20 ноябр — Адиб,шоир ва драматург Машраб Бобоев таваллуд топган кун

   Машраб ака Валентин Катаевнинг “Хаёл чечаклари” (русча номи “Трава забвения”, шекилли) номли хотира китобини қандай қилиб ўзбек тилида қайта ёзганига шахсан менинг ақлим бовар қилмайди. Фаластин шоири Муин Бсису шеърларини жигар қонини аралаштириб ўзбекчага ўгиргани учун ҳам “Ташриф қоғози” китоби худди ўзбек тилида ёзилгандек ўша пайтларда қўлма-қўл ўқилган эди, ҳозир ҳам Муин Бсису тўпламини варақласангиз, беихтиёр аъзои баданингизда чумоли ўрмалаётгандек бўлади.

Машраб БОБОЕВ
ШЕЪРЛАР

Машраб Бобоев 1941 йилнинг  20 ноябрида Самарқанд вилоятининг Челак туманида туғилган. Тошкент санъат институтининг актёрлик факультетида тахсил олган (1965). «Онамга хат» (1971), «Баҳор кайфияти» (1974), «Гурунг» (1975), «Кечки троллейбус» (1977), «Бағишлов» (1978), «Олисдаги чироқ» (1980), «Сўз» (1982), «Мен билган сир» (1990), «Қани менинг юлдузим?» (1991), «Номсиз юлдузлар» (1991) каби шеърий китоблари нашр этилган. Бир қатор саҳна асарлари ҳам ёзган («Ўттиз ёшлилар», «Ер томири», «Суянч тоғлари» ва бошқа). Кўп қисмли видеофильмлар [«Ирода», «Севги нидоси» («Алишер Навоийнинг «Сабъаи сайёр» достони асосида миллий балет), «Кўнгил кўчалари»] муаллифи. В. Катаевнинг «Хаёл чечаклари» романи, Муин Бсисунинг «Ташриф қоғози», О. Чиладзенинг «Рангин дунё» каби асарларини ўзбек тилига таржима қилган. 2003 йил 23 июлда Тошкент шаҳрида вафот этган.

* * *

Бу оқшом кўзларинг сингари теран,
Сочларинг сингари мулойим.
Бу оқшом ўзингдай эрка ва беғам,
Ҳам ўзингдай оромга мойил.

Бу оқшом нафасинг сингари илиқ,
Бўсангдай оловли, табаррук.
Бу оқшом ўзингдай суйгулик,
Симириб қўйгулик, тасаддуқ!

Бу окшом васлингдай ҳаётбахш, қисқа,
Ҳажрингдай беадоқ, беадад.
Бу оқшом ўзингдай оромижон ва
Ўзингдай беаёв, бешафқат.

Бу оқшом — кўчангда илк бор тентираб
Юрган кунимданоқ муқаррар.
Бу оқшом — ҳар оқшом каби сен билан,
Сенинг ёдинг билан мунаввар.

* * *

Миртемир домлага

— Киприкларим! — дейди, кўз ҳар дам,
— Киприкларим! — дейди у такрор.
Асрар мени деб балолардан:
— Киприкларим! — дея, миннатдор.

Ундан меҳр эмиб, нур эмиб,
Киприклари ростлар кадрини.
Унинг ёшларида чўмилиб,
Кўз-кўз қилар малоҳатини.

Осмонда юлдузлар тўладир,
Сочилгандир бодроқдай қийғоч.
Уларнинг ҳоли не бўладир,
Ёғдирмаса нурини қуёш?

Қуёшдай буюк ва беминнат
Кўз бўлмаса киприклар қайда?
У ёғар ҳаёт ва ҳарорат
Киприкларга олқишлар айта.

…Киприкларнинг бахти зиёда –
Умри боқий бўлса унинг, бас!
Бу сирларга тўла дунёда
Киприксиз кўзлар ҳам оз эмас.

* * *

Ҳаёт турли жойда турлича кечар,
Турли шаклларда бўлар намоён.
Ҳаёт — қишни ёриб чиққан бойчечак,
Ҳаёт — ушалмаган, ушалган армон.

У қайдадир меҳр-муҳаббат, ихлос,
Қайдадир ёзилмай қолган бир варақ.
У қайдадир руҳан ва жисман парвоз,
Қайдадир руҳан ва жисман жасорат.

Ҳаёт — чол юзида ажин ва қайғу,
Зулумот бағрини тилка қилган нур.
Бола чеҳрасида мусаффо кулгу,
Ватан тақдирига жойланган умр.

* * *

Гулзорларда сайрайди булбул тун бўйи,
Тун бўйи оқади бир дардли хониш.
Мудроқ туйғуларни уйғотар куйи,
Оҳанги танишу тили нотаниш.

Бошларни ирғаймиз, бир тасвир излаб:
— Мунчалар ёқимли бу наво? — деймиз.
  Кейин катталарнинг гапини эслаб:
— Гулдан-гулга қўнган бевафо! — деймиз.

Гулдан-гулга қўниб, бардош тилайди,
Туннинг йироқлигин сўйлайди булбул.
Она бўлиб гуллар бошин силайди,
Буюк тонг қўшиғин куйлайди булбул.

Тун борки, бечора сайрайди тинмай,
Тонг дея, нолада ўтказар тунни.
Биз эса тилини таржима қилмай –
Нелар деб, гуноҳкор қилмаймиз уни.

* * *

Ором оғушида дилрабо бу тун:
Ойдин зулумотда жилмаяр баҳор.
Гул бўлиб очилар баргдаги тутун,
Анҳорда салқин бир эҳтирос оқар.

Ором оғушида дилрабо бу тун:
Юксакда юлдузлар ваъда қилар бахт.
Бировга қоқилиб кетмаслик учун
Авайлаб эгасин излар муҳаббат.

Ором оғушида дилрабо бу тун:
Майсаларга алла айтади сабо.
Соҳилда мажнунтол, қомати дуркун,
Бир боққил дегандай қилар илтижо.

Ором оғушида дилрабо бу тун:
Ўзи ҳам билмайди, бу не ажиб сир?
Уни эҳтиётсиз шарпадан ўқтин
Чўчитиб қўймаса бўлгани кимдир.

* * *

Кўнглим чорбоғига куз ҳоким бугун,
Умид япроқларин ерга тўшаган.
Шодлигим қайдадир тентирар юпун,
Шодлигимни излаб йўлга тушаман.

Ўйлардай эшилиб ётади йўллар,
Йўллар қамраб олган бутун дунёни.
Мени қайларгадир элтмоқчи улар,
Мен-чи, шодлигимни излайман ёниб.

Бугун анҳорда ҳам ҳасрат тошқини,
Куйлайди соҳилда бир қиз паришон.
У балки… У балки ўйлайди мени,
Мен-чи, шодлигимни излайман ҳамон.

Қайдадир кулгуга самовот тангдир,
Қайдадир соғинчдан ингранади най?
Қайдадир тўлиқиб йиғлайди танбур,
Мен-чи, шодлигимни излайман тинмай.

Юксакдан юлдузлар мўлтирар унсиз,
Пастроқда томчи ёш турар муаллақ.
Ой нурида музлаб қолибди, эссиз,
Мен эса, шодликни қидириб ҳалак.

Кипригин кўтарар мудраган уфқ,
Менинг киприкларим юмилар секин.
Япроқлар тўкилиб тугагани йўқ,
Шодлигимни излаб тинганим йўқ мен.

* * *

Тушларимга кирар бир чаман,
Яшнар унда фасли муҳаббат.
Шу чаманда мен ҳам етаман
Суйганимнинг васлига, албат.

Тушларимга кирар бир гўша –
Бахтга тўла сирли бир олам.
Бахтим менга тутади бўса,
Дудоғидан ўпаман мен ҳам.

Тушларимга кирар бир гулхан,
Унда кулга айланар риё.
Унинг заҳри ва тутунидан
Қора чодир кияди само.

Тушларимга кирар бир уфқ,
Орзум бўлиб имлайди мени.
Инъомини қўлимга тутиб,
Пойим узра қўяр бошини.

Тушларимга кирар бир баҳор,
Минг бир рангда товланиб, ёниб.
Шу баҳорга чулғаниб ётар
Менинг она Ўзбекистоним.

УСТОЗЛИК ҲАҚИДА
Асқад Мухторга

Бахтингдир устознинг қўлини олсанг,
Лекин, устозни ҳам танлаб ололсанг.
Устознинг қиммати менимча шулким –
Узоқми-яқинми уни туёлсанг.

Майлига, орангиз бўлса-ю йироқ,
У сенга ҳар куни бермаса сабоқ,
Лекин, унинг исмин эшитганинг чоқ,
Юракда орзиқиш ҳис эта олсанг.

Гарчи ойлаб, йиллаб сени кўрмасин,
Пешонангни силаб, ҳолинг сўрмасин,
Йўл-йўриқ кўрсатиб, тергаб турмасин –
Бас, унинг нигоҳин сезиб туролсанг.

Устоз дейилганда нима кўринар?
Мукаммал инсону мукаммал ҳунар.
Унга, ҳунарига дуч келганда гар,
Ўзинг ҳунарингдан бир оз уёлсанг.

Устозлар турлидир — рўйи, шахсият:
Кимда шакл бор-у, кимда моҳият.
Сенга ният бўлса ундаги ният,
Устозга муносиб шогирд бўлолсанг…

* * *

Икки сурат:
Бири —
Оламга
Гўдакнинг
Қизиқиши,
Ажабланиши,
Ҳайрати,
Соддалиги,
Табассуми ила боқади.

