25  май —  Атоқли ҳинд шоири Назрул Ислом туғилган кун 

    Достон ХХ асрнинг биринчи ярмида яшаб ўтган оташқалб ҳинд шоири Назрул Исломнинг ҳаётига бағишланади. Унда Ҳиндистонни инглиз мустамлакаларидан озод кўришни истаган ва шу муқаддас курашга нафақат ижодини, балки ўз эрки ва ҳаётини ҳам бахшида этган оташқалб шоирнинг тутқунликдаги аччиқ қисмати, қисматидан-да аччиқроқ ўй-хаёллари бирин-сирин ҳикоя қилинар экан, Эркин Воҳидов вақти-вақти билан ўқувчи нигоҳини инсоният тарихида юлдуздек порлаган турли-туман ажойиб ривоятларга қаратади.

Эркин Воҳидов
РУҲЛАР ИСЁНИ
Достон

МУҚАДДИМА

Туғилгансан озод, мудом
Озод бўлиб қол!
Назрул ИСЛОМ

Бу дунёнинг
Қувончи кам,
Дарду ғами — зиёда,
Аммо ғамдан қочмоқнинг ҳам
Тадбири кўп дунёда.
Кимнинг дилдош
Бор улфати,
Дардин унга тўкади.
Ёлғизларнинг бор кулфати
Дил тубига чўкади.
Ким нажотни сокин туннинг
Уйқусидан сўрайди.
Ким рамини
Никотиннинг —
Тутунига ўрайди.
Дил заҳмига малҳам топар
Ким ҳабиб,
Ким табибдан.
Ким қочмоққа айлар сафар
Ғам аталган рақибдан.
Гар буларнинг
Йўқ имкони,
Сўнгги чора этмоқ бор.
Кулфат тўла бу дунёни
Шартта ташлаб кетмоқ бор.
Лек оламда бир дард борки,
Унга сира нажот йўқ.
Бу азобга ким дучорки,
Унга кун йўқ,
Ҳаёт йўқ.
Бу машаққат
Ичган билан
Дил тубига чўкмайди.
Уни ҳеч ким юрагидан
Ҳеч кимсага
Тўкмайди.
Халос этмас битта арқон,
Нуқта қўймас
Битта ўқ.
Чидамоққа йўқдир имкон,
Қочмоққа ҳам
Чора йўқ.
У жон билан кетса дилдан,
Сукут қолса юрақда,
Одамзоднинг
Руҳи билан
Яшайберар фалакда.
Бу — шоирнинг дилин эзган
Истибдоднинг дардидир.
Юракдан қон бўлиб сизган
Истеъдоднинг дардидир.
Тўлғорида бу аламнинг
Танҳо ингроқ — хониш бор.
Абадият
Жаханнамнинг
Оташида ёниш бор.

АБАДИЯТ ХАҚИДА РИВОЯТ

Ровий айтар:
Аллазамон —
Аллакайси маъвода
Фалокатга учраб карвон
Поёни йўқ саҳрода,
Бу ногаҳон
Тасодифдан
Барча ўтиб дунёдан,
Шу тасодиф амри билан
Омон қолди
Бир одам.
Белбоғига осганича
Қуруқ кўза — сувдонни,
Кезди неча
Кундуз, кеча
Бу дашти бепоённи.
Кеза-кеза охир толди,
Умид узди жонидан.
Бир пайт ногоҳ чиқиб колди
Бир чашманинг ёнидан.
Йиқилганча сувга беҳол
Лаб чўзганда ташна тан,
Тўлқинланди
бирдан зилол,
Садо чикди чашмадан:
«Шошма, йўлчи,
Ичурсан, бас,
Муздек, тиниқ, тўламан.
Аммо билки,
Оддий сувмас,
Обиҳаёт бўламан.
Азоб чекдинг кўп саҳрода,
Майли,
Тўйиб ичиб ол.
Мени ичган бу дунёда
Мангу яшар безавол.
Ол, ич,
Яша даврон суриб
Абадий бу даҳр аро,
Аммо
Мени ичмай туриб
Фикр қилгин аввало.
Ҳаётга-ку,
тўймас кўзинг,
Яшайсанми умрбод?
Мангу ҳаёт учун ўзинг
Ярайсанми,
Одамзод?
Мангулик дер одам насли,
Лек инсоний тафаккур —
Абадият надир асли,
Қила олмас тасаввур».
Йўлчи ҳайрон,
Йўлчи сергак,
Бу қандайин чашмадир?
Ичай деса — чўчир юрак,
Ичмай деса — ташнадир.
Узоқ-узоқ
Ўйга толди,
Сув лабида ўлтириб.
Охир
Обиҳаёт олди
Кўзасига тўлдириб,
Ўйлай-ўйлай нари кетди —
Ул сеҳрли булоқдан.
Ногоҳ
Хазин сас эшитди —
Садо келди йирокдан.
Борди,
Э, воҳ, ётар бир бош
Қум устида бенажот.
Нола чекар,
Тўкар кўзёш,
«Лаънат, дейди, — эй, ҳаёт!
Ўша сувдан ичдим нега
Афсус!» деру ўкинар.
Йўлчига у:
— Раҳм эт менга,
Ўлдир, — дея ўтинар.
Минг йил аввал
Шу булоқдан
Сув ичганман, чўмганман.
Яшайвериб,
Бу қийноқдан
Ўзни қумга кўмганман.
Умр кўрдим ҳаддан бисёр,
Ҳеч тоқатим қолмади.
Ер юзида
Менинг бирор —
Ҳамсуҳбатим қолмади.
Азоб борми
Бундан улуғ,
Даҳшат борми зиёда?
Менга ерда тириклик йўқ,
Ўлим ҳам йўқ дунёда.
Йўлчи бокди
Ҳайратда лол
Тирик инсон қабрига,
Сўнгра қумга чўкди беҳол,
Раҳмат айтди сабрига.
Ўз ҳолига минг шукр этди,
Йиғиб сўнгги саботни —
Қум устига
Тўкиб кетди
Йўлчи обиҳаётни.
Йўлчи кетди
Бўлиб холи
Мангуликнинг рамидан.
Тотиб қолди
Чўл ниҳоли
Обиҳаёт намидан.
Илдизига унинг алҳол
Томчи етди,
Шу фақат,
Йиллар ўтиб, ўша ниҳол
Чинор бўлди оқибат.
Шундан чинор
Узоқ яшар,
Шундан чайир танлари.
Мангулиқдан кечиб башар
Фоний умр танлади.
Кел, эй кўнглим,
Бизнинг ҳаёт
Эмас экан жовидон,
Бу дунёда изла нашот,
Яша фақат шодумон.
Бу ҳаётнинг ярми роҳат,
Ярми ғамдир, шукр қил.
Умринг узун бўлса — раҳмат,
Агар камдир,
Шукр қил.
Шу офтобу
Минг бир оҳанг,
Минг бир рангли бу дунё
Сеникидир,
Ҳаёт эсанг,
Ҳаёт эсаиг аввало.
Ҳам шавқ билан,
Ҳам дард билан
Ўтар экан бу дамлар.
Омон бўлсин
Сен англаган,
Сени англар одамлар.

25 may — Atoqli hind shoiri Nazrul Islom tug‘ilgan kun

  Doston XX asrning birinchi yarmida yashab o‘tgan otashqalb hind shoiri Nazrul Islomning hayotiga bag‘ishlanadi. Unda Hindistonni ingliz mustamlakalaridan ozod ko‘rishni istagan va shu muqaddas kurashga nafaqat ijodini, balki o‘z erki va hayotini ham baxshida etgan otashqalb shoirning tutqunlikdagi achchiq qismati, qismatidan-da achchiqroq o‘y-xayollari birin-sirin hikoya qilinar ekan, Erkin Vohidov vaqti-vaqti bilan o‘quvchi nigohini insoniyat tarixida yulduzdek porlagan turli-tuman ajoyib rivoyatlarga qaratadi. (Ulug’bek Hamdamning «Jaholatga qarshi isyon» maqolasidan. Maqolani mana bu sahifada o’qishingiz mumkin)

Erkin Vohidov
RUHLAR ISYONI
Doston

MUQADDIMA

Tug’ilgansan ozod, mudom
Ozod bo’lib qol!
Nazrul ISLOM

Bu dunyoning
Quvonchi kam,
Dardu g’ami — ziyoda,
Ammo g’amdan qochmoqning ham
Tadbiri ko’p dunyoda.
Kimning dildosh
Bor ulfati,
Dardin unga to’kadi.
Yolg’izlarning bor kulfati
Dil tubiga cho’kadi.
Kim najotni sokin tunning
Uyqusidan so’raydi.
Kim ramini
Nikotinning —
Tutuniga o’raydi.
Dil zahmiga malham topar
Kim habib,
Kim tabibdan.
Kim qochmoqqa aylar safar
G’am atalgan raqibdan.
Gar bularning
Yo’q imkoni,
So’nggi chora etmoq bor.
Kulfat to’la bu dunyoni
Shartta tashlab ketmoq bor.
Lek olamda bir dard borki,
Unga sira najot yo’q.
Bu azobga kim duchorki,
Unga kun yo’q,
Hayot yo’q.
Bu mashaqqat
Ichgan bilan
Dil tubiga cho’kmaydi.
Uni hech kim yuragidan
Hech kimsaga
To’kmaydi.
Xalos etmas bitta arqon,
Nuqta qo’ymas
Bitta o’q.
Chidamoqqa yo’qdir imkon,
Qochmoqqa ham
Chora yo’q.
U jon bilan ketsa dildan,
Sukut qolsa yuraqda,
Odamzodning
Ruhi bilan
Yashayberar falakda.
Bu — shoirning dilin ezgan
Istibdodning dardidir.
Yurakdan qon bo’lib sizgan
Iste’dodning dardidir.
To’lg’orida bu alamning
Tanho ingroq — xonish bor.
Abadiyat
Jaxannamning
Otashida yonish bor.

