Бундан ўн олти йил бурун “Тошкент ҳақиқати” газетасида Ўзбекистон халқ шоири Рауф Парфи билан устоз адиб Набижон Боқий суҳбат уюштирган экан. 1995 йилнинг Наврўз байрами арафасида чоп этилган суҳбат ҳамон ўзининг бадиий қимматини йўқотмагани учун ҳам уни улуғ айём кунларида шеърият мухлисларига илиндик.

Набижон Боқий
ШЎРАЛИСОЙДАН ЧИҚҚАН КАРВОН

Шоир Рауф Парфи билан тўрт дақиқа суҳбат

– Рауф ака, Сиз яшайдиган қирқинчи хона гўё карвонсаройга ўхшайди. Эшитишимча, уйингиз ҳам карвонсаройга ўхшар экан… Айтинг-чи, бемаза қовуннинг уруғи кўп бўладими?

– Сизнинг чоп этилган (менимча) барча асарларингизни ўқиганман, ҳаммасидан қон ҳиди гупуриб туради. Мен қонни танийман, бир замонлар баъзилар бошимни ёрганларида (ҳушимдан кетишдан аввал) оғзимга қуйилган бу қон ҳидини ҳеч қачон унутолмайман. Эсласам, ҳушимдан кетавераман.
Ҳазил-мутойиба яхши-да, ҳазиллашиб савол бераётганингиздан хурсандман. 40 даражали (одатда, кучли ичкилик 40 даража бўлади; шоир ўша сабилга ишора қиляпти: – Н. Б.) рақам менга, албатта, жуда ёқади, ўзингиздан қолар гап йўқ. Мана, кўриб турибсиз, бир неча йиллардан буён “қирқ”даман. Қирқ – яхши ёш (баъзи танқидчи-мунаққидлар Рауф Парфини атайин “ёш шоир” деб рўйхатларда санаб ўтарди; шоир ўша “анъана”га кесатиқ қиляпти: – Н. Б.). Карвон, Карвонсарой калималари биз учун жуда қадимий ва чексиз тарихий-маънавий силсила, улар бизнинг хотирамизни ўйиб юборади. Бу – бафуржа гаплашадиган мавзу. Карвон – узун хотиротдир. Аммо кечаги ошнамизнинг сўзига кирсак, карвонни эшак бошқарармиш.
“Бемаза қовуннинг уруғи кўп бўлади” деган ибора чуқур тушунчали матал, албатта. Аммо унутмаслик керак, уруғи кўп, аммо мазали қовунлар ҳам бор. Тўғри, Сиз нимага шаъма қилаётганингиз тушунарли.

– Хотин-қизлардан ҳам шогирдларингиз борми, агар сир бўлмаса? кимлар?

– Бор. Сир эмас. Булар Ҳалима Аҳмад, Севара Вафо, Муҳтарама Туркой, Раҳима Андижоний, Дилором Туронли, Барно Бону…

– Каминани чақимчиликда айбламанг-у, лекин яқинда дўстим Асқар Маҳкам икковимиз Сизнинг янги шеърларингиз ҳақида гаплашиб турсак, О. Н. исмли битта гўзал қиз беихтиёр суҳбатимизга аралашиб: “Мен Рауф Парфини кўришим керак”, деб қолди туйқус. Албатта, бундан ғашимиз келди. Чунки ўша қизнинг қора қошларига, қора кўзларига, қора сочларига ва ҳатто қора чопонига биз бефарқ эмас эдик… Тез кунларда ўша қиз ҳам Сиз яшаётган “карвонсарой”га ташриф буюрса, энг кенжа шогирдингизга қандай маслаҳат берасиз? Сиз яна битта тақлидчингиз пайдо бўлишини истайсизми?

Ёнимга келадиганлар асосан шоирлар. Уларнинг ҳеч гуноҳи йўқ, лекин бадиий фаросатлари одамни ҳайратга соладиган даражада турличадир. Табиий, ҳар ким ўзининг маънавий савлатига қараб фикрлайди. Уларнинг ичида жуда иқтидорлилари кўп ва бу ҳол қувонарлидир. Булар йигитлар, қизлар бўлиши, ҳаттоки гўзал бўлишлари мумкин, жуда борса, катта қизим Муқаддаснинг ёшидадир, у институтни битирган. Ёки Муножот қизим билан тенгдошдир, у ўнинчи синфда ўқийди. Демоқчиманки, кўнглингиз тўқ бўлсин, ғашингиз келмасин. Муслимнинг кўнглини ҳазиллашиб ҳам оғритиб бўлмайди…

Тақлидчиликка келсак, бу табиий ўткинчи жараён. Айтмоқчиманки, васлингга етолмадим деб ўтиб кетмас, висолига ҳам етар, яъни – тақлид тугар. Шоир айтмоқчи, полизингизда сабзи-пиёзингиз мўл бўлса, бирор кимсадан қизғониб ўтирмайсиз. Бироқ, техник нуқтаи назардан, тақлиднинг илмий инкишофи ҳақида ўйлаш керак. Яъни, дейлик, “Кўнглим тўла ғаш” мисрасига “қонларга тўлди бағрим” деб тақлид қилиши керак, бўш келмаслиги керак тақлидчи. Мен бу гапни шошқин мисол учун айтяпман, узр. Аммо-лекин, қирқта шогирдим бор деб фахрланиб юраман (улар ҳозир менга устозлик қиладир).

– Ёзувчи Шодмон Отабекнинг гувоҳлик беришича, Сиз гоҳ Фарғонада, гоҳ Тошкент вилоятида, дам 1941 йили, дам 1942 йили “таваллуд” топар экансиз. Яна қаерларда ва қачон туғилгансиз?

– Яқин ўтмишда, яъни – биз тенгилар туғилган замонлар “ит эгасини, мушук боласини танимаган” замонлар эди. Бировнинг туғилиши, бировнинг ўлиши билан ҳеч кимнинг иши бўлмаган, ҳаттоки биз тарафларда метрика олиш ҳам ҳали расм бўлмаган экан. Катта бўлганимиздан кейин кўнглимизга келган йилни айтиб юраверганмиз. Кейинчалик Ҳ. Турсунқулнинг котиби Ҳ. Азимбоевда бир дафтар бор экан, бу дафтар хўжалик дафтари бўлиб, барча жамоанинг ҳар бир аъзоси, уларнинг фарзандлари тўғрисида маълумот бор экан. Ўша дафтарда Турсунали Парпибой ўғли Мадаминов 1943 йил 27 сентябрда туғилган деб ёзилган. Ҳамид отанинг айтишича, шу сана тўғри эмиш. Демак, Парфи Муҳаммад Амин (1893-1955) ва Сакина Исабек (1913) оиласида Шўралисой қишлоғида туғилганман.

– Сизни машҳур пахтакор Ҳамроқул Турсунқуловнинг жияни дейишади. Шу гап ростми? Рост бўлса, нега деҳқончилик билан шуғулланмагансиз? Ахир, Йўлдош Охунбобоев уруғ-аймоқларингни шеър ёзсин деб Фарғона вилоятининг машҳур Водил қишлоғидан Тошкентга с у р г у н қилмагандир? Қолаверса, ота-боболарингизнинг касбини тутганингизда борми, шу пайтгача уч марта бўлмаса ҳам, ҳеч йўқ, бир марта Қаҳрамон бўлармидингиз?

– Ҳамроқул ота менга почча бўладилар. Водилдан, Намангандан, Фарғонадан, Олтиариқдан турли жойларга ўттизинчи йилларнинг охирида кўчиб келиб жамоа (колхоз) тузганлар. Аслида, шу ерга келиб жонларини сақлаганлар. Дадамнинг, Ҳамроқул отанинг эски таниши бўлган Йўлдош Охунбобоев, шубҳасиз, уларга ёрдам берган. От-от, қув-қувлардан асраган. Бобом Муҳаммад Амин Норқучоқ Фарғонада номи чиққан бойлардан бўлган. Турсунқул у кишининг қароли бўлиб, ўғли Ҳамроқул ва менинг дадам бирга ўсганлар, дўст бўлганлар. Водиллик қариялар, дадамнинг дўсти, менинг биринчи устозим шоир Абдураҳмон Водилий(1894-1965)нинг айтишича, онамнинг момоси ота ё она томонидан Ҳувайдо пиримнинг набираси экан. Дадам илмли киши бўлган, араб, форс, усмонлича ва рус тилларини яхши билганлар. Ўрис босқинидан кейин ҳам шўро идораларида тилмочлик қилганлар. Умрларининг охиригача хавотирда яшаганлар. Ҳамма ҳужжатларга (анкеталарга) саводсиз деб ёздирганлар. Саводсизнинг тирикчилиги осонроқ кечган пайтлар бўлган-да. Ёдингизда бўлса, Сталин чет эл мухбирларига мақтанар экан, Йўлдош отани назарда тутиб, бизда саводсизлар ҳам давлатни бошқараверади, деб. Дадам асосан боғбонлик қилганлар. Олмазорлар, ўрикзорлар, узумзорлар, тутзорлар – бу боғу роғлар 60-йилларда ҳам бор эди, афсуски, ҳозир ярми ҳам йўқ, бузиб, кесиб, пахта экиб ташланган.

