтилаётган бўлса ажабмас. Ўзимизда яратилаётган баъзи тарихий китобларни ўқиб ҳайрон қоламан. Уларда муаллифлар тарихий воқеалар ҳақида сўзлар экан, бувиларининг, кўкаларининг, тоға, боболарининг хотираларини бизга тарих ўрнида тақдим этишмоқда. Бу ҳам керак. Аммо тарих бу алоҳида фан. Ростдан ҳам бўлиб ўтган воқеаларга, аниқ манбаларга асосланади. Қачон, қаэрда, қандай, ким ва нима деган аниқ саволларга жавоб бериши керак ўша тарих. Ҳозир кунимиз «қўлбола» солномаларга қолмоқда.

Ватанимиз қадимий Туркистон ўзининг шон-шавкатли тарихига эга. Кейинги минг йилликларни қўйинг, ҳатто милоддан аввалги бу ерлар билан боғлиқ манбалар бор. Юқоридаги фикрлардан келиб чиқиб, барча қўшни давлатлар ўқув юртларида «Туркистон ёки Турон тарихи» деган фан ўқитилса. Бу соҳада зарур дарсликлар яратилса, деган таклифим бор. Мазкур тарих кимгадир ёқиш-ёқмаслигидан қатъи назар, у мавжуд. Ўрганиш эса ер-суви, тоғи-боғи бир, аммо кейинги йигирма йилларда янги тарихлари бошқа-бошқа бўлган халқларимизни фақат бирлаштиради, деб ўйлайман.

Энди саволни мен берай. Мана сиз Қирғизистонда туғилгансиз, мен Қозоғистонда. Иккаламиз ҳам ота юртимизга имкон қадар бориб турамиз. Шавкат Мирзиёевнинг Қирғизистонга ташрифидан сўнг борди-келдилар осонлашди, чегаралар очилди. Борганингизда юртдошларингиз сиздан нима сўрашади?

Журналист: — Албатта соғлик-саломатлигимни, кейин эса Ўзбекистонда юз бераётган янгиликлар, ўзгаришларни, кўпчилик дўстларим янги китоб олиб келганим ёки йўқлигини суриштиришади.

Носир Фозилов: — Кам бўлманг. Ўша одамлар Ўзбекистонда кечаётган жараёнларни билишга ўта интиқ. Ахир Қирғизистонда расмий маълумотларга кўра бир миллионга яқин, Қозоғистонда олти юз мингдан кўп, Туркманистон, Тожикистон, Афғонистон ва бошқа ўнлаб мамлакатларда ҳам ўзбеклар истиқомат қилади. Бундан тахминан ўн йил илгариги ҳисоб-китобларга кўра бутун дунёда қирқ миллиондан ортиқ ўзбек бор эди. Ҳозирда бу рақам янада ошгани табиий. Шунча одамнинг битта кўзи тарихий ватанлари бўлган Ўзбекистонда туради. Биз шу муборак юртда яшар эканмиз, четларда умргузаронлик қилаётган ўзимизнинг ўзбекларни унутмаслигимиз фарз. Улар биздан нон-туз талаб қилишмайди. Бу одамларни аввало юрт соғинчи, қолаверса, Ўзбекистонда чоп этилаётган газета-журналлар, бадиий китоблар, юртда кечаётган ўзгаришлар ҳақида ахборотлар кўпроқ қизиқтиради. Қисқаси, уларнинг ўшандай эҳтиёжларини қондиришга Ўзбекистонни масъул деб биламан.

Тошкентнинг Шота Руставели кўчаси билан эски Заводская кўчаси кесишган жойда қардош халқларнинг китоб дўкони бўлар эди. Ҳозирда ўша дўкон йўқ. Унга ўхшаган дўконлар барча қардош республикаларнинг ҳеч йўғи катта шаҳарларида бўлиши керак.

Яқинда Ўзбекистонда чет эл валюталарининг расмий конвертацияси очилди. Газета-журналларимиз, нашриётларимизнинг вакиллари энди қардош Республикаларга боришсин, одамлар билан суҳбат қилишсин. Улар ўз обуначиларини, харидорларини албатта топишади.