ABADIYAT XAQIDA RIVOYAT

Roviy aytar:
Allazamon —
Allakaysi ma’voda
Falokatga uchrab karvon
Poyoni yo’q sahroda,
Bu nogahon
Tasodifdan
Barcha o’tib dunyodan,
Shu tasodif amri bilan
Omon qoldi
Bir odam.
Belbog’iga osganicha
Quruq ko’za — suvdonni,
Kezdi necha
Kunduz, kecha
Bu dashti bepoyonni.
Keza-keza oxir toldi,
Umid uzdi jonidan.
Bir payt nogoh chiqib koldi
Bir chashmaning yonidan.
Yiqilgancha suvga behol
Lab cho’zganda tashna tan,
To’lqinlandi
birdan zilol,
Sado chikdi chashmadan:
«Shoshma, yo’lchi,
Ichursan, bas,
Muzdek, tiniq, to’laman.
Ammo bilki,
Oddiy suvmas,
Obihayot bo’laman.
Azob chekding ko’p sahroda,
Mayli,
To’yib ichib ol.
Meni ichgan bu dunyoda
Mangu yashar bezavol.
Ol, ich,
Yasha davron surib
Abadiy bu dahr aro,
Ammo
Meni ichmay turib
Fikr qilgin avvalo.
Hayotga-ku,
to’ymas ko’zing,
Yashaysanmi umrbod?
Mangu hayot uchun o’zing
Yaraysanmi,
Odamzod?
Mangulik der odam nasli,
Lek insoniy tafakkur —
Abadiyat nadir asli,
Qila olmas tasavvur».
Yo’lchi hayron,
Yo’lchi sergak,
Bu qandayin chashmadir?
Ichay desa — cho’chir yurak,
Ichmay desa — tashnadir.
Uzoq-uzoq
O’yga toldi,
Suv labida o’ltirib.
Oxir
Obihayot oldi
Ko’zasiga to’ldirib,
O’ylay-o’ylay nari ketdi —
Ul sehrli buloqdan.
Nogoh
Xazin sas eshitdi —
Sado keldi yirokdan.
Bordi,
E, voh, yotar bir bosh
Qum ustida benajot.
Nola chekar,
To’kar ko’zyosh,
«La’nat, deydi, — ey, hayot!
O’sha suvdan ichdim nega
Afsus!» deru o’kinar.
Yo’lchiga u:
— Rahm et menga,
O’ldir, — deya o’tinar.
Ming yil avval
Shu buloqdan
Suv ichganman, cho’mganman.
Yashayverib,
Bu qiynoqdan
O’zni qumga ko’mganman.
Umr ko’rdim haddan bisyor,
Hech toqatim qolmadi.
Yer yuzida
Mening biror —
Hamsuhbatim qolmadi.
Azob bormi
Bundan ulug’,
Dahshat bormi ziyoda?
Menga yerda tiriklik yo’q,
O’lim ham yo’q dunyoda.
Yo’lchi bokdi
Hayratda lol
Tirik inson qabriga,
So’ngra qumga cho’kdi behol,
Rahmat aytdi sabriga.
O’z holiga ming shukr etdi,
Yig’ib so’nggi sabotni —
Qum ustiga
To’kib ketdi
Yo’lchi obihayotni.
Yo’lchi ketdi
Bo’lib xoli
Mangulikning ramidan.
Totib qoldi
Cho’l niholi
Obihayot namidan.
Ildiziga uning alhol
Tomchi yetdi,
Shu faqat,
Yillar o’tib, o’sha nihol
Chinor bo’ldi oqibat.
Shundan chinor
Uzoq yashar,
Shundan chayir tanlari.
Manguliqdan kechib bashar
Foniy umr tanladi.
Kel, ey ko’nglim,
Bizning hayot
Emas ekan jovidon,
Bu dunyoda izla nashot,
Yasha faqat shodumon.
Bu hayotning yarmi rohat,
Yarmi g’amdir, shukr qil.
Umring uzun bo’lsa — rahmat,
Agar kamdir,
Shukr qil.
Shu oftobu
Ming bir ohang,
Ming bir rangli bu dunyo
Senikidir,
Hayot esang,
Hayot esaig avvalo.
Ham shavq bilan,
Ham dard bilan
O’tar ekan bu damlar.
Omon bo’lsin
Sen anglagan,
Seni anglar odamlar.

Birinchi fasl
SHOIR QALBI

Tun bilan kun,
O’t bilan suv
Bir-biriga zolimdir.
Koinotda
Azal,
Mangu
Isyon ruhi hokimdir.
Zamin uzra qor quyunin
Yog’dirganda charx-falak,
Qish qahriga egmay bo’yin,
Isyon qilar
Boychechak.
Qora bulut zulumotga
Chulg’aganda samoni,
Chaqmoq — nursiz bu hayotga
Yorug’likning isyoni.
Tug’ilarkan, dod der go’dak,
Ko’ksi to’la fig’ondir.
Jajji mushti
Naq g’unchadek,
Bu — o’limga isyondir.
Qaro qilgan
Ko’k daftarin
Qorong’ulik qasdiga
Tong yig’adi nur lashkarin
Shafaq tug’i ostiga.
Yeru ummon,
Burjlar aro
Gohi oshkor, goh pinhon,
Ibtidodan to intiho
Hukm surar g’alayon.
Sobir inson yuragida
Qanoatki barqaror,
Kosa yanglig’
Sabr tagida
Otash yanglig’ Isyon bor.
Kuy, g’azali odamzodning
Darddir, ezgu armondir.
Yaralishdan,
Iste’dodning —
Tabiati — isyondir.
Shoir yurak —
Pok tilagi,
Imonidir basharning.
Armon to’la yurakdagi
Isyonidir basharning.

* * *

Nazrul Islom
Bu dunyoga
Shoir bo’lib tug’ildi.
Ilhom otli pok ziyoga
Go’dak qalbi yo’g’rildi.
Nigohidan
Sehrli nur
Borliqqa nur taradi.
Koinotga u tahayyur
Ko’zi bilan qaradi.
Tunlar unga berdi xayol,
Shavq atadi kunduzlar.
Gullar g’azal aytdi xushhol,
Ertak aytdi
Yulduzlar.
Ulg’aydi u,
O’smir bo’ldi,
Yetdi yigit yoshiga.
Ishq otli qush kelib qo’ndi
Yosh shoirning boshiga.
U ham yondi bag’ri kabob,
Hamochildi chun bahor.
Hijron berdi totli azob,
Visol etdi baxtiyor.
Goh shodlik,
Goh alamidan
Dil chashmasi ochildi.
Uning hassos qalamidan
Ishqiy baytlar sochildi.
Bu dunyoga
Nazrul Islom
Shoir bo’lib tug’ildi.
Ibtidodan yoniq ilhom
Shu’lasiga yo’rrildi.
Yetti asr avvalgidek
Bo’lsa edi zamonlar,
Balki
Xusrav Dehlaviydek
Bitar edi dostonlar.
Tug’ilsaydi
Shoir agar
Yarim ming yil ilgari,
Bitar edi ruboiylar
Mirzo Bobur singari.
Agar
Necha zamon o’tib
Kelmasa bu davronlar,
Bedilona g’azal bitib
Tuzar edi devonlar.
O’zga edi ammo fursat,
O’zga edi el dardi.
Zamon uning
Yonib turgan
Yuragini so’rardi.

* * *

Shoirni u tug’ilmasdan
Gado qilgan edilar.
O’z yurtida
O’z yurtidan
Judo qilgan edilar.
O’rab uning naq yurakdek
Ona Hindistonini,
Zobitlar oq o’rgimchakdek
So’rardilar qonini.
Bir tomonda,
Yovni emas,
Bir-birini beomon —
So’yar edi taqvodan mast
Hindu bilan musulmon.
Bir tomonda
Na uy ko’rib,
Na bir to’shak, och, xarob,
Ko’chalarda hayot qurib,
O’limtopgan behisob.
Ganga oqar ko’zyosh bo’lib,
Jamuna lim bo’lib qon.
Bori butun bardosh bo’lib
Najot kutar
Hindiston.

* * *

Har nechakim zo’r iste’dod,
Toshqin ilhom,
U nega,
Xalqing yotsa chekib faryod,
Yaramasang kuniga.
Shoir esang,
Shoir bo’lib
Nega kelding hayotga,
Eling yotsa dardga to’lib,
Kelolmasang najotga?!
Ne shoirsan,
Tashbihlarning
Bormi asli keragi,
Bo’lmasa el g’ami — darding,
Yuraging — el yuragi?!
Nazrul Islom
Hind xalqining
Zardobini yutardi.
Nazrul Islom
O’z qalbini
Bayroq qilib ko’tardi.
Yuragida to so’nggi dam
Isyon o’ti so’nmadi.
Haqsizlikka ko’ndi olam,
Ammo shoir ko’nmadi.
Ko’rgilik bu, dedi hindu,
Taqdir, dedi musulmon.
Lekin
Zo’rlar zulmiga u
Tan bermadi hech qachon.
O’zni o’tga otdi aniq,
Joni borki, kurashdi.
Umri uning
Mangu yoniq
Qo’shiqlarga tutashdi.