Дарвоқе, дадамнинг тилмоч бўлганларини инобатга олсак, менга таржимонлик отакасб, отамеросдир (шоир Нозим Ҳикматнинг буюк бир китобини ўзбекчага ўгирган: – Н. Б.). Ҳеч йўқ, бир марта Қаҳрамон бўлармидингиз, дейсиз. Набижон, бу дунёда, бу ҳаётда яшашнинг ўзи қаҳрамонлик эмасми?!

– Дўстларингиз ҳам, душманларингиз ҳам Сизни Сўз устаси сифатида аллақачон тан олганлар. Мен кўпдан бери ишқий бир нарса ёзмоқчи бўлиб юрибман. Лекин сарлавҳа масаласида қатъий тўхтамга келолмаяпман. Аввал “ҚОШЛАРИ ҚАЙСАР ҚИЗ” деб бошлавҳа қўйдим. Мундоқ ўйлаб кўрсам, бунда “қайсар” сўзи “қиз”га тегишли бўлиб қоляпти. Аслида, “қайсар” “қошлар”га тегишли бўлиши керак. Негаки, мен ёзмоқчи бўлган “қиз”нинг ўзи эмас, “қошлар”и қайсар. Тўғри, ўша сарлавҳани “ҚАЙСАР ҚОШЛИ ҚИЗ” деб ўзгартиришим мумкин. Бироқ, унда ўша қизнинг қоши битта бўлиб қолади… Мен бўлсам, қизнинг қошлари жуфт эканига атайлаб урғу бермоқчиман, урғу беришни жуда хоҳлайман. Мана шундай ҳолатга дуч келиб қолсангиз, Рауф ака, сиз нима қилардингиз?

– Фаҳмимча, ёзмоқчи бўлган нарсангиз аллегорик бир нарса, шекилли. “Қошлари қайсар қиз” номи устида иккиланиб турибсиз. Қош битта бўлиши мумкин (Битта қошли киши дўст бўлмайди, дейишади.). Яхшиси, “қайсар бурун қиз” деб номласангиз бўларкан. Чунки бурун битта, ҳам қайсарлик бурунга тегишли бўлади. Ёки, эсингиздами, “Раҳм айламайсиз, қошлари қаламлар” деган қўшиғимиз бор. “Қошлари қаламлар” деб қўйинг отини. Муқимий домладан эпиграф олсангиз, асарингиз янада очилиб кетади. Ҳар ҳолда, “туғилмаган болага тўн бичма” деган гап бор. Ёзаверинг-чи, бир маърака қилиб от қўйишга чақирарсиз.

– Мишмишларга қараганда, Сиз “Муҳожир” номли роман ёзаётган эмишсиз. Қачон ишингизни тугатасиз? Насрий асарингиз Фарғонадан Тошкентга сургун қилинган “муштумзўр” (кулак) деҳқонлар тўғрисидами?

