Мазкур шеърият авлодининг катта фазилати — жуда кўп мутолаа қилади, дунё адабиётининг бугуни билан бирга ўз адабиётимизнинг кечасини ўқиб ўрганиб, ўз тажрибасидан ўтказади. Улар айни тажрибадан ўтказиб ёзган шеър, унутмайлик, она тилимизда воқе бўлади, тўғрироғи, бу воқеликнинг давоми. Тил руҳида кеча, бугун эртанинг боғланишлари – бу тўхтамайдиган оқим, узлуксиз, узилишсиз жараён, шеър ўқиётган одамнинг таассуротида шу азалий ҳаракатнинг ёришиб кўриниши.

Аҳмад Аъзам
МЕНИ ИСТАГАН ШЕЪРИЯТ
Таассурот

Фахриёр, Абдували Қутбиддин, Баҳром Рўзимуҳаммадни кейинги пайтлари кўп ўқийман, уларнинг нима демоқчи эканини тўлиғича тушунаман десам, уйдирма бўлар, лекин таъсирланаман, мутолаада хаёлим очилиб, бошқа, нотаниш томонларга, қандайдир ишора маконларга кетиб қолади, кўнглим бошқа бир дунёга сайрга чиққандек, бошқа бир ўлчамдаги мамлакатда юргандек, бир оз таажжубда қарайман: нималар экан бу деб. Шу таъсир, фикримни меҳваридан чиқариб, тасаввуримни ўзга хиёбонларда ва ўзга биёбонларда ҳам сайр қилишга етаклаган таъсир шеърнинг янгилиги қувватидан бўлса керак. Ташбеҳма-ташбеҳ англамаган ҳолимда ҳам мубҳамликни ўзимга яқин олиб, очиб қарашга интиламан, тўғрироғи, шеърнинг ўзи шунга даъват қилади, фақат чорламайди, сўз кучи билан ўша жозиб сирларга тортаверади.
Абдувалининг ўзимга энг тушунарли, ҳамма сўзи ойдиндек тўрт сатрида тин олиб кўраман:

Қафасдаги бедана…
Чумчуқлар шохлардан шохларга ўтарлар…
Олмани тешиб чиқар қурт…
(осмон кенг.)

“Осмон кенг” қўштирноққа олиниб, яна нуқта ҳам қўйилган – осмонни тўсишми, у туйнукдан кўриняптими ё кенгликнинг кичик бир бўлаги – боғ устидаги парчасига ишорами? Ўйлайман, бир тўхтамга кела олмайман. Бедана қафасда, ҳа, бу шарқ, шарқ беданасиз бўлмайди; бедана фақат шарқда қафасда асралади, чумчуқлар шохдан шохга сакрайди, қурт эса олмани тешиб чиқяпти – бу кенг осмон остида кўп нарсалар бўляпти, унинг бағрига ҳамма нарса – ҳаётнинг ҳаракат сувратлари сиғади. Мен бу тўртликни ўзимча шундай англай бошлайман. Бу англашим тўлиқ эмаслигини, шеърда бошқа ишоралар борлигини ҳам туйиб тураман. Менга бу манзарани қандай уққаним муҳим – таъсирда шундай фикрлаяпман, шеър ўйлашга, хаёлимни таниш чегаралардан у ёғида изланишга, кўрмаганимни кўришга мажбур қиляпти, балки шоир мутлақо бошқа нарсани назарда тутгандир, лекин ўқиганда менинг нимани ўйлаганим муҳим, шоир ёзган сатрлар бошқа, менинг англаганим бошқа шеър, ўқиганим шеър энди меники, шубҳаларни йиғиштириб қўяман, туймаганимни мезон қилиб олмайман:

Қафасдаги юