Ёқуб Далиумарўғли (Yakup Deliömeroğlu) 1966 йили Туркиянинг Чанкири-Шабанозу шаҳрида туғилган. Анқара университетини битирган. Анқара университетининг ветенария факультетини, Соғлик билимлари институтининг докторантурасини тамомлаган.

2004-2006 йилларда Туркия ёзувчилар уюшмаси раиси. 2006 йили дўстлари билан бирга турк дунёси шоир ва ёзувчиларини бирлаштирадиган Евросиё Ёзувчилар уюшмасини тузди ва биринчи раиси бўлди.
Ёқуб Далиумарўғли ўзбек, инглиз, рус, қозоқ, бошқирд, қирғиз тилларини билади.
Китоблари: «Татарлар ва Татаристон» (Tatarlar ve Tatirstan, 1997), «Турк дунёси ҳақида фикрлар ва сиёсатлар» (Türk dünyası Üzerine Görüşler ve Politikalar, 1998), «Туркистон. Яссавийнинг шаҳри – Ясси ҳақида» (Türkistan. Yesevi’nin Şehri — Yesi’ye Dair,2003).
Ёқуб Далиумарўғли ҳозирда Ғозий университетида ўқитувчи, Евросиё Ёзувчилар уюшмаси раиси ҳамда маркази Азарбайжонда бўлган Маҳмуд Кошғарий вақфи бошқарувчисидир.

Ёқуб Далиумарўғли

ЎН  ДОЛЛАР
Ҳикоя

Тез-тез хорижга чиқиб, юрт кўрган ҳар қандай киши каби, Қодир ҳам божхонада ишлаган одамларнинг феъли-хўйи ва хатти-ҳаракатларидан ўша мамлакат ҳақида ҳақиқатга яқин хулоса чиқара оларди. Божхона хизматчисининг қовоғи солиқ, назари муздай совуқ, безовта бўлса, бу: “Оёғингни ўйлаб бос ва ҳушёр бўл! Бу мамлакатда шоширтириб қўядиган турли-туман қийинчиликларга дуч келишинг мумкин”, – дегани эди. Ходимлар очиқ юзли, хушфеъл ва хотиржам бўлса, бу: қонун-қоидаларга амал қилсанг, ҳеч муаммога дуч келмайсан, деган маънони билдирарди. Шундай экан, Қодир ҳам бошқа тажрибали кишилар сингари, келган юртидаги вазиятга, янада тўғрироғи, бу ердаги божхона хизматчилари муомаласига кўра, иш кўришга ҳаракат қиларди. Бир мамлакатга киришда қоидаларга мувофиқ ҳурмат кўрсатган ҳолда, киборларча хушмуомала бўлар, бошқасида эса ишини тезроқ битириш пайида шошаётган, қўпол, бақироқ кишиларга ўхшаб кетарди. Мақсад – ҳужжатларни тезроқ расмийлаштириб, божхона эшигининг у томонига ўтиб олиш.