Бири —
Қатъий,
Сипо,
Улуғвор.
Заҳархандага мойилроқ лаблар —
Юмилган.
Қабоқлар ҳам.
Яна:
Хотиралар, хотиралар…

Ойдин-ойдин, ширин-ширин,
аччиқ-аччиқ
хотиралар.
Яна:
Бир тоғ, зил тоғ, исми —
Армон…
Аламнинг мангу чаккаси..
Айрилиқнинг
Яна
Учиб бораётганим
тубсиз қаъри…

Яна:
Ҳар дақиқаси
«Қандай қилсам у шод бўларди?»
саволига тўлар умр…
Шуларни ташлаб кетган
Менга Онам.

* * *

Ҳаёт турли жойда турлича кечар,
Турли шаклларда бўлар намоён.
Ҳаёт — қишни ёриб чиққан бойчечак,
Ҳаёт — ушалмаган, ушалган армон.

У қайдадир меҳр-муҳаббат, ихлос,
Қайдадир — ёзилмай қолган бир варақ.
У қайдадир руҳан ва жисман парвоз,
Қайдадир руҳан ва жисман жасорат.

Ҳаёт — чол юзида ажин ва қайғу,
Зулумот бағрини тилка қилган нур.
Бола чеҳрасида мусаффо кулгу,
Ватан тақдирига тиқилган умр.

У гоҳо чирмашар кошоналарга,
Ивирсир чумоли каби ғалати.
Қўнғиздай ғувиллар майхоналарда…
У шунда… Тириклик бўлиб қолади.

Набижон БОҚИЙ
МАШРАБХОНЛИК ЭТАДИ ДАВОМ

Кейинги пайтларда матбуотда бетакрор сўз заргари Машраб Бобоев тўғрисида бир қатор хотира-мақолалар эълон қилинди. Ўйлайманки, Машраб акани яқиндан биладиган одамлар устоз тўғрисида ҳар қандай ёзма маҳсулотни бажонидил мутолаа қилса керак. Камина ҳам Машраб Бобоев ва унинг даврадошларини билардим.

Кичик бир эпизод эсимда.

Бир куни Сирдарёдан Тўра Сулаймон атайлаб Дўрмонга (Ёзувчилар боғига) келди. Тўра ака яп-янги “ГАЗ-31” маркали, эски райком котиблари юрадиган енгил машинага кўч-кўронини юклаб юрадиган бўлган эди. “Мирзачўл булбули” (у кишига Ғафур Ғулом қўйган лақаб шунақа) уч-тўрт кун Ижод боғида қолса керак, энди ҳар куни битта дастурхонда ўтирсак, иншооллоҳ, ўзига шубҳали кўринган котлетларини менинг косамга солиб қўяверади, гуруч овқатни ҳам санчқи билан чалақчай қилиб менинг олдимга суриб қўяди, мен бўлсам: “Тўра ака, товуқдек овқатни тити-пити этиб ҳадеб чувалчанг излайверманг! Емасангиз, индамай нари суриб қўйинг, тамом! Нима, гуруч орасидан чўчқанинг думчаси чиқиб қолади деб ўйлаяпсизми?!” деб ҳазил қилардим.

Тўра акани кўрган заҳотим тамшаниб қўяман. Пастдаги ўзбек совет адабиётининг асосчилари сиймоси кавшарланган жигарранг панно рўпарасидаги ўриндиқда бирпас нафас ростлаймиз. “Тўра бува”нинг (бу лақаб-мурожаатни унга дўстимиз Асқар Маҳкам қўйган) шахсий шофёри Шамсиддин ҳамон машинадан тушмасдан ўтирарди.
– Қоратойга жавоб бериб юборавермайсизми? – дедим.
– Йўқ, қани, кийининг, бир жойга борамиз.
– Хўп, – деб Ижодкорлар меҳмонхонасининг учинчи қаватига чиқиб, бирпасда кийиниб тушдим.

Тўра ака “ГАЗ-31”нинг орқа ўриндиғига ястаниб ёнбошлаб олибди. Машинанинг олдига ўтирдим, шофёр йигит билан сўрашдим.
– Ҳайкун, – деди Тўра ака тожикчалаб. – Ҳайда.

У баъзан нутқига тожикча қисқа-қисқа сўзларни қўшиб одамларни қойил қолдирмоқчи бўларди. Тожикча сўзларни қаердан ўрганиб олар экан десам, Тўра буванинг Иброҳим исмли тожик синфдоши бор экан. Чамаси, Иброҳим жўрасидан керакли сўзларни сўраб билиб олса керак.

Қибрайдан шаҳарга кетдик. Дархонга бориб, асосан ёзувчи-шоирлар истиқомат қиладиган тўрт қаватли ғиштин бино ёнида тўхтадик. Мен айрим адибларнинг уйларига илгари борганман, бу уйда яшайдиган кўпчиликни танийман.

Енгил машина бинонинг бу бошида тўхтади. Тўра ака машинадан тушди.
– Бир четга олиб қўй, – деди шофёрига.

Қўлимга битта тугунча тутқазди. Ичида нима борлигини билмайман. Қўйнинг нимталанган битта сони бўлса керак, деб тусмол қилдим.

Иккинчи ё учинчи подъезддан юқори қаватга лифтда кўтарилдик. Қия очиқ турган эшикдан жўрттага баланд товуш чиқариб йўталиб-йўталиб ичкари кириб борди. Залдан майинроқ мусиқа товуши эшитиларди, ҳофиз қўшиқ куйларди. Беш яшар бола кўриниб, югуриб ошхона тарафга ўтиб кетди. Бу орада Тўра ака туфлисини ечиб, менга бошдан-оёқ маъноли қараб-қараб қўйди. Билдим, ҳайратланиб савол беришимни кутяпти. Индамадим. Ўзимни таниш жойга келгандек тутдим. Тўра ака бош чайқади. Яъни, мени қойил қолдира олмагани учун ёлғондакам хафа бўлди. Шу чоғ залнинг очиқ турган эшигидан нохос Машраб ака чиқиб қолди. Машраб ака ростакамига ҳайрон бўлиб остона-бўсағада киприк қоқмасдан туриб қолди, унинг юз-кўзларидан Тўра акани кутмаётгани билиниб турарди. Машраб ака бошини бир ёнга ташлаб жилмайди ва қучоғини кенг очиб Тўра ака томон кела бошлади.
– Ие, ие! Тўра ака, қадамларига ҳасанот! – деб қучоқлашиб кўришди. Ошхона томонга бошини буриб янгамизнинг исмини айтиб чақирди.

Ошхонадан янгамиз чиқиб келгунча Тўра ака ҳам Машраб акани бағридан қўйиб юбормади, қулоғига бир нималар деб пичирлади. Машраб аканинг кўзлари яшнаб, яшариб кетди.
– Раҳмат, Тўра ака! Раҳмат, оғажон! – деб шивирлади Машраб ака.

Ошхонадан қўлини сочиққа артиб янга чиқиб келди. У киши Тўра ака билан синашта одамдек ҳол-аҳвол сўрашди. Мен қўлимдаги тугунчани янгамга узатдим.

Мен қўл узатган чоғимда Машраб ака бағрини очди. Биз қучоқлашиб кўришдик, ҳол-аҳвол сўрашдик.

Мезбон бизни залга бошлади. Узун столга дастурхон тузалган эди. Шундагина қандайдир тадбирнинг устига келганимизни тусмол қилдим. Тўра ака ҳеч қандай изоҳ бермаган эди, мен ҳам тақичилаб ўтирмадим.

Иссиқ чой келтирилди. Машраб ака чойни қайтарди. Бир пиёладан қуйиб узатди. Сўнг чойнакни ўзим олиб, уларнинг суҳбатига қулоқ солиб ўтирдим. Ора-орада Машраб ака:
– Сиз бизга қараманг, Набижон, бемалол, тортинмасдан олиб ўтиринг! – деб дастурхонга даъват қилиб қўярди.

Улар Гулистон театрида Машраб аканинг “Ўттиз ёшлилар” пьесасининг қандай саҳнага қўйилганини, ажойиб инсон ва талантли режиссёр Маҳкам Муҳаммедов тўғрисида тўлқинланиб гапиришарди. Айниқса, Тўра ака Маҳкам Муҳаммедовни эслаганда: “Шол бўлиб ётиб қолган кампир онасини етти-саккиз йилдан буён оқ ювиб-оқ тараб юрган инсон, иншооллоҳ, жаннатнинг энг тўридан жой олади!” деб алқарди. Машраб ака ҳам Тўра Сулаймоннинг гапларини астойдил тасдиқларди.

Магнитофонда ҳофиз “Кетма, баҳор” қўшиғини айта бошлади. Бу қўшиқнинг сўзини Тўра ака ёзган эди. Машраб ака магнитофон товушини кўтариб қўйди ва нариги хона томонга қараб:
– Анвархон, ўғлим, бу ёққа қараб юборинг! – деди. Ўғил ичкаридан чиқиб биз билан бир-бир сўрашди. – Битта эси бор укангга айт, муюлишга бориб фалон номерли “ГАЗ-24” машинасига кўз-қулоқ бўлиб турсин. Ўша машина кўринган заҳоти, югуриб чиқиб менга айтсин!
– Хўп, – деб Анвар ташқарида ўйнаб юрган бирорта “эси бор укаси”ни излаб чиқиб кетди.

Суҳбат мавзуси тўнғич Анваржонга, сўнг Фарғонага кўчди. Маълум бўлишича, Анваржон негадир Фарғонадаги педагогика институтига ўқишга кирибди. Энди у бир-икки йил ўша ерда ўқиши керак экан, сўнг ўқишини Тошкентдаги бирорта олий ўқув юртига кўчириш мумкин бўлар эмиш.

Ҳофиз куйлаяпти. Тўра Сулаймон билан Машраб ака чорак аср давомидаги хотираларини мароқ билан эслаб ўтиришибди. Улар оға-инидек бир-бирига меҳрибон эди. Машраб ака Сирдарёга бориб Тўра аканинг хонадонида кўп бора меҳмон бўлган, оға дастурхонидан туз тотган экан.