Журналист: — Ўтган асрнинг саксонинчи йилларида «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг нуфузи салкам саккиз юз мингга чиққан эди. Шундан ўттиз мингга яқини Қирғизистонга жўнатилганини биламан. Носир ака гап маънавият ва маданият масаласига келиб тақалар экан…

Носир Фозилов: — Қардош республикаларда ўзбек тилида ўқитиладиган мактаблар, ўқитувчилар йилдан-йилга камайиб бораётгани ҳақида ҳам тўхталайлик демоқчисизда? Бу жуда оғриқли масала…

Журналист: — Қирғизистоннинг Жалолобод вилоятида ўзбек мактабларининг ёпилиш ҳолатлари мавжуд. Биринчидан, дарсликлар йўқ. Борлари ҳам талабга жавоб бермайди. Иккинчидан, олий ўқув юртларида дарслар қирғиз тилида ёки рус тилида олиб борилади. Ўзбек тилига эҳтиёж қолмаяпти. Шу боис аҳолининг кўпчилиги ўз болаларини рус ёки қирғиз мактабларига ўқишга беришяпти.

Носир Фозилов: — Бир пайтлар Тошкентда Ўрта Осиё давлат университети бўлар эди. Қўшни республикалардаги кўплаб мутахассислар ўша даргоҳни битиришган. Жумладан, ўзим ҳам. Кейинги йигирма беш йилда Тошкент ва бошқа шаҳарлардаги олий ўқув юртлари қўшни республикаларда яшайдиган қанча абитуриентга жой берди экан. Битта-иккита бўлса бордир. Кўнгилни кенгроқ қилишимиз керак. Қўшни республикалардаги туркий миллатдошларимизнинг болалари учун олий ўқув юртларида маълум имтиёзлар бериб, уларнинг ўқишларига шароит яратиш ўта муҳим.

Хуллас, гапирамиз десак, гап кўп. Энг муҳими, ўзаро алоқаларни йўлга қўйиш учун қадам ташланди. Ана шу қадам бардавом бўлсин.

Президентимиз яқинда бўлиб ўтган адабиёт ва санъат, маданият ходимлари билан бўлган учрашув чоғида йиғилиш аҳлига қараб шундай деди: “…биз ҳаммамиз бир-биримизни яхши биламиз, машҳур бир қўшиқда айтилганидек, «ўртада бегона йўқ». Бу гапларни Ўрта Осиё халқларига ҳам татбиқ этса бўлади. Маъқул топилса, республикалар раҳбарлари бир стол атрофига ўтириб, бу халқларнинг ҳамкорликда, бирдамликда оға-ини бўлиб ҳаёт кечириш йўриқларини бамаслаҳат келишиб олишса, нур устига нур бўлар эди. Зеро, ўртада бегона йўқ.

Суҳбатни Ёқубжон ХЎЖАМБEРДИEВ ёзиб олди.
Манба: «Ҳуррият» газетаси, 2017, октябр

Vatanimiz qadimiy Turkiston o‘zining shon-shavkatli tarixiga ega. Keyingi ming yilliklarni qo‘ying, hatto miloddan avvalgi bu yerlar bilan bog‘liq manbalar bor. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, barcha qo‘shni davlatlar o‘quv yurtlarida “Turkiston yoki Turon tarixi” degan fan o‘qitilsa…

O‘RTADA BEGONA YO‘Q
Yozuvchi Nosir Fozilov bilan suhbat

 Yozuvchi Nosir Fozilov 1929 yili Qozog’istonning Chimkent viloyatiga qarashli Turkiston tumanining Qorachiq qishlog’ida dehqon oilasida dunyoga keldi. U Turkistonda o’rta maktabni tugatgach, 1949—1954 yillar davomida O’rta Osiyo dorilfununining filologiya fakultetida ta’lim oldi.

Dorilfununni tugatgandan so’ng, 1955 yildan boshlab «Gulxan» oynomasida adabiy xodim, mas’ul kotib, «Yosh gvardiya» nashriyotida bo’lim mudiri (1960—1963), 1963 yildan esa «Sharq yulduzi» oypomasida adabiy xodim, so’ngra proza bo’limiiing mudiri, mas’ul kotib (1970—1972) sifatida faollik ko’rsatdi. Yozuvchi va noshir Nosir Fozilov 1972—1980 va 1984— 1986 ypllar davomida G’afur G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyotida katta muharrir va proza bo’limining mudiri sifatida ishlab keldi. 1986 yildan buyon «Sharq yulduzi» oynomasining mas’ul kotibidir.