Тонг палласи.
Қуёшнинг кўз қамаштирадиган порлоқ нурлари самолёт деразаларидан кириб, ичкарини тўлдирди. Самолёт қўниш учун пастлай бошларкан, қуёш тоғлар ортида қолди. Самолёт қўнгач, кўп ўтмай тоғлар ортидан қуёш яна жамолини кўрсатди.
Қодир хорижга, бу мамлакатга биринчи бор келиши эмасди. Божхона қаерда эканини, бу ерда ишлайдиганлар, мамлакатни яхши биларди. Нима қилиш, ўзини қандай тутиш кераклигидан хабардор эди. Даставвал, аэропорт божхонасидан ўтиши, сўнг транзит виза билан бошқа-бошқа иккита таксига чиқиб, қўшни мамлакатга ўтиши керак эди. Шу холос. Жуда оддий. Аммо шундай бўлса-да, “Кўрайлик-чи, бу гал неларга дуч келар эканман?”– деб ўйларди.
Аэропорт киришида виза ишларини расмийлаштириш тез битди. Қўшни мамлакат визаси ва у ерда ишлаш рухсатномасини кўрган мазкур мавқеини писанда қилмоқчидек, паспорт варағига муҳрни қарсиллатиб урди ва қўпол бир йўсинда узатди.
Қодир маъмурга билдирмай бир уҳ тортиб қўйди. “Шу божхона деганлари ёниб кетмасмикан!” – деди ичида. Энди бир такси ёллаб, иккинчи божхонага бориши керак.
Қодир аввал аэропортдан қўшни мамлакат божхонасига яқин бекатга бориши, у ердан бошқа таксига ўтириб, йўлида давом этиши керак эди. Иккинчи таксида қўшни ўлканинг давлат рақами бўлиши лозим. Асфальт йўл орқали ўтиладиган барча божхоналар ёнида ҳар икки мамлакатга оид автоуловлар давоми бўлади. Мабодо, таксининг рақами бораётган мамлакатники бўлмаса, йўлда дуч келган йўл полициячиси тўхтатиб, назорат баҳонасида пора сўраши мумкин эди. Қодир учун ғоят мушкул иш эди. Буни у ҳам ўзи, ҳам рўпарасидаги кишига нисбатан ҳақорат деб билар, қийналар ва хижолат бўлар эди.
Аэропорт эшигидан чиқмасиданоқ икки киши: “Такси керакми?” – деб эргашди. Қодир уларга ҳеч нарса демай тикилди, эрта тонгданоқ машинасига чиқадиган кишининг юз-кўзи, қиёфасидан қайси бирига ишониш мумкинлигини билиб олишга уринди. Икковига ҳам кўнгли чопмади, олға қадам босди. Талабгорлар бирдан кўпайди. Ораларидан хотиржам, ўрта ёшдан сал ўтган, тўладан келган бирига боши билан розилик маъносида ишора қилди.
Таксичи ўзига ишонган бир тарзда олдидаги иккита йигитни қўллари билан четлатиб, Қодирнинг юкларини олди.
– Машина анави ерда, қани марҳамат, – деди.
– Бошқалар йўловчилар атрофида ўралашар экан, айни чоғда кўз қири билан Қодирнинг таксичи билан савдолашишини кузатиб туришарди. Агар уларнинг савдоси пишмаса, дарҳол орқага қайтиб, йўловчини илиб кетишни кўзлашарди.
– Қаёққа борасиз, ака?
Бу савдони ўз фойдасига ҳал қилиш учун ишлатиладиган усул эди.
– Хончайирга, – деди Қодир.
– Юзга кетамиз.
– Қирқ бўлар.
– Аммо, ака, ҳали кеча-ку, кечки нарх шунча бўлади.
Қодир бир қулочча кўтарилган офтобга қаради.
– Мабодо, сен учун яна бир қуёш чиқмаса, аллақачон кундуз бўлди. Қирқ етади.
– Бўпти, ака, эллик, – деди таксичи.
Қодир майли деган маънода бош ирғади. Машина Европадан хорижга қандай чиқаришгани номаълум эски “Мерседес” эди.
Ҳорғин мотор зўрға гулдиради.
– Қўшни томонгами, ака? – деди таксичи.
Хончайир икки мамлакат орасида йўловчи ташийдиган таксичилар тўхтайдиган бекат эди. Тажрибали таксичи йўлнинг давомини қийналмай топган эди.
– Ҳа, – деди Қодир.
– Ишончли оғайниларим бор, ака, уларнинг машинасига ўтқазиб юбораман.
– Бўлади, лекин машинанинг рақами уларники бўлсин.
Нон пулини бошқалардан илиб кетишга муваффақ бўлган бу одам Қодирга яхшилик қилмоқчими ёки қўшни таксичидан даллоллик пули олмоқчими? Қодир хаёлига келган бу саволга жавоб ахтариб ҳам ўтирмай, қуёш нурига чўмган қирларни томоша қила бошлади.
Иккита йўл назорати постидан ўтдилар. Ҳар гал полиция машинасини кўрганида безовта бўлган таксичи ўз тилида “порахўрлар” дея сўкиниб қўярди.
– Фақат улар порахўрми? – деди Қодир кулимсираб.
– Қайдан билай, ака, бизни ўртаганлари учун шуларни биламиз.
Кейин таксичи болалари ҳақида сўзлай бошлади.
Хончайирда бошқа таксига ўтиш тез ҳал бўлди. Аэропортда топилган машина янгироқ, ҳайдовчиси ҳам ишончли одамга ўхшарди. Қисқагина савдолашувдан сўнг юклар бу машинага жойлаштирилди. Қодир ҳақини тўлаб, ўрта яшар шофёр билан хайрлашди.
Қўшни божхонага тез етиб боришди. Божхона тинч эди. Шофёр:
– Мен машинанинг ўтиш ҳужжатларини расмийлаштираман, унгача сен ҳам ишингни битир. У томонда кўришамиз, – деб Қодирни туширди.
Қодир янги қурилган божхона биносига кирди. Паспорт назорати дарчасини излади. Хона бўм-бўш. Эрталаб энди иш бошлаган маъмурлар атрофга тетик боқишарди. Қодирнинг кўзлари дарча орқасида ўтирган ёш маъмурнинг кўзлари билан тўқнашди. Қодир паспортини узатди.