ISYON QO’SHIG’I

«So’yla, inson,
So’yla, qadding
Ko’tarib baland.
Yuksakliqda sening qadring
Himolay monand.
So’yla,
Sening poyingdadir
Bu ulur zamin.
So’yla, otib zolimasr
Dardu alamin.
Sen o’tmishni supurguvchi
Kuchli bo’ronsan,
Osmonlarga ot surguvchi
Sohibqironsan.
Sen chaqmoqsan,
Qaro zulmat
Bag’rini yoqqan.
Sen Indrasan,
Ko’kda ismat
Chirog’in yoqqan.
Sev Shivasan, koinotni
Barbod qilguvchi.
Sen Gangasan, bu hayotni
Obod qilguvchi.
Sen — Durganing tosh yuragi,
Shafqat bilmaysan.
Sen — Krishna qo’lidagi
Kuylagan naysan.
Izmingdadir cheksiz fazo,
Zaminu zamon,
Bu olamga ega tanho
O’zingsan, inson!
Tangrilarni to osmon
Ko’targan ham sen,
Sajda qilgan,
Yana isyon
Ko’targan ham sen.
Ham shafqatu
Beozorlik
Yashar qoningda.
Hamfidoiy isyonkorlik
Yonar joningda.
So’yla, inson,
So’yla, qadding ko’tarib baland.
Yuksaklikda sening qadring
Himolay monand.
Qullik senga ko’p maloldir,
Ammo ne uchun
Boshing egik,
Tiling loldir,
Qomating zabun?
Tangrilarga bo’ysunmagan,
Bermagan bardosh,
Bandasiga bugun nega
Egadirsan bosh?
Sababkormi yolriz taqdir
Holingga saning?
Bilasanmi, do’sting kimdir,
Kimdir dushmaning?
Asriy g’aflat yetar endi,
Ey, mazlum inson!
Uyg’onmoqning vaqti keldi,
Bosh ko’tar, uyg’on!
Bosh ko’targil,
Ming yil to’kkan
Ko’z during haqqi.
Qo’zg’al,
Asriy qullik bukkan
G’ururing haqqi.
Qo’zg’al,
Buyuk Tojmahalning
Shukuhi uchun.
Qo’zg’al,
Ulug’ bobolarning
Pok ruhi uchun.
Erk bongin ur,
Sen intiqom —
Tablin baland chol.
Tug’ilgansan ozod, mudom
Ozod bo’lib qol».

* * *

Isyon she’ri
Mushoira —
Minbaridan yangradi.
Kim dedi:
Bu she’rmas sira,
Kim dilidan angladi.
Yurt og’zida bu she’r bahsi,
El tilida bahosi,
«Qani she’rda gullar raqsi?
Qani bulbul navosi?»
«Bu she’r
Sharqqa xosdir, nahot?
Na ishqiy, na rindona…
Bunday ash’or Sa’diyga yot,
Hofiz uchun begona».
«Ul kun Budda:
Mard agar sen
Dardni ichga yut, degan.
Ul yuzingga ursalar sen,
Bul yuzingni tut, degan».
U dunyoda baxting ta’min
Bu dunyoda cheksang g’am».
Shunday deya bergan ta’lim
Ul…
Ustodi mukarram.
Malomatga qoldi endi
Shoir bitib haq doston.
Hindu uni «jobon» dedi,
«Kofir» dedi musulmon.
«Bu isyonni, bu nifoqni
Chiqarmoq ne zohirga.
Siyosat-la o’ynashmoqni
Kim qo’yibdi shoirga».
«U hali yosh,
Hali go’dak,
Zarra parvo etmaydi.
Es-hushi yo’q hayiqqudak,
Jon qadriga yetmaydi».
«Ha, zulmbor,
Haqsizlik bor,
Barchaga bu ayondir.
Ammo buni zinhor-zinhor
Aytib bo’lmas zamondir».
«Hamma bilar,
Inson erkin —
Yashashi shart poyidor.
Biz ham aytsak bo’lar, lekin
Uyda bola-chaqa bor…»

FIDOYILIK TO’G’RISIDA RIVOYAT

Qadim zamon,
Ayol dini
Fidoyilik, deganlar.
Eri o’lsa, xotinini
Qo’shib ko’mar ekanlar.
O’tib necha avlod umri,
O’tib cheksiz ko’p zamon,
Hech bir davr
Bu udumni
Qilolmadi qatag’on.
Dahshat edi bu chinakam,
Bilar edi odamlar.
Lek odatga qarshi ne ham
Qilar edi odamlar?
Ham ota,
Ham onaizor
Go’rga kirib barobar,
Qola berdi chirqirab zor
Bola-chaqa
Darbadar.
Asli o’sha zamonda ham
Donishmandlar bor edi.
Lekin ular ichra mard kam,
Ko’p — ehtiyotkor edi.
Bosh ko’tarmas erlar,
Isyon —
Ayollar ham qilmasdi.
(Chunki ular eri qachon
O’lishini bilmasdi.)
O’tib ketdi
Ming yil fursat,
Qarshi qudrat yo’q edi.
Kimda shafqat,
Kimda himmat,
Kimda jur’at yo’q edi.
Bir kun
Jangga keta turib
Bosh ko’tardi bir o’g’lon.
Ot boshini shartta burib,
Yeldi tikka
Shoh tomon.
Dedi:
«Ey, shoh!
Oldimda bor
YO hayotu, yo o’lim.
Qolayotir rafiqam zor,
Qizalog’im va o’g’lim.
Agar men bu jangda o’lsam,
Sodiq qolib udumga,
Farzandlarimonasin ham
Hukm etarsan o’limga.
Men-ku,
Ular erki deya
Jangga ketayotirman.
Farzandlarim mehri deya
Fidoyiman, botirman.
O’lsam,
Ular onadan ham
Yetim qolsa banogoh,
Vayron bo’lsin charxi olam!
Bu ne vahshat!
Eshit, shoh!
Boqiysi yo’q hech odamning,
Biz ketarmiz tamomiy.
Ammo ayol —
Bu olamning
Kelajagi, davomi.
Shu-chun, o’lsam, kunim bitib,
Vasiyatim shu bo’lsin:
Yorim emas,
Hamroh etib
Jang qurolim ko’milsin».
Bu so’z
Misli ochiq kunda
Bo’ldi momoguldirak.
Keltirdilar
Bolta…
Kunda…
Bas,
Tafsilot ne kerak…
Bechoraning ochiq kolgan
Ko’zlarini yumdilar.
Mozoriga
O’zi bilan
Qilichini ko’mdilar.
Bo’lsin deya tavki la’nat,
Avlodlarga ta’limot,
Qabri uzra
Yozdilar xat:
«Bunda yotar manfur zot!
Ko’ring bu kas holatini,
Yotar misli xoru xas,
Bobolarning odatini
U bilmadi mukaddas.
His qilmadi
U yurakdan —
Ayol uchun dunyoda
Eri bilan ko’milmakdan
Saodat yo’q ziyoda!»
Qurbon bo’ldi
Bir mard yigit,
Qoldi tavqi la’natga.
Lekin ilk bor hukm o’qildi
Ul kun mash’um odatga.
Kel, ey ko’nglim,
Inson aslo
Yaralmagan sabrga.
Sig’inaylik o’sha tanho
Tahqirlangan qabrga.
Haq uchun
Bosh tutgan tikka
Mardlar ruhi yor bo’lsin.
Bu dunyoda nohaqlikka
Ko’nmaganlar bor bo’lsin.
Zo’rlik ko’rsang,
Qilma toqat,
Har boshda bir o’lim bor.
Fidoyilar umri fakat
Bu dunyoda poyidor!

Ikkinchi fasl
G’ALAYON

Kal`kutta, 1926 yil
Kal`kuttani
Quchdi g’ulu,
Bosh ko’tardi olomon.
Qutlug’ jang, deb turdi hindu,
G’azot, dedi musulmon.
Barahmanlar dovul qokdi,
Fatvo berdi
Imomlar.
Ko’cha to’lib qonlar oqdi
To’qnashganda imonlar.
Farzandidan ona ayru,
Otasidan — qiz, o’g’lon,
Budda haqqi,
Bos, der hindu,
Alqasos, der musulmon.
Hindu ishi tahqir bo’ldi,
Muslimishi — tahdidlar.
Butxonalar vayron bo’ldi,
Yakson bo’ldi
Masjidlar.
Rikshami bu, sohibmi bu,
Gadomi yo zodagon —
Farqsiz,
Faqat —
Bir yon hindu,
Bir yon esa — musulmon.
Sirtga chiqdi
Asrlik kin
Va ming yillik kudurat.
Ikki jondosh el aro din
Yana soldi adovat.
Aslida-ku
Hayot og’u,
Turmush o’zi — zimiston.
Aybdor emas bunga hindu,
Gunohkormas musulmon.
Aslida-ku…
Beiztirob
Ho’plab qora qahvoni,
Derazadan oq tan janob
Kuzatar mojaroni.
U ko’p xursand,
Labda kulgu,
Ko’zi chaqnar komiron.
Musulmonni yanchar hindu,
Hindni esa musulmon.
Janob shodon,
Ushalmoqda
Niyatning eng ulug’i.
Hosil berdi shu tuprokda
Ekkan nifoq urug’i.
Bo’lmasin, deb qilar orzu,
Bu nizoga hech poyon.
Mayli,
Ko’proq o’lsin hindu,
Ko’p qirilsin musulmon.
Nazrul Islom
Olomonga
Qaradi-yu oh chekib —
O’zni otdi tik maydonga
Yoqasini chok etib.
Faryod qildi:
«Ne vahshat bu,
Bas, haloyiq!
Al-omon!
Qotillikni to’xtat, hindu,
G’azotni qo’y, musulmon —
Bizlar axir
Birodarmiz,
Farzand Odam Atoga!
Haq oldida barobarmiz,
Ayting,
Ne bor nizoga!
Xunrezlik qil demagan-ku
Axir Veda
Va Qur’on!
Tig’ uradi nega hindu,
Bosh kesadi musulmon?
Farq — kim mehrob, kimsa butga
Sig’inib bosh qo’yadir.
Shu farq uchun
Yoqib o’tga
El bir-birin so’yadir.
Bas, adovat!
Bas, endi kin,
Jangni qo’ying, odamlar!
Sizning asli yovingiz kim —
Bilib qo’ying,
Odamlar!
Ular
Uzoq yurtdan kelib,
Yerga bukib shonimiz,
Bizni bizga
Dushman kilib,
So’rmoqdalar qonimiz.
Bosqinchining
Qadimdanoq —
Falsafasi ayondir.
El ichida bo’lsa nifoq,
Demak, zolim omondir.
Ular
Mazlum vatanida
Bo’lmasin der sobitlar.
Jaholatning gulxanida
Isinadi zobitlar.
Eldan omad ketsa, dastlab
Hamjihatlik yo’qolgay.
Bunday elni,
Sirtmoq tashlab,
Har boskinchi yiqolgay.
Bu adovat
Nahot, mangu?
Nahot, bitmas bu kiron?
Do’st bo’lolmas
Nahot, hindu —
Jigariga musulmon?
Sen hindmisan,
Muslimmi yo,
Birlik chog’i bu choqdir.
Bosqinchini eng avvalo
Hind bahriga uloqtir.
So’ng ushalgay
Barcha orzu,
Yashar ozod, tinch, omon
Vatanida ega hindu,
Yurtida bek — musulmon».