1985 yilda uning «Shum bolaning nabiralari» kitobi uchun G’afur G’ulom nomidagi mukofot berildi. 1986 yilda esa qozoq yozuvchilarishgag asarlarini o’zbek tiliga tarjimasi borasidagi faolligi uchun Qozog’iston Yozuvchilar uyushmasi Beyimbet Maylin nomidagi mukofotga sazovor bo’ldi. Shuningdek, unga 1990 yilda O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan san’at arbobi unvoni hamda 1991 yilda «Ustozlar davrasida» asari uchun Hamza nomidagi Respublika Davlat mukofoti berilgan.

Adibning «Oqsoy», «Saraton» qissalari 70-yillar o’zbek adabiyoti, xususan, bolalar nasrida katta voqea bo’ldi.

Adibning birinchi hikoyasi 1953 yili «Lenin uchquni»da bosilgan. Shundan so’ng uning «Irmoq», «Qoraxat», «Ko’klam qissalari», «Saraton», «Shum bolaning nabiralari», «Ustozlar davrasida», «Bolaligim — podsholigim» kabi qator kitoblari o’quvchilarga taqdim etildi. Adibning yana bir qator asarlari qozoq, turkman, rus va boshqa tillarga o’girilgan.

Jurnalist: – Tarix g‘ildiragi aylanib o‘taveradi, deb o‘ylarkanmiz. Ammo u ba’zan qaytalar ham ekan. Keyingi bir yilda mamlakatimizda yuz berayotgan o‘sish-o‘zgarishlar, ko‘pchilikning ko‘tarinki kayfiyati, ba’zilarning esa kechayotgan voqealardan esankirab, nima qilarini bilmay qolayotganlari ayni Respublikamiz mustaqillikka erishish arafasidagi yillarga o‘xshab ketmoqda.

Mamlakatimiz rahbarining sa’y-harakatlari bilan tashkil etilgan O‘zbekiston Prezidenti xalq qabulxonalariga kelib tushayotgan xatlarda, bevosita joylarda o‘tkazilayotgan muloqotlarda odamlar yillar mobaynida yurak qatlarida to‘planib qolgan dardlari, ijtimoiy-iqtisodiy muammolar haqida hech bir to‘siqsiz baralla aytishmoqda, ularni tuzatish choralari ko‘rilmoqda.

O‘sha biz og‘zimizning suvi qochib gapiradigan Gorbachyovning qayta qurish yillarida ham haqiqatni aytish qiyin kechgan edi. Ulug‘ yozuvchimiz Odil Yoqubov SSSR xalqlari s’ezdi minbaridan gapirish uchun yigirma kunlab kutgan. Oxirida oraga o‘sha paytda Qashqadaryo oblast partiya qo‘mitasining birinchi kotibi bo‘lib ishlagan birinchi Prezidentimizning yordami bilangina tarixiy nutqini so‘zlash imkoniga ega bo‘lgani ko‘pchilikka noma’lum.

Shu ma’noda, Nosir aka, siz xalqimizning taniqli adiblaridan biri sifatida mamlakatimizda kechayotgan jarayonlarni albatta, kuzatib borayotgan bo‘lishingiz kerak. Xususan, Prezidentimizning O‘rta Osiyodagi respublikalararo hamkorlik, birdamlikni mustahkamlash borasidagi harakatlari bu aloqalar uzilish holiga kelib qolgan bir paytda qanchalik muhim?

Nosir Fozilov: — Avval-boshdan aytayin, bu aloqalarni tiklash hayot-mamot darajasida muhim. Ikkinchidan, Odil Yoqubov o‘zining hatto Andrey Saxarovni ham tikka turib chapak bilan ma’qullashga undagan o‘sha mashhur nutqi haqida “Osiy banda” romanida shunday yozadi: “Bemehr, beshafqat Amerika plantatorlari o‘tgan asrlarda paxta dalalarida o‘zlari ishlashni istamay, Afrikadan minglab, o‘n minglab negrlarni qo‘l-oyoqlariga kishan solib olib kelganlar. Ular bu qullarni shafqatsiz ishlatdilar va ulardan sog‘lom nasl olish uchun qorinlarini to‘ydirib boqdilar. Oqibatda Amerikada bo‘ylari ikki metr va hatto ikki yarim metr keladigan negrlar yetishib chiqdi. Ular hozir Amerika sportining va hatto Amerika san’atining ham asosini tashkil etadi. Xo‘sh, biz nima qildik? Biz bu shafqatsiz mehnatni tabiatan nozik qiz-juvonlarimiz zimmasiga yukladik. Oqibatda bizning sho‘r peshona xotin-qizlarimiz qoq suyak bo‘lib qoldilar. Ularda na ko‘krak bor va na dumba…