Маъмур паспортни тез-тез варақлаб, аввало, суратли варақни топди. Бир суратга, бир Қодир юзига тикилди. Паспорт назоратидан ўтишнинг энг бездирадиган они эди бу. Маъмур шубҳали бир тарзда яна суратга ва кейин Қодирнинг юзига диққат билан тикилди. У бу лаҳзани атайлаб узайтираётгандек туюлди. Сурат эгасиники эканига ишонч ҳосил қилгач, мамлакат визасини топиш учун яна саҳифаларни варақлай бошлади.
Қодир индамай кузатиб турарди.
Маъмур виза саҳифасини топди. Шошмай визани текширди. Олдидаги компьютер тугмаларига қўл узатаркан:
– Ишлагани келяпсанми? – деб сўради.
– Ҳа, – деди Қодир. – Қурилиш ширкатининг бошлиғиман.
Қайси соҳада ва қандай вазифада ишлашини сўрамасиданоқ айтган эди. Барибир сўраган бўларди.
– Мудирмисан?
– Йўқ, мудир ўринбосариман.
Бу орада у Қодирнинг исми шарифини ёзаётган эди.
– Ундай бўлса юз доллар бер.
– Яхши, лекин барча ҳужжатим тўғри-ку, нега юз доллар беришим керак?
Қодирнинг гапларини эшитмагандай тугмаларни босиб, паспорт номерини ёзишда давом этди.
– Мамлакатимизда неча йилдан бери ишлаяпсан?
– Тўрт, – деди Қодир.
– Тилимизни яхши ўрганиб олибсан.
Қодирнинг ажнабий эканлигини билмаганлар тоза сўзлагани учун уни шу ерлик деб ўйлардилар.
– Тил курсида ўқидингми?
– Ҳа, келган йилим олти ой тил дарси ўқидим.
Маъмур бош кўтармасдан:
– Ундай бўлса, эллик доллар бер, – деди.
Худди, Қодир ўз тилини яхши гапиришидан мамнун бўлиб, нархни арзонлаштираётгандек эди.
– Яхши, лекин, нима учун беришим керак, менга ёрдам қиладиган бирон иш йўқ-ку. Менинг барча ҳужжатим тўғри бўлса.
Яна у бепарволарча компьютер тугмаларини босишда давом этди.
– Ишлаш учун рухсатноманг борми?
– Бор.
– Ёнингдами?
– Ҳа.
Рухсатномани кўздан кечиргач, уни паспортнинг ёнига қўйиб, тортмадан муҳрни қидира бошлади. Яна бошини кўтармай:
– Майли, бўлмаса йигирма беш доллар бер, – деди.
Қодир кулишини ҳам, аччиқланишини ҳам билолмади.
– Нега беришим керак, айт шуни.
Маъмур муҳрни топиб, олдин бўёққа суркади, сўнг шиддат билан паспортга урди.
Иш рухсатномасини паспорт орасига жойлаштираркан:
– Кел, бир чой ичайлик, – деди.
Таклифни рад этишга вақт ҳам қолдирмай, ўрнидан турган маъмур паспорт ушлаган қўли билан орқасидан эргашишини ишора қилди.
Даҳлиз орқасидаги хонада паспортни қайтарди. Суҳбатни Қодир ўз тилини қанчалик яхши билишидан бошлади, сўнг қурилиш соҳасидаги ишларга ўтди. Чой келди. Маъмур чойидан бир хўплам ютгач:
– Бўпти, ўн доллар бер, – деди.
Қодир эса ҳайрон бўлди. Ташвиши битган, паспорти чўнтагида. Энди бу ўн доллар дегани нимаси?
– Бўпти, бераман, лекин нима учун беришим кераклигини айт.
Маъмур Қодирнинг юзига тикилиб:
– Эй, Қодирбей, сен бермасанг, бошқаси бермаса, унда мен ишга жойлашиш учун берган пулни кимдан олишим керак?
Қодир тахтадай қотиб қолди. Эшик томонга тикилган кўйи, ҳамёнини чиқарди ва ўн доллар узатди. Чойини охиригача ичмаёқ, оёққа қалқди.
Маъмур эшикка қадар узатди. Эски танишлардай хайрлашдилар.
Ўзини кутаётган таксини топди, йўлга тушдилар.
Қодир назорат постларида тўхтатсалар, ўн долларни таксичига тўлаттириш йўлини ўйлай бошлади.