Суҳбат қизиб кетди. Бир пайт пастдан ёш боланинг товуши қулоққа чалинди. Лекин бу товушга Машраб ака ҳам, Тўра ака ҳам эътибор бермади. Ошхонадан янга чиқиб: “Қаранг, хўжайин, ўғлингиз бир нарса деяпти”, деди. Янга ошхонага чиқаётиб, ташқаридан кириб келган қандайдир меҳмонга: “Келинг, кираверинг, ичкарида ўтиришибди”, дейди.

Шунда Машраб ака сакраб туриб магнитофонни ўчириб, лентасини алмаштириб қўяди: энди Рауф Парфи сўзи билан “Лайло” деган қўшиқ айтиб машҳур бўлиб кетган ҳофиз жарангдор товушда куйлай бошлайди. Шу чоғ ичкарига қорачадан келган “Лайло” ижрочиси кириб келади ва:
– Ҳа, ҳорманглар, уялмасдан рақибимнинг қўшиқларини вадаванг қилиб эшитиб ўтирибсизларми?! – деб пичинг қилади.
– Йўқ, худо ҳаққи, биз фақат сизнинг қўшиқларингизни эшитамиз! – дейди Машраб ака қўлларини кўксига қўйиб.

– Бўлмаган гап, ёлғон гапирманг! Ўзим пастда туриб эшитдим, – дейди баттар қорайиб кетган ҳофиз.
– Ишонмасангиз, ана, Тўра акам айтсин, биз фақат сизнинг қўшиқларингизни эшитяпмиз, – деб узр сўрайди Машраб ака. У иссиқ чой кўтариб кирган Анваржонга норози қараб қўяди.

– Майли, – деб заҳарханда қилади ҳофиз, – бугун сиз чақалоқсиз, ҳарқанча шўхлик қилсангиз ҳаққингиз бор. Илойим, умрингиз узоқ бўлсин, болаларингизнинг бахтини кўринг! – Ҳофиз юзига фотиҳа тортиб, Тўра акадан ҳол-аҳвол сўрай бошлайди.

Дастурхонга суюқ овқат тортилади. Суҳбат хийла давом этади. Тўра ака мезбондан изн сўраб ўрнидан туради. Машраб ака бизни кузатиб пастга тушади. Ҳаммамиз самимий хайр-хўшлашдик.

Ўша куни Машраб аканинг туғилган куни экан. Эшитишимча, давранинг “асосий қисми” ичмайдиган ошна-оғайнилар келиб кетганидан сўнг бошланибди…
Кейинги кўришганимизда Машраб ака: “Раисимизнинг Шарифахон исмли котибаси бор. Ниҳоятда яхши қиз, сиз шу қизга уйлансангиз, кам бўлмайсиз. Бир кўринг!” деди астойдил. “Хўп”, дедим. Лекин атайлаб Раиснинг қабулхонасига боришга қулай баҳона тополмадим. Илгари Шавкат Раҳмон ўша жойда ишларди; Шавкат ака ишдан бўшагач, у ёққа бориб юрсам, гўё “рақибнинг тегирмонига сув қуйиб юрган”дек таассурот қолдиришим мумкин эди.

* * *

Ҳурматли Нортўхта ака, мен бу мақолани газетангизда эълон қилинган (2013 йил 12-сонида) хотирангизни ўқиганимдан сўнг қоғозга туширяпман. Хотирангиздаги айрим ўринларга аниқлик киритиш лозимдек туюлди.

Биринчиси. Эркин Аъзамнинг “Жавоб” қиссаси муносабати билан нақл қилинган парча менга баҳсли туюлди. Ўша парчадан кўчирма келтираман:

“Эркиннинг “Жавоб” қиссаси “Ёшлик”да босилган кунлар эди.
Рулда – Машраб ака, ёнларида – Эркин.
Пушкин метроси ёнидан ўтиб бораётган эдик.
– Эркин! – дедилар Машраб ака, машинани хотиржам ғизиллатиб бораётиб. – Қаҳрамонингиз “сен”… “сен” деб хаёл суради. Бир ўйлаб кўринг: ўқувчига эриш туюлиши мумкин.
– Ўз-ўзига-ку?!
– Йўқ, барибир!..
– Ўз-ўзини “сиз”лаб хаёл сурса, ўртага нимадир тушгандай бўлмайдими? Қайтага, ўқувчини ўзидан узоқлаштиради-ку?!
– Йўқ, аксинча!.. Сен қулоққаям, тилгаям, дилгаям ёқмайди… Тўғрими, Нортўхта?

Мен, ҳали аниқ бир қарорга келолмай, иккиланиброқ:
– Тўғри, – дедим.
Лекин, барибир, Эркин қўшилмади.
Ўзим эса ўшандан бир неча йиллар аввал, – “Хоразм ҳақиқати”да ишлаётган давримда “Кўнгил кўчалари” деган бир ҳикоя ёзиб, “Мухбир”да эълон қилдирганимни, энди ўшани, кўнглим тўлиб-тўлмай, “Бугуннинг эртаси” номи билан “Мўъжиза” деб аталган китобчамга киритаётганлигимни ўйлаб, баҳсга аралашмай, жим қолдим: ҳикояда айни баҳсга дохил ихчамгина бир тавсиф бор эди…

Кейинроқ, китоб нашрга тайёрланаётган арафаларда ҳикояни Машраб акага бердим. Эртаси, я х ш и, дедилар. Лекин, нимаси я х ш и л и г и н и айтмадилар.

Барибир, “Бугуннинг эртаси” билан боғлиқ бир ғашлик кўнглимда қолганича, китоб нашр қилинди.

Ҳикоянинг қаҳрамонлари дилимга яқин… ўзим таниган-билган – бошқача кишилар эдилар.

Ахийри, яқин-яқинларда – ҳикояни “Буни ҳаёт дейдилар” деган номда қайта сайқаллаётган кунларимда – академик Саид Шермуҳамедовнинг кенжа шогирдларидан бири –ЎзМунинг аспиранти – қўнғироқ қилди: унинг “Ҳайитлик” ҳикояси “Карвон қўнғироғи”да эълон қилинган эди. Таҳрир ёққан эмиш, ҳаяжонланиб, раҳматлар айтди.

Ростиси, ўшанда муаллифдан ҳам кўра кўпроқ ўзим хурсанд бўлгандирман.

Ҳикоя муаллифининг ҳаяжонларидан завқланганимнинг сабаби шундаки, “Ҳайитлик” қаҳрамонининг мунақашасидаги барча “сен”ни “сиз”га ўзгартирган эдим. Ёш қаламкашнинг ҳар қандай инжиқ қаламкашга ишонч ва ҳаяжон бағишлагувчи эътирофидан, ниҳоят, кўнглимда кўпдан бери кутганим – бир қаноат ҳиссини туйганман: боиси, бундан чорак асрдан аввалроқ Машраб ака ҳамда Эркиннинг кескин баҳсларидан бери холис фикр, шунинг баробарида, адолатли ҳукм ҳали-ҳануз менга зарур эди. Жуда!.. Аспирант укамнинг қўнғироғидан кейин, ўз-ўзимни чекламай, кўнглим яйрар даражада “Буни ҳаёт дейдилар”ни сайқаллаганман.

Нокамтарлик бўлса-да, минг эшитгандан кўра, бир кўрган афзалроқ, деганларидек, мана, ўша сатрлар, ўқинг-чи: мудроқ ҳислар ўз-ўзича жумбушга келиб, баҳри дилингизни бир нималардир чулғаб олаётгандай туюлади. Ва, беихтиёр нимагадир ташналигингизни, азиз бир кимингизнидир меҳрига ҳам чанқоқлигингизни юрак-юрагингиздан ҳис этасиз-да, ҳали-ҳамон барига эришадигандек, яйраб энтикасиз.

Ана энди барча “сиз”нинг ўрнига “сен”ни қўйиб ўқисангиз, қулоқ билан юрак масаласини қўя қолайлик, ҳар гал “сен”ни ўқиётганингизда, тилингиз тишларингизга, ҳатто, танглайингизга дўқ-дўқ урилаётганини ҳам сезиб, энсангиз қотаверади.

Шунақа: Машраб ака ҳар бир сўзнинг рангини, ҳидини, таъмини, ҳаттоки, феълини ҳам нозик ҳис қиладиган; хоҳ шеъриятига, хоҳ драмаларига бўлсин, алланиманингдир қутқуси ва ёки даъвосида тирғалган ҳар қандай маҳмадана шотирнинг баридан чандон устун, – негаки, шотирлар асарнинг асл моҳиятини барибир яратгувчиси англаганидай ҳеч қачон англаёлмайдилар, – ҳассос шоир, гўзал ёзувчи эдилар”.

Кўчирма тамом.