Nutqim shu yerga kelganida zal bir tebranib, jo‘r kulgi yangradi, kulgi esa qarsaklarga ulanib ketdi. Lukyanovning toqati toq bo‘lib qo‘ng‘irog‘ini chalar edi.

Birinchi bo‘lib qozoq do‘stlarimiz chopib kelishdi yonimga. Qozoq shoiri Muxtor Shaxanov:

— Nega bunday qilding, hali uch minut vaqting bor ediku, – deb tanbeh berdi.

Keyin yetib kelgan O‘ljas esa:

—Mayli, shu ham yetarli bo‘ldi, — deb menga tasalli berdi”.

Mana buni haqiqiy qardoshlik, tildoshlik, dindoshlik, hamdardlik desa bo‘ladi. O‘sha voqealardan buyon orada qancha-qancha suvlar oqib o‘tdi… Biz bir-birlarimizni qo‘llab-quvvatlash u yoqda tursin, unutib qo‘yayozdik. Siz aytgandek, aloqalarimiz (garchi qo‘polroq o‘xshatish bo‘lsa-da) chirib bitayotgan zanjir holiga kelib qoldi. Endi bu zanjirni kimdir yangilashi payti kelgan edi. Bundan buyog‘iga munosabatlar avvalgiday davom etishini, ta’bir joiz bo‘lsa, Alloh ham istamadi. O‘zaro aloqalarning yangi, umrboqiy davrini boshlash Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev zimmasiga tushdi. Dunyodagi eng qadim xalqlardan hisoblangan turkiylarni qaytadan birlashtirish, ularning bir-birlariga nisbatan qalblaridagi qo‘rlarini qayta olovlantirish har kimga ham nasib etavermaydi.

Bir muhim jihatga e’tibor bering, Prezidentimiz o‘z ko‘nglida ardoqlab kelgan bu maqsadini uncha-muncha yerda emas, naqd Birlashgan Millatlar Tashkilotining Oliy minbaridan turib butun jahonga bildirdi: “O‘zbekiston, — dedi Shavkat Mirziyoev, — bugungi kunda o‘zining tashqi siyosatida Markaziy Osiyo mintaqasiga ustuvor ahamiyat qaratmoqda. Bu – har tomonlama chuqur o‘ylab tanlangan yo‘ldir.

Markaziy Osiyoning qoq markazida joylashgan O‘zbekiston shu mintaqa barqarorligi, izchil taraqqiyot va yaxshi qo‘shnichilik hududiga aylanishidan bevosita manfaatdordir”.

Jurnalist: — Prezidentimizning yuqoridagi gaplari chin yurakdan chiqqan, necha zamonlardan buyon, o‘ylab-pishitib kelingan gaplar edi. Eramizdan avval yashagan Xitoy donishmandi Konfutsiyning bir gapi bor, u shunday deydi: “Rahmdil bo‘lmoq uchun ustozdan izn so‘ralmaydi”. Shavkat Mirziyoev o‘z tildoshlari, qardoshlari bilan aloqani mustahkamlashga kirishar ekan, birovdan izn so‘rab o‘tirmadi. Nima dedingiz?

Nosir Fozilov: — Markaziy Osiyo davlatlari bilan munosabatlarimizda ancha yillar “barmoq vazni”da qadam tashlab keldik. Endi “sarbast vazni”da, yayrab qadam tashlash payti kelganga o‘xshaydi. Ilgari nima bo‘lar edi? Prezidentlar bir-biriga borsa yoki u joy bu joyda uchrashib qolishsa, bir hafta o‘n kun tilimizdan “biz og‘a-inilarmiz, yerimiz bir, suvimiz bir” deb javrashdan bo‘shamas edik. Bugun o‘sha gaplarni voqelikka aylantiradigan shabadalar esmoqda. Masalani ko‘ndalang qo‘yib, so‘zdan amalga o‘taylik endi deb jon kuydiryapti Prezidentimiz. Uning kunni tunga ulab qilayotgan harakatlarining boisi nima? Men qoyil qolaman bu insonga: har qanday rahbar ham bunday sur’at bilan ishlasa, toliqib qolishi tabiiy. Asablar charchaydi. Bugun Qirg‘izistonda, ertaga Qozog‘istonda, boshqa kuni esa Amerikada biznesmenlar, mamlakat rahbarlari bilan muloqot qilayotganiga guvoh bo‘lasiz. Bir so‘z bilan aytganda, Prezidentimiz o‘z kuch-quvvati, sog‘lig‘ini ayamay shu yurt ravnaqi uchun harakat qilmoqda. Boisi, shuncha yillar yo‘qotilgan vaqtni yanada yaxshi, savobli ishlar bilan to‘ldirish. Biz mana shunday paytda albatta, u kishini qo‘llashimiz kerak.

O‘zbekdagi “Mehr ko‘zda” degan maqol, qozoqda ham, qirg‘iz va turkmanda ham bor. Bu xalqlarni hukumatlararo bordi-keldilar ham, adabiyot va san’at, madaniyat ham birlashtiradi. Lekin yana bir vosita borki, bu – xalq diplomatiyasi bo‘lib, uning qudrati yuqoridagilardan-da kuchliroq. Xalq diplomatiyasi degani oddiy odamlar, yozuvchi va shoirlar, madaniyat arboblari va hatto davlat rahbarlarining ham o‘zaro shaxsiy aloqalariga quriladi. Aytaylik, to‘ymi yo biron bir ma’raka o‘tkazyapsiz, o‘sha yig‘inga kelgan odamlarning oldida yoningizda tug‘ishganlaringiz tursa, ko‘kragingiz qandayin balandga ko‘tariladi. Birodarlarning bir-birlariga e’tiborlari juda ulug‘ sanaladi. Bunga misol shuki, Qozog‘iston Prezidenti Nursulton Nazarboev O‘zbekistonga yaqinda qilgan tashrifi davomida Prezidentimiz u kishiga “El-yurt hurmati” ordenini taqib qo‘yar ekan, Nursulton og‘a bu e’tibordan quvonib, men ko‘p mamlakatlarning mukofotlariga loyiq ko‘rilganman. Ammo o‘zbek xalqining hurmatiga sazovor bo‘lish men uchun o‘ta qadrli, degan gaplarini aytar ekan, to‘g‘risi, ko‘zimdan yosh chiqib ketdi. Bu ham xalq diplomatiyasi. Mana shunday bordi-keldilar, bir-birimizga bo‘lgan e’tiborni kuchaytirishimiz lozim. Tarixda Oybek, o‘afur o‘ulom, Izzat Sultonlar bilan qozoq adiblari Muxtor Avezov, Sobit Muqonov, o‘abit Musrepovlar o‘rtasida qanday do‘stlik, inoqlik mavjud edi. o‘afur o‘ulom vafot etganida Sobit oqsoqol “Voy bovurim!” deb o‘kirib yig‘lab, o‘sha paytning o‘zidayoq Toshkentga uchib ketganini Qozog‘istonda haligacha gapirib yurishadi.

Jurnalist: — Nosir aka, boya ishni iqtisoddan boshlash kerak dedingiz-u, fikringizni davom ettirmasdan, boshqa mavzuga o‘tib ketdingiz. Bu bilan nimani nazarda tutgan edingiz?

Nosir Fozilov: — Hozir shunga kelyapman. Jahon davlatlari bugungi kunda bir-birlariga yanada yaqinlashmoqda. Olaylik, Yevropa ittifoqi, hozirda ularda bir xil valyuta joriy etildi. Men Yevropadan ulgu olaylik demayman. Lekin, bir o‘ylab ko‘rsa bo‘ladigan ibrat. Markaziy Osiyoda beshta davlat bor. Bu yaqin yetmish million aholi degani. Bordi-keldilarimizni osonlashtirish uchun shu mamlakatlarning barchasida qo‘llanadigan, shuningdek, chet ellarda almashtirish qobiliyatiga ega yagona pul birligini joriy etsak, qanday zo‘r ish bo‘lardi! Beshta respublika, bu — beshta barmoq degani. Xudoning o‘zi musht qilib birlashtirib qo‘yibdi-ku. Yagona pul birligi bo‘lsa, ko‘p muammolarimiz hal bo‘lardi.