Туркчадан Бобохон Муҳаммад Шариф таржимаси

Yoqub Daliumaro’g’li (Yakup Deliömeroğlu) 1966 yili Turkiyaning Chankiri-Shabanozu shahrida tug’ilgan. Anqara universitetini bitirgan. Anqara universitetining  vetenariya fakul`tetini, Sog’lik bilimlari institutining doktoranturasini tamomlagan.
 2004-2006 yillarda Turkiya yozuvchilar uyushmasi raisi. 2006 yili do’stlari bilan birga turk dunyosi shoir va yozuvchilarini birlashtiradigan Yevrosiyo Yozuvchilar uyushmasi (Avrasiya Yazarlar Birliyi) ni tuzdi va birinchi raisi bo’ldi.
Yoqub Daliumaro’g’li o’zbek, ingliz, rus, qozoq, boshqird, qirg’iz tillarini biladi.
 Kitoblari: «Tatarlar va Tatariston» (Tatarlar ve Tatirstan, 1997), «Turk dunyosi haqida fikrlar va siyosatlar» (Türk dünyası Üzerine Görüşler ve Politikalar, 1998), «Turkiston. Yassaviyning shahri – Yassi haqida» (Turkistan. Yesevi’nin Sehri — Yesi’ye Dair,2003).
 Yoqub Daliumaro’g’li hozirda G’oziy universitetida o’qituvchi, Yevrosiyo Yozuvchilar uyushmasi raisi hamda markazi Azarbayjonda bo’lgan Mahmud Koshg’ariy vaqfi  boshqaruvchisidir.