– Тўғри, “Муҳожир”нинг биринчи китобини тугатдим (биз Рауф аканинг дастхати ўзиникими-ўзиники эмасми, хуллас, аслига мос келиш-келмаслигини билиш учун атоқли адабиётшунос Иброҳим Ҳаққулга мурожаат этдик; у бир қарашдаёқ чеҳраси ёришиб жилмайди, Рауф аканинг дастхатини дарҳол таниди ва худди эски қадрдон қўшнисини кўргандек суюниб кетди, аммо “Муҳожир” романи тўғрисидаги жойга келганда: “Э-э, бўлмаган гап! Доим шунақа роман ёзяпман деб КГБ агентларини қўрқитиб юрарди! Бечора агентлар роман қўлёзмасини қидириб кўп сарсон бўлган; гўё Борис Пастернакнинг “Доктор Живаго” романига ўхшаган муросасиз руҳда ёзилган китоб чет элда чиқиб кетиб қолса, Рауф Парфига ҳам Нобел мукофоти бериб юбориладигандек доим сергак туришарди, азаматлар! Лекин Рауф ака оғзаки ижоди ҳақида хуфялар даврасида сафсата сотиб ўтиришни яхши кўрарди”, дейди Иброҳим Ҳаққул: – Н. Б.). Айтмоқчиманки, тугатганимдан кейин билдим тугатмаганимни. Бу роман-симфония. Шунақа жанр борми ўзи? Бош қаҳрамон – бастакор, бутун асар фонида бир оҳанг янграб туради. “Замона зўрники, томоша кўрники”, деган. 70–80-йиллар акс этади. Сургун қилинган муштумзўр деҳқонлар тўғрисида эмас, сургун қилинган руҳ ҳақидадир.

“Чиюхдод” деб номланган бир бобни эълон қилмоқчи ҳам бўлгандим. “Чиюхдод” сўзи луғатимизда ҳозирча йўқ, бу қисқартма сўз. Чекадиган, ичадиган, юрадиган хотиннинг дастидан дод дегани. Хуллас, қайтадан ёзяпман.

– “Тошкент ҳақиқати” ўқувчиларига янги шеърларингиздан уч-тўртта тортиқ қилмайсизми?

– Агар маъқул кўрсангиз, босаверинг. Имкониятдан фойдаланиб, барча “Тошкент ҳақиқати” ўқувчиларини муқаддас байрамимиз Наврўз билан табриклайман.
Турмушимиз бундан ҳам яхши бўлиб кетади. Соғлик-саломатлик, сабр-бардош тилаб қоламан.

– Саломат бўлинг, ишларингиз бароридан келсин!

Набижон БОҚИЙ суҳбатлашди.

08.03.1995.

Bundan o’n olti yil burun “Toshkent haqiqati” gazetasida O’zbekiston xalq shoiri Rauf Parfi bilan ustoz adib Nabijon Boqiy suhbat uyushtirgan ekan. 1995 yilning Navro’z bayrami  arafasida chop etilgan suhbat hamon o’zining badiiy qimmatini yo’qotmagani uchun ham uni ulug’  ayyom kunlarida she’riyat muxlislariga ilindik.

Nabijon Boqiy.
“SHO’RALISOYDAN CHIQQAN KARVON”

Shoir Rauf Parfi bilan to’rt daqiqa suhbat

– Rauf aka, Siz yashaydigan qirqinchi xona go’yo karvonsaroyga o’xshaydi. Eshitishimcha, uyingiz ham karvonsaroyga o’xshar ekan… Ayting-chi, bemaza qovunning urug’i ko’p bo’ladimi?

– Sizning chop etilgan (menimcha) barcha asarlaringizni o’qiganman, hammasidan qon hidi gupurib turadi. Men qonni taniyman, bir zamonlar ba’zilar boshimni yorganlarida (hushimdan  ketishdan avval) og’zimga quyilgan bu qon hidini hech qachon unutolmayman. Eslasam, hushimdan ketaveraman.
Hazil-mutoyiba yaxshi-da, hazillashib savol berayotganingizdan xursandman. 40 darajali  (odatda, kuchli ichkilik 40 daraja bo’ladi; shoir o’sha sabilga ishora qilyapti: – N. B.) raqam  menga, albatta, juda yoqadi, o’zingizdan qolar gap yo’q. Mana, ko’rib turibsiz, bir necha  yillardan buyon “qirq”daman. Qirq – yaxshi yosh (ba’zi tanqidchi-munaqqidlar Rauf Parfini  atayin “yosh shoir” deb ro’yxatlarda sanab o’tardi; shoir o’sha “an’ana”ga kesatiq qilyapti: – N. B.).
Karvon, Karvonsaroy kalimalari biz uchun juda qadimiy va cheksiz tarixiy-ma’naviy silsila,  ular bizning xotiramizni o’yib yuboradi. Bu – bafurja gaplashadigan mavzu. Karvon – uzun  xotirotdir. Ammo kechagi oshnamizning so’ziga kirsak, karvonni eshak boshqararmish.
“Bemaza qovunning urug’i ko’p bo’ladi” degan ibora chuqur tushunchali matal, albatta. Ammo unutmaslik kerak, urug’i ko’p, ammo mazali qovunlar ham bor. To’g’ri, Siz nimaga sha’ma  qilayotganingiz tushunarli.