Бу ерда ўттиз йил муқаддам бўлиб ўтган воқеалар тўғрисида гап кетяпти. Албатта, хотирада айрим жузъий ноаниқликлар бўлиши мумкин. Муҳими – моҳият ўзгариб кетмаса бас. Менимча, “Жавоб” муносабати билан эслаб ўтилган парчада моҳият ҳам қисман ўзгарган кўринади. Мен ҳатто ўзимнинг хотирам ҳам панд бериб қўйиши мумкинлигини ҳисобга олиб устоз Эркин Аъзамдан шу масала юзасидан қисқагина изоҳ беришини илтимос қилдим. Мана, ўша изоҳ:

“Нортўхта ҳақиқатан ҳам бўлган воқеани эслаган. Лекин бу воқеа айнан кимнинг машинасида содир бўлганини эслай олмайман. Машраб ака мен ёзган нарсалар тўғрисида доим жўяли фикр билдирарди. “Байрамдан бошқа кунлар” қиссамга муҳаррир бўлган. Ҳа, айнан Нортўхта айтган “сиз” ва “сен” олмошларини ўз ўрнида қўллаш борасида Машраб акадан сабоқ олганимни ҳам яхши эслайман. Сабоқ олган одам устоздек инсон айтган ҳамма гапга ҳам қўшилмаслиги мумкин. Бироқ, ўша гапни ўйлаб кўради. Мен ҳам Машраб аканинг ўша гапини ўша ҳолатда тўғри ёки нотўғри эканини дафъатан қабул қилмаган бўлсам-да, лекин доим ижодимга хайрхоҳ бўлиб юрган инсонга безрайиб туриб: “Йўқ, қўшилмайман!” демаган бўлсам керак. Зотан, мен Машраб акани доим самимий ҳурмат қилганман. Қолаверса, мен ҳеч қачон ўз асарларим тўғрисида юксак фикрда бўлмаганман (камтарга камол)…”

Эркин Аъзамнинг изоҳи шундай. Дарвоқе, Нортўхта ака “Хоразм ҳақиқати” газетасида ишлаб юрган кезларида “Кўнгил кўчалари” номли ҳикоя ёзиб, “Мухбир” журналида эълон қилганини, сўнг уни “Бугуннинг эртаси” деган янги ном остида тўпламида чоп этганини алоҳида таъкидлайди.

Биз биламизки, мустақиллик йилларида Машраб ака биринчи ўзбек миллий сериали бўлмиш “Кўнгил кўчалари”ининг сценарий муаллифи бўлган. Балки, Нортўхта акамиздан сериал номини “ижара”га олгандир. Агар ижарага олмаган бўлса, демак, “таворуд” ҳодисаси рўй берган бўлиши мумкин (маълумки, мумтоз адабиётимизда икки шоир бир-биридан бехабар битта мавзуда бир хил шеър яратиб қўйса, “таворуд” ҳодисаси рўй беради).

Нортўхта ака “Кўнгил кўчалари” ҳикоясини эслатибди-ю, номи масаласида унга изоҳ бериб ўтишни унутибди. Бу воқеага ҳам изоҳ берилиши лозим.

Нортўхта ака, Эркин Аъзамнинг изоҳи Сизнинг хотирангизни тўлдиради. Машраб ака ҳам аниқликни яхши кўрарди. Умид қиламанки, изоҳ Машраб ака сиймосини янада ёрқинроқ тасаввур этишимизга ёрдам беради.

Яна бир гап. Машраб аканинг Муин Бсисуга бағишланган шеърлари масаласида ҳам аниқлик киритилиши лозим бўлган ўринлар бор экан. Нортўхта ака устоз Машраб Бобоевнинг келажак авлодга ўрнак бўладиган моҳиятига жуда тўғри урғу беради. Дарҳақиқат, Машраб ака Сўз Заргари эди, том маънода миллатпарвар ижодкор эди. Ҳозир Нортўхта ака мақоласидан кўчирма келтириб, сўнг фикримизни давом эттирамиз:

“Машраб аканинг ўнлаб китоблари орасида “Мен билган сир” шеърий тўплами бошқаларига нисбатан турли даврларда битилган шеърлари билан анча бойитилган. Уларни ўқиган сайин ўқигингиз келаверади. Қайта-қайта ўқиб, теран ўйлар сурганингиз сари, ҳаяжонингиздан бот-бот кўзларингиз чақнаб, шоирнинг маҳоратига, санъаткорлигига қойил қолаверасиз.

Тўпламдаги шеърларнинг бари, “Йўл бўйидаги аёл” достони ҳам, ҳатто, барча даврлар адабиётининг даҳоси Расул Ҳамзатовдан қилган таржималари ҳам бир-биридан гўзал. “Султон ва унинг икки вазири ҳақидаги шеър”лари эса содда, самимий, халқчил эртак йўлида ёзилган. Шеър бундан салкам чорак аср аввал эмас, ҳозиргина яратилгану ҳали сиёҳи ҳам қуримагандай туюлади ўқувчига. Ўқиётиб, ҳам ҳайратга тушаверасиз, ҳам даҳшатга!..

Зеро, ўз замонасидан ўзиб яшаш камдан-кам ижодкорга насиб қилади. Бинобарин, тўпламдаги бари шеърлар ўзғирлиги билан, умрзоқлиги билан бугуннинг шеърхонига ҳам, шоирига ҳам ибратдир.

Тўпламда оҳангги ҳам, ифодаси ҳам бошқача яна бир шеър бор – “Муин Бсису: икки шеър” деб аталган. Машраб Бобонинг бундан аввал нашр қилинган “Бағишлов” номли китобларида “Муин Бсису”нинг остига 1981 деб ёзилган. Лекин, иккинчи шеър берилмаган.

Аслида, “Мен билган сир”да чоп этилган ҳар иккала шеър ҳам ўтган асримизнинг етмишинчи йиллари аввалида ёзилган. Буни мен Машраб акамнинг ўзларидан эшитганман.
Биз биламизки, ўтган асрнинг етмишинчи йилларида бунақа шеърларни ёзиш ҳам, матбуотда эълон қилиш ҳам… деярли қатағон сиртмоғини ўз бўйнига ўзи солиши билан баробар эди.

Шеър битилган кунларда остига Машраб БОБОЕВ таржимаси деб ёзиб, Фаластин шоири Муин Бсису номидан “Тошкент оқшоми”да эълон қилдирганлар. Мен ушбу далилларни, келажакнинг синчков машрабшуносларига асқотар, деган умидда атай таъкидлаётирман.

Ниҳоят, саксонинчи йилларда вазият сал юмшай бошлагач, миллатимизнинг мудроқ, карахт, асрлар давомида беадат қўрқитилган руҳи бир силкингач, Машраб Бобоев юрак ютиб – ҳақиқатнинг қарор топмоғи учун, “Бағишлов” китобларига шеърнинг асл эгаси – ўз номларидан киритганлар. Аммо-лекин, ўшанда ҳам иккинчисини эмас… Гап шундаки, иккинчиси шунчаки бир оддийгина шеър эмас, йўқ, ҳали-ҳамон мурвати бураб қўйилган бомбанинг ўзгинаси… Биринчи шеър эса бирдан шеърхонни жумбушга келтиргувчи оҳанг авжида шундай бир ғамгин, аламли бир савол билан бошланган:

Миллатни ким йўқотади,
Қизим?
Миллатни ким йўқотади,
Ким?

Қон ютиб қон қусаётган юракларни беаёв тирнагувчи ушбу саволга хассос шоир Машраб Бобоев сатрма-сатр айни ҳақиқат каби жаранглагувчи жавобларни бир-бир битгач, шеър ниҳоясида бамисоли ҳукмнамо бир шафқатсиз хулосани қайд этганлар:

Таъқиб қилиб, қилиб қатағон,
Тинчимаган босқинчилар ҳам,
Йўқотолмас миллатни асло!
Дарахтни қурт, темирни ер занг,
Четдан келмас бошингга бало,
Ҳар бир бало чиқар ўзингдан.

Миллатни ким йўқотади,
Ким?
Билдингми,
Қизим?

Не аламки, бугун биз, кўксимизда сўнгсиз аламлар билан, бунинг гувоҳи бўлаётирмиз”.

Машраб аканинг “Ёшлик” (1984 й. №5) журналида эълон қилинган “Барҳаёт виждон” мақоласи (Мақолани мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин) бундан 30 йил илгари эълон қилинган бўлса-да, ҳали долзарблигини йўқотмаган. Фаластин шоири Муин Бсису шеърларини жигар қонини аралаштириб ўзбекчага ўгиргани учун ҳам “Ташриф қоғози” китоби худди ўзбек тилида ёзилгандек ўша пайтларда қўлма-қўл ўқилган эди, ҳозир ҳам Муин Бсису тўпламини варақласангиз, беихтиёр аъзои баданингизда чумоли ўрмалаётгандек бўлади.

Гап Машраб аканинг таржималари мавзусига келиб тақалган экан, Валентин Катаевнинг “Хаёл чечаклари” (русча номи “Трава забвения”, шекилли) номли хотира китобини қандай қилиб ўзбек тилида қайта ёзганига шахсан менинг ақлим бовар қилмайди.

Тўра Сулаймон бекорга Машраб акани ўзининг укасидек яхши кўрмасди.

Биз ҳам Машраб акани ўз оғамиздек ҳурмат қилардик, яхши кўрардик.

Машраб ака кимнинг қандай иқтидорга эга эканини ҳам жуда яхши биларди. Фақат ҳар кимнинг башарасига ойна тутиб: “Башаранг қийшиқ бўлса, ойнадан ўпкалама!” деб дакки беришни ёқтирмасди.

Машраб аканинг адабий мероси саралаб эълон қилинса, ишонаманки, юртимизда қайтатдан машрабхонлик бошланади. Бунга асло шубҳа йўқ.

20 noyabr — Adib,shoir va dramaturg Mashrab Boboyev tavallud topgan kun

   Mashrab aka Valentin Katayevning “Xayol chechaklari” (ruscha nomi “Trava zabveniya”, shekilli) nomli xotira kitobini qanday qilib o‘zbek tilida qayta yozganiga shaxsan mening aqlim bovar qilmaydi. Falastin shoiri Muin Bsisu she’rlarini jigar qonini aralashtirib o‘zbekchaga o‘girgani uchun ham “Tashrif qog‘ozi” kitobi xuddi o‘zbek tilida yozilgandek o‘sha paytlarda qo‘lma-qo‘l o‘qilgan edi, hozir ham Muin Bsisu to‘plamini varaqlasangiz, beixtiyor a’zoi badaningizda chumoli o‘rmalayotgandek bo‘ladi.