Jurnalist: — Ma’lumki, o‘tgan asrning yigirmanchi yillari so‘ngida arab imlosidan lotinga, qirq birinchi yillarga kelib esa, lotindan kirill imlosiga o‘tkazish sobiq SSSRning turkiy xalqlarga nisbatan qo‘llagan siyosati bilan bog‘liq bo‘lgan. Bir paytlar qirg‘iz yozuvchisi, O‘zbekistonda ko‘p o‘qilgan “Singan qilich” romanining muallifi To‘lagan Qosimbekovning: “Stalin nafaqat o‘zbek, qozoq, qirg‘izlarning yurtparvar shoir va yozuvchilarini, olimlarini, shuningdek, ularning imlosini ham qatag‘on qildi” degani yodimda. Demak, SSSR paytidagi imlo o‘zgarishlari bejiz bo‘lmagan. Mustaqillik yillariga kelib, O‘zbekistonda imloni o‘zgartirishga nima majbur qildi, deb o‘ylaysiz?

Nosir Fozilov: — O‘sha paytda buni taklif deymizmi, buyruq deymizmi dastlab kimdan chiqqani noma’lum. Farmon chiqqani bor gap. Lekin farmongacha nima gap bo‘lgan, biz buni bilmaymiz. Ma’lum narsa shuki, dunyo xalqlari bilan aloqaga kirishish kirillga nisbatan lotinda tezroq ko‘chadi, jahondagi ko‘p davlatlar lotin imlosida yozadi, demak, bu imlo mamlakatni kompyuterlashtirishda ham qo‘l keladi, degan qarashlar bilan qo‘l urildi. Yaqinda bir joyda o‘qib qoldim. Bir tilda gaplashadigan ikki yarim ming kishilik elatning imlosi ham kompyuterga tushirilibdi. Yaponiya, Xitoy, Koreyaning imlosi tamg‘alardan iborat. Ular kompyuterda yo‘qmi?

Bir paytlar Qozog‘iston xalq yozuvchisi Abdulla og‘a Tojiboev shunday degan edi: “Qozog‘istonda sharqiy tumanlar (yigirmanchi yillarda. — N.F.) o‘zicha avtonomiya atalib, janubdagi – hozirgi Qizil O‘rda, Chimkent, Jambil hamda Qirg‘iziston Respublikasi O‘rta Osiyo Respublikalari qatorida qoldi. Bunday taloto‘p zamonlarda adabiyotlarimizni do‘stlashtirish, ularning zamonga xos bordi-keldilarini yo‘lga qo‘yish haqida hech qanaqa gap-so‘z bo‘lgani yo‘q, binobarin, bunga o‘sha paytda fursat ham bo‘lmagan. Shuning uchun bo‘lsa kerak, biz o‘zimizning qadimiy odatimiz bo‘yicha chig‘atoy tilida bosilgan adabiyotlarni o‘qib, mutolaa qilib yuraverganmiz. Toshkentda chop etilgan o‘shanday asarlarni o‘zbek tiliga yoxud turkman, qirg‘iz tillariga o‘girishning hojati yo‘q edi. Bir-birlarimizni tarjimasizoq tushunaverar edik”.

Endi-chi? U alifbodan bu alifboga o‘taverib savodsizlik urchidi. Lotinda qoladigan bo‘lsak, uning harflarini isloh qilib, tovushlarimizni to‘la ifoda etadigan harflarga to‘xtam qilaylik. Yigirmanchi, o‘ttizinchi yillarda o‘rta turk adabiy tilini yaratish ustida ish olib borilgan edi. Bu maqsadlar ham qirg‘iz adibi aytganidek, qatag‘onga uchrab yo‘q bo‘ldi. Endi nima qilamiz? Endi O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Turkmaniston, istasa Tojikiston ham bir yumaloq stol atrofiga o‘tirib imlomizni tartibga solishni, uni turkiy til – hammamiz gaplashadigan til normalariga moslashtirishni o‘ylashimiz kerak. Aks holda kelgusi avlodlar bir-birlaridan bugungidan ham yiroqlashib ketadi. Shunday qilib yagona pul va yozuv masalasi hal bo‘lsa, qadimgiday bir xalq, bir millat bo‘lishimizga shubha yo‘q.