– Xotin-qizlardan ham shogirdlaringiz bormi, agar sir bo’lmasa? kimlar?

– Bor. Sir emas. Bular Halima Ahmad, Sevara Vafo, Muhtarama Turkoy, Rahima Andijoniy, Dilorom Turonli, Barno Bonu…

– Kaminani chaqimchilikda ayblamang-u, lekin yaqinda do’stim Asqar Mahkam ikkovimiz Sizning yangi she’rlaringiz haqida gaplashib tursak, O. N. ismli bitta go’zal qiz beixtiyor suhbatimizga  aralashib: “Men Rauf Parfini ko’rishim kerak”, deb qoldi tuyqus. Albatta, bundan g’ashimiz  keldi. Chunki o’sha qizning qora qoshlariga, qora ko’zlariga, qora sochlariga va hatto qora  choponiga biz befarq emas edik… Tez kunlarda o’sha qiz ham Siz yashayotgan “karvonsaroy”ga  tashrif buyursa, eng kenja shogirdingizga qanday maslahat berasiz? Siz yana bitta taqlidchingiz  paydo bo’lishini istaysizmi?

Yonimga keladiganlar asosan shoirlar. Ularning hech gunohi yo’q, lekin badiiy farosatlari  odamni hayratga soladigan darajada turlichadir. Tabiiy, har kim o’zining ma’naviy savlatiga  qarab fikrlaydi. Ularning ichida juda iqtidorlilari ko’p va bu hol quvonarlidir. Bular   yigitlar, qizlar bo’lishi, hattoki go’zal bo’lishlari mumkin, juda borsa, katta qizim   Muqaddasning yoshidadir, u institutni bitirgan. Yoki Munojot qizim bilan tengdoshdir, u  o’ninchi sinfda o’qiydi. Demoqchimanki, ko’nglingiz to’q bo’lsin, g’ashingiz kelmasin. Muslimning  ko’nglini hazillashib ham og’ritib bo’lmaydi…

Taqlidchilikka kelsak, bu tabiiy o’tkinchi jarayon. Aytmoqchimanki, vaslingga yetolmadim deb  o’tib ketmas, visoliga ham yetar, ya’ni – taqlid tugar. Shoir aytmoqchi, polizingizda  sabzi-piyozingiz mo’l bo’lsa, biror kimsadan qizg’onib o’tirmaysiz. Biroq, texnik nuqtai  nazardan, taqlidning ilmiy inkishofi haqida o’ylash kerak. Ya’ni, deylik, “Ko’nglim to’la g’ash”  misrasiga “qonlarga to’ldi bag’rim” deb taqlid qilishi kerak, bo’sh kelmasligi kerak taqlidchi.
Men bu gapni shoshqin misol uchun aytyapman, uzr. Ammo-lekin, qirqta shogirdim bor deb  faxrlanib yuraman (ular hozir menga ustozlik qiladir).

– Yozuvchi Shodmon Otabekning guvohlik berishicha, Siz goh Farg’onada, goh Toshkent viloyatida, dam 1941 yili, dam 1942 yili “tavallud” topar ekansiz. Yana qaerlarda va qachon tug’ilgansiz?

– Yaqin o’tmishda, ya’ni – biz tengilar tug’ilgan zamonlar “it egasini, mushuk bolasini  tanimagan” zamonlar edi. Birovning tug’ilishi, birovning o’lishi bilan hech kimning ishi  bo’lmagan, hattoki biz taraflarda metrika olish ham hali rasm bo’lmagan ekan. Katta  bo’lganimizdan keyin ko’nglimizga kelgan yilni aytib yuraverganmiz. Keyinchalik H.  Tursunqulning kotibi H. Azimboevda bir daftar bor ekan, bu daftar xo’jalik daftari bo’lib,  barcha jamoaning har bir a’zosi, ularning farzandlari to’g’risida ma’lumot bor ekan. O’sha  daftarda Tursunali Parpiboy o’g’li Madaminov 1943 yil 27 sentyabrda tug’ilgan deb yozilgan.
Hamid otaning aytishicha, shu sana to’g’ri emish. Demak, Parfi Muhammad Amin (1893-1955) va Sakina Isabek (1913) oilasida Sho’ralisoy qishlog’ida tug’ilganman.

