26  май —  Таниқли чех шоири Витезслав Незвал туғилган кун

Машҳур чех шоири Витезслав Незвал ХХ аср шеъриятида салмоқли ўрин тутади. Унинг шеърлари жаҳоннинг кўплаб тилларига таржима қилинган. Нозим Ҳикмат, Иосиф Бродский каби таниқли шоирлар унга бағишланган шеърлар ёзишган.

ВИТЕЗСЛАВ НЕЗВАЛ
ШЕЪРЛАР

Витезслав Незвал ( чех тилида Vítězslav Nezval; 1900-1958) — таниқли чех шоири, чех адабиётида сюрреализм оқими асосчиларидан бири. Болалигида мусиқа мактабида таълим олган. Биринчи жаҳон урушидан кейин Прагага келиб, Карлово университетида фалсафа бўйича таҳсил олган. Аммо, адабиётга бўлган қизиқиши туфайли университет дипломини олмаган. 1921 йилда «Девятсил» адабий-бадиий гуруҳига қўшилган, поэтизм оқими асосчиси ва чех авангард адабиёти етакчиларидан бирига айланган. 30-йилларда Парижда Бретон, Элюар билан танишгач, чех сюрреалистларининг ғоявий етакчиси сифатида фаолият юритган. 1938 йили бу гуруҳни тарқатиб юборган. Унинг шеъриятида янги замон руҳи, инқилобий ғоялар, экзотик мавзулар асосий ўрин эгаллайди. Бу айниқса шоирнинг «Ғаройиб сеҳргар», «Эдисон», «Замон чорлови» , «Тарихий манзара» достонларида, «Пантомима», «Қайтиш чиптаси», «Праганинг ёмғирли бармоқлари» каби дастлабки шеърий тўпламларида ёрқин намоён бўлган. А. Рембо, П. Элюар, Г. Гейне, А. С. Пушкин шеърларини чех тилига таржима қилган. Истеъдодли композитор ва мусаввир сифатида ҳам из қолдирган.
Витезслав Незвал ХХ аср шеъриятида салмоқли ўрин тутади. Унинг шеърлари жаҳоннинг кўплаб тилларига таржима қилинган. Нозим Ҳикмат, Иосиф Бродский каби таниқли шоирлар унга бағишланган шеърлар ёзишган.

ХЎРСИНИШ

Рангсиз китобларга кетган
Дарахтлар ҳайф.
Қуриган бутоқка ёғилган
Қуёш нури ҳайф.
Ифлос денгиздаги қайиқлар ҳайф,
Ёмон одам тўккан кўз ёши ҳайф.

АЛОМАТ

Парвона келиб қўнди
Қўлёзманинг устига.
Нурга талпиндими у
Ва ёки зулматгами?

ТУШ ПАЙТИДАГИ ЎЙЛАР

1

Қачонлардир
Бир ҳикоя ўқиган эдим
Номи эсимда йўқ
Исмсиз бир шаҳар
Ёз пайти экани
Ҳовлида турган ёғоч столгина
Хотирамда қолган
Ҳозир
Мана шу пайтда
Кафе айвонида ўтирарканман
Қайтадан эсладим ўша манзарани
Кўмир ортган аравалар ўтиб бормоқда
Томорқада кўза ерга тушиб синди
Лекин онам нонуштага чақирмайди
Инглиз сигаретлари ҳидининг
Қуршовида барча аёллар
Мен
Яъни
Унутилиб кетган ҳикоядан чиқиб келган бола
Ботаётган қуёшнинг нури
Кафенинг ойнаванд эшикларига
Ўт қўяётганини
Кузатиб ўтирибман жуда берилиб

2

Ўрмонда
Бир булоқ бор
Каштан япроқлари сузиб юрадиган
Фонтандан сув ичишга ўрганган ҳабаш
Ўша булоқ устига энгашиб турар