* * *

Shoir aytgan so’zlarin men
Undoq bayon kilmadim.
O’shal yoniq nafasga teng
So’zlar topa bilmadim.
Tarjima ne?
Asl she’rning
Ma’nosiyu g’oyasi.
Ammo ul o’t, ul sehrning
Faqatgina soyasi.
Nazrul Islom
Bangolaga
Mashhur bo’ldi nogahon.
Alangali bu nolaga
Quloq tutdi
Hindiston.
Keksa Tokur shukr aytdi shod,
Oq soqolin siladi.
Yosh shoirga
Nurli ijod,
Bezavollik tiladi.
Bu dunyoga
Shoir ammo
Olov bo’lib kelgandi.
O’z o’tida yonib ado —
Bo’lishini bilgandi.
Asroldi na xalq, na Tokur,
U sig’madi zamonga.
Isyonkorlik
Uni oxir
Olib keldi zindonga.

* * *
Shoir bo’lsang,
Bo’lsin qalbing
Elga qurbon bo’lgudek.
Shoir bo’lsang,
Bo’lsin xalqing
Senga qalqon bo’lgudek.
Shoir bo’lsang,
Seni eling
Qalbi bilan tinglasa.
Yod olmasa hamki she’ring,
Fidoliging anglasa.
Shoir bo’lsang,
Yurtda yasha
Meniki deb aytgulik.
Jannat yurtdan kechib o’sha
Xarobaga qaytgulik.
Shoir bo’lsang,
Qalamingni
Nayza qilib tutolsang.
Yurakdagi alamingni
Oq qorozga to’kolsang.
Shoir bo’lsang,
Qalb chirog’ing
Yonib tursa to abad.
Bu dunyodan
Ketar chog’ing
Yig’lab qolsa she’riyat.
O’z bag’riga olsa quchib
Seni ona makoning…
Gar shu baxtlar bo’lsa nasib
Yo’q dunyoda armoning.

* * *

Nazrul Islom bo’ldi mahbus,
Tunda uydan oldilar.
El ko’zidan uzoq, maxsus
Bir xonaga soldilar.
Ishi qiziq bu jahonning,
Hakamlar hukm etdilar:
Shoirni ul g’alayonning
Sababkori, dedilar.
Aybnomani tinglang, hatto —
Faryod qilar toshlar ham,
«Hindu bilan muslim aro
Qutqu solgan — shul odam!»
Olis yurtdan kelgan birov
Ayb qo’ydi beandisha!
«Nazrul Islom —
Xalqiga yov,
Nifoq istar hamisha».
Bu dunyoda
Bor qabohat,
Bu dunyoda bor yolg’on.
Ammo bunday
Yovuz tuhmat
Bo’lmagandi hech qachon.
Nazrul Islom nomi oxir
Ming baloga taqaldi.
El uchun
Jon tikkan shoir
El dushmani ataldi.
Xukm o’qildi.
Bosh egib u
Asta borar hibs tomon.
Ajab!
Soqchi — bir yon hindu,
Bir yon esa musulmon.
Uni turtar musulmon ham,
Siltalar hind havoldor.
— Qirpichokda o’ldi akam,
Senda ekan ayb, murdor!
— Ko’p azoblar chekdi hindu,
Ko’p qon to’kdi musulmon.
Sen kabilar yo’qolsa-ku,
Yashar edik
Tinch, omon…
Asta qadam tashlar mahbus
O’ylaridan ogoh yo’q.
Soqchilar ne bilar,
Afsus,
Jaholatda gunoh yo’q.

JAHOLAT TO’G’RISIDA RIVOYAT

Alqissakim,
Juda qadim
Jaholatlik zamonda
Bir donishmand ulug’ hakim
O’tgan ekan jahonda.
U kun bo’yi
Giyoh terib
Kezib tog’u biyobon,
Odamlarga shifo berib
Yashar ekan
Shodumon.
Unga ming bir mushkul dardning
Ayon bo’lib davosi,
Bora-bora
Odamlarning
Ortaverdi ixlosi.
Tabobatga
Qalban, ruhan
Fido qilib o’zini,
Hatto bir kun
Nashtar bilan
Ochmish
ko’rning ko’zini.
Rivoj topmish
Sohib hikmat,
Donish,
Mehnat madadkor.
Ammo
Qayda bo’lsa shuhrat,
Yonboshida
Hasad bor.
Duoxonlar, parixonlar,
O’quvchilar chilyosin…
Xullas,
Yurtda bor nodonlar
Boshladilar ig’vosin.
Tinmay
Kechayu kunduzi
Topib kitob so’zidan,
Dedilar:
«Dard bergan —
O’zi!
Davosi ham
O’zidan!
Bandasiga bermak doru
Yaratganga isyondir.
Demak,
Hakimishi makru
Uning o’zi
Shaytondir».
Bu so’zlarni chin, deb bildi
Nodon, johil olomon.
Donishmandni sazo qildi,
Kaltakladi
Beomon.
Cho’r temirda
Ko’ksin dog’lab,
Dorga osmoq bo’ldilar.
So’ng bo’yniga xarsang bog’lab
Suvga bosmoq bo’ldilar.
Keyin
Suvni, arqonni ham
Hayf bildilar
«shayton»ga,
Yoqing, — dedi
Eng bosh hakam, —
Olib chiqib maydonga!»
Keng maydonga
Ko’mib ustun,
Bog’ladilar hakimni.
So’ng temirni o’tga qo’yib,
Dog’ladilar hakimni.
Buyurdilar:
«Yoqing shitob,
Azozilning oshnasin.
Kerak bo’lsa
Kimga savob,
Cho’p keltirib tashlasin».
Savob uchun
Birov o’tin,
Birov tashlar dona xas.
Hakim boshin baland tutib
Johil elga qaramas.
Bir payt
Gulxan sari bir chol
Asta kela boshladi.
Quchog’ida
Bir bog’ poxol,
G’aram uzra tashladi.
Dedi:
«Asli tug’ilgandan
Basir edim men o’zim.
Sen joduning tig’i bilan
Ochib qo’yding ko’r ko’zim.
Tangri bilib
Yaratgan ko’r,
Davo qilding ne uchun?
Oxirat men — manglayi sho’r —
Nima deyman
So’roq kun?
Haq yo’lidan ozgan odam,
Ko’zim ochib, ne berding?
Meni bir yo’l
U dunyo ham —
Bu dunyodan ayirding.
Ko’rligimda
Bu olamni
Tasavvurda ko’rardim.
Dunyodagi bor odamni
Mushfik bilib yurardim.
Shafkat ila
Kim nonu kim
Chaqa tashlab ketardi.
Men ham shunga ko’ngan edim,
Menga shu ham yetardi.
Qornim to’ysa —
Saodatim,
Yo’k tuman xil tilaklar.
Hamsuhbatim,
Ham ulfatim
Jajji shirin go’daklar…
O’ylar edim dunyoda bor
Musaffolik,
Soddalik.
Ko’zim ochib
Ko’rdim ilk bor
Berahmlik,
Soxtalik.
O’g’riligu fahshni ko’rib
Jim yurarkan odamlar.
O’z do’stiga
Kulib turib,
Tig’ urarkan odamlar.
Bir yonda aysh
Ko’kka chirmash.
Bir yonda, boq, ohu voh…
Bukun mening ko’nglimda g’ash,
Imonimda — ishtiboh.
Derdim:
Yurtni bir bor ko’rsam.
Ko’rdim.
Orzum to’q endi.
Yo’lda yotgan xaschalik ham
E’tiborim yo’q endi.
Bu dunyodan to’ydim oxir,
Ado bo’lsam mayliga.
YO qaytadan,
O’sha basir,
Gado bo’lsam mayliga!»
Bu so’zlarni
Eshitdi-yu
Faryod qildi donishmand.
«Yoqing, — deya so’radi u, —
Olov bo’lsin sarbaland.
Tezroq ketay
Bu dunyodan,
Hech toqatim qolmadi.
Mendan shifo oldi odam,
Olam — shifo olmadi.
Xurofotning zahri tekkan
Nodon, johil, gumrohlar —
Davosiga ojiz ekan
Men kashf etgan giyohlar.
Ko’r ko’zlarga
Mehrgiyodek
Nur baxsh etdi nashtarim.
Qalblar ko’zin ochmoqqa lek
Kamlik qildi
Hunarim.
Odamlarga men yaxshilik —
Qilmoq bo’ldim,
Netayin,
Manglayda shu ekan bitik,
Yoqing,
Kuyib ketayin!»
O’t qo’ydilar.
Yondi gulxan.
Qaro bo’ldi samovot.
Jaholatning hukmi bilan
Qurbon bo’ldi
Buyuk zot.
Gulxan yondi
Ko’kka o’rlab.
Cho’g’i har yon sochildi.
Shu olovdan
Elning, ajab,
Aql ko’zi ochildi.
O’kindilar,
Aza tutib
Yig’ladilar, kuydilar.
Donishmandga
Yillar o’tib
Oltin haykal qo’ydilar.
E, voh,
Olim ko’zi bilan
Ko’rsaydi bu hurmatni…
Ammo
Hakim o’zi bilan
Olib ketdi hikmatni.
Qo’y, ey ko’nglim,
Sen ul zamon
Dahshatin kam o’ylagin.
Senga nasib bo’lgan davron
Sozin olib
Kuylagin.
Shukronalik mayin ichib
Yayrab qolgin bir nafas.
Bu olamdan
Bir kun kechib
Ketuvchi bir biz emas.
Kel, ey ko’nglim,
Kel, muhabbat,
She’r zavqiga qonaylik.
O’tda yonish bo’lsa, faqat —
Ishq o’tida yonaylik.
Faqat
Bizga g’amu kadar,
Qayg’u-hasrat yot bo’lsin.
To biz uchun jon berganlar —
Ruhi mangu shod bo’lsin.

