…Қишнинг ўртасида баҳорни соғинаман. Ва яна қалдирғочларниям. Юрагим орзиқишда онам авайлаган қизғалдоқлардай титрайди. Келажак баҳорнинг қадамларига ишонаман. Унинг осмонида чарх уражак қалдирғочларнинг қанотидаги Ҳақ битган меҳру-муҳаббат, ризқу-насибага ҳам…

Ҳалима АҲМАД
БАДИАЛАР

КЎНГИЛ ДЕРАЗАЛАРИ

…Қишнинг ўртасида баҳорни соғинаман. Ва яна қалдирғочларниям. Юрагим орзиқишда онам авайлаган қизғалдоқлардай титрайди. Келажак баҳорнинг қадамларига ишонаман. Унинг осмонида чарх уражак қалдирғочларнинг қанотидаги Ҳақ битган меҳру-муҳаббат, ризқу-насибага ҳам.
Зотан, мен яшаётган элнинг кўнгил деразалари қуёшга қараган.

ОНАМНИНГ КЎЙЛАГИ

Хотиралар тўлқини баланд. Бу тўлқин ҳар куни қалбим дарёсига келиб урилади. Ва қалбимдаги дарё соғинчнинг баҳайбат суратига айланади.
Нимагадир ичикаман. Ичикканим сари суратга жон кира бошлайди…
…Болаликда жуда инжиқ эдим. Бўлар-бўлмас нарсага ғингшиб онамнинг тоқатини тоқ этардим. Аммо онамнинг меҳри ҳеч қачон тоқ бўлмасди.
Ҳали эсимда. Онамнинг каштали кўйлаги бўларди. Каштада ғуж бўлиб очилган атиргулларнинг ва учаётган қушларнинг сурати акс этганди. Бу кўйлакни яхши кўрардим. Чунки онам уни эгнидан қўймас эди. Бу кўйлакнинг этагидан доим маҳкам ушлаб юрардим. Онам ҳам бунга кўникиб қолган эди, назаримда. У қўшни аёллар билан узоқдан-узоқ суҳбатлашган пайтлари мен онамнинг кўйлагидаги қушчалар билан гаплашардим. Баъзан бу қушчалар онамнинг кўйлагига қамалиб қолгандай туюларди менга. Уларни озод қилгим келар эди. Аммо қушчаларнинг бу кўйлакдан айрилгиси келмаётганини ҳис қилардим…
Онам асли қўшни қишлоқдан. Келин бўлиб дадамнинг қишлоғига тушган. Икки қишлоқ орасида қабристон бор. Баландроқ жойга чиқиб қарасанг, онамнинг қишлоғи кўзга яққол ташланарди…
Гоҳида онам паришон тортиб қоларди. Ва уйимиз қаршисидаги ҳовуз ёнидаги дўнгликка чиқиб, кафтини пешонасига соябон қилганча ўз қишлоғи томон қарагани-қараган эди. Мен ҳам бир қўлим билан унинг этагини маҳкам ушлаб, иккинчи қўлим билан онамга тақлид қилганча ўша томонга боқар эдим. Аммо ҳеч нарсага тушунмасдим… Ўшанда илк бор соғинчни онамнинг нигоҳларида таниганман. Йиллар ўтгани сайин бу соғинч равшан тортиб борди…
Онам бу дунёни тарк этгандан сўнг ҳам унинг этакларини қўйиб юбормадим. Зотан, у Ватаннинг ўзига айланган эди.
Ҳали-ҳануз тушларимга онам ўша каштали кўйлагида киради.
Кўнглим эса аллақачон бу каштадан нусха кўчириб олган. Қишнинг қаҳратонида ҳам кўнглимдан атиргулнинг ифори келади. Қушларнинг озод ва бахтиёр сайраганини эшитаман…
Мен этагидан маҳкам ушлаган Ватан эса қулоғимга онамдай шивирлайди:
— Қара, қандай чиройли тонг отяпти! Тур ўрнингдан. Яхшиликнинг дарвозасини ким биринчи очса, толе ўшанга кулиб боқади!

ТУПРОҚНИНГ ТИЛИ

Ҳовлидаги томорқага онам қарарди. Қўлидаги кетмон билан ер чопарди. У ер чопаётганда кимнинг¬дир жонига озор беришдан қўрққандай кетмонни оҳиста урарди. Сўнг эса ўтирганча бегона ўтларни юларди. Мен унга қарашардим. Шундай пайтларда бир гапни кўп такрорларди:
— Тупроқдан айланай, тупроқнинг ҳам жони бор, қизим…
Қизиқишим зўр келарди:
— Тупроқнинг тили ҳам борми, она?
Саволларимдан у яйраб кетарди. Ва дарсини қизиқарли ўтказишга уринган устоздай эринмай тушунтирарди:
— Тили бор, қизим. Дунёдаги бор гулу гиёҳ, дарахтлар, ҳатто фасллар ҳам унинг тилида гапиради. Ишонмасанг, тинглаб кўр…
У яна бегона ўтларни юлишга киришиб кетарди. Шунда мен зийрак ўқувчидай яна уни саволга кўмардим:
— Нима, бегона ўтлар тупроқнинг тилини билмайдими?
Онам жилмаярди. Бироз сукут сақлаб, жавоб берарди:
— Бегона ўтлар тупроқнинг тилини бузади.
Ҳеч нарсани тушунмасдим. Аммо ҳар куни райҳонларнинг, дарахтларнинг гапиришини пойлардим. Аммо улар «икки» баҳо олишдан қўрқиб жавоб бермайдиган ўқувчилардай жим эди…
Қайсидир қишда қулоғимдаги тилла сирғачамнинг биттасини қорбўрон ўйнаб йўқотиб қўйдим. Роса изладим. Тополмадим. Баҳор келиб, қорлар эригач, ҳовлимизда ўсган бинафшанинг япроғида нимадир ялтираб кўринди. Яқинроқ бориб қарасам, йўқотган сирғачам бишафшанинг кафтида турарди. Ўшанда сирғачамни олаётганда бинафшанинг шивирлаганини аниқ эшитдим. У менга тупроқнинг тилида шеър айтди…
Шундан сўнг шеър ёзадиган бўлдим. Китобларим чиқди. Баъзан шеърларимни ўқиганлар мени «Яхши шоирсиз», деб алқашади. Тўғри, бу гапдан руҳим кўтарилади. Аммо виждоним қийналади. Бу шеърларни мен эмас, балки тупроқ ёзганини уларга айтгим келади. Айтганим билан улар тушунармикин?!
Ахир, капалакнинг қанот қоқишидан, райҳонларнинг ширин ифоридан, айланиб-айланиб тўкилган ўрик гулларидан, дарахтларнинг майин титрашидан, ўзбекона фаслларнинг ҳайратидан шеър кўчириб ёзганим ҳақиқат-ку!
Демак, мен шунчаки кўчириб олгувчиман. Ҳақиқий шоир эса бу — Ватаннинг тупроғи.