3

Шеър ёзиш учун
Ҳаётни унутиш шарт эмас
Аёлни ўпаётганда унутган каби
Сеҳрли чироқ ёғдусига
Расмларни алмаштириб тутгандай
Ўзим ҳам билмасдан
Имзо чекаман-да
Бир ҳаётни қўяман бошқа ҳаёт устига

4

Орзу қилмоқ
Булутларга қарамоқ ва яшамоқ демакдир
Менга
Ҳатто болага халақит бермасдан
Яшайдиган олам керак

5

Табиатан
Маъсумликка
Эзгуликка мойилман
Мағрур чорлайман сени инқилоб

6

Олам ўзгаради
Лекин одам
Ўзида,
Ўзининг вужудида
Эзгу бир дўст топмас экан
Мунис бир ёр топмас экан
Шоир ва бола топмас экан
Ҳасратлари тугамайди унинг

ИЛТИМОС

Мен сендан кўп нарса сўрамайман, йўқ,
Зоғорабалиқни чизиб берсанг, бас.
Ҳам кўзим, ҳам қорним бўлсин доим тўқ,
Ҳам менга бошқалар қилсинлар ҳавас.

Менга қадаҳларни чизиб бер кейин,
Қашшоқ умидларим кадаҳларини.
Токи эрталаблар ичиб юрмайин
Гуллардаги шудринг садафларини.

Булутни чизиб бер, сояни чизгин,
Аёлни чизиб бер — бир моҳипайкар.
Худони чизиб бер (худосиз қийин),
Ҳеч бўлмаса унга сиғиниб юрай.

Шайтоннинг расмини чизгин эшикка,
Тезроқ олиб қочсин у бадкор мени.
Сендан илтимосим бор яна битта:
Деворга чизиб қўй сиртмоқ расмини.

* * *

Такрорлагин ўша эртакларингни,
Такрорлагин ахир, қолсин ёдимда.
Юпатгин мен ғариб, кўнгли яримни,
Бўламан деб айтгин доим ёнингда.

Ўпка-гиналарни такрорла, майли,
Гиналарингдан ҳам бўламан мен шод.
Ахир, ўтиб қолди умрнинг зайли,
Болалик ҳам ортга қайтмайди, ҳайҳот!

Огоҳ килиб турсин овозинг ҳар дам:
Умрим мақсадини унутиб қўймай,
Болалигимга завқ, ҳарорат берган
Бешикни унутиб юборганимдай.

Майлига, гоҳида елка ўгирсанг,
Маслаҳатларингни дариғ тутсанг ҳам,
Мен каби бечора бир ношудингдан
Юз буриб, бутунлай тарк этма, эркам.

Такрорла барини, такрорла, жоним,
Ҳатто тушларимда ёнимда тур сен.
Такрорла барини, такрорла, жоним,
Ҳар доим нафасинг сезилиб турсин.

ВИЛЬСОН ВОКЗАЛИДА

На бирон хат,
На бир телеграмма…
Тақдир бекинмачоқ ўйнар сен билан.
Амин бўлаверки,
перронга чиқсанг,
Кимдир келган бўлади албат.

Икки киши бўлиб, унинг юкини
Кўтариб кетасиз…
Ёки аксинча,
Улар икки киши бўлиб кетади,
Сен эса, борасан орқаларидан —
Учинчи,
Бутунлай ортиқча бўлиб.

* * *

Чорраҳага келиб, нега қарайман ортга,
Ва ташлайман маъюс назар ўтмиш ҳаётга?
Сен — шоирсан, барча кулфат сеникидир, ҳа,
Она деган нисбатинг бор барча жонзотга.

* * *

Гоҳо айтиш ҳам қийин — ким ким билан ўйнайди:
Мушук қуёш биланми ё қуёш мушук билан,
Шу ажойиб мўъжиза ҳам йўқолса мабодо,
Сендан нима қолади унда, айтгин, ШЕЪРИЯТ?