Uchinchi fasl
TUTQUNLIKDA

«Onajonim,

Menga bu kun
Sendan o’zga dilxoh yo’q.
Zindondaman,
Bilmam, nechun,
Menda zarra gunoh yo’q.
Gunohkorman
Na ollohim,
Na vijdonim oldida.
Faqatgina…
Bir gunohim
Onajonim oldida.
Kechir, onam!
Ko’zingda g’am,
Azob bo’ldim joningda.
Bukun bayram,
Men bukun ham
Bo’lolmadim yoningda.
Odamlardek
Beozor, tek
Yashab yursam netardi.
Menga tole,
Senga tinchlik
Balki nasib etardi.
Bulbullarga,
Gullarga mast
Yozsam faqat g’azallar,
Balki meni
Mirshablarmas,
Izlardi yosh go’zallar.
Menga ham yor sokinligu
Sening ham yo’k bu darding;
Men — uylik,
Sen — kelinligu
Nabiralik bo’larding.
Oh, u yo’l berk,
Menda yo’q erk,
Tirik umrim — aftoda.
Ne qilayki,
Odamlardek
Yasholmadim dunyoda.
Lek ko’nglimda nolish emas,
Allanechuk dilshodlik.
Garchi jismim
Bandi qafas,
Ruhimda bor ozodlik.
Tug’ilishdan qul emasman,
Qullik yot bu jonimga.
Erk istagi
Suting bilan
Kirmish mening qonimga.
Meni otash, girdoblarga
Otgan o’shal istagim.
Onajonim,
Azoblarga
Qo’ydi seni yuragim.
Meni kechir,
Faqat sendan
Bukun uzr so’rayman.
Uzr so’rab, umid bilan
Xayolimni o’rayman.
Rozi bo’lgin,
Gar o’rloning
Yurak qo’rin asrolsa.
Bir kun ona Hindistonning
Xizmatiga yarolsa».

* * *

Vaqt kam bo’lsa,
Undan odam
Ulgurgancha oladi.
Ko’p bo’lsa, ne qilarin ham
Bilolmasdan qoladi.
Shoir qaynoq ish qo’ynida
Kun o’tganin bilmasdi.
Naq bir olam yuk bo’ynida,
Kecha kunduz tinmasdi.
Bo’sh vaqt bermas jarida ham
Noshirlikning ishi ko’p.
Uyda, eldan narida ham
Tinch yo’q,
Yo’qlar kishi ko’p.
Bir tomonda bitilmagan
Dostonlari behisob.
Bir yon
Ko’rib yetolmagan
Yotar ming-ming jild kitob…
She’r ustida o’ltirmoqqa
Tanho bedor kecha bor.
U xudodan
O’y surmoqqa
Vaqt so’rardi necha bor.
Mana fursat,
Xayol uchun.
O’y sur, ko’kka havolan.
Kerak bo’lsa, umring butun
Qayta yasha xayolan.
Ammo
Xayol, o’ydan ne naf,
Qo’lda qalam bo’lmasa,
Yurak ochmoq uchun so’ylab,
Dildosh odam bo’lmasa.
Qal Jaholatda gunoh yo’q.am nadir,
Bo’lsa ayon
Ketmasligi bekorga,
Barmog’idan chiqarib qon,
Yozar edi devorga.
Umid bo’lsa
Bir kimsaning
Kelishidan sadoga,
Dildosh nadir,
U dil sasin
Yetkazardi samoga.
Ammo benaf.
Ko’z oldida
Faqatgina tosh devor.
Xayol esa… xayolida
Poyonsiz bir bo’shlik bor.

* * *

Nazrul Islom tor zindonning
Tuynugidan karaydi.
Ko’rib zangor sof osmonning —
Bir parchasin,
Yayraydi.
Unda
Erkin qanot koqib
Qushlar uchib yuribdi.
Bunda
Shoir ko’kka boqib
Havas qilib turibdi.
Qushlar bilan uchay desa,
Qani uning qanoti?
Bir olamdir
Orzu esa…
Yetarmikan hayoti?
Nazrul Islom
tor zindonning
Tuynugidan qaraydi.
U falaqdan
Hindistonning
Toleini so’raydi.
«Mayliga,
Men tutqun bo’lsam,
Sen ozod bo’l,
Onajon!
Ming qiynoqda
Mayli, o’lsam,
Yurtim,
bor bo’l,
Bo’l omon.
Umrim yetsa,
Mehring tayanch,
Seni yayrab kuylarman,
Bu kun esa,
Mushkul,
ayanch
Qismatingni o’ylarman.
Necha ming yil
Manglay tering
To’kib yerga,
qolding och.
Sen olamga
Ipak berib
O’zing o’tding
yalangoch.
Bebaho —
fil suyaklaring,
Bahring aro —
to’la dur.
G’avvos qilib go’daklaring,
Kelgindilar
oladur.
Yurtim,
Bitmas matonating,
Sen —
mujassam bardoshsan.
Fil singari
Zo’r qudrating,
Fil singari
Yuvoshsan.
Ona o’lkam,
Bir kun seni
Ozod ko’rgnm keladi.
Istibdodnnng zanjirini
Barbod ko’rgim keladi.
Ko’tarasan
Sen ham qadding,
Yo’l olarsan
erk sari.
Himolayning ortidagi
Ozod vatan snngari».
Nazrul Islom
Zindonda band,
U zax yerni quchardi.
She’ri esa qushlar bilan
Osmonlarda uchardi.
Kengliklardan oshar edi
Qalb shukuhi shoirning,
El dilida
Yashar edi
Isyon ruhi shoirning.
O’z umrini qilgandi u
She’ri bilan jovidon.
O’qir edi
Uni hindu,
Yodlar edi
Musulmon.
Shoir bandi, |
She’ri biroq
Uchar edi beto’siq,
Himolaydan oshib
Uzoq —
Ketgan edi bu qo’shiq.
Dunyo bo’ylab
Dovruq soldi
Nazrul Islom erk sasi… |
Hindistonda esib qoldi
Ozodlikning nafasi.

* * *

Qiynadilar uni
Uzoq —
Yurtdan kelgan janoblar.
Sindirmadi ammo qiynoq,
Bukolmadi azoblar.
Umid unga sabot berdi,
Ishonch berdi
Matonat.
Yuragiga qanot berdi
Ona yurtga
Muhabbat.
Bu kunlar ham o’tib ketar,
Hayot oldda…
Hali yosh…
Ba’zan…
Xayol surib ketar
Tosh devorga qo’yib bosh.
Yosh ko’ngliga qilar ta’sir
Falakning kaj xislati.
Ko’z oldidan o’tar bir-bir
Shoirlarning qismati.
Bobokalon Rudakiy der:
«Quloq solgin so’zimga.
Adolat deb bitdimu she’r,
Nil tortdilar
Ko’zimga».
Navoiy der:
«Zulmat aro
Ko’p izladim yo’limni.
Men o’zimni qildim, ado,
Yengolmadim zulmni».
Nazrul Islom faryodiga
O’xshar barin nidosi.
Oxir
Shoir ko’z oldiga
Kelar Bobur siymosi.
Deydi:
— Tingla ogoh bo’lib,
Gar sen bo’lsang tutqunda,
Men bir yurtga podshoh bo’lib,
Umrimo’tdi quvrinda.
O’n ikkimda
Taxtga mindim,
Yosh ochildi ko’zlarim.
Qondoshlarga yov ko’rindim,
Meni sotdi do’stlarim.
Najot istab
Men har nafas
Quyun kabi yelganman.
Yurtingga men
Shoh bo’libmas,
Panoh izlab kelganman.
«Tole yo’qi jonima balolig’ bo’ldi,
Ne ishniki ayladim, xatolig’ bo’ldi.
O’z yurtni ko’yib, Hind sori yuzlandim,
YO rab, netayin, ne yuz qarolig’ bo’ldi».
Shoir bo’lib,
El ichida
Ruhimo’sdi shonimdan.
Shoh bo’lib,
Yov qilichida
Dog’lar qoldi qonimdan.
Men shoh bo’lib,
Alam bilan
Ko’rdim jangu
Suronni.
Shoir bo’lib
Qalam bilan
Oldim yarim jahonni.
Keltirdi ko’p balo, sitam
Tiriklikda taxtu toj.
Yarim ming yil so’ngida ham
Yog’ar menga
Ta’na tosh.
G’ussa ichra
O’ylar shoir
Falakning kaj xislatin.
Buncha og’ir
Etding, taqdir,
She’r ahlining qismatin?
Pushkin she’ri
Qildi faryod,
O’qqa tutdi o’t qalbni.
Lermontovni otgan jallod
Dorga osdi
Mashrabni.
Shoirlarning —
Erkdir dini,
Erkka sajda qildilar.
Erk kuychisi
Nasimiyni
Tovonidan shildilar…
Nazrul Islom
Surar xayol,
O’yi ado bo’lmaydi.
Der:
Shoirda
bor bir iqbol,
Ya’ni,
Shoir o’lmaydi.