Mashrab BOBOYEV
SHE’RLAR

Mashrab Boboyev 1941 yilning 20 noyabrida Samarqand viloyatining Chelak tumanida tug‘ilgan. Toshkent san’at institutining aktyorlik fakultetida taxsil olgan (1965). «Onamga xat» (1971), «Bahor kayfiyati» (1974), «Gurung» (1975), «Kechki trolleybus» (1977), «Bag‘ishlov» (1978), «Olisdagi chiroq» (1980), «So‘z» (1982), «Men bilgan sir» (1990), «Qani mening yulduzim?» (1991), «Nomsiz yulduzlar» (1991) kabi she’riy kitoblari nashr etilgan. Bir qator sahna asarlari ham yozgan («O‘ttiz yoshlilar», «Yer tomiri», «Suyanch tog‘lari» va boshqa). Ko‘p qismli videofilmlar [«Iroda», «Sevgi nidosi» («Alisher Navoiyning «Sab’ai sayyor» dostoni asosida milliy balet), «Ko‘ngil ko‘chalari»] muallifi. V. Katayevning «Xayol chechaklari» romani, Muin Bsisuning «Tashrif qog‘ozi», O. Chiladzening «Rangin dunyo» kabi asarlarini o‘zbek tiliga tarjima qilgan. 2003 yil 23 iyulda Toshkent shahrida vafot etgan.

* * *

Bu oqshom ko‘zlaring singari teran,
Sochlaring singari muloyim.
Bu oqshom o‘zingday erka va beg‘am,
Ham o‘zingday oromga moyil.

Bu oqshom nafasing singari iliq,
Bo‘sangday olovli, tabarruk.
Bu oqshom o‘zingday suygulik,
Simirib qo‘ygulik, tasadduq!

Bu okshom vaslingday hayotbaxsh, qisqa,
Hajringday beadoq, beadad.
Bu oqshom o‘zingday oromijon va
O‘zingday beayov, beshafqat.

Bu oqshom — ko‘changda ilk bor tentirab
Yurgan kunimdanoq muqarrar.
Bu oqshom — har oqshom kabi sen bilan,
Sening yoding bilan munavvar.

* * *

Mirtemir domlaga

— Kipriklarim! — deydi, ko‘z har dam,
— Kipriklarim! — deydi u takror.
Asrar meni deb balolardan:
— Kipriklarim! — deya, minnatdor.

Undan mehr emib, nur emib,
Kipriklari rostlar kadrini.
Uning yoshlarida cho‘milib,
Ko‘z-ko‘z qilar malohatini.

Osmonda yulduzlar to‘ladir,
Sochilgandir bodroqday qiyg‘och.
Ularning holi ne bo‘ladir,
Yog‘dirmasa nurini quyosh?

Quyoshday buyuk va beminnat
Ko‘z bo‘lmasa kipriklar qayda?
U yog‘ar hayot va harorat
Kipriklarga olqishlar ayta.

…Kipriklarning baxti ziyoda –
Umri boqiy bo‘lsa uning, bas!
Bu sirlarga to‘la dunyoda
Kipriksiz ko‘zlar ham oz emas.

* * *

Hayot turli joyda turlicha kechar,
Turli shakllarda bo‘lar namoyon.
Hayot — qishni yorib chiqqan boychechak,
Hayot — ushalmagan, ushalgan armon.

U qaydadir mehr-muhabbat, ixlos,
Qaydadir yozilmay qolgan bir varaq.
U qaydadir ruhan va jisman parvoz,
Qaydadir ruhan va jisman jasorat.

Hayot — chol yuzida ajin va qayg‘u,
Zulumot bag‘rini tilka qilgan nur.
Bola chehrasida musaffo kulgu,
Vatan taqdiriga joylangan umr.

* * *

Gulzorlarda sayraydi bulbul tun bo‘yi,
Tun bo‘yi oqadi bir dardli xonish.
Mudroq tuyg‘ularni uyg‘otar kuyi,
Ohangi tanishu tili notanish.

Boshlarni irg‘aymiz, bir tasvir izlab:
— Munchalar yoqimli bu navo? — deymiz.
Keyin kattalarning gapini eslab:
— Guldan-gulga qo‘ngan bevafo! — deymiz.

Guldan-gulga qo‘nib, bardosh tilaydi,
Tunning yiroqligin so‘ylaydi bulbul.
Ona bo‘lib gullar boshin silaydi,
Buyuk tong qo‘shig‘in kuylaydi bulbul.

Tun borki, bechora sayraydi tinmay,
Tong deya, nolada o‘tkazar tunni.
Biz esa tilini tarjima qilmay –
Nelar deb, gunohkor qilmaymiz uni.

* * *

Orom og‘ushida dilrabo bu tun:
Oydin zulumotda jilmayar bahor.
Gul bo‘lib ochilar bargdagi tutun,
Anhorda salqin bir ehtiros oqar.

Orom og‘ushida dilrabo bu tun:
Yuksakda yulduzlar va’da qilar baxt.
Birovga qoqilib ketmaslik uchun
Avaylab egasin izlar muhabbat.

Orom og‘ushida dilrabo bu tun:
Maysalarga alla aytadi sabo.
Sohilda majnuntol, qomati durkun,
Bir boqqil deganday qilar iltijo.

Orom og‘ushida dilrabo bu tun:
O‘zi ham bilmaydi, bu ne ajib sir?
Uni ehtiyotsiz sharpadan o‘qtin
Cho‘chitib qo‘ymasa bo‘lgani kimdir.

* * *

Ko‘nglim chorbog‘iga kuz hokim bugun,
Umid yaproqlarin yerga to‘shagan.
Shodligim qaydadir tentirar yupun,
Shodligimni izlab yo‘lga tushaman.

O‘ylarday eshilib yotadi yo‘llar,
Yo‘llar qamrab olgan butun dunyoni.
Meni qaylargadir eltmoqchi ular,
Men-chi, shodligimni izlayman yonib.

Bugun anhorda ham hasrat toshqini,
Kuylaydi sohilda bir qiz parishon.
U balki… U balki o‘ylaydi meni,
Men-chi, shodligimni izlayman hamon.

Qaydadir kulguga samovot tangdir,
Qaydadir sog‘inchdan ingranadi nay?
Qaydadir to‘liqib yig‘laydi tanbur,
Men-chi, shodligimni izlayman tinmay.

Yuksakdan yulduzlar mo‘ltirar unsiz,
Pastroqda tomchi yosh turar muallaq.
Oy nurida muzlab qolibdi, essiz,
Men esa, shodlikni qidirib halak.

Kiprigin ko‘tarar mudragan ufq,
Mening kipriklarim yumilar sekin.
Yaproqlar to‘kilib tugagani yo‘q,
Shodligimni izlab tinganim yo‘q men.

* * *

Tushlarimga kirar bir chaman,
Yashnar unda fasli muhabbat.
Shu chamanda men ham yetaman
Suyganimning vasliga, albat.

Tushlarimga kirar bir go‘sha –
Baxtga to‘la sirli bir olam.
Baxtim menga tutadi bo‘sa,
Dudog‘idan o‘paman men ham.

Tushlarimga kirar bir gulxan,
Unda kulga aylanar riyo.
Uning zahri va tutunidan
Qora chodir kiyadi samo.

Tushlarimga kirar bir ufq,
Orzum bo‘lib imlaydi meni.
In’omini qo‘limga tutib,
Poyim uzra qo‘yar boshini.

Tushlarimga kirar bir bahor,
Ming bir rangda tovlanib, yonib.
Shu bahorga chulg‘anib yotar
Mening ona O‘zbekistonim.

USTOZLIK HAQIDA
Asqad Muxtorga

Baxtingdir ustozning qo‘lini olsang,
Lekin, ustozni ham tanlab ololsang.
Ustozning qimmati menimcha shulkim –
Uzoqmi-yaqinmi uni tuyolsang.

Mayliga, orangiz bo‘lsa-yu yiroq,
U senga har kuni bermasa saboq,
Lekin, uning ismin eshitganing choq,
Yurakda orziqish his eta olsang.

Garchi oylab, yillab seni ko‘rmasin,
Peshonangni silab, holing so‘rmasin,
Yo‘l-yo‘riq ko‘rsatib, tergab turmasin –
Bas, uning nigohin sezib turolsang.

Ustoz deyilganda nima ko‘rinar?
Mukammal insonu mukammal hunar.
Unga, hunariga duch kelganda gar,
O‘zing hunaringdan bir oz uyolsang.

Ustozlar turlidir — ro‘yi, shaxsiyat:
Kimda shakl bor-u, kimda mohiyat.
Senga niyat bo‘lsa undagi niyat,
Ustozga munosib shogird bo‘lolsang…

* * *

Ikki surat:
Biri —
Olamga
Go‘dakning
Qiziqishi,
Ajablanishi,
Hayrati,
Soddaligi,
Tabassumi ila boqadi.

Biri —
Qat’iy,
Sipo,
Ulug‘vor.
Zaharxandaga moyilroq lablar —
Yumilgan.
Qaboqlar ham.
Yana:
Xotiralar, xotiralar…

Oydin-oydin, shirin-shirin,
achchiq-achchiq
xotiralar.
Yana:
Bir tog‘, zil tog‘, ismi —
Armon…
Alamning mangu chakkasi..
Ayriliqning
Yana
Uchib borayotganim
tubsiz qa’ri…

Yana:
Har daqiqasi
«Qanday qilsam u shod bo‘lardi?»
savoliga to‘lar umr…
Shularni tashlab ketgan
Menga Onam.

* * *

Hayot turli joyda turlicha kechar,
Turli shakllarda bo‘lar namoyon.
Hayot — qishni yorib chiqqan boychechak,
Hayot — ushalmagan, ushalgan armon.

U qaydadir mehr-muhabbat, ixlos,
Qaydadir — yozilmay qolgan bir varaq.
U qaydadir ruhan va jisman parvoz,
Qaydadir ruhan va jisman jasorat.

Hayot — chol yuzida ajin va qayg‘u,
Zulumot bag‘rini tilka qilgan nur.
Bola chehrasida musaffo kulgu,
Vatan taqdiriga tiqilgan umr.

U goho chirmashar koshonalarga,
Ivirsir chumoli kabi g‘alati.
Qo‘ng‘izday g‘uvillar mayxonalarda…
U shunda… Tiriklik bo‘lib qoladi.

Nabijon BOQIY
MASHRABXONLIK ETADI DAVOM

Keyingi paytlarda matbuotda betakror so‘z zargari Mashrab Boboyev to‘g‘risida bir qator xotira-maqolalar e’lon qilindi. O‘ylaymanki, Mashrab akani yaqindan biladigan odamlar ustoz to‘g‘risida har qanday yozma mahsulotni bajonidil mutolaa qilsa kerak. Kamina ham Mashrab Boboyev va uning davradoshlarini bilardim.

Kichik bir epizod esimda.

Bir kuni Sirdaryodan To‘ra Sulaymon ataylab Do‘rmonga (Yozuvchilar bog‘iga) keldi. To‘ra aka yap-yangi “GAZ-31” markali, eski raykom kotiblari yuradigan yengil mashinaga ko‘ch-ko‘ronini yuklab yuradigan bo‘lgan edi. “Mirzacho‘l bulbuli” (u kishiga G‘afur G‘ulom qo‘ygan laqab shunaqa) uch-to‘rt kun Ijod bog‘ida qolsa kerak, endi har kuni bitta dasturxonda o‘tirsak, inshoolloh, o‘ziga shubhali ko‘ringan kotletlarini mening kosamga solib qo‘yaveradi, guruch ovqatni ham sanchqi bilan chalaqchay qilib mening oldimga surib qo‘yadi, men bo‘lsam: “To‘ra aka, tovuqdek ovqatni titi-piti etib hadeb chuvalchang izlayvermang! Yemasangiz, indamay nari surib qo‘ying, tamom! Nima, guruch orasidan cho‘chqaning dumchasi chiqib qoladi deb o‘ylayapsizmi?!” deb hazil qilardim.

To‘ra akani ko‘rgan zahotim tamshanib qo‘yaman. Pastdagi o‘zbek sovet adabiyotining asoschilari siymosi kavsharlangan jigarrang panno ro‘parasidagi o‘rindiqda birpas nafas rostlaymiz. “To‘ra buva”ning (bu laqab-murojaatni unga do‘stimiz Asqar Mahkam qo‘ygan) shaxsiy shofyori Shamsiddin hamon mashinadan tushmasdan o‘tirardi.
– Qoratoyga javob berib yuboravermaysizmi? – dedim.
– Yo‘q, qani, kiyining, bir joyga boramiz.
– Xo‘p, – deb Ijodkorlar mehmonxonasining uchinchi qavatiga chiqib, birpasda kiyinib tushdim.

To‘ra aka “GAZ-31”ning orqa o‘rindig‘iga yastanib yonboshlab olibdi. Mashinaning oldiga o‘tirdim, shofyor yigit bilan so‘rashdim.
– Haykun, – dedi To‘ra aka tojikchalab. – Hayda.

U ba’zan nutqiga tojikcha qisqa-qisqa so‘zlarni qo‘shib odamlarni qoyil qoldirmoqchi bo‘lardi. Tojikcha so‘zlarni qayerdan o‘rganib olar ekan desam, To‘ra buvaning Ibrohim ismli tojik sinfdoshi bor ekan. Chamasi, Ibrohim jo‘rasidan kerakli so‘zlarni so‘rab bilib olsa kerak.

Qibraydan shaharga ketdik. Darxonga borib, asosan yozuvchi-shoirlar istiqomat qiladigan to‘rt qavatli g‘ishtin bino yonida to‘xtadik. Men ayrim adiblarning uylariga ilgari borganman, bu uyda yashaydigan ko‘pchilikni taniyman.

Yengil mashina binoning bu boshida to‘xtadi. To‘ra aka mashinadan tushdi.
– Bir chetga olib qo‘y, – dedi shofyoriga.

Qo‘limga bitta tuguncha tutqazdi. Ichida nima borligini bilmayman. Qo‘yning nimtalangan bitta soni bo‘lsa kerak, deb tusmol qildim.

Ikkinchi yo uchinchi podyezddan yuqori qavatga liftda ko‘tarildik. Qiya ochiq turgan eshikdan jo‘rttaga baland tovush chiqarib yo‘talib-yo‘talib ichkari kirib bordi. Zaldan mayinroq musiqa tovushi eshitilardi, hofiz qo‘shiq kuylardi. Besh yashar bola ko‘rinib, yugurib oshxona tarafga o‘tib ketdi. Bu orada To‘ra aka tuflisini yechib, menga boshdan-oyoq ma’noli qarab-qarab qo‘ydi. Bildim, hayratlanib savol berishimni kutyapti. Indamadim. O‘zimni tanish joyga kelgandek tutdim. To‘ra aka bosh chayqadi. Ya’ni, meni qoyil qoldira olmagani uchun yolg‘ondakam xafa bo‘ldi. Shu chog‘ zalning ochiq turgan eshigidan noxos Mashrab aka chiqib qoldi. Mashrab aka rostakamiga hayron bo‘lib ostona-bo‘sag‘ada kiprik qoqmasdan turib qoldi, uning yuz-ko‘zlaridan To‘ra akani kutmayotgani bilinib turardi. Mashrab aka boshini bir yonga tashlab jilmaydi va quchog‘ini keng ochib To‘ra aka tomon kela boshladi.
– Ie, iye! To‘ra aka, qadamlariga hasanot! – deb quchoqlashib ko‘rishdi. Oshxona tomonga boshini burib yangamizning ismini aytib chaqirdi.

Oshxonadan yangamiz chiqib kelguncha To‘ra aka ham Mashrab akani bag‘ridan qo‘yib yubormadi, qulog‘iga bir nimalar deb pichirladi. Mashrab akaning ko‘zlari yashnab, yasharib ketdi.
– Rahmat, To‘ra aka! Rahmat, og‘ajon! – deb shivirladi Mashrab aka.

Oshxonadan qo‘lini sochiqqa artib yanga chiqib keldi. U kishi To‘ra aka bilan sinashta odamdek hol-ahvol so‘rashdi. Men qo‘limdagi tugunchani yangamga uzatdim.

Men qo‘l uzatgan chog‘imda Mashrab aka bag‘rini ochdi. Biz quchoqlashib ko‘rishdik, hol-ahvol so‘rashdik.

Mezbon bizni zalga boshladi. Uzun stolga dasturxon tuzalgan edi. Shundagina qandaydir tadbirning ustiga kelganimizni tusmol qildim. To‘ra aka hech qanday izoh bermagan edi, men ham taqichilab o‘tirmadim.

Issiq choy keltirildi. Mashrab aka choyni qaytardi. Bir piyoladan quyib uzatdi. So‘ng choynakni o‘zim olib, ularning suhbatiga quloq solib o‘tirdim. Ora-orada Mashrab aka:
– Siz bizga qaramang, Nabijon, bemalol, tortinmasdan olib o‘tiring! – deb dasturxonga da’vat qilib qo‘yardi.

Ular Guliston teatrida Mashrab akaning “O‘ttiz yoshlilar” pyesasining qanday sahnaga qo‘yilganini, ajoyib inson va talantli rejissyor Mahkam Muhammedov to‘g‘risida to‘lqinlanib gapirishardi. Ayniqsa, To‘ra aka Mahkam Muhammedovni eslaganda: “Shol bo‘lib yotib qolgan kampir onasini yetti-sakkiz yildan buyon oq yuvib-oq tarab yurgan inson, inshoolloh, jannatning eng to‘ridan joy oladi!” deb alqardi. Mashrab aka ham To‘ra Sulaymonning gaplarini astoydil tasdiqlardi.

Magnitofonda hofiz “Ketma, bahor” qo‘shig‘ini ayta boshladi. Bu qo‘shiqning so‘zini To‘ra aka yozgan edi. Mashrab aka magnitofon tovushini ko‘tarib qo‘ydi va narigi xona tomonga qarab:
– Anvarxon, o‘g‘lim, bu yoqqa qarab yuboring! – dedi. O‘g‘il ichkaridan chiqib biz bilan bir-bir so‘rashdi. – Bitta esi bor ukangga ayt, muyulishga borib falon nomerli “GAZ-24” mashinasiga ko‘z-quloq bo‘lib tursin. O‘sha mashina ko‘ringan zahoti, yugurib chiqib menga aytsin!
– Xo‘p, – deb Anvar tashqarida o‘ynab yurgan birorta “esi bor ukasi”ni izlab chiqib ketdi.

Suhbat mavzusi to‘ng‘ich Anvarjonga, so‘ng Farg‘onaga ko‘chdi. Ma’lum bo‘lishicha, Anvarjon negadir Farg‘onadagi pedagogika institutiga o‘qishga kiribdi. Endi u bir-ikki yil o‘sha yerda o‘qishi kerak ekan, so‘ng o‘qishini Toshkentdagi birorta oliy o‘quv yurtiga ko‘chirish mumkin bo‘lar emish.

Hofiz kuylayapti. To‘ra Sulaymon bilan Mashrab aka chorak asr davomidagi xotiralarini maroq bilan eslab o‘tirishibdi. Ular og‘a-inidek bir-biriga mehribon edi. Mashrab aka Sirdaryoga borib To‘ra akaning xonadonida ko‘p bora mehmon bo‘lgan, og‘a dasturxonidan tuz totgan ekan.

Suhbat qizib ketdi. Bir payt pastdan yosh bolaning tovushi quloqqa chalindi. Lekin bu tovushga Mashrab aka ham, To‘ra aka ham e’tibor bermadi. Oshxonadan yanga chiqib: “Qarang, xo‘jayin, o‘g‘lingiz bir narsa deyapti”, dedi. Yanga oshxonaga chiqayotib, tashqaridan kirib kelgan qandaydir mehmonga: “Keling, kiravering, ichkarida o‘tirishibdi”, deydi.

Shunda Mashrab aka sakrab turib magnitofonni o‘chirib, lentasini almashtirib qo‘yadi: endi Rauf Parfi so‘zi bilan “Laylo” degan qo‘shiq aytib mashhur bo‘lib ketgan hofiz jarangdor tovushda kuylay boshlaydi. Shu chog‘ ichkariga qorachadan kelgan “Laylo” ijrochisi kirib keladi va:
– Ha, hormanglar, uyalmasdan raqibimning qo‘shiqlarini vadavang qilib eshitib o‘tiribsizlarmi?! – deb piching qiladi.
– Yo‘q, xudo haqqi, biz faqat sizning qo‘shiqlaringizni eshitamiz! – deydi Mashrab aka qo‘llarini ko‘ksiga qo‘yib.

– Bo‘lmagan gap, yolg‘on gapirmang! O‘zim pastda turib eshitdim, – deydi battar qorayib ketgan hofiz.
– Ishonmasangiz, ana, To‘ra akam aytsin, biz faqat sizning qo‘shiqlaringizni eshityapmiz, – deb uzr so‘raydi Mashrab aka. U issiq choy ko‘tarib kirgan Anvarjonga norozi qarab qo‘yadi.

– Mayli, – deb zaharxanda qiladi hofiz, – bugun siz chaqaloqsiz, harqancha sho‘xlik qilsangiz haqqingiz bor. Iloyim, umringiz uzoq bo‘lsin, bolalaringizning baxtini ko‘ring! – Hofiz yuziga fotiha tortib, To‘ra akadan hol-ahvol so‘ray boshlaydi.

Dasturxonga suyuq ovqat tortiladi. Suhbat xiyla davom etadi. To‘ra aka mezbondan izn so‘rab o‘rnidan turadi. Mashrab aka bizni kuzatib pastga tushadi. Hammamiz samimiy xayr-xo‘shlashdik.

O‘sha kuni Mashrab akaning tug‘ilgan kuni ekan. Eshitishimcha, davraning “asosiy qismi” ichmaydigan oshna-og‘aynilar kelib ketganidan so‘ng boshlanibdi…
Keyingi ko‘rishganimizda Mashrab aka: “Raisimizning Sharifaxon ismli kotibasi bor. Nihoyatda yaxshi qiz, siz shu qizga uylansangiz, kam bo‘lmaysiz. Bir ko‘ring!” dedi astoydil. “Xo‘p”, dedim. Lekin ataylab Raisning qabulxonasiga borishga qulay bahona topolmadim. Ilgari Shavkat Rahmon o‘sha joyda ishlardi; Shavkat aka ishdan bo‘shagach, u yoqqa borib yursam, go‘yo “raqibning tegirmoniga suv quyib yurgan”dek taassurot qoldirishim mumkin edi.

* * *

Hurmatli Norto‘xta aka, men bu maqolani gazetangizda e’lon qilingan (2013 yil 12-sonida) xotirangizni o‘qiganimdan so‘ng qog‘ozga tushiryapman. Xotirangizdagi ayrim o‘rinlarga aniqlik kiritish lozimdek tuyuldi.

Birinchisi. Erkin A’zamning “Javob” qissasi munosabati bilan naql qilingan parcha menga bahsli tuyuldi. O‘sha parchadan ko‘chirma keltiraman:

“Erkinning “Javob” qissasi “Yoshlik”da bosilgan kunlar edi.
Rulda – Mashrab aka, yonlarida – Erkin.
Pushkin metrosi yonidan o‘tib borayotgan edik.
– Erkin! – dedilar Mashrab aka, mashinani xotirjam g‘izillatib borayotib. – Qahramoningiz “sen”… “sen” deb xayol suradi. Bir o‘ylab ko‘ring: o‘quvchiga erish tuyulishi mumkin.
– O‘z-o‘ziga-ku?!
– Yo‘q, baribir!..
– O‘z-o‘zini “siz”lab xayol sursa, o‘rtaga nimadir tushganday bo‘lmaydimi? Qaytaga, o‘quvchini o‘zidan uzoqlashtiradi-ku?!
– Yo‘q, aksincha!.. Sen quloqqayam, tilgayam, dilgayam yoqmaydi… To‘g‘rimi, Norto‘xta?

Men, hali aniq bir qarorga kelolmay, ikkilanibroq:
– To‘g‘ri, – dedim.
Lekin, baribir, Erkin qo‘shilmadi.
O‘zim esa o‘shandan bir necha yillar avval, – “Xorazm haqiqati”da ishlayotgan davrimda “Ko‘ngil ko‘chalari” degan bir hikoya yozib, “Muxbir”da e’lon qildirganimni, endi o‘shani, ko‘nglim to‘lib-to‘lmay, “Bugunning ertasi” nomi bilan “Mo‘jiza” deb atalgan kitobchamga kiritayotganligimni o‘ylab, bahsga aralashmay, jim qoldim: hikoyada ayni bahsga doxil ixchamgina bir tavsif bor edi…

Keyinroq, kitob nashrga tayyorlanayotgan arafalarda hikoyani Mashrab akaga berdim. Ertasi, ya x sh i, dedilar. Lekin, nimasi ya x sh i l i g i n i aytmadilar.

Baribir, “Bugunning ertasi” bilan bog‘liq bir g‘ashlik ko‘nglimda qolganicha, kitob nashr qilindi.

Hikoyaning qahramonlari dilimga yaqin… o‘zim tanigan-bilgan – boshqacha kishilar edilar.

Axiyri, yaqin-yaqinlarda – hikoyani “Buni hayot deydilar” degan nomda qayta sayqallayotgan kunlarimda – akademik Said Shermuhamedovning kenja shogirdlaridan biri –O‘zMuning aspiranti – qo‘ng‘iroq qildi: uning “Hayitlik” hikoyasi “Karvon qo‘ng‘irog‘i”da e’lon qilingan edi. Tahrir yoqqan emish, hayajonlanib, rahmatlar aytdi.

Rostisi, o‘shanda muallifdan ham ko‘ra ko‘proq o‘zim xursand bo‘lgandirman.

Hikoya muallifining hayajonlaridan zavqlanganimning sababi shundaki, “Hayitlik” qahramonining munaqashasidagi barcha “sen”ni “siz”ga o‘zgartirgan edim. Yosh qalamkashning har qanday injiq qalamkashga ishonch va hayajon bag‘ishlaguvchi e’tirofidan, nihoyat, ko‘nglimda ko‘pdan beri kutganim – bir qanoat hissini tuyganman: boisi, bundan chorak asrdan avvalroq Mashrab aka hamda Erkinning keskin bahslaridan beri xolis fikr, shuning barobarida, adolatli hukm hali-hanuz menga zarur edi. Juda!.. Aspirant ukamning qo‘ng‘irog‘idan keyin, o‘z-o‘zimni cheklamay, ko‘nglim yayrar darajada “Buni hayot deydilar”ni sayqallaganman.

Nokamtarlik bo‘lsa-da, ming eshitgandan ko‘ra, bir ko‘rgan afzalroq, deganlaridek, mana, o‘sha satrlar, o‘qing-chi: mudroq hislar o‘z-o‘zicha jumbushga kelib, bahri dilingizni bir nimalardir chulg‘ab olayotganday tuyuladi. Va, beixtiyor nimagadir tashnaligingizni, aziz bir kimingiznidir mehriga ham chanqoqligingizni yurak-yuragingizdan his etasiz-da, hali-hamon bariga erishadigandek, yayrab entikasiz.

Ana endi barcha “siz”ning o‘rniga “sen”ni qo‘yib o‘qisangiz, quloq bilan yurak masalasini qo‘ya qolaylik, har gal “sen”ni o‘qiyotganingizda, tilingiz tishlaringizga, hatto, tanglayingizga do‘q-do‘q urilayotganini ham sezib, ensangiz qotaveradi.

Shunaqa: Mashrab aka har bir so‘zning rangini, hidini, ta’mini, hattoki, fe’lini ham nozik his qiladigan; xoh she’riyatiga, xoh dramalariga bo‘lsin, allanimaningdir qutqusi va yoki da’vosida tirg‘algan har qanday mahmadana shotirning baridan chandon ustun, – negaki, shotirlar asarning asl mohiyatini baribir yaratguvchisi anglaganiday hech qachon anglayolmaydilar, – hassos shoir, go‘zal yozuvchi edilar”.

Ko‘chirma tamom.