Машраб Бобоев таржималари

26 may — Taniqli chex shoiri Vitezslav Nezval tug‘ilgan kun

Mashhur chex shoiri Vitezslav Nezval XX asr she’riyatida salmoqli o‘rin tutadi. Uning she’rlari jahonning ko‘plab tillariga tarjima qilingan. Nozim Hikmat, Iosif Brodskiy kabi taniqli shoirlar unga bag‘ishlangan she’rlar yozishgan.

VITEZSLAV NEZVAL
SHE’RLAR

Vitezslav Nezval ( chex tilida Vitezslav Nezval; 1900-1958) — taniqli chex shoiri, chex adabiyotida syurrealizm oqimi asoschilaridan biri. Bolaligida musiqa maktabida ta’lim olgan. Birinchi jahon urushidan keyin Pragaga kelib, Karlovo universitetida falsafa bo’yicha tahsil olgan. Ammo, adabiyotga bo’lgan qiziqishi tufayli universitet diplomini olmagan. 1921 yilda «Devyatsil» adabiy-badiiy guruhiga qo’shilgan, poetizm oqimi asoschisi va chex avangard adabiyoti yetakchilaridan biriga aylangan. 30-yillarda Parijda Breton, Elyuar bilan tanishgach, chex syurrealistlarining g’oyaviy yetakchisi sifatida faoliyat yuritgan. 1938 yili bu guruhni tarqatib yuborgan. Uning she’riyatida yangi zamon ruhi, inqilobiy g’oyalar, ekzotik mavzular asosiy o’rin egallaydi. Bu ayniqsa shoirning «G’aroyib sehrgar», «Edison», «Zamon chorlovi» , «Tarixiy manzara» dostonlarida, «Pantomima», «Qaytish chiptasi», «Praganing yomg’irli barmoqlari» kabi dastlabki she’riy to’plamlarida yorqin namoyon bo’lgan. A. Rembo, P. Elyuar, G. Geyne, A. S. Pushkin she’rlarini chex tiliga tarjima qilgan. Iste’dodli kompozitor va musavvir sifatida ham iz qoldirgan. Vitezslav Nezval XX asr she’riyatida salmoqli o’rin tutadi. Uning she’rlari jahonning ko’plab tillariga tarjima qilingan. Nozim Hikmat, Iosif Brodskiy kabi taniqli shoirlar unga bag’ishlangan she’rlar yozishgan.

XO’RSINISH

Rangsiz kitoblarga ketgan
Daraxtlar hayf.
Qurigan butoqka yog’ilgan
Quyosh nuri hayf.
Iflos dengizdagi qayiqlar hayf,
Yomon odam to’kkan ko’z yoshi hayf.

ALOMAT

Parvona kelib qo’ndi
Qo’lyozmaning ustiga.
Nurga talpindimi u
Va yoki zulmatgami?

TUSH PAYTIDAGI O’YLAR

1

Qachonlardir
Bir hikoya o’qigan edim
Nomi esimda yo’q
Ismsiz bir shahar
Yoz payti ekani
Hovlida turgan yog’och stolgina
Xotiramda qolgan
Hozir
Mana shu paytda
Kafe ayvonida o’tirarkanman
Qaytadan esladim o’sha manzarani
Ko’mir ortgan aravalar o’tib bormoqda
Tomorqada ko’za yerga tushib sindi
Lekin onam nonushtaga chaqirmaydi
Ingliz sigaretlari hidining
Qurshovida barcha ayollar
Men
Ya’ni
Unutilib ketgan hikoyadan chiqib kelgan bola
Botayotgan quyoshning nuri
Kafening oynavand eshiklariga
O’t qo’yayotganini
Kuzatib o’tiribman juda berilib

2

O’rmonda
Bir buloq bor
Kashtan yaproqlari suzib yuradigan
Fontandan suv ichishga o’rgangan habash
O’sha buloq ustiga engashib turar