SHOHI JAHON VA AVRANGZEB XAQIDA RIVOYAT

Podsho odil bo’lmas, degan
Aqidabor —
O’ylaylik.
Keling,
shohlar zolim ekan,
Bizlar odil bo’laylik.
Tojdorlardan bezdi dunyo,
Ko’raverib zolimlar.
Shohlar aro
Bo’lgan ammo
Shoirlaru olimlar.
Tarix ko’p yil tahqir bitar
Chingiz kabi jobirga.
Ammo mangu ta’zim etar
Ulug’bekka,
Boburga.
Xullas…
Taxmin, Mirzo Bedil
Tirikligi vaqtida
Shohi Jahon o’ttiz bir yil
O’ltirdi Hind taxtida.
Neki qildi —
Haq deb bildi,
Bildi shuni adolat.
Kimlargadir zulm qildi,
Kimlargadir — saxovat.
O’z davrida davron surdi,
Yodlasin deb asrlar —
Necha-necha shahar qurdi,
Shahar ichra —
Qasrlar…
May hamichdi,
Aysh ham qildi,
G’ussasini o’ldirdi.
Xazinani zaru dilni
Shodlik bilan to’ldirdi.
Shohi Jahon jasur, dono,
Ko’p hikmatga yor edi.
Shohning ammo
Bir bedavo
Og’ir dardi bor edi.
Har komiron odamning ham
Bo’lganidek bir kami,
Shoh ko’ngliga
Goh cho’kib ram,
Qaro edi olami.
Bu g’am — na mulk, na dardi shon
Na farzand, na ishq dog’i.
Nomsiz g’amki,
kelar oson,
Qiyin edi ketmog’i.
Bunday chog’lar orom berur
Na sayru na sayohat.
Ko’zlaridan qochardi nur,
Yuragidan halovat.
Zardob yutib g’ussasidan,
Na suhbat,
na may talab —
Ulug’ podsho go’shasidan
Chiqmas edi haftalab.
Ko’zyosh yuvar yuzlarini,
Ko’ngli to’la tahlika…
Shunda
uning so’zlarini
Tinglar edi
malika.
Aytar edi shoh o’z dardin
Mumtoz Mahal xonimga:
«To’ydim toj-taxt,
Mulk — baridan,
Bari tegdi jonimga.
Bu davlat,
Bu shonu shavkat
Omonatga o’xshaydi.
Vazirlarning fikri faqat
Xiyonatga o’xshaydi.
Barchasining cho’ntagida
Shoh qasdiga pinhon o’q.
Farzandlarim yuragida
Menga zarra mehr yo’q.
Har bir sharpa
Menga qo’rqinch —
Holat bo’lib ko’rinar.
Umrimso’ngi —
to’la o’kinch,
Dahshat bo’lib ko’rinar.
Bo’lmay turib
Bir falokat,
YO bir fitna qurboni,
Tark etsaydim
Bexosiyat,
Bevafo bu dunyoni».
Shunda go’zal Mumtoz Mahal
Tinglab shohning zorini,
O’qib har gal
Bitta g’azal,
Ovutardi yorini.
Bedorlikda tunlar bilan
Ulanardi kunlari
Ming bir kecha
Ertak aytgan
Shahrizoda singari.
Zulmu fitna,
adovatning
Gunohligin o’qirdi.
Mangulikka adolatning
Hamrohligin o’qirdi.
O’qir edi odamki bor,
O’tmog’i bor jahondan.
Faqat ezgu ishlar yodgor
Qolg’usidir insondan.
Yuragiga shohning qanot —
Berar edi razallar.
Qanot nadir —
Qayta hayot
Berar edi g’azallar.
Lekin shohning
Qay gunohi,
Qay zulmiga intiqom —
Bir tong
ko’kka chikdi ohi,
Qo’ldan tushib sindi jom.
Voh,
hech kimga
yo’kdir omon,
Yo’qdir omon
ajaldan.
Judo bo’ldi Shohi Jahon —
Qalbi Mumtoz Mahaldan.
Devonaga aylandi shoh,
Dardin elga so’zladi.
Majruh sherdek
To’lg’andi goh,
Goh bo’tadek
bo’zladi…

* * *

Kunlar o’tib
Shohi Jahon,
Tengsiz hajr azobida
Qurmoq uchun berdi farmon
Malikaga obida.
Dedi:
«Tiklang, shunday saroy,
Zarni qilmang hech hisob.
Havas qilsin kechalar oy,
Kunduzlari — oftob.
Yer yuzida uning aslo
Barobari bo’lmasin,
Mumtoz Mahal nomi dunyo
Turgunicha o’lmasin».
Ishga tushdi
Sonsiz asir,
Me’mor,
naqqosh,
sangtarosh.
Zanji qullar og’och tashir,
Fillar tashir xarsangtosh.
Yigirma yil
Yigirma ming
Jon jabridan bir amal —
Mo»jizasi bu olamning
Bino bo’ldi
Tojmahal.

* * *

Yigirma yil…
Vaqt — beshafqat.
Ko’pni ko’rib dunyoda,
Shoh qaridi,
Lek alpqomat
Yigit bo’ldi shahzoda.
Tilak qildi
Shohi Jahon:
«O’g’lim faqat shod bo’lsin.
Mendagi bul dardi hijron,
Hasratlarga yot bo’lsin».
Oshno qildi
o’yin, kulgu,
Ovga, cholg’u,
san’atga.
Xayolotni qildi mamnu’,
O’rgatdi shavq,
g’ayratga.
Yovqur,
jasur,
har bir ishga
Qodir qilib o’stirdi.
Tig’ urishga,
o’q otishga
Mohir qilib o’stirdi…
Fan bobida imlo ila
Shariatdan berdi dars.
Nutq san’ati,
harbiy hiyla,
Siyosatdan berdi dars.
Lek, rahmat, deb
Darslar uchun,
Mana harbiy nayrang, deb,
Otasiga qarshi bir kun
Isyon qildi Avrangzeb.
Shoh qo’lida qilich sindi,
Nihoya yo’q armonga.
Otao’g’il taxtga mindi,
Ota tushdi zindonga.
Demang,
bular rivoyatdir —
Xayolotda yetilgan.
Bu shafqatsiz haqiqatdir,
Tarixlarda bitilgan…
Vaqt yetib
Ming oltmish to’qqiz
Yilning sha’bon oyiga,
Cho’ktirdilar otani tiz
O’z farzandi poyiga.

Avrangzeb

Taqdir ekan,
Ne dey o’zga,
Falak hukmi — adolat.

Shohi Jahon

Bas,
Hojat yo’q ortiq so’zga,
Sodir bo’ldi xiyonat.
Ters aylandi garduni dun,
So’zla,
nedir muroding?
Hukm — sening hukming bu kun,
Vojib — sening irodang.

Avrangzeb

Alamingga nihoya yo’q,
Ne taxtaparast odamsan.
Bugun
Senga himoya yo’q,
Ammo netay,
otamsan.
O’yla o’zing,
Gunoh kimda?
Kimdan oldim tarbiyat?
Sen uyg’otding yuragimda
Toju taxtga muhabbat.
Bu tuyg’uni berib, nega
Qaro qilding baxtingni?
So’ng, qarib ham
Nechun menga
Bo’shatmading taxtingni?
Ha, ha!
Inson shohmi, gado
Odamsutin ichgandir.
Tiriklikda qaysi podsho
Toju taxtdan kechgandir?

Shohi Jahon

Kelar bir kun senga ham gal,
Yoshsan,
vaqt bor sinovga.
O’zingga ur tig’ni avval,
Og’rimasa —
birovga.
Shuhrat mayi g’oyat shirin,
Sarxush qilar odamni.
Sen bu taxtga yetding, lekin
Zabun qilib otangni.
Unutmaki,
Doxil bo’lding
Tojdorlikning shoniga,
E, voh,
bo’yab ikki qo’ling
Ikki orang qoniga.
Bobur nasli
tarixida
Bu eng qaro bir varaq.
Bilki, inson taqdirida
«Alqasosul minalhaq!»

Avrangzeb

«Haqdan qasos!»
Ayo, Xurram!
Sen ham mendek bo’lgansan.
O’z otangga qarshi sen ham
Bir vaqt isyon qilgansan.
Yurishmadi
Lek omading,
Kelolmay taxt yoniga,
Qo’llaringni bo’yolmading
Buzrukvoring qoniga.