Bu yerda o‘ttiz yil muqaddam bo‘lib o‘tgan voqealar to‘g‘risida gap ketyapti. Albatta, xotirada ayrim juz’iy noaniqliklar bo‘lishi mumkin. Muhimi – mohiyat o‘zgarib ketmasa bas. Menimcha, “Javob” munosabati bilan eslab o‘tilgan parchada mohiyat ham qisman o‘zgargan ko‘rinadi. Men hatto o‘zimning xotiram ham pand berib qo‘yishi mumkinligini hisobga olib ustoz Erkin A’zamdan shu masala yuzasidan qisqagina izoh berishini iltimos qildim. Mana, o‘sha izoh:

“Norto‘xta haqiqatan ham bo‘lgan voqeani eslagan. Lekin bu voqea aynan kimning mashinasida sodir bo‘lganini eslay olmayman. Mashrab aka men yozgan narsalar to‘g‘risida doim jo‘yali fikr bildirardi. “Bayramdan boshqa kunlar” qissamga muharrir bo‘lgan. Ha, aynan Norto‘xta aytgan “siz” va “sen” olmoshlarini o‘z o‘rnida qo‘llash borasida Mashrab akadan saboq olganimni ham yaxshi eslayman. Saboq olgan odam ustozdek inson aytgan hamma gapga ham qo‘shilmasligi mumkin. Biroq, o‘sha gapni o‘ylab ko‘radi. Men ham Mashrab akaning o‘sha gapini o‘sha holatda to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanini daf’atan qabul qilmagan bo‘lsam-da, lekin doim ijodimga xayrxoh bo‘lib yurgan insonga bezrayib turib: “Yo‘q, qo‘shilmayman!” demagan bo‘lsam kerak. Zotan, men Mashrab akani doim samimiy hurmat qilganman. Qolaversa, men hech qachon o‘z asarlarim to‘g‘risida yuksak fikrda bo‘lmaganman (kamtarga kamol)…”

Erkin A’zamning izohi shunday. Darvoqe, Norto‘xta aka “Xorazm haqiqati” gazetasida ishlab yurgan kezlarida “Ko‘ngil ko‘chalari” nomli hikoya yozib, “Muxbir” jurnalida e’lon qilganini, so‘ng uni “Bugunning ertasi” degan yangi nom ostida to‘plamida chop etganini alohida ta’kidlaydi.

Biz bilamizki, mustaqillik yillarida Mashrab aka birinchi o‘zbek milliy seriali bo‘lmish “Ko‘ngil ko‘chalari”ining ssenariy muallifi bo‘lgan. Balki, Norto‘xta akamizdan serial nomini “ijara”ga olgandir. Agar ijaraga olmagan bo‘lsa, demak, “tavorud” hodisasi ro‘y bergan bo‘lishi mumkin (ma’lumki, mumtoz adabiyotimizda ikki shoir bir-biridan bexabar bitta mavzuda bir xil she’r yaratib qo‘ysa, “tavorud” hodisasi ro‘y beradi).

Norto‘xta aka “Ko‘ngil ko‘chalari” hikoyasini eslatibdi-yu, nomi masalasida unga izoh berib o‘tishni unutibdi. Bu voqeaga ham izoh berilishi lozim.

Norto‘xta aka, Erkin A’zamning izohi Sizning xotirangizni to‘ldiradi. Mashrab aka ham aniqlikni yaxshi ko‘rardi. Umid qilamanki, izoh Mashrab aka siymosini yanada yorqinroq tasavvur etishimizga yordam beradi.

Yana bir gap. Mashrab akaning Muin Bsisuga bag‘ishlangan she’rlari masalasida ham aniqlik kiritilishi lozim bo‘lgan o‘rinlar bor ekan. Norto‘xta aka ustoz Mashrab Boboyevning kelajak avlodga o‘rnak bo‘ladigan mohiyatiga juda to‘g‘ri urg‘u beradi. Darhaqiqat, Mashrab aka So‘z Zargari edi, tom ma’noda millatparvar ijodkor edi. Hozir Norto‘xta aka maqolasidan ko‘chirma keltirib, so‘ng fikrimizni davom ettiramiz:

“Mashrab akaning o‘nlab kitoblari orasida “Men bilgan sir” she’riy to‘plami boshqalariga nisbatan turli davrlarda bitilgan she’rlari bilan ancha boyitilgan. Ularni o‘qigan sayin o‘qigingiz kelaveradi. Qayta-qayta o‘qib, teran o‘ylar surganingiz sari, hayajoningizdan bot-bot ko‘zlaringiz chaqnab, shoirning mahoratiga, san’atkorligiga qoyil qolaverasiz.

To‘plamdagi she’rlarning bari, “Yo‘l bo‘yidagi ayol” dostoni ham, hatto, barcha davrlar adabiyotining dahosi Rasul Hamzatovdan qilgan tarjimalari ham bir-biridan go‘zal. “Sulton va uning ikki vaziri haqidagi she’r”lari esa sodda, samimiy, xalqchil ertak yo‘lida yozilgan. She’r bundan salkam chorak asr avval emas, hozirgina yaratilganu hali siyohi ham qurimaganday tuyuladi o‘quvchiga. O‘qiyotib, ham hayratga tushaverasiz, ham dahshatga!..

Zero, o‘z zamonasidan o‘zib yashash kamdan-kam ijodkorga nasib qiladi. Binobarin, to‘plamdagi bari she’rlar o‘zg‘irligi bilan, umrzoqligi bilan bugunning she’rxoniga ham, shoiriga ham ibratdir.

To‘plamda ohanggi ham, ifodasi ham boshqacha yana bir she’r bor – “Muin Bsisu: ikki she’r” deb atalgan. Mashrab Boboning bundan avval nashr qilingan “Bag‘ishlov” nomli kitoblarida “Muin Bsisu”ning ostiga 1981 deb yozilgan. Lekin, ikkinchi she’r berilmagan.

Aslida, “Men bilgan sir”da chop etilgan har ikkala she’r ham o‘tgan asrimizning yetmishinchi yillari avvalida yozilgan. Buni men Mashrab akamning o‘zlaridan eshitganman.
Biz bilamizki, o‘tgan asrning yetmishinchi yillarida bunaqa she’rlarni yozish ham, matbuotda e’lon qilish ham… deyarli qatag‘on sirtmog‘ini o‘z bo‘yniga o‘zi solishi bilan barobar edi.

She’r bitilgan kunlarda ostiga Mashrab BOBOYEV tarjimasi deb yozib, Falastin shoiri Muin Bsisu nomidan “Toshkent oqshomi”da e’lon qildirganlar. Men ushbu dalillarni, kelajakning sinchkov mashrabshunoslariga asqotar, degan umidda atay ta’kidlayotirman.

Nihoyat, saksoninchi yillarda vaziyat sal yumshay boshlagach, millatimizning mudroq, karaxt, asrlar davomida beadat qo‘rqitilgan ruhi bir silkingach, Mashrab Boboyev yurak yutib – haqiqatning qaror topmog‘i uchun, “Bag‘ishlov” kitoblariga she’rning asl egasi – o‘z nomlaridan kiritganlar. Ammo-lekin, o‘shanda ham ikkinchisini emas… Gap shundaki, ikkinchisi shunchaki bir oddiygina she’r emas, yo‘q, hali-hamon murvati burab qo‘yilgan bombaning o‘zginasi… Birinchi she’r esa birdan she’rxonni jumbushga keltirguvchi ohang avjida shunday bir g‘amgin, alamli bir savol bilan boshlangan:

Millatni kim yo‘qotadi,
Qizim?
Millatni kim yo‘qotadi,
Kim?

Qon yutib qon qusayotgan yuraklarni beayov tirnaguvchi ushbu savolga xassos shoir Mashrab Boboyev satrma-satr ayni haqiqat kabi jaranglaguvchi javoblarni bir-bir bitgach, she’r nihoyasida bamisoli hukmnamo bir shafqatsiz xulosani qayd etganlar:

Ta’qib qilib, qilib qatag‘on,
Tinchimagan bosqinchilar ham,
Yo‘qotolmas millatni aslo!
Daraxtni qurt, temirni yer zang,
Chetdan kelmas boshingga balo,
Har bir balo chiqar o‘zingdan.

Millatni kim yo‘qotadi,
Kim?
Bildingmi,
Qizim?

Ne alamki, bugun biz, ko‘ksimizda so‘ngsiz alamlar bilan, buning guvohi bo‘layotirmiz”.

Mashrab akaning “Yoshlik” (1984 y. №5) jurnalida e’lon qilingan “Barhayot vijdon” maqolasi (Maqolani mana bu sahifada o‘qishingiz mumkin) bundan 30 yil ilgari e’lon qilingan bo‘lsa-da, hali dolzarbligini yo‘qotmagan. Falastin shoiri Muin Bsisu she’rlarini jigar qonini aralashtirib o‘zbekchaga o‘girgani uchun ham “Tashrif qog‘ozi” kitobi xuddi o‘zbek tilida yozilgandek o‘sha paytlarda qo‘lma-qo‘l o‘qilgan edi, hozir ham Muin Bsisu to‘plamini varaqlasangiz, beixtiyor a’zoi badaningizda chumoli o‘rmalayotgandek bo‘ladi.

Gap Mashrab akaning tarjimalari mavzusiga kelib taqalgan ekan, Valentin Katayevning “Xayol chechaklari” (ruscha nomi “Trava zabveniya”, shekilli) nomli xotira kitobini qanday qilib o‘zbek tilida qayta yozganiga shaxsan mening aqlim bovar qilmaydi.

To‘ra Sulaymon bekorga Mashrab akani o‘zining ukasidek yaxshi ko‘rmasdi.

Biz ham Mashrab akani o‘z og‘amizdek hurmat qilardik, yaxshi ko‘rardik.

Mashrab aka kimning qanday iqtidorga ega ekanini ham juda yaxshi bilardi. Faqat har kimning basharasiga oyna tutib: “Basharang qiyshiq bo‘lsa, oynadan o‘pkalama!” deb dakki berishni yoqtirmasdi.

Mashrab akaning adabiy merosi saralab e’lon qilinsa, ishonamanki, yurtimizda qaytatdan mashrabxonlik boshlanadi. Bunga aslo shubha yo‘q.

Mashrab Boboyev. Onamga xat by Khurshid Davron on Scribd

Mashrab Boboyev. Gurung (Qissa Va Hikoyalar) by Khurshid Davron on Scribd