ЎЗБЕКЧА ТОНГ

Тонгни яхши кўраман. Тонг озода келинга ўхшайди.
Ва яна онамни эслайман. У жуда ҳам саранжом-саришта аёл эди. Барчамизни тонг отмасдан уйғотарди. Тонгда ризқ бўлади, дерди. Болаликда ризқ нималигини тушунмасак-да, эриниб-эриниб уйғонардик. Ва тонгдан қандайдир мўъжиза кутардик…
Энди билсам бу мўъжиза тириклик жавҳаридаги умид экан…
Ҳали-ҳамон тонгни орзиқиб кутаман, мўъжизани ҳам. Шаҳарчилик, баъзида ўрнимда ётганча уни кутиб оламан. Ростини айтсам, шундай пайтларда тонгдан уялиб кетаман. Чунки онам тонг ҳаммаёқни озода қилиб, юз-қўлни ювиб кутиш керак, деб таъкидлагани-таъкидлаган эди…
…Қайсидир даврада хориж сафаридан қайтган бир дўстимиз энтикиб-энтикиб у ернинг тонгини мақтади.
— Тонг гўё денгизлар устидан сакраб-сакраб келаётгандек эди — деди у. Шунда мен негадир оғриндим. Ичимда ўйладим, наҳотки бу дўст ўзбекча тонгни кўрмаган бўлса!? Юрагимда ногаҳон тонгнинг қадамларини эшитаман. Кўз олдимда азиз манзара тикланади. Оқ тераклар маъсум жилмаяди. Боғлар қадим оҳангда тебранади. Артофга меҳрнинг мушки таралади. Сўнг эса оппоқ саватини ризққа тўлдирган тонг кўринади. У эринмай ҳар бир деразадан бош суқиб, ҳол сўрайди, ризқ тарқатади.
Эшик қўнғироқлари шодликдан ҳайқиради:
— Сизга сут, қаймоқ керакмасми?!
Кўчалар фаррошларнинг супургиси оҳангида бағри тўлиб куйлайди. Карнай-сурнайларнинг бахтиёр овози жарчилик қилади:
— Ҳамма наҳорга ошга!
Дарахтларнинг ишқидан сархуш қушлар тирикликка, ишққа ҳамду сано айтиб сайрашга тушади. Уларнинг чуғурлаши юракнинг бир торига келиб урилади ва юрак ҳам янги орзуларни куйлашдан маст бўлади…
Кўнглимда тикланган манзарадан хушбахтланаман. Ва ҳеч кимга сездирмай даврани тарк этаман. Йўл бўйи осмонни тўлдирган юлдузлар мени таъқиб қилади. Уларнинг шивир-шивири жуда яқиндан эшитилади. Аммо уларга парво қилмайман. Ахир, мен тонгни кутишга кетаяпман.
Йўлимни қандайдир қора, дайди мушук кесиб ўтади. Таққа тўхтайман. Иримга ишонмасам-да йўлни айланиб ўтмоқчи бўламан. Аммо олдинда тонг борлиги эсимга тушиб мардона қадам ташлайман…
Чўлпон юлдузи кипригимга қўнганда уйғонаман. Ўзбекча тонг онамга ўхшаб кетади. Онамнинг каштали кўйлагини кийиб келади. Деразадан сирғалиб кирадию кўзларимга соғинч билан тикилади. Тонгни тўйиб-тўйиб ҳидлайман. Ундан ватанимнинг, ватанимдан эса онамнинг хушбўй ҳиди келади.

ҚАЛДИРҒОЧЛАР

Болаликнинг баҳори бошқача. Уни эслаганим сари энтикиб кетавераман…
Назаримда ўшанда қуёшга жуда яқин эдик. Баҳор кела солиб, бобом яшайдиган уйнинг томига қизғалдоқ экарди. Кўп ўтмай қизғалдоқлар бир қучоқ бўлиб том устида алангаланарди.
Шундан сўнг онам томга чиқишимизни таъқиқлаб қўярди. У ¬қизғалдоқларни топтаб ташлашимиздан қўрқарди.
Менинг эса томга чиққим келаверарди. Томга чиқиб, қишлоқни томоша қилишни яхши кўрардим.
Бир куни онамдан яширинча томга чикдим. Ва уч-тўртта қизғалдоқни бехосдан босиб, янчиб қўйдим. Онам буни билгач, мендан хафа бўлиб, роса койиди:
— Сен қизнинг ҳеч ақлинг кирмас экан-да?! Томда нима бор сенга?
Болаликнинг ўжарлиги билан мен ҳам бўш келмасдим:
— Нима бўпти? Бир-иккита кизғалдоқни янчганим учун шунчами? Қизғалдоқларингиз мендан ҳам афзалми?
Онам бир пасда ҳовуридан тушарди. Ва мен қулоқсиз қизига кўнглида асраб юрган бебаҳо сирини очарди:
— Қизғалдоқлар қалдирғочларни чақиради, қизим, билмасанг, билиб ол!
Мен эса гапнинг тагига етмагунча қўймасдим:
— Қалдирғочлар келса, нима ¬бўлади?
Онам кўзларида баҳорнинг ¬рангидан сачраган шодлик порлаб кетарди:
— Қалдирғочларми? Улар келса, ризқ келади, меҳр келади…
Онам қалдирғоч сўзини шундай муҳаббат билан айтардики, бу онанинг фарзандига бўлган меҳрига ўхшаб кетарди.
Ёзин-қишин уйимиз деразасининг бир ойнаси олинган турарди. Онамнинг айтишича, қалдирғочлар ёпиқ деразали уйларни хуш кўрмас экан. Ҳамма уйимизда қалдирғочларнинг уяси бўларди. Қиш кунлари онам уларга ташна соғинч билан қараб-қараб қўярди.
Баҳорда қалдирғочлар ҳовлимиз устида чарх урган кезлар дунёда онамдан бахтиёр одам топилмасди. Назаримда қалдирғочлар ҳам онамни яхши кўрарди. Ва унинг бошидан айланиб-айланиб учарди. Онам шунда бахшига айланарди:

Қалдирғочу-қалдирғоч,
Қанотинг бошимга тож…

…Ўша кунларни эслаганим сари юрагим ҳаприқиб бораверади. Қалдирғоч ва онамни боғлаб турган туйғу ҳалигача менга сир.
Онамни сўнгги йўлга кузатган кунимиз беҳисоб қалдирғочлар симларни тўлдириб, ичикиб-ичикиб сайради. Уларнинг сайраши йиғи-сиғи овозини босиб кетди. Аммо мангу уйқуга кетган онамнинг руҳи уларнинг сайрашини эшитганига ишончим комил.
…Энди ҳар гал Ватан осмонида қалдирғочларнинг чарх уриб учаётганини кўрсам, кўксимга онамнинг меҳрли нафаси урилгандай бўлади.
Ҳозир қишнинг ўртасида баҳорни соғинаман. Ва яна қалдирғочларниям. Юрагим орзиқишда онам авайлаган қизғалдоқлардай титрайди. Келажак баҳорнинг қадамларига ишонаман. Унинг осмонида чарх уражак қалдирғочларнинг қанотидаги Ҳақ битган меҳру-муҳаббат, ризқу-насибага ҳам.
Зотан, мен яшаётган элнинг кўнгил деразалари қуёшга қараган.

Манба: «Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг 2013 йил 3-сони

БОБОМНИНГ БОҒИ

Бу қадим дунёда боғлар кўп, чорбоғлар кўп. Аммо буларнинг бирортаси бобомнинг боғига етмайди. Қандайдир муаммо олдида ожиз қолсам ёки ҳаётнинг қадамлари елкамга оғир ботган дамларда бобомнинг боғидан куч оламан, яшаш қудратини топаман.