Shohi Jahon

Ko’targanman isyon rostdan,
Makr emasdi u biroq.
Saltanatni inqirozdan
Lozim edi qutqarmoq.
Ayon etdi vaqt —
kim haqli,
Ko’rdi, bildi jahon ham.
Inson bilan inson farqli,
Isyon bilan isyon ham.

Avrangzeb

O’z qilmishin
Har bir tojdor
Adolat deb aytadir.
Bilur yolg’iz parvardigor —
Chin haqiqat qaydadir.
Men — Ollohmas,
Ne bilayin,
Lek qilichim kesgan payt,
Endi seni ne qilayin,
Padarimsan,
O’zing ayt.

Shohi Jahon

Ajab,
meni padar deysan,
Lek mehr yo’q ko’zingda.
Ne qilay, deb so’rma mendan,
Ixtiyoring o’zingda,
Lozim ko’rsang qay ajalni,
Buyur —
Xoh kes,
xohi os.
Iltimosim —
Tojmahalni
Vayron qilma,
shu xolos.
O’sha mendan yodgor tanho.
Uyg’oq ruhim,
Yuragim.
Jonimni ol,
ruhim ammo
Xarob qilma.
So’ragum…

Avrangzeb

Vahshiylikka bormas qo’lim,
Tojmahalni buzmasman.
So’ramagil mendan o’lim,
Ota boshin uzmasman.
Padarkushlik shonin aslo
Ravo ko’rmamo’zimga
Sen yasharsan
Mendan rizo,
Rizo bo’lsang so’zimga.
Erta meni podsho qilib
Ko’tarurlar,
kelarsan,
Xalq oldida,
Rizoman deb
Meni duo qilarsan.
Qarib qolding,
Taxt g’amin qo’y,
Orom gashtin surib yot.
Huzurimda maslahatgo’y
Bo’lib qolgin umrbod.

Shohi Jahon

«Maslahatgo’y bo’lib qolgin
Huzurimda umrbod…»
Sen dunyoga kelgan ul kun
Men naqadar edimshod.
Yurganingda atak-chechak,
Minganingda ilk bor ot,
Kelin ko’rib,
So’ngra go’dak…
Men naqadar edim shod.
O’sha shodon damlar nechun
Men dunyodan o’tmadim.
YO bolangga to’y qilgan kun
Senga aza tutmadim.
Ko’zlarimga butun dunyo
Hech oqarmas tun bu kun.
Sulolangdan,
Bobur mirzo,
Omad ketgan kun bu kun,
E, voh,
Ota-farzand aro
Ko’tarildi oqibat.
Bu — intiho!
Chin intiho —
Yetib keldi oqibat!

* * *

Tarix —
bir ming oltmish to’qqiz
Yilning sha’bon oyida
Toj sohibin
Qildilar hibs
O’zi suygan joyida.
Ya’ni arkli saroyida —
Sharkda shunday qoida —
Izzat-ikrom o’z joyida,
Qo’sh gilamlar poyida.
Faqatgina taxtu toj yo’q,
Mashvarat yo’q,
Devon yo’q.
Xazinaga ehtiyoj yo’q,
Chunki qo’lda farmon yo’q.
Kecha Ajam, Rum, Xitoga
Mashhur bo’lgan buyuk shoh,
Qarab yotar keng dunyoga
Tor darchadan…
Ko’kda moh
Asta kezar,
Sochar xomush
Borliq uzra siymin hal.
Misli xayol,
Sehri tush,
Mag’rur turar Tojmahal…

* * *

Ey dil,
Quloq ber nidoga,
Toki yerda inson bor,
Na podshoga,
Na gadoga
Alqasosdan omon bor.
«Jafo uchun,
Vafo uchun
Haqqin oldi Shoh Jahon.
Biri uni qildi zabun,
Biri esa — jovidon.
G’amli tarix ibrat bo’lsin,
Bo’lsin senga namuna…»
Deya, asta, ma’yus, sokin
Oqib yotar Jamuna.

To’rtinchi fasl

SHARPALAR

Insoniyat
Minglab qiynoq —
O’ylab topgan dunyoda.
Bu qiynoqlar ichra biroq
Birisi eng ziyoda.
Unga toqat yo’q insonda,
Yo’q undan zo’r
Dil dog’i.
Bu iztirob —
Tor zindonda
Tanholikning qiynog’i.
Shoir qalbning
Dildoshi yo’q,
Qiynaladi
yosh joni,
Qutulmoqning
iloji yo’q,
Yo’q o’lmoqning
imkoni.
Nazrul Islom
O’ylab yotar
Shiftga boqib
Uzun kun.
Necha-necha tonglar otar,
Necha-necha cho’kar tun.
Goh
Ajib bir holat bo’lar.
Hayron bo’lar
o’ziga,
Allanechuk
Oq sharpalar
Ko’rinadi
ko’ziga.
Ular kelib
Har zamonda:
«Yetar!
Shoir!
Tur! — deydi. —
O’ltirma bu
zax zindonda,
Bizlar bilan yur», deydi,
«Yo’q, yo’q», — deya
Tutqun shoir, —
Sharpalarni quvadi.
Ko’zdan oqqan
Achchiq yoshi
Yuzlarini yuvadi.
She’r o’ylaydi
Nazrul Islom,
Izlab jonga halovat.
O’yda she’r yo’q,
Dilda ilhom,
Ruhda shavqi sinoat.
Nahot,
Tamom bo’ldi shoir?
Nahot, bitdi saboti?
Nahot,
Qalbda tugadi she’r,
Tugamasdan hayoti?
Axir, unda
Qancha orzu,
Ishq bor edi,
muddao!
Nahot tamom
Barchasi…
U
Qildi ko’kka
Iltijo:
«Ey, xoliqi olam,
Tilagimni qondir,
Umrimga ber barham,
Vujudimni yondir.
Holim bir senga ham —
Bir menga ayondir,
Yaratibsan odam,
Odamlikcha qoldir.
Tugadi iroda,
Yo’q o’zga dil rozim,
Yetganim ma’voda
Bo’linsin ovozim.
Kim, avji navoda
Sindirgil bu sozim,
Eng oliy fazoda
Tugasin parvozim.
Shoirga dunyoda
Aslida shu lozim.
Ey, xoliqi olam,
Tilagimni qondir,
Umrimga ber barham,
Vujudimni yondir.
Na jonda g’ayratim,
Na ko’zda hayratim,
Na dilda alam bor,
Na qo’lda qalam bor.
Na boshda fikratim.
Na kerak
Siyratim.
El uchun adoman,
Tugadim tamoman.
Sig’may keng jahonga,
Sig’dimtor zindonga.
Ey, holiqi olam,
Tilagimni qondir,
Umrimga ber barham,
Vujudimni yondir!»
Nazrul Islom
Qilgan nido
Yetdi
yuksak osmonga.
Oliy ruhlar
Uni ravo
Ko’rmadilar
zindonga.
Shoir ruhin
Olib mangu
Ko’kka
parvoz etdilar.
Tor zindonga
Faqat jonu
Jismin tashlab ketdilar.
Nazrul Islom
Tor kataqda
Devonavor turibdi.
Ruhi uning
keng falaqda
Qanot yozib yuribdi.

OLIY RUHLAR TO’G’RISIDA NAQL

Bolaliqda eshitganim
Talay-talay ertakdan —
Xayolimda biri manim,
Sira chiqmas yuraqdan.
Marhumlarning ruhi ko’qda
Doim uchib yurarmish.
Biz ularni ko’rmasak-da,
Ular bizni ko’rarmish,
Biz xayrli ishlar qilsak,
Shodon bo’lar emishlar.
Mabodo,
Biz yomon bo’lsak,
Nolon bo’lar emishlar.
Do’st, qarindosh —
urug’larning
Ruhi — oddiy ruh emish.
Lek daholar,
Ulug’larning
Ruhi — oliy ruh emish.
Uz arshidan
Ular bizga
Bo’larmishlar rahnamo.
Ko’p ishlarni dilimizga
Solarmishlar doimo.
Yirokda
Dard ichra qolib
Do’stimiz zor bo’lsa gar,
Dilimizga g’ashlik solib,
Qilarmishlar
Boxabar.
Bizni kunduz
Band etsa ish,
Xoli topib uyquni,
Ular bizga eslatarmish
Ketganlarning ruhini.
Shuning-chun ham
Dilimizni —
Ko’marmishlar yorduga.
Qilarmishlar oshno bizni
Mehr degan tuyg’uga.
Ofat kelsa
Bizga nogoh,
Bilguvchi ham ularmish.
Falokatdan bizni ogoh
Qilg’uvchi ham ularmish.
Ammo
Oliy ruhlar faqat —
Pok dillarga yor emish.
Qayda bo’lsa samimiyat —
O’sha yerda bor emish.
Ular yashar
Bizdan o’zga,
Benamoyon va besas.
Sharpalari hech bir ko’zga,
Hech quloqqa sezilmas.
Ular bizni
Ko’rib turar,
Buni sezmas nodonlar.
Ular bilan suhbat kurar
Faqat
Buyuk insonlar.
Ular borki — bizlar odam,
Haqiqat bor beomon.
Yaxshilik ham,
Yomonlik ham,
Qaytar bir kun, begumon.
Biz mabodo,
qilsak gunoh,
Har qanchaki xilvatda,
Oliy ruhlar
Bo’lur ogoh,
Jazo berar albatta.
Lazzat shirin,
Davlat shirin,
Hech to’ymaslar odamlar.
Ruhlar borki,
bir-birlarin
Yeb qo’ymaslar odamlar.
Kel, ey ko’nglim,
Ruhlarni sen,
To borsanki, qilgin yod.
Kimlar uni vijdon desin,
Kimlar desin
E’tiqod.
Ammo ular
Dunyoda bor!
Shak keltira ko’rmagin.
Meni nopok yo’ldan
Zinhor,
Zinhor olib yurmagin.
Hatto o’zing qolsang yolg’iz,
Dema,
Mendan ogoh yo’q,
Yashamoqdan e’tiqodsiz,
Ortiq yerda gunoh yo’q.