– Sizni mashhur paxtakor Hamroqul Tursunqulovning jiyani deyishadi. Shu gap rostmi? Rost  bo’lsa, nega dehqonchilik bilan shug’ullanmagansiz? Axir, Yo’ldosh Oxunboboev  urug’-aymoqlaringni she’r yozsin deb Farg’ona viloyatining mashhur Vodil qishlog’idan Toshkentga  s u r g u n qilmagandir? Qolaversa, ota-bobolaringizning kasbini tutganingizda bormi, shu   paytgacha uch marta bo’lmasa ham, hech yo’q, bir marta Qahramon bo’larmidingiz?

– Hamroqul ota menga pochcha bo’ladilar. Vodildan, Namangandan, Farg’onadan, Oltiariqdan  turli joylarga o’ttizinchi yillarning oxirida ko’chib kelib jamoa (kolxoz) tuzganlar. Aslida,  shu yerga kelib jonlarini saqlaganlar. Dadamning, Hamroqul otaning eski tanishi bo’lgan  Yo’ldosh Oxunboboev, shubhasiz, ularga yordam bergan. Ot-ot, quv-quvlardan asragan. Bobom  Muhammad Amin Norquchoq Farg’onada nomi chiqqan boylardan bo’lgan. Tursunqul u kishining  qaroli bo’lib, o’g’li Hamroqul va mening dadam birga o’sganlar, do’st bo’lganlar. Vodillik  qariyalar, dadamning do’sti, mening birinchi ustozim shoir Abdurahmon Vodiliy(1894-1965)ning  aytishicha, onamning momosi ota yo ona tomonidan Huvaydo pirimning nabirasi ekan. Dadam  ilmli kishi bo’lgan, arab, fors, usmonlicha va rus tillarini yaxshi bilganlar. O’ris bosqinidan  keyin ham sho’ro idoralarida tilmochlik qilganlar. Umrlarining oxirigacha xavotirda  yashaganlar. Hamma hujjatlarga (anketalarga) savodsiz deb yozdirganlar. Savodsizning  tirikchiligi osonroq kechgan paytlar bo’lgan-da. Yodingizda bo’lsa, Stalin chet el muxbirlariga  maqtanar ekan, Yo’ldosh otani nazarda tutib, bizda savodsizlar ham davlatni boshqaraveradi,  deb. Dadam asosan bog’bonlik qilganlar. Olmazorlar, o’rikzorlar, uzumzorlar, tutzorlar – bu  bog’u rog’lar 60-yillarda ham bor edi, afsuski, hozir yarmi ham yo’q, buzib, kesib, paxta ekib  tashlangan.

Darvoqe, dadamning tilmoch bo’lganlarini inobatga olsak, menga tarjimonlik otakasb,  otamerosdir (shoir Nozim Hikmatning buyuk bir kitobini o’zbekchaga o’girgan: – N. B.). Hech yo’q,  bir marta Qahramon bo’larmidingiz, deysiz. Nabijon, bu dunyoda, bu hayotda yashashning o’zi  qahramonlik emasmi?!

– Do’stlaringiz ham, dushmanlaringiz ham Sizni So’z ustasi sifatida allaqachon tan olganlar. Men ko’pdan beri ishqiy bir narsa yozmoqchi bo’lib yuribman. Lekin sarlavha masalasida qat’iy  to’xtamga kelolmayapman. Avval “QOSHLARI QAYSAR QIZ” deb boshlavha qo’ydim. Mundoq o’ylab  ko’rsam, bunda “qaysar” so’zi “qiz”ga tegishli bo’lib qolyapti. Aslida, “qaysar” “qoshlar”ga tegishli bo’lishi kerak. Negaki, men yozmoqchi bo’lgan “qiz”ning o’zi emas, “qoshlar”i qaysar. To’g’ri,
o’sha sarlavhani “QAYSAR QOSHLI QIZ” deb o’zgartirishim mumkin. Biroq, unda o’sha qizning  qoshi bitta bo’lib qoladi… Men bo’lsam, qizning qoshlari juft ekaniga ataylab urg’u  bermoqchiman, urg’u berishni juda xohlayman. Mana shunday holatga duch kelib qolsangiz, Rauf  aka, siz nima qilardingiz?