НИҲОЛЛАР

Бобом уруш кўрган эди. ¬Шунинг учун бўлса керак, дастурхон устида ҳаммамизга риз¬қ-барака тилаб,тинчлик, хотиржамлик бўлсин, деган гапни кўп такрорларди.
Унинг Туркманистондан бир қуролдош дўсти келганини ҳам эслайман. Иссиқ кунда ҳам бошига ғалати телпак кийганини кўриб ажабланганман. Уларга чой дамлаб берганман. Шунда бобом «бу туркман дўстим Гўрўғли бўлади» деганида ¬ҳайратим янада ошган. Ва бобомнинг дўстига узоқ тикилганман. Мен эшитган достондаги Гўрўғли бошқача эди, бу эса унга сира ўхшамайди, деб ўйлаганман. Соқоли юзига тушган, бир юзида чандиғи бор бу одам негадир қўрқинчли кўринган кўзимга.
Аммо қизиқишим зўр келган:
— Бобо, булар достондаги Гўрўғлими?
Бобом елкалари силкиниб-силкиниб кулганлар ва дўстларига менинг саволимни тушунтирганлар:
— Гўрўғли бобонг билан урушда бирга бўлганмиз.
Улар узоқ суҳбатлашишган. Мен қанча ҳаракат қилмай, Гўрўғли бобонинг битта ҳам гапига тушунмасдим.
Бобом эса бемалол гаплашиб ўтирарди. Шунда бобомнинг тил билишига қойил қолганман. Суҳбат орасида Гўрўғли бобонинг:
— Сани налларинг багимда гўгармади, — деган гапини эшитганман. Бобом эса ҳеч ажабланмагандай:
— Гўрўғли жўра, ўтган йили ниҳол олиб кетаётганингда айтганман. Ҳар бир унган ниҳол ўз тупроғини яхши кўради, деб. Сен гапингда туриб олдинг. Мана, айтганим бўлди, — дедилар.
Бобомнинг “Ҳар бир ниҳол ўз тупроғини яхши кўради», деган гапларини илиб олиб, узоқ ўйлаганман. Аммо ҳеч нарсани тушунмаганман.
Бугун униб-ўсган қишлоғимни, хаёлимда тез-тез жонланадиган бобомнинг боғини кўп соғинаман. Шунда деворлар оша кўнглимга мўралаган мевали дарахтлар чиройли пичирлайди:
— Биз бобонгни таниймиз!
Хурсанд бўлиб кетаман. Ва илоҳий, бақувват илдизлар томиримга пайванд бўлаётганини ҳис қиламан. Уфққа туташган йўлларни тўлдириб ёш йигит- қизлар ўтади. Уларга боқиб, бобомнинг гапларини такрорлайман:
— Ниҳоллар ўзи унган тупроқни яхши кўради.

СЎРИ

Бобом боғнинг ўртасида сўри қурдириб олган эди. Сўри юзига катта бўйра ва бўйранинг устига эса қадимий эски Хива гилами тўшалган бўларди. У гиламнинг нақшларини ҳали-ҳануз эслайман. Тўрт бурчак-тўрт бурчак катакчаларда гулга ўхшаб кетадиган ёзувлар акс этган эди.
Сўри тепасида кўтарилган толорда ҳусайни, шибирғони, султоний каби узумлар офтобга ўзини кўз-кўз қиларди. Бобом бу узум бошларига биз тиккан халтачаларни кийгизиб қўярди. Ва яна қанчадир узум бошларини бўш қолдириб, фарзандини аяётган отадай меҳр билан ўз-ўзига айтарди:
— Қолгани қушларнинг ризқи…
Мен бу сўрини яхши кўрардим. Ёзнинг шаббодаси дарахтларни меҳр билан оҳиста силкитар, ерга ғарқ пишган мевалар дуп-дуп тушганда жуда ширин ва хушбўй ҳид боғни тўлдирарди. Айниқса, сўрининг ёнгинасидан оқадиган ариқчанинг қўшиғи ёқимли эди. Қўшни боғдан тўкилган қизил, кўк, оқиш олмаларни сув ўйнаб-ўйнаб бизнинг боғга олиб келар, сўнг эса биздан кейинги қўшнининг боғига олиб кетарди. Ана шундай саховатли эди бу ариқча.
Ёз тунлари шу сўрида ухларди бобом. Сўри жуда сирли кўринарди кўзимга. Чунки бобом қанчадан-қанча достону афсоналарини шу ерда сўзлаб берар эди. У ҳар бир воқеани худди ўзи кўргандай гапириб берарди. Ва достоннинг энг қизиқарли жойида тўхтатиб, қолганини эртага айтиб бераман дерди… Қани энди, кўзимга уйқу келса… Давомини ўйлайвераман… ўйлайвераман…
Бир марта Алпомишнинг хийла ва номардлик йўли билан чоҳга (зиндонга) ташланган жойини айтган бобом кўзларида милтиллаган ёшни дарахтларнинг илдизига ўхшаб қолган қўллари билан сидирар экан:
— Қолгани эртага, — деди амрона.
Мен эса бобомга узоқ тикилдим:
— Бобожон, айта қолинг, беданаларингизга жуда кўп шиллиқ қурт йиғиб бераман.
Бобом ўзини эшитмасликка олди. Сўри толорларида қатор осилган беданаларининг сополдан ясалган бежирим идишчаларига сув қуя бошлади. Бобомнинг орқасидан юравериб, кунни кеч қилдим ҳамки, у айтганидан қайтмайди. Хафа бўлиб уйга кирдим. Хаёлимдан чоҳда ётган Алпомиш кетмасди. Унга қанчалар қийинлигини тушунаман.
Чунки ҳовлимиздаги ўрага тушиб кетганимда нафасим қисилгани ёдимга тушади. Бобомнинг айтишича, Алпомиш тушган зиндон бизнинг ўрамиздан юз баробар чуқур экан, ухлаб ухлаёлмайман. Қаердандир қулоғимга Алпомишнинг чуқур хўрсингани эшитилади. Ва яна Сурхайл кампирнинг қўрқинчли кулгиси тушларимни бузади.
Эрта тонгдан бобомнинг беданалари тирикликка ҳамду сано айтиб мени уйғотади. Уйғонганимга хурсанд бўлиб кетаман. Бугун бобом билан бирга Алпомишни зиндондан қутқарамиз.
Юзимни апил-тапил юваман-да, бобомнинг ҳузурига чопаман ва унинг нонуштасига шерик бўламан. Бобом нонушта қилиб бўлгач, боғни бир айланиб чиқиш одати бор. Албатта, мен ҳам унинг изидан қолмайман. У барча дарахтларни кўздан кечиргач, яна сўрига қайтади. Ёз қанчалар иссиқ бўлмасин, бобомнинг сўрисига кучи етмайди. Чунки бу ерда доимо ҳур-ҳур шамол эсиб туради. Ва ниҳоят, озод шамолларнинг завқи билан Алпомишни чоҳдан қутқарамиз.
Достонни якунлаган бобом, назаримда, янада меҳрибон ва дилкашроқ бўлади. Ёз тунларида юлдузлар ерга жуда яқин туюлади. Беда гулларининг ёқимли ҳиди димоғимни қитиқлайди. Баъзан сўрида ўтириб бошида юлдузлар чарақлаётган бобомнинг боғини томоша қиламан. Шунда Гўрўғлининг қадам товушини, Бойчиборнинг туёғидан сачраган қўшиқни, ариқчадаги сувларнинг майин чулдирашига ўхшаб кетадиган Юнус парининг нафис кулгусини эшитгандек бўламан…
Бир куни дадам менга дунё шаҳарларининг рангли сурати акс этган китоб олиб келди. Мен бу китобларни варақлаб, бир-биридан чиройли шаҳарларнинг суратига ҳавасим келиб боқардим. Сўрида кўк чой ичиб ўтирган бобомнинг ёнига жойлашиб мақтандим:
— Бобо, мана бу шаҳарларни кўринг, жуда ҳам чиройли-а!?
Бобом китобни варақлаб кўрди. Аммо пинагини ҳам бузмади. Аксинча, ўз боғининг жамолига тўймаётган одамдай ҳар бир дарахт, ажриқ, ариқча, бедазор ва толларга бир бошдан ташналик билан қараб чиқди.
Мен эса бетоқатлик билан яна сўрадим:
— Дунёдаги энг чиройли жой қаер, бобо?
Бобом маъноли жилмайди:
— Дунёдаги энг чиройли, кўркам жой — мана шу сўри!
Ҳазиллашяптими, деб бобомнинг кўзларига тикилдим. Бобом ҳазиллашмаётган эди. Аксинча, унинг кўзида бутун боғимиз борлигича акс этиб, бобомдай жилмайиб турарди.