Beshnnchi fasl
OZODLIK

Bayroq qilib,
El qo’zg’aldi —
Nazrul Islomismini.
Tor zindondan uni oldi,
Ammo faqat
Jismini.
Nazrul Islom
Ozod,
Ammo
El qanoti qayrildi,
Yosh,
navqiron,
Tirik siymo —
Shoiridan ayrildi.
Nazrul Islom
She’ri butun
Hindistonda yangrardi.
Ammo shoir
uni bugun
Na tinglar,
Na anglardi.
Shoirini qo’ymay —
Qo’lda —
El ko’tarib eltardi.
Na quvonar
Shoir bundan
Va na parvo etardi.
Bir yonidan quchar hindu,
Bir yonidan musulmon.
Ammo
Hushdan ayrilgan u,
Unga yotdir bu jahon.
Tabriklaydi
Uni Tokur,
«Ozodliging muborak!»
Ro’znomalar qutlov yozur.
Bular unga ne kerak?
U na uyg’oq
Va na uxlar,
Hissiz boqib turardi.
Ruhi uning
Oliy ruhlar
Dargohida yurardi.
Shoir topdi
Erk chinakam,
Ozod bo’ldi tamoman.
Bir yo’l unga dardi olam
Barbod bo’ldi tamoman.
U bir yo’la
Sho’rishlardan,
Savdolardan qutuldi.
Jabru jafo ko’rishlardan,
Nizolardan qutuldi.
Qutuldi
u sig’olmagan,
Sig’dirmagan jahondan,
Xolis bo’ldi
Ham zindondan,
Hamzindondek zamondan.
Ham tark etdi
Bir yo’l uni
El dardidek og’ir yuk.
Bu dunyoda
qoldi tani,
Behush, beruh,
va buyuk.

* * *

Qirq yil o’tdi,
Uzoq qirq yil.
Bu dunyodan begona —
Nazrul Islom
Yashar bedil,
Yashar darvish,
Devona.
Qirq yil ichra
Nelar ko’rib,
Nelar chekdi
Hindiston.
Ammo
ko’zi
Ochiq turib,
G’ofil o’tdi
yoniq jon.
Bosqinchilar
Yurtdan ketdi —
El g’azabi
Quvoldi.
Shoir
Buni
Na his etdi,
Na ko’rdi,
Na quvondi.
Nazrul Islom
Bu dunyoda
Yetmish besh yil
Yashadi.
Ammo
O’ttiz ikki yoshda
Bu dunyoni
Tashladi.
Shoir umri
Qoldi she’rda,
Qoldi
Yoniq dostonda.
Bitganlari
uning —
yerda,
Ruhi esa —
osmonda.

ZOHIDLAR VA ORIFLAR HAQIDA HIKOYAT

Bu ming yillik hikoyatdir,
Bayon etgan qosidlar.
Tarki dunyo
Saodatdir,
Deb aytdilar zohidlar.
Tiriklikda
Ular o’lim
Sharobini totdilar.
Bu olamdan ayru bo’lib,
G’orga kirib yotdilar.
Ahli zuhud bandalarni
Darveshlikka chorladi.
Lek kiymadi jandalarni,
Orif inson
Bormadi.
Zohid so’zi:
Kech jahondin,
Tinglagil shayx maqolin.
Orif so’zi:
Olloh zamin
Uzra sochgan jamolin.
Zohid aytdi:
Sharob harom,
Osiy erur mayparast.
Lekin shoir Umar Xayyom
Ishq mayiga bo’ldi mast.
Zohid dedi,
Huru g’ilmon,
Orif dedi, jonona.
Qays Laylining ishqi bilan
Majnun bo’ldi devona.
Tun borki,
Tong bor unga zid,
Suv bordirki — alanga.
Tug’ilganda
Yerda zohid,
Orif keldi olamga.
Vahdat mayin
To’la ichib,
Shavqqa to’ldi shoirlar.
Zohidlarga qarshi chiqib,
Orif bo’ldi shoirlar.
To dunyoga kelmish bashar,
Bir jabhada kelib duch,
Birga yashar,
Ham kurashar
Inson aro ikki kuch.
Boshlar boshqa-boshqa yo’ldan
Boshqa-boshqa tilagi —
Zohid yanglig’ aqli bilan,
Orif yanglig’ yuragi.
Biri tutib
Aysh yo’lin berk,
Tiyilmoqqa undaydi.
Biri esa shaloladek
Quyilmoqqa undaydi.
Men ham bitta sargashta jon,
O’rta yo’lda tururman.
Ular aro ikki jahon
Ovorasi erurman.
She’r, ishq faslin
Ilk onidan
Rahnamodir qalb menga.
Balki she’rning osmonidan
Tushmoq chog’i zaminga…
Ey ko’ngil, bo’l sodiq habib,
Meni zinhor tashlama.
Habibim bo’l, ammo hadeb
O’z ko’yingga boshlama.
Yolg’iz manim desa fikrat,
Yo’q, manim, deb da’vo qil.
Lekin gohi,
Yetdi fursat,
Fikratga ham oshno kil.
Tutma menga ishq yo’lin berk,
Mayli, toshgin, quyilgin.
Ammo o’zga berma ko’p erk
Qirqni ko’rding, quyilgin.
Bas, o’y surma, senga dunyo —
Asroridan ne g’am bor?
Bu dunyoda
Odil tanho
Vaqt atalgan hakam bor!

NIHOYAT

Dehli 20 mart, 1979 yil

O’t balosi,
Suv balosi,
Ortiq yerda balo yo’q.
Lek ofatning yo’q davosi —
Bosh ko’tarsa
Xaloyiq.
O’tu suvga tadbir bordir,
El g’azabi — beomon.
O’t nochordir,
Suv nochordir
Qo’zg’alsa och olomon.
Shunday deyman
To’xtab qolgan
Avtobusda o’ltirib.
Namoyishga el qo’zg’algan,
Ko’chalarni to’ldirib
Oqib kelar yalangoyoq —
Dehqon, kosib, koranda.
Ikki yuz ming
Qo’li qadoq,
Ikki yuz ming
Och banda.
«Bering bizga yer bilan suv,
Mehnat bering,
Bering non».
Bosh ko’targan
Tamilnadu,
Bosh ko’targan Rajaston.
«Bu tuprokda,
Ayting, inson —
Nega buncha beqadr?
Bizda ham bor orzu,
armon,
Gunohimiz nimadir?
YO aybimiz —
Bizning maskan —
Shu jafokash vatanda?
Qarolik yo o’t tutashgan
Qaro ko’zda,
Badanda?
Birovlarda har narsa bor,
Bizda esa…
Nega biz —
Faqat chayir,
ammo nochor
Qo’lgagina egamiz?
Yaralishda
Ham mahsharda
Tengmiz,
Inson bo’lamiz.
Ne uchun biz ko’chalarda
Tug’ilamiz,
O’lamiz?
Asli qismat
yo asirlik,
Iztirob, ko’z yoshmidi?
Sharq chindan ham ming asrlik
Qotib qolgan toshmidi?
El oqimi qator-qator,
Yo’q,
Shashqator —
ko’zdan dur.
Oqib kelar
Panjob,
Bihor,
Maysur,
Assom,
Manipur…
Oqib kelar ufq tagidan
So’ngsiz qora olomon.
Bu —
Hindiston yuragidan
Silqib oqqan
Qora qon.
Men bu fursat
Ishtiroksiz
Derazadan qarayman,
Ne qilayki,
Bunda yolriz
Tomoshaga yarayman.
Negaki,
Men o’zga eldan,
Balki o’zga zamondan,
Balki bunda uchib kelgan
Yiroq yulduz tomondan —
Bir mehmonman.
Hayrat ko’zin
Mash’al qilib boqaman.
Xayolan
Shul mavjli to’lqin
Quchog’ida oqaman.
Jisman chetda,
Ammo ruhan
G’alayonda men ham bor.
Nazrul Islom
Ruhi bilan
Bormoqdaman bir qator.
Men hamalvon
Tig’ ko’tardim.
Shu el dog’i dog’imdir.
Dardi uning —
Mening dardim,
Ohi — mening ohimdir.

* * *

Ko’tarolmay
Dardlar yukin,
Zamin qalqib turibdi.
Nazrul Islom
Ruhi bukun
Olam kezib yuribdi.
Ilhom chog’i
Dil zamindan
Ko’k toqiga o’rlaydi.
Nazrul Islom
Ruhi mendan
Shunda hisob so’raydi.
Shoir bo’lib
Elga bukun
Darkormisan,
der menga.
Fidolikka xalqing uchun
Tayyormisan,
der menga.
Der:
«Shoirlik — yurakda qon —
Silqib turgan jarohat.
Tilamasman senga, o’g’lon.
Osuda baxt,
Farog’at.
Tilamasman bir zumorom,
To tiriksan,
Bedor bo’l.
Azob bersin senga ilhom,
She’r dardida bemor bo’l.
Taqdiringdan senga dunyo
Rohatlarin so’rmasman.
O’z qismatim
senga ammo
Sira ravo ko’rmasman.
«Saqla, —
deydi, —
yurak qo’ring.
Dil otashing so’nmasin.
Umring ado bo’lmay turib
Cho’g’ing ado bo’lmasin».

1978-1979