– Fahmimcha, yozmoqchi bo’lgan narsangiz allegorik bir narsa, shekilli. “Qoshlari qaysar qiz”  nomi ustida ikkilanib turibsiz. Qosh bitta bo’lishi mumkin (Bitta qoshli kishi do’st bo’lmaydi,  deyishadi.). Yaxshisi, “qaysar burun qiz” deb nomlasangiz bo’larkan. Chunki burun bitta, ham   qaysarlik burunga tegishli bo’ladi. Yoki, esingizdami, “Rahm aylamaysiz, qoshlari qalamlar”  degan qo’shig’imiz bor. “Qoshlari qalamlar” deb qo’ying otini. Muqimiy domladan epigraf  olsangiz, asaringiz yanada ochilib ketadi. Har holda, “tug’ilmagan bolaga to’n bichma” degan gap  bor. Yozavering-chi, bir ma’raka qilib ot qo’yishga chaqirarsiz.

– Mishmishlarga qaraganda, Siz “Muhojir” nomli roman yozayotgan emishsiz. Qachon ishingizni tugatasiz? Nasriy asaringiz Farg’onadan Toshkentga surgun qilingan “mushtumzo’r” (kulak)  dehqonlar to’g’risidami?

– To’g’ri, “Muhojir”ning birinchi kitobini tugatdim (biz Rauf akaning dastxati  o’zinikimi-o’ziniki emasmi, xullas, asliga mos kelish-kelmasligini bilish uchun atoqli  adabiyotshunos Ibrohim Haqqulga murojaat etdik; u bir qarashdayoq chehrasi yorishib jilmaydi,  Rauf akaning dastxatini darhol tanidi va xuddi eski qadrdon qo’shnisini ko’rgandek suyunib  ketdi, ammo “Muhojir” romani to’g’risidagi joyga kelganda: “E-e, bo’lmagan gap! Doim shunaqa  roman yozyapman deb KGB agentlarini qo’rqitib yurardi! Bechora agentlar roman qo’lyozmasini  qidirib ko’p sarson bo’lgan; go’yo Boris Pasternakning “Doktor Jivago” romaniga o’xshagan  murosasiz ruhda yozilgan kitob chet elda chiqib ketib qolsa, Rauf Parfiga ham Nobel mukofoti   berib yuboriladigandek doim sergak turishardi, azamatlar! Lekin Rauf aka og’zaki ijodi  haqida xufyalar davrasida safsata sotib o’tirishni yaxshi ko’rardi”, deydi Ibrohim Haqqul: – N. B.). Aytmoqchimanki, tugatganimdan keyin bildim tugatmaganimni. Bu roman-simfoniya. Shunaqa  janr bormi o’zi? Bosh qahramon – bastakor, butun asar fonida bir ohang yangrab turadi.  “Zamona zo’rniki, tomosha ko’rniki”, degan. 70–80-yillar aks etadi. Surgun qilingan mushtumzo’r   dehqonlar to’g’risida emas, surgun qilingan ruh haqidadir.

“Chiyuxdod” deb nomlangan bir bobni e’lon qilmoqchi ham bo’lgandim. “Chiyuxdod” so’zi lug’atimizda hozircha yo’q, bu qisqartma so’z. Chekadigan, ichadigan, yuradigan xotinning dastidan dod degani. Xullas, qaytadan yozyapman.

– “Toshkent haqiqati” o’quvchilariga yangi she’rlaringizdan uch-to’rtta tortiq qilmaysizmi?

– Agar ma’qul ko’rsangiz, bosavering. Imkoniyatdan foydalanib, barcha “Toshkent haqiqati”  o’quvchilarini muqaddas bayramimiz Navro’z bilan tabriklayman.  Turmushimiz bundan ham yaxshi bo’lib ketadi. Sog’lik-salomatlik, sabr-bardosh tilab qolaman.

– Salomat bo’ling, ishlaringiz baroridan kelsin!

Nabijon BOQIY suhbatlashdi

08.03.1995.

Manba: www.oriftolib.uz