КЎКСУЛТОН

Болалик содда ва беозор капалакнинг қанот қоқишига ўхшайди. Рангин гуллар оралаб завқланиб учади-да, кўз очиб- юмгунча йўқотасан. Аммо ундан бетакрор хотиралар, эслаганда энтиктириб юборадиган лаҳзалар ёдгор бўлиб қолади.
Болалигимда бобом бунёд этган боғдан бери келмасдим. Фақат қиш фаслидагина бу боғ устига қорнинг оппоқ кўрпасини ёпганча ухларди. Балки туш ҳам кўрарди, менинг эса боғнинг тушларига киргим келарди.
Бобом қишнинг изғиринли кунларида ҳам қўлларини орқасига чалиштирганча боғни айланишни канда қилмасди. Одати бўйича дарахту ниҳоллар, токлар билан узоқдан-узоқ гаплашарди.
Ва ниҳоят мен орзиқиб кутган баҳор елиб-югуриб келарди-да, аввал бобомнинг боғига салом берарди. Бобом баҳор келиши билан ёш болага айланарди-қоларди. Тонгдан кечгача боғида гулга кираётган дарахтларни эркалатар, силаб-сийпарди.
Бобомнинг боғидаги осмонга қараб тикка ўсган кўксултон дарахтини яхши кўрардим. Меваси жуда ширин бўларди. Баҳорнинг охирига бориб, кўк-қизғиш рангда офтобга тобланиб пишарди. Мевасига қарабоқ, оғзимда ширин сувли таъмни туйиб, тамшаниб кўярдим. Дарахт жуда баланд бўлгани боис, оёғимдаги шиппакни ечиб қўярдим-да, баланд шохлардаги мевалар томон тирмашиб чиқа бошлардим. Дарахтнинг ғадир-будир танаси қўл-оёқларимни шилиб юборарди. Оғзимда қолган ширин таъмнинг истаги билан буни сезмасдим ҳам. Бошимдаги мунчоқли каллапўшимни ғарқ пишган кўксултонга тўлдириб тушардим. Ва боғимиз ўртасидан оқадиган ариқчада чайиб, битта-битта қарсиллатиб ея бошлардим. Бобом ўзи яратган боғнинг мевасидан тотаётган неварасини кўриб ич-ичидан суюнарди. Аммо доим берадиган танбеҳини такрорларди:
— Қиз бола шохдан-шохга сакрамайди, нарвонни қўйиб, терсанг ҳам бўларди-ку?!
Ҳақиқатан ҳам, деворга суяб қўйилган нарвон бўлгувчи эди. Аммо ўзим дарахтга чиқиб узсам, назаримда кўксултон янада ширинроқ туюларди.
Бир куни пешинда боғимиз томондан «дў-ўп» этган овоз эшитилди. Югуриб боққа чиқдим. Не кўз билан кўрайки, доим кир-чир юрадиган, белига ҳар хил чилвирларни боғлашни одат қилган Карим девона девордан ошиб тушиб, кўксултон дарахтига кесак отарди. Жон-поним чиқиб кетди. Биз унинг аланг-жаланг кўзларидан қўрқардик. Унинг эса ҳеч ким билан иши йўқ, жуда беозор эди. Дарров қўлимга укам от қилиб миниб юрадиган калтакни олдим, ва уни қўрқита бошладим:
— Қани, тез йўқол-чи бу ердан, бўлмаса, ураман.
Карим девона кўп калтак еганми ёки бошқа бир сабаб биланми, хуллас, қўлида калтак тутган одамдан қўрқарди.
У менга мўлтираб-ёлвориб қаради ва ўзининг ажабтовур овози билан йиғламсиради:
— Мени урма, камгина кўксултон бер…
Боғда шунча мевали дарахтлар туриб менинг кўксултонимга кўз олайтиргани баттар жаҳлимни чиқарди.
Овозимни янада баландлатиб бақира бошладим. Карим девонанинг тезроқ кетишини хоҳлардим. Шу пайт менинг шовқин-суронимни эшитган бобом боғда пайдо бўлди. У бўлган воқеани эшитгач, кўксултон дарахти тагида ўтириб олган Карим девонанинг ёнини олди:
— Каримбойни бир кўксултон егиси кепти-да қизим, бор нарвонни олиб кел.
Бобом бир зумда белидаги белбоғини тўлдириб кўксултон узиб тушиб уни Карим девонанинг қўлига тутқазди. Карим девона белбоғни кўксига маҳкам босганча бобомга маъносиз илжайди. Ва югуриб бориб девордан сакраб ғойиб бўлди.
Мен бобомдан хафа бўламан:
— Қизиқсиз-а бобо, ўша жиннига шунча кўп кўксултон беришингиз шартмиди?
Бобом дарахтнинг тилини ¬тушунгувчи қўллари билан бошимни силаб яна танбеҳ беради.
— Вой менинг ўжаргина қизим-ей, сенинг қонингда бағритошлик йўқ эди-ку? Айтиб қўяй, Каримбой ҳам бизга бегона эмас…
Сесканиб кетаман:
— Нима, у бизнинг қариндошимизми?
Бобом энди дарахт остидаги юмшоққина ажриқзорда чордона қуриб олади:
— Наҳотки тушунмайсан, Каримбой ўзимизнинг қишлоқнинг девонаси…
Қанча ёмғирлар-у қорлар ёғиб ўтди. Қанчадан, қанча фасл¬лар айланди. Бобомнинг ўша гапини юрагимнинг қаеригадир беркитиб қўйган эканман. Йилларнинг ўткир нигоҳи уни ҳар дамда ўзимга ўқиб беради. Бугун кенг, обод кўчаларда сайр этган чоғимда яшаш завқи билан юрган одамларни кўраман. Руҳланаман. Уларнинг барчасидан ҳол-аҳвол сўрагим келади. Баъзан берган саломимга алик олиб:
— Кўзимга иссиқ кўриняпсиз, сизни қаердадир кўрганман, — деган саволларга кулиб жавоб бераман:
— Сизга бегона эмасман. Мен ҳам шу Ватаннинг фарзандиман.