Yoqub Daliumaro’g’li

O’N   DOLLAR
Hikoya

Tez-tez xorijga chiqib, yurt ko‘rgan har qanday kishi kabi, Qodir ham bojxonada ishlagan odamlarning fe’li-xo‘yi va xatti-harakatlaridan o‘sha mamlakat haqida haqiqatga yaqin xulosa chiqara olardi. Bojxona xizmatchisining qovog‘i soliq, nazari muzday sovuq, bezovta bo‘lsa, bu: “Oyog‘ingni o‘ylab bos va hushyor bo‘l! Bu mamlakatda shoshirtirib qo‘yadigan turli-tuman qiyinchiliklarga duch kelishing mumkin”, – degani edi. Xodimlar ochiq yuzli, xushfe’l va xotirjam bo‘lsa, bu: qonun-qoidalarga amal qilsang, hech muammoga duch kelmaysan, degan ma’noni bildirardi. Shunday ekan, Qodir ham boshqa tajribali kishilar singari, kelgan yurtidagi vaziyatga, yanada to‘g‘rirog‘i, bu yerdagi bojxona xizmatchilari muomalasiga ko‘ra, ish ko‘rishga harakat qilardi. Bir mamlakatga kirishda qoidalarga muvofiq hurmat ko‘rsatgan holda, kiborlarcha xushmuomala bo‘lar, boshqasida esa ishini tezroq bitirish payida shoshayotgan, qo‘pol, baqiroq kishilarga o‘xshab ketardi. Maqsad – hujjatlarni tezroq rasmiylashtirib, bojxona eshigining u tomoniga o‘tib olish.
Tong pallasi.
Quyoshning ko‘z qamashtiradigan porloq nurlari samolyot derazalaridan kirib, ichkarini to‘ldirdi. Samolyot qo‘nish uchun pastlay boshlarkan, quyosh tog‘lar ortida qoldi. Samolyot qo‘ngach, ko‘p o‘tmay tog‘lar ortidan quyosh yana jamolini ko‘rsatdi.
Qodir xorijga, bu mamlakatga birinchi bor kelishi emasdi. Bojxona qaerda ekanini, bu yerda ishlaydiganlar, mamlakatni yaxshi bilardi. Nima qilish, o‘zini qanday tutish kerakligidan xabardor edi. Dastavval, aeroport bojxonasidan o‘tishi, so‘ng tranzit viza bilan boshqa-boshqa ikkita taksiga chiqib, qo‘shni mamlakatga o‘tishi kerak edi. Shu xolos. Juda oddiy. Ammo shunday bo‘lsa-da, “Ko‘raylik-chi, bu gal nelarga duch kelar ekanman?”– deb o‘ylardi.
Aeroport kirishida viza ishlarini rasmiylashtirish tez bitdi. Qo‘shni mamlakat vizasi va u yerda ishlash ruxsatnomasini ko‘rgan mazkur mavqeini pisanda qilmoqchidek, pasport varag‘iga muhrni qarsillatib urdi va qo‘pol bir yo‘sinda uzatdi.
Qodir ma’murga bildirmay bir uh tortib qo‘ydi. “Shu bojxona deganlari yonib ketmasmikan!” – dedi ichida. Endi bir taksi yollab, ikkinchi bojxonaga borishi kerak.
Qodir avval aeroportdan qo‘shni mamlakat bojxonasiga yaqin bekatga borishi, u yerdan boshqa taksiga o‘tirib, yo‘lida davom etishi kerak edi. Ikkinchi taksida qo‘shni o‘lkaning davlat raqami bo‘lishi lozim. Asfalt yo‘l orqali o‘tiladigan barcha bojxonalar yonida har ikki mamlakatga oid avtoulovlar davomi bo‘ladi. Mabodo, taksining raqami borayotgan mamlakatniki bo‘lmasa, yo‘lda duch kelgan yo‘l politsiyachisi to‘xtatib, nazorat bahonasida pora so‘rashi mumkin edi. Qodir uchun g‘oyat mushkul ish edi. Buni u ham o‘zi, ham ro‘parasidagi kishiga nisbatan haqorat deb bilar, qiynalar va xijolat bo‘lar edi.
Aeroport eshigidan chiqmasidanoq ikki kishi: “Taksi kerakmi?” – deb ergashdi. Qodir ularga hech narsa demay tikildi, erta tongdanoq mashinasiga chiqadigan kishining yuz-ko‘zi, qiyofasidan qaysi biriga ishonish mumkinligini bilib olishga urindi. Ikkoviga ham ko‘ngli chopmadi, olg‘a qadam bosdi. Talabgorlar birdan ko‘paydi. Oralaridan xotirjam, o‘rta yoshdan sal o‘tgan, to‘ladan kelgan biriga boshi bilan rozilik ma’nosida ishora qildi.