Shu o‘rinda yana bir-ikkita masalani aytib o‘tsam. Aks holda, boshqa yoqlarga chalg‘ib, o‘tlab ketmaylik. Aytmoqchi bo‘lganlarimdan biri, bu — tarix darsliklari masalasidir. Xabaringiz bor, sho‘ro paytida hamma maktab va oliy, o‘rta-maxsus o‘quv yurtlarida SSSR tarixi darsligi majburiy o‘qitilgan. Mana chorak asrdan ko‘p bo‘ldi, SSSR yo‘q, o‘sha tarix ham yo‘q. Albatta, hozir ham o‘quv yurtlarida chet mamlakatlar tarixi o‘tilayotgan bo‘lsa ajabmas. O‘zimizda yaratilayotgan ba’zi tarixiy kitoblarni o‘qib hayron qolaman. Ularda mualliflar tarixiy voqealar haqida so‘zlar ekan, buvilarining, ko‘kalarining, tog‘a, bobolarining xotiralarini bizga tarix o‘rnida taqdim etishmoqda. Bu ham kerak. Ammo tarix bu alohida fan. Rostdan ham bo‘lib o‘tgan voqealarga, aniq manbalarga asoslanadi. Qachon, qaerda, qanday, kim va nima degan aniq savollarga javob berishi kerak o‘sha tarix. Hozir kunimiz “qo‘lbola” solnomalarga qolmoqda.

Vatanimiz qadimiy Turkiston o‘zining shon-shavkatli tarixiga ega. Keyingi ming yilliklarni qo‘ying, hatto miloddan avvalgi bu yerlar bilan bog‘liq manbalar bor. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, barcha qo‘shni davlatlar o‘quv yurtlarida “Turkiston yoki Turon tarixi” degan fan o‘qitilsa. Bu sohada zarur darsliklar yaratilsa, degan taklifim bor. Mazkur tarix kimgadir yoqish-yoqmasligidan qat’i nazar, u mavjud. O‘rganish esa yer-suvi, tog‘i-bog‘i bir, ammo keyingi yigirma yillarda yangi tarixlari boshqa-boshqa bo‘lgan xalqlarimizni faqat birlashtiradi, deb o‘ylayman.

Endi savolni men beray. Mana siz Qirg‘izistonda tug‘ilgansiz, men Qozog‘istonda. Ikkalamiz ham ota yurtimizga imkon qadar borib turamiz. Shavkat Mirziyoevning Qirg‘izistonga tashrifidan so‘ng bordi-keldilar osonlashdi, chegaralar ochildi. Borganingizda yurtdoshlaringiz sizdan nima so‘rashadi?

Jurnalist: — Albatta sog‘lik-salomatligimni, keyin esa O‘zbekistonda yuz berayotgan yangiliklar, o‘zgarishlarni, ko‘pchilik do‘stlarim yangi kitob olib kelganim yoki yo‘qligini surishtirishadi.

Nosir Fozilov: — Kam bo‘lmang. O‘sha odamlar O‘zbekistonda kechayotgan jarayonlarni bilishga o‘ta intiq. Axir Qirg‘izistonda rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra bir millionga yaqin, Qozog‘istonda olti yuz mingdan ko‘p, Turkmaniston, Tojikiston, Afg‘oniston va boshqa o‘nlab mamlakatlarda ham o‘zbeklar istiqomat qiladi. Bundan taxminan o‘n yil ilgarigi hisob-kitoblarga ko‘ra butun dunyoda qirq milliondan ortiq o‘zbek bor edi. Hozirda bu raqam yanada oshgani tabiiy. Shuncha odamning bitta ko‘zi tarixiy vatanlari bo‘lgan O‘zbekistonda turadi. Biz shu muborak yurtda yashar ekanmiz, chetlarda umrguzaronlik qilayotgan o‘zimizning o‘zbeklarni unutmasligimiz farz. Ular bizdan non-tuz talab qilishmaydi. Bu odamlarni avvalo yurt sog‘inchi, qolaversa, O‘zbekistonda chop etilayotgan gazeta-jurnallar, badiiy kitoblar, yurtda kechayotgan o‘zgarishlar haqida axborotlar ko‘proq qiziqtiradi. Qisqasi, ularning o‘shanday ehtiyojlarini qondirishga O‘zbekistonni mas’ul deb bilaman.