«Ўзбекистон адабиёти ва санъати» газетасининг 2013 йил 10-сонидан олинди.

Halima AHMAD
BADIALAR

KO’NGIL DERAZALARI

ONAMNING KO‘YLAGI

Xotiralar to‘lqini baland. Bu to‘lqin har kuni qalbim daryosiga kelib uriladi. Va qalbimdagi daryo sog‘inchning bahaybat suratiga aylanadi.
Nimagadir ichikaman. Ichikkanim sari suratga jon kira boshlaydi…
…Bolalikda juda injiq edim. Bo‘lar-bo‘lmas narsaga g‘ingshib onamning toqatini toq etardim. Ammo onamning mehri hech qachon toq bo‘lmasdi.
Hali esimda. Onamning kashtali ko‘ylagi bo‘lardi. Kashtada g‘uj bo‘lib ochilgan atirgullarning va uchayotgan qushlarning surati aks etgandi. Bu ko‘ylakni yaxshi ko‘rardim. Chunki onam uni egnidan qo‘ymas edi. Bu ko‘ylakning etagidan doim mahkam ushlab yurardim. Onam ham bunga ko‘nikib qolgan edi, nazarimda. U qo‘shni ayollar bilan uzoqdan-uzoq suhbatlashgan paytlari men onamning ko‘ylagidagi qushchalar bilan gaplashardim. Ba’zan bu qushchalar onamning ko‘ylagiga qamalib qolganday tuyulardi menga. Ularni ozod qilgim kelar edi. Ammo qushchalarning bu ko‘ylakdan ayrilgisi kelmayotganini his qilardim…
Onam asli qo‘shni qishloqdan. Kelin bo‘lib dadamning qishlog‘iga tushgan. Ikki qishloq orasida qabriston bor. Balandroq joyga chiqib qarasang, onamning qishlog‘i ko‘zga yaqqol tashlanardi…
Gohida onam parishon tortib qolardi. Va uyimiz qarshisidagi hovuz yonidagi do‘nglikka chiqib, kaftini peshonasiga soyabon qilgancha o‘z qishlog‘i tomon qaragani-qaragan edi. Men ham bir qo‘lim bilan uning etagini mahkam ushlab, ikkinchi qo‘lim bilan onamga taqlid qilgancha o‘sha tomonga boqar edim. Ammo hech narsaga tushunmasdim… O‘shanda ilk bor sog‘inchni onamning nigohlarida taniganman. Yillar o‘tgani sayin bu sog‘inch ravshan tortib bordi…
Onam bu dunyoni tark etgandan so‘ng ham uning etaklarini qo‘yib yubormadim. Zotan, u Vatanning o‘ziga aylangan edi.
Hali-hanuz tushlarimga onam o‘sha kashtali ko‘ylagida kiradi.
Ko‘nglim esa allaqachon bu kashtadan nusxa ko‘chirib olgan. Qishning qahratonida ham ko‘nglimdan atirgulning ifori keladi. Qushlarning ozod va baxtiyor sayraganini eshitaman…
Men etagidan mahkam ushlagan Vatan esa qulog‘imga onamday shivirlaydi:
— Qara, qanday chiroyli tong otyapti! Tur o‘rningdan. Yaxshilikning darvozasini kim birinchi ochsa, tole o‘shanga kulib boqadi!

TUPROQNING TILI

Hovlidagi tomorqaga onam qarardi. Qo‘lidagi ketmon bilan yer chopardi. U yer chopayotganda kimningdir joniga ozor berishdan qo‘rqqanday ketmonni ohista urardi. So‘ng esa o‘tirgancha begona o‘tlarni yulardi. Men unga qarashardim. Shunday paytlarda bir gapni ko‘p takrorlardi:
— Tuproqdan aylanay, tuproqning ham joni bor, qizim…
Qiziqishim zo‘r kelardi:
— Tuproqning tili ham bormi, ona?
Savollarimdan u yayrab ketardi. Va darsini qiziqarli o‘tkazishga uringan ustozday erinmay tushuntirardi:
— Tili bor, qizim. Dunyodagi bor gulu giyoh, daraxtlar, hatto fasllar ham uning tilida gapiradi. Ishonmasang, tinglab ko‘r…
U yana begona o‘tlarni yulishga kirishib ketardi. Shunda men ziyrak o‘quvchiday yana uni savolga ko‘mardim:
— Nima, begona o‘tlar tuproqning tilini bilmaydimi?
Onam jilmayardi. Biroz sukut saqlab, javob berardi:
— Begona o‘tlar tuproqning tilini buzadi.
Hech narsani tushunmasdim. Ammo har kuni rayhonlarning, daraxtlarning gapirishini poylardim. Ammo ular «ikki» baho olishdan qo‘rqib javob bermaydigan o‘quvchilarday jim edi…
Qaysidir qishda qulog‘imdagi tilla sirg‘achamning bittasini qorbo‘ron o‘ynab yo‘qotib qo‘ydim. Rosa izladim. Topolmadim. Bahor kelib, qorlar erigach, hovlimizda o‘sgan binafshaning yaprog‘ida nimadir yaltirab ko‘rindi. Yaqinroq borib qarasam, yo‘qotgan sirg‘acham bishafshaning kaftida turardi. O‘shanda sirg‘achamni olayotganda binafshaning shivirlaganini aniq eshitdim. U menga tuproqning tilida she’r aytdi…
Shundan so‘ng she’r yozadigan bo‘ldim. Kitoblarim chiqdi. Ba’zan she’rlarimni o‘qiganlar meni «Yaxshi shoirsiz», deb alqashadi. To‘g‘ri, bu gapdan ruhim ko‘tariladi. Ammo vijdonim qiynaladi. Bu she’rlarni men emas, balki tuproq yozganini ularga aytgim keladi. Aytganim bilan ular tushunarmikin?!
Axir, kapalakning qanot qoqishidan, rayhonlarning shirin iforidan, aylanib-aylanib to‘kilgan o‘rik gullaridan, daraxtlarning mayin titrashidan, o‘zbekona fasllarning hayratidan she’r ko‘chirib yozganim haqiqat-ku!
Demak, men shunchaki ko‘chirib olguvchiman. Haqiqiy shoir esa bu — Vatanning tuprog‘i.