Taksichi o‘ziga ishongan bir tarzda oldidagi ikkita yigitni qo‘llari bilan chetlatib, Qodirning yuklarini oldi.
– Mashina anavi yerda, qani marhamat, – dedi.
– Boshqalar yo‘lovchilar atrofida o‘ralashar ekan, ayni chog‘da ko‘z qiri bilan Qodirning taksichi bilan savdolashishini kuzatib turishardi. Agar ularning savdosi pishmasa, darhol orqaga qaytib, yo‘lovchini ilib ketishni ko‘zlashardi.
– Qayoqqa borasiz, aka?
Bu savdoni o‘z foydasiga hal qilish uchun ishlatiladigan usul edi.
– Xonchayirga, – dedi Qodir.
– Yuzga ketamiz.
– Qirq bo‘lar.
– Ammo, aka, hali kecha-ku, kechki narx shuncha bo‘ladi.
Qodir bir qulochcha ko‘tarilgan oftobga qaradi.
– Mabodo, sen uchun yana bir quyosh chiqmasa, allaqachon kunduz bo‘ldi. Qirq yetadi.
– Bo‘pti, aka, ellik, – dedi taksichi.
Qodir mayli degan ma’noda bosh irg‘adi. Mashina Yevropadan xorijga qanday chiqarishgani noma’lum eski “Mersedes” edi.
Horg‘in motor zo‘rg‘a guldiradi.
– Qo‘shni tomongami, aka? – dedi taksichi.
Xonchayir ikki mamlakat orasida yo‘lovchi tashiydigan taksichilar to‘xtaydigan bekat edi. Tajribali taksichi yo‘lning davomini qiynalmay topgan edi.
– Ha, – dedi Qodir.
– Ishonchli og‘aynilarim bor, aka, ularning mashinasiga o‘tqazib yuboraman.
– Bo‘ladi, lekin mashinaning raqami ularniki bo‘lsin.
Non pulini boshqalardan ilib ketishga muvaffaq bo‘lgan bu odam Qodirga yaxshilik qilmoqchimi yoki qo‘shni taksichidan dallollik puli olmoqchimi? Qodir xayoliga kelgan bu savolga javob axtarib ham o‘tirmay, quyosh nuriga cho‘mgan qirlarni tomosha qila boshladi.
Ikkita yo‘l nazorati postidan o‘tdilar. Har gal politsiya mashinasini ko‘rganida bezovta bo‘lgan taksichi o‘z tilida “poraxo‘rlar” deya so‘kinib qo‘yardi.
– Faqat ular poraxo‘rmi? – dedi Qodir kulimsirab.
– Qaydan bilay, aka, bizni o‘rtaganlari uchun shularni bilamiz.
Keyin taksichi bolalari haqida so‘zlay boshladi.
Xonchayirda boshqa taksiga o‘tish tez hal bo‘ldi. Aeroportda topilgan mashina yangiroq, haydovchisi ham ishonchli odamga o‘xshardi. Qisqagina savdolashuvdan so‘ng yuklar bu mashinaga joylashtirildi. Qodir haqini to‘lab, o‘rta yashar shofyor bilan xayrlashdi.
Qo‘shni bojxonaga tez yetib borishdi. Bojxona tinch edi. Shofyor:
– Men mashinaning o‘tish hujjatlarini rasmiylashtiraman, ungacha sen ham ishingni bitir. U tomonda ko‘rishamiz, – deb Qodirni tushirdi.
Qodir yangi qurilgan bojxona binosiga kirdi. Pasport nazorati darchasini izladi. Xona bo‘m-bo‘sh. Ertalab endi ish boshlagan ma’murlar atrofga tetik boqishardi. Qodirning ko‘zlari darcha orqasida o‘tirgan yosh ma’murning ko‘zlari bilan to‘qnashdi. Qodir pasportini uzatdi.
Ma’mur pasportni tez-tez varaqlab, avvalo, suratli varaqni topdi. Bir suratga, bir Qodir yuziga tikildi. Pasport nazoratidan o‘tishning eng bezdiradigan oni edi bu. Ma’mur shubhali bir tarzda yana suratga va keyin Qodirning yuziga diqqat bilan tikildi. U bu lahzani ataylab uzaytirayotgandek tuyuldi. Surat egasiniki ekaniga ishonch hosil qilgach, mamlakat vizasini topish uchun yana sahifalarni varaqlay boshladi.