Toshkentning Shota Rustaveli ko‘chasi bilan eski Zavodskaya ko‘chasi kesishgan joyda qardosh xalqlarning kitob do‘koni bo‘lar edi. Hozirda o‘sha do‘kon yo‘q. Unga o‘xshagan do‘konlar barcha qardosh respublikalarning hech yo‘g‘i katta shaharlarida bo‘lishi kerak.

Yaqinda O‘zbekistonda chet el valyutalarining rasmiy konvertatsiyasi ochildi. Gazeta-jurnallarimiz, nashriyotlarimizning vakillari endi qardosh Respublikalarga borishsin, odamlar bilan suhbat qilishsin. Ular o‘z obunachilarini, xaridorlarini albatta topishadi.

Jurnalist: — O‘tgan asrning saksoninchi yillarida “O‘zbekiston adabiyoti va san’ati” gazetasining nufuzi salkam sakkiz yuz mingga chiqqan edi. Shundan o‘ttiz mingga yaqini Qirg‘izistonga jo‘natilganini bilaman. Nosir aka gap ma’naviyat va madaniyat masalasiga kelib taqalar ekan…

Nosir Fozilov: — Qardosh respublikalarda o‘zbek tilida o‘qitiladigan maktablar, o‘qituvchilar yildan-yilga kamayib borayotgani haqida ham to‘xtalaylik demoqchisizda? Bu juda og‘riqli masala…

Jurnalist: — Qirg‘izistonning Jalolobod viloyatida o‘zbek maktablarining yopilish holatlari mavjud. Birinchidan, darsliklar yo‘q. Borlari ham talabga javob bermaydi. Ikkinchidan, oliy o‘quv yurtlarida darslar qirg‘iz tilida yoki rus tilida olib boriladi. O‘zbek tiliga ehtiyoj qolmayapti. Shu bois aholining ko‘pchiligi o‘z bolalarini rus yoki qirg‘iz maktablariga o‘qishga berishyapti.

Nosir Fozilov: — Bir paytlar Toshkentda O‘rta Osiyo davlat universiteti bo‘lar edi. Qo‘shni respublikalardagi ko‘plab mutaxassislar o‘sha dargohni bitirishgan. Jumladan, o‘zim ham. Keyingi yigirma besh yilda Toshkent va boshqa shaharlardagi oliy o‘quv yurtlari qo‘shni respublikalarda yashaydigan qancha abiturientga joy berdi ekan. Bitta-ikkita bo‘lsa bordir. Ko‘ngilni kengroq qilishimiz kerak. Qo‘shni respublikalardagi turkiy millatdoshlarimizning bolalari uchun oliy o‘quv yurtlarida ma’lum imtiyozlar berib, ularning o‘qishlariga sharoit yaratish o‘ta muhim.

Xullas, gapiramiz desak, gap ko‘p. Eng muhimi, o‘zaro aloqalarni yo‘lga qo‘yish uchun qadam tashlandi. Ana shu qadam bardavom bo‘lsin.

Prezidentimiz yaqinda bo‘lib o‘tgan adabiyot va san’at, madaniyat xodimlari bilan bo‘lgan uchrashuv chog‘ida yig‘ilish ahliga qarab shunday dedi: “…biz hammamiz bir-birimizni yaxshi bilamiz, mashhur bir qo‘shiqda aytilganidek, “o‘rtada begona yo‘q”. Bu gaplarni O‘rta Osiyo xalqlariga ham tatbiq etsa bo‘ladi. Ma’qul topilsa, respublikalar rahbarlari bir stol atrofiga o‘tirib, bu xalqlarning hamkorlikda, birdamlikda og‘a-ini bo‘lib hayot kechirish yo‘riqlarini bamaslahat kelishib olishsa, nur ustiga nur bo‘lar edi. Zero, o‘rtada begona yo‘q.

Suhbatni Yoqubjon XO‘JAMBERDIEV yozib oldi.