O‘ZBEKCHA TONG

Tongni yaxshi ko‘raman. Tong ozoda kelinga o‘xshaydi.
Va yana onamni eslayman. U juda ham saranjom-sarishta ayol edi. Barchamizni tong otmasdan uyg‘otardi. Tongda rizq bo‘ladi, derdi. Bolalikda rizq nimaligini tushunmasak-da, erinib-erinib uyg‘onardik. Va tongdan qandaydir mo‘‘jiza kutardik…
Endi bilsam bu mo‘‘jiza tiriklik javharidagi umid ekan…
Hali-hamon tongni orziqib kutaman, mo‘‘jizani ham. Shaharchilik, ba’zida o‘rnimda yotgancha uni kutib olaman. Rostini aytsam, shunday paytlarda tongdan uyalib ketaman. Chunki onam tong hammayoqni ozoda qilib, yuz-qo‘lni yuvib kutish kerak, deb ta’kidlagani-ta’kidlagan edi…
…Qaysidir davrada xorij safaridan qaytgan bir do‘stimiz entikib-entikib u yerning tongini maqtadi.
— Tong go‘yo dengizlar ustidan sakrab-sakrab kelayotgandek edi — dedi u. Shunda men negadir og‘rindim. Ichimda o‘yladim, nahotki bu do‘st o‘zbekcha tongni ko‘rmagan bo‘lsa!? Yuragimda nogahon tongning qadamlarini eshitaman. Ko‘z oldimda aziz manzara tiklanadi. Oq teraklar ma’sum jilmayadi. Bog‘lar qadim ohangda tebranadi. Artofga mehrning mushki taraladi. So‘ng esa oppoq savatini rizqqa to‘ldirgan tong ko‘rinadi. U erinmay har bir derazadan bosh suqib, hol so‘raydi, rizq tarqatadi.
Eshik qo‘ng‘iroqlari shodlikdan hayqiradi:
— Sizga sut, qaymoq kerakmasmi?!
Ko‘chalar farroshlarning supurgisi ohangida bag‘ri to‘lib kuylaydi. Karnay-surnaylarning baxtiyor ovozi jarchilik qiladi:
— Hamma nahorga oshga!
Daraxtlarning ishqidan sarxush qushlar tiriklikka, ishqqa hamdu sano aytib sayrashga tushadi. Ularning chug‘urlashi yurakning bir toriga kelib uriladi va yurak ham yangi orzularni kuylashdan mast bo‘ladi…
Ko‘nglimda tiklangan manzaradan xushbaxtlanaman. Va hech kimga sezdirmay davrani tark etaman. Yo‘l bo‘yi osmonni to‘ldirgan yulduzlar meni ta’qib qiladi. Ularning shivir-shiviri juda yaqindan eshitiladi. Ammo ularga parvo qilmayman. Axir, men tongni kutishga ketayapman.
Yo‘limni qandaydir qora, daydi mushuk kesib o‘tadi. Taqqa to‘xtayman. Irimga ishonmasam-da yo‘lni aylanib o‘tmoqchi bo‘laman. Ammo oldinda tong borligi esimga tushib mardona qadam tashlayman…
Cho‘lpon yulduzi kiprigimga qo‘nganda uyg‘onaman. O‘zbekcha tong onamga o‘xshab ketadi. Onamning kashtali ko‘ylagini kiyib keladi. Derazadan sirg‘alib kiradiyu ko‘zlarimga sog‘inch bilan tikiladi. Tongni to‘yib-to‘yib hidlayman. Undan vatanimning, vatanimdan esa onamning xushbo‘y hidi keladi.

QALDIRG‘OCHLAR

Bolalikning bahori boshqacha. Uni eslaganim sari entikib ketaveraman…
Nazarimda o‘shanda quyoshga juda yaqin edik. Bahor kela solib, bobom yashaydigan uyning tomiga qizg‘aldoq ekardi. Ko‘p o‘tmay qizg‘aldoqlar bir quchoq bo‘lib tom ustida alangalanardi.
Shundan so‘ng onam tomga chiqishimizni ta’qiqlab qo‘yardi. U qizg‘aldoqlarni toptab tashlashimizdan qo‘rqardi.
Mening esa tomga chiqqim kelaverardi. Tomga chiqib, qishloqni tomosha qilishni yaxshi ko‘rardim.
Bir kuni onamdan yashirincha tomga chikdim. Va uch-to‘rtta qizg‘aldoqni bexosdan bosib, yanchib qo‘ydim. Onam buni bilgach, mendan xafa bo‘lib, rosa koyidi:
— Sen qizning hech aqling kirmas ekan-da?! Tomda nima bor senga?
Bolalikning o‘jarligi bilan men ham bo‘sh kelmasdim:
— Nima bo‘pti? Bir-ikkita kizg‘aldoqni yanchganim uchun shunchami? Qizg‘aldoqlaringiz mendan ham afzalmi?
Onam bir pasda hovuridan tushardi. Va men quloqsiz qiziga ko‘nglida asrab yurgan bebaho sirini ochardi:
— Qizg‘aldoqlar qaldirg‘ochlarni chaqiradi, qizim, bilmasang, bilib ol!
Men esa gapning tagiga yetmaguncha qo‘ymasdim:
— Qaldirg‘ochlar kelsa, nima bo‘ladi?
Onam ko‘zlarida bahorning rangidan sachragan shodlik porlab ketardi:
— Qaldirg‘ochlarmi? Ular kelsa, rizq keladi, mehr keladi…
Onam qaldirg‘och so‘zini shunday muhabbat bilan aytardiki, bu onaning farzandiga bo‘lgan mehriga o‘xshab ketardi.
Yozin-qishin uyimiz derazasining bir oynasi olingan turardi. Onamning aytishicha, qaldirg‘ochlar yopiq derazali uylarni xush ko‘rmas ekan. Hamma uyimizda qaldirg‘ochlarning uyasi bo‘lardi. Qish kunlari onam ularga tashna sog‘inch bilan qarab-qarab qo‘yardi.
Bahorda qaldirg‘ochlar hovlimiz ustida charx urgan kezlar dunyoda onamdan baxtiyor odam topilmasdi. Nazarimda qaldirg‘ochlar ham onamni yaxshi ko‘rardi. Va uning boshidan aylanib-aylanib uchardi. Onam shunda baxshiga aylanardi:

Qaldirg‘ochu-qaldirg‘och,
Qanoting boshimga toj…

…O‘sha kunlarni eslaganim sari yuragim hapriqib boraveradi. Qaldirg‘och va onamni bog‘lab turgan tuyg‘u haligacha menga sir.
Onamni so‘nggi yo‘lga kuzatgan kunimiz behisob qaldirg‘ochlar simlarni to‘ldirib, ichikib-ichikib sayradi. Ularning sayrashi yig‘i-sig‘i ovozini bosib ketdi. Ammo mangu uyquga ketgan onamning ruhi ularning sayrashini eshitganiga ishonchim komil.
…Endi har gal Vatan osmonida qaldirg‘ochlarning charx urib uchayotganini ko‘rsam, ko‘ksimga onamning mehrli nafasi urilganday bo‘ladi.
Hozir qishning o‘rtasida bahorni sog‘inaman. Va yana qaldirg‘ochlarniyam. Yuragim orziqishda onam avaylagan qizg‘aldoqlarday titraydi. Kelajak bahorning qadamlariga ishonaman. Uning osmonida charx urajak qaldirg‘ochlarning qanotidagi Haq bitgan mehru-muhabbat, rizqu-nasibaga ham.
Zotan, men yashayotgan elning ko‘ngil derazalari quyoshga qaragan.

Manba: «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining 2013 yil 3-soni

BOBOMNING BOG’I

Bu qadim dunyoda bog’lar ko’p, chorbog’lar ko’p. Ammo bularning birortasi bobomning bog’iga yetmaydi. Qandaydir muammo oldida ojiz qolsam yoki hayotning qadamlari yelkamga og’ir botgan damlarda bobomning bog’idan kuch olaman, yashash qudratini topaman.

NIHOLLAR

Bobom urush ko’rgan edi. ¬Shuning uchun bo’lsa kerak, dasturxon ustida hammamizga riz¬q-baraka tilab,tinchlik, xotirjamlik bo’lsin, degan gapni ko’p takrorlardi.
Uning Turkmanistondan bir quroldosh do’sti kelganini ham eslayman. Issiq kunda ham boshiga g’alati telpak kiyganini ko’rib ajablanganman. Ularga choy damlab berganman. Shunda bobom «bu turkman do’stim Go’ro’g’li bo’ladi» deganida ¬hayratim yanada oshgan. Va bobomning do’stiga uzoq tikilganman. Men eshitgan dostondagi Go’ro’g’li boshqacha edi, bu esa unga sira o’xshamaydi, deb o’ylaganman. Soqoli yuziga tushgan, bir yuzida chandig’i bor bu odam negadir qo’rqinchli ko’ringan ko’zimga.
Ammo qiziqishim zo’r kelgan:
— Bobo, bular dostondagi Go’ro’g’limi?
Bobom yelkalari silkinib-silkinib kulganlar va do’stlariga mening savolimni tushuntirganlar:
— Go’ro’g’li bobong bilan urushda birga bo’lganmiz.
Ular uzoq suhbatlashishgan. Men qancha harakat qilmay, Go’ro’g’li boboning bitta ham gapiga tushunmasdim.
Bobom esa bemalol gaplashib o’tirardi. Shunda bobomning til bilishiga qoyil qolganman. Suhbat orasida Go’ro’g’li boboning:
— Sani nallaring bagimda go’garmadi, — degan gapini eshitganman. Bobom esa hech ajablanmaganday:
— Go’ro’g’li jo’ra, o’tgan yili nihol olib ketayotganingda aytganman. Har bir ungan nihol o’z tuprog’ini yaxshi ko’radi, deb. Sen gapingda turib olding. Mana, aytganim bo’ldi, — dedilar.
Bobomning “Har bir nihol o’z tuprog’ini yaxshi ko’radi», degan gaplarini ilib olib, uzoq o’ylaganman. Ammo hech narsani tushunmaganman.
Bugun unib-o’sgan qishlog’imni, xayolimda tez-tez jonlanadigan bobomning bog’ini ko’p sog’inaman. Shunda devorlar osha ko’nglimga mo’ralagan mevali daraxtlar chiroyli pichirlaydi:
— Biz bobongni taniymiz!
Xursand bo’lib ketaman. Va ilohiy, baquvvat ildizlar tomirimga payvand bo’layotganini his qilaman. Ufqqa tutashgan yo’llarni to’ldirib yosh yigit- qizlar o’tadi. Ularga boqib, bobomning gaplarini takrorlayman:
— Nihollar o’zi ungan tuproqni yaxshi ko’radi.

SO’RI

Bobom bog’ning o’rtasida so’ri qurdirib olgan edi. So’ri yuziga katta bo’yra va bo’yraning ustiga esa qadimiy eski Xiva gilami to’shalgan bo’lardi. U gilamning naqshlarini hali-hanuz eslayman. To’rt burchak-to’rt burchak katakchalarda gulga o’xshab ketadigan yozuvlar aks etgan edi.
So’ri tepasida ko’tarilgan tolorda husayni, shibirg’oni, sultoniy kabi uzumlar oftobga o’zini ko’z-ko’z qilardi. Bobom bu uzum boshlariga biz tikkan xaltachalarni kiygizib qo’yardi. Va yana qanchadir uzum boshlarini bo’sh qoldirib, farzandini ayayotgan otaday mehr bilan o’z-o’ziga aytardi:
— Qolgani qushlarning rizqi…
Men bu so’rini yaxshi ko’rardim. Yozning shabbodasi daraxtlarni mehr bilan ohista silkitar, yerga g’arq pishgan mevalar dup-dup tushganda juda shirin va xushbo’y hid bog’ni to’ldirardi. Ayniqsa, so’rining yonginasidan oqadigan ariqchaning qo’shig’i yoqimli edi. Qo’shni bog’dan to’kilgan qizil, ko’k, oqish olmalarni suv o’ynab-o’ynab bizning bog’ga olib kelar, so’ng esa bizdan keyingi qo’shnining bog’iga olib ketardi. Ana shunday saxovatli edi bu ariqcha.
Yoz tunlari shu so’rida uxlardi bobom. So’ri juda sirli ko’rinardi ko’zimga. Chunki bobom qanchadan-qancha dostonu afsonalarini shu yerda so’zlab berar edi. U har bir voqeani xuddi o’zi ko’rganday gapirib berardi. Va dostonning eng qiziqarli joyida to’xtatib, qolganini ertaga aytib beraman derdi… Qani endi, ko’zimga uyqu kelsa… Davomini o’ylayveraman… o’ylayveraman…
Bir marta Alpomishning xiyla va nomardlik yo’li bilan chohga (zindonga) tashlangan joyini aytgan bobom ko’zlarida miltillagan yoshni daraxtlarning ildiziga o’xshab qolgan qo’llari bilan sidirar ekan:
— Qolgani ertaga, — dedi amrona.
Men esa bobomga uzoq tikildim:
— Bobojon, ayta qoling, bedanalaringizga juda ko’p shilliq qurt yig’ib beraman.
Bobom o’zini eshitmaslikka oldi. So’ri tolorlarida qator osilgan bedanalarining sopoldan yasalgan bejirim idishchalariga suv quya boshladi. Bobomning orqasidan yuraverib, kunni kech qildim hamki, u aytganidan qaytmaydi. Xafa bo’lib uyga kirdim. Xayolimdan chohda yotgan Alpomish ketmasdi. Unga qanchalar qiyinligini tushunaman.
Chunki hovlimizdagi o’raga tushib ketganimda nafasim qisilgani yodimga tushadi. Bobomning aytishicha, Alpomish tushgan zindon bizning o’ramizdan yuz barobar chuqur ekan, uxlab uxlayolmayman. Qaerdandir qulog’imga Alpomishning chuqur xo’rsingani eshitiladi. Va yana Surxayl kampirning qo’rqinchli kulgisi tushlarimni buzadi.
Erta tongdan bobomning bedanalari tiriklikka hamdu sano aytib meni uyg’otadi. Uyg’onganimga xursand bo’lib ketaman. Bugun bobom bilan birga Alpomishni zindondan qutqaramiz.
Yuzimni apil-tapil yuvaman-da, bobomning huzuriga chopaman va uning nonushtasiga sherik bo’laman. Bobom nonushta qilib bo’lgach, bog’ni bir aylanib chiqish odati bor. Albatta, men ham uning izidan qolmayman. U barcha daraxtlarni ko’zdan kechirgach, yana so’riga qaytadi. Yoz qanchalar issiq bo’lmasin, bobomning so’risiga kuchi yetmaydi. Chunki bu yerda doimo hur-hur shamol esib turadi. Va nihoyat, ozod shamollarning zavqi bilan Alpomishni chohdan qutqaramiz.
Dostonni yakunlagan bobom, nazarimda, yanada mehribon va dilkashroq bo’ladi. Yoz tunlarida yulduzlar yerga juda yaqin tuyuladi. Beda gullarining yoqimli hidi dimog’imni qitiqlaydi. Ba’zan so’rida o’tirib boshida yulduzlar charaqlayotgan bobomning bog’ini tomosha qilaman. Shunda Go’ro’g’lining qadam tovushini, Boychiborning tuyog’idan sachragan qo’shiqni, ariqchadagi suvlarning mayin chuldirashiga o’xshab ketadigan Yunus parining nafis kulgusini eshitgandek bo’laman…
Bir kuni dadam menga dunyo shaharlarining rangli surati aks etgan kitob olib keldi. Men bu kitoblarni varaqlab, bir-biridan chiroyli shaharlarning suratiga havasim kelib boqardim. So’rida ko’k choy ichib o’tirgan bobomning yoniga joylashib maqtandim:
— Bobo, mana bu shaharlarni ko’ring, juda ham chiroyli-a!?
Bobom kitobni varaqlab ko’rdi. Ammo pinagini ham buzmadi. Aksincha, o’z bog’ining jamoliga to’ymayotgan odamday har bir daraxt, ajriq, ariqcha, bedazor va tollarga bir boshdan tashnalik bilan qarab chiqdi.
Men esa betoqatlik bilan yana so’radim:
— Dunyodagi eng chiroyli joy qaer, bobo?
Bobom ma’noli jilmaydi:
— Dunyodagi eng chiroyli, ko’rkam joy — mana shu so’ri!
Hazillashyaptimi, deb bobomning ko’zlariga tikildim. Bobom hazillashmayotgan edi. Aksincha, uning ko’zida butun bog’imiz borligicha aks etib, bobomday jilmayib turardi.

KO’KSULTON

Bolalik sodda va beozor kapalakning qanot qoqishiga o’xshaydi. Rangin gullar oralab zavqlanib uchadi-da, ko’z ochib- yumguncha yo’qotasan. Ammo undan betakror xotiralar, eslaganda entiktirib yuboradigan lahzalar yodgor bo’lib qoladi.
Bolaligimda bobom bunyod etgan bog’dan beri kelmasdim. Faqat qish faslidagina bu bog’ ustiga qorning oppoq ko’rpasini yopgancha uxlardi. Balki tush ham ko’rardi, mening esa bog’ning tushlariga kirgim kelardi.
Bobom qishning izg’irinli kunlarida ham qo’llarini orqasiga chalishtirgancha bog’ni aylanishni kanda qilmasdi. Odati bo’yicha daraxtu nihollar, toklar bilan uzoqdan-uzoq gaplashardi.
Va nihoyat men orziqib kutgan bahor yelib-yugurib kelardi-da, avval bobomning bog’iga salom berardi. Bobom bahor kelishi bilan yosh bolaga aylanardi-qolardi. Tongdan kechgacha bog’ida gulga kirayotgan daraxtlarni erkalatar, silab-siypardi.
Bobomning bog’idagi osmonga qarab tikka o’sgan ko’ksulton daraxtini yaxshi ko’rardim. Mevasi juda shirin bo’lardi. Bahorning oxiriga borib, ko’k-qizg’ish rangda oftobga toblanib pishardi. Mevasiga qaraboq, og’zimda shirin suvli ta’mni tuyib, tamshanib ko’yardim. Daraxt juda baland bo’lgani bois, oyog’imdagi shippakni yechib qo’yardim-da, baland shoxlardagi mevalar tomon tirmashib chiqa boshlardim. Daraxtning g’adir-budir tanasi qo’l-oyoqlarimni shilib yuborardi. Og’zimda qolgan shirin ta’mning istagi bilan buni sezmasdim ham. Boshimdagi munchoqli kallapo’shimni g’arq pishgan ko’ksultonga to’ldirib tushardim. Va bog’imiz o’rtasidan oqadigan ariqchada chayib, bitta-bitta qarsillatib yeya boshlardim. Bobom o’zi yaratgan bog’ning mevasidan totayotgan nevarasini ko’rib ich-ichidan suyunardi. Ammo doim beradigan tanbehini takrorlardi:
— Qiz bola shoxdan-shoxga sakramaydi, narvonni qo’yib, tersang ham bo’lardi-ku?!
Haqiqatan ham, devorga suyab qo’yilgan narvon bo’lguvchi edi. Ammo o’zim daraxtga chiqib uzsam, nazarimda ko’ksulton yanada shirinroq tuyulardi.
Bir kuni peshinda bog’imiz tomondan «do’-o’p» etgan ovoz eshitildi. Yugurib boqqa chiqdim. Ne ko’z bilan ko’rayki, doim kir-chir yuradigan, beliga har xil chilvirlarni bog’lashni odat qilgan Karim devona devordan oshib tushib, ko’ksulton daraxtiga kesak otardi. Jon-ponim chiqib ketdi. Biz uning alang-jalang ko’zlaridan qo’rqardik. Uning esa hech kim bilan ishi yo’q, juda beozor edi. Darrov qo’limga ukam ot qilib minib yuradigan kaltakni oldim, va uni qo’rqita boshladim:
— Qani, tez yo’qol-chi bu yerdan, bo’lmasa, uraman.
Karim devona ko’p kaltak yeganmi yoki boshqa bir sabab bilanmi, xullas, qo’lida kaltak tutgan odamdan qo’rqardi.
U menga mo’ltirab-yolvorib qaradi va o’zining ajabtovur ovozi bilan yig’lamsiradi:
— Meni urma, kamgina ko’ksulton ber…
Bog’da shuncha mevali daraxtlar turib mening ko’ksultonimga ko’z olaytirgani battar jahlimni chiqardi.
Ovozimni yanada balandlatib baqira boshladim. Karim devonaning tezroq ketishini xohlardim. Shu payt mening shovqin-suronimni eshitgan bobom bog’da paydo bo’ldi. U bo’lgan voqeani eshitgach, ko’ksulton daraxti tagida o’tirib olgan Karim devonaning yonini oldi:
— Karimboyni bir ko’ksulton yegisi kepti-da qizim, bor narvonni olib kel.
Bobom bir zumda belidagi belbog’ini to’ldirib ko’ksulton uzib tushib uni Karim devonaning qo’liga tutqazdi. Karim devona belbog’ni ko’ksiga mahkam bosgancha bobomga ma’nosiz iljaydi. Va yugurib borib devordan sakrab g’oyib bo’ldi.
Men bobomdan xafa bo’laman:
— Qiziqsiz-a bobo, o’sha jinniga shuncha ko’p ko’ksulton berishingiz shartmidi?
Bobom daraxtning tilini ¬tushunguvchi qo’llari bilan boshimni silab yana tanbeh beradi.
— Voy mening o’jargina qizim-yey, sening qoningda bag’ritoshlik yo’q edi-ku? Aytib qo’yay, Karimboy ham bizga begona emas…
Seskanib ketaman:
— Nima, u bizning qarindoshimizmi?
Bobom endi daraxt ostidagi yumshoqqina ajriqzorda chordona qurib oladi:
— Nahotki tushunmaysan, Karimboy o’zimizning qishloqning devonasi…
Qancha yomg’irlar-u qorlar yog’ib o’tdi. Qanchadan, qancha fasl¬lar aylandi. Bobomning o’sha gapini yuragimning qaerigadir berkitib qo’ygan ekanman. Yillarning o’tkir nigohi uni har damda o’zimga o’qib beradi. Bugun keng, obod ko’chalarda sayr etgan chog’imda yashash zavqi bilan yurgan odamlarni ko’raman. Ruhlanaman. Ularning barchasidan hol-ahvol so’ragim keladi. Ba’zan bergan salomimga alik olib:
— Ko’zimga issiq ko’rinyapsiz, sizni qaerdadir ko’rganman, — degan savollarga kulib javob beraman:
— Sizga begona emasman. Men ham shu Vatanning farzandiman.

«O’zbekiston adabiyoti va san’ati» gazetasining 2013 yil 10-sonidan olindi.