Qodir indamay kuzatib turardi.
Ma’mur viza sahifasini topdi. Shoshmay vizani tekshirdi. Oldidagi kompyuter tugmalariga qo‘l uzatarkan:
– Ishlagani kelyapsanmi? – deb so‘radi.
– Ha, – dedi Qodir. – Qurilish shirkatining boshlig‘iman.
Qaysi sohada va qanday vazifada ishlashini so‘ramasidanoq aytgan edi. Baribir so‘ragan bo‘lardi.
– Mudirmisan?
– Yo‘q, mudir o‘rinbosariman.
Bu orada u Qodirning ismi sharifini yozayotgan edi.
– Unday bo‘lsa yuz dollar ber.
– Yaxshi, lekin barcha hujjatim to‘g‘ri-ku, nega yuz dollar berishim kerak?
Qodirning gaplarini eshitmaganday tugmalarni bosib, pasport nomerini yozishda davom etdi.
– Mamlakatimizda necha yildan beri ishlayapsan?
– To‘rt, – dedi Qodir.
– Tilimizni yaxshi o‘rganib olibsan.
Qodirning ajnabiy ekanligini bilmaganlar toza so‘zlagani uchun uni shu yerlik deb o‘ylardilar.
– Til kursida o‘qidingmi?
– Ha, kelgan yilim olti oy til darsi o‘qidim.
Ma’mur bosh ko‘tarmasdan:
– Unday bo‘lsa, ellik dollar ber, – dedi.
Xuddi, Qodir o‘z tilini yaxshi gapirishidan mamnun bo‘lib, narxni arzonlashtirayotgandek edi.
– Yaxshi, lekin, nima uchun berishim kerak, menga yordam qiladigan biron ish yo‘q-ku. Mening barcha hujjatim to‘g‘ri bo‘lsa.
Yana u beparvolarcha kompyuter tugmalarini bosishda davom etdi.
– Ishlash uchun ruxsatnomang bormi?
– Bor.
– Yoningdami?
– Ha.
Ruxsatnomani ko‘zdan kechirgach, uni pasportning yoniga qo‘yib, tortmadan muhrni qidira boshladi. Yana boshini ko‘tarmay:
– Mayli, bo‘lmasa yigirma besh dollar ber, – dedi.
Qodir kulishini ham, achchiqlanishini ham bilolmadi.
– Nega berishim kerak, ayt shuni.
Ma’mur muhrni topib, oldin bo‘yoqqa surkadi, so‘ng shiddat bilan pasportga urdi.
Ish ruxsatnomasini pasport orasiga joylashtirarkan:
– Kel, bir choy ichaylik, – dedi.
Taklifni rad etishga vaqt ham qoldirmay, o‘rnidan turgan ma’mur pasport ushlagan qo‘li bilan orqasidan ergashishini ishora qildi.
Dahliz orqasidagi xonada pasportni qaytardi. Suhbatni Qodir o‘z tilini qanchalik yaxshi bilishidan boshladi, so‘ng qurilish sohasidagi ishlarga o‘tdi. Choy keldi. Ma’mur choyidan bir xo‘plam yutgach:
– Bo‘pti, o‘n dollar ber, – dedi.
Qodir esa hayron bo‘ldi. Tashvishi bitgan, pasporti cho‘ntagida. Endi bu o‘n dollar degani nimasi?
– Bo‘pti, beraman, lekin nima uchun berishim kerakligini ayt.
Ma’mur Qodirning yuziga tikilib:
– Ey, Qodirbey, sen bermasang, boshqasi bermasa, unda men ishga joylashish uchun bergan pulni kimdan olishim kerak?
Qodir taxtaday qotib qoldi. Eshik tomonga tikilgan ko‘yi, hamyonini chiqardi va o‘n dollar uzatdi. Choyini oxirigacha ichmayoq, oyoqqa qalqdi.
Ma’mur eshikka qadar uzatdi. Eski tanishlarday xayrlashdilar.
O’zini kutayotgan taksini topdi, yo‘lga tushdilar.
Qodir nazorat postlarida to‘xtatsalar, o‘n dollarni taksichiga to‘lattirish yo‘lini o‘ylay boshladi.

Turkchadan Boboxon Muhammad Sharif tarjimasi

Manba: «Sharq yulduzi» jurnalining 2010-yil, 5-soni.