3

She’r yozish uchun
Hayotni unutish shart emas
Ayolni o’payotganda unutgan kabi
Sehrli chiroq yog’dusiga
Rasmlarni almashtirib tutganday
O’zim ham bilmasdan
Imzo chekaman-da
Bir hayotni qo’yaman boshqa hayot ustiga

4

Orzu qilmoq
Bulutlarga qaramoq va yashamoq demakdir
Menga
Hatto bolaga xalaqit bermasdan
Yashaydigan olam kerak

5

Tabiatan
Ma’sumlikka
Ezgulikka moyilman
Mag’rur chorlayman seni inqilob

6

Olam o’zgaradi
Lekin odam
O’zida,
O’zining vujudida
Ezgu bir do’st topmas ekan
Munis bir yor topmas ekan
Shoir va bola topmas ekan
Hasratlari tugamaydi uning

ILTIMOS

Men sendan ko’p narsa so’ramayman, yo’q,
Zog’orabaliqni chizib bersang, bas.
Ham ko’zim, ham qornim bo’lsin doim to’q,
Ham menga boshqalar qilsinlar havas.

Menga qadahlarni chizib ber keyin,
Qashshoq umidlarim kadahlarini.
Toki ertalablar ichib yurmayin
Gullardagi shudring sadaflarini.

Bulutni chizib ber, soyani chizgin,
Ayolni chizib ber — bir mohipaykar.
Xudoni chizib ber (xudosiz qiyin),
Hech bo’lmasa unga sig’inib yuray.

Shaytonning rasmini chizgin eshikka,
Tezroq olib qochsin u badkor meni.
Sendan iltimosim bor yana bitta:
Devorga chizib qo’y sirtmoq rasmini.

* * *

Takrorlagin o’sha ertaklaringni,
Takrorlagin axir, qolsin yodimda.
Yupatgin men g’arib, ko’ngli yarimni,
Bo’laman deb aytgin doim yoningda.

O’pka-ginalarni takrorla, mayli,
Ginalaringdan ham bo’laman men shod.
Axir, o’tib qoldi umrning zayli,
Bolalik ham ortga qaytmaydi, hayhot!

Ogoh kilib tursin ovozing har dam:
Umrim maqsadini unutib qo’ymay,
Bolaligimga zavq, harorat bergan
Beshikni unutib yuborganimday.

Mayliga, gohida yelka o’girsang,
Maslahatlaringni darig’ tutsang ham,
Men kabi bechora bir noshudingdan
Yuz burib, butunlay tark etma, erkam.

Takrorla barini, takrorla, jonim,
Hatto tushlarimda yonimda tur sen.
Takrorla barini, takrorla, jonim,
Har doim nafasing sezilib tursin.

VILSON VOKZALIDA

Na biron xat,
Na bir telegramma…
Taqdir bekinmachoq o’ynar sen bilan.
Amin bo’laverki,
perronga chiqsang,
Kimdir kelgan bo’ladi albat.

Ikki kishi bo’lib, uning yukini
Ko’tarib ketasiz…
Yoki aksincha,
Ular ikki kishi bo’lib ketadi,
Sen esa, borasan orqalaridan —
Uchinchi,
Butunlay ortiqcha bo’lib.

* * *

Chorrahaga kelib, nega qarayman ortga,
Va tashlayman ma’yus nazar o’tmish hayotga?
Sen — shoirsan, barcha kulfat senikidir, ha,
Ona degan nisbating bor barcha jonzotga.

* * *

Goho aytish ham qiyin — kim kim bilan o’ynaydi:
Mushuk quyosh bilanmi yo quyosh mushuk bilan,
Shu ajoyib mo»jiza ham yo’qolsa mabodo,
Sendan nima qoladi unda, aytgin, SHE’RIYAT?

Mashrab Boboev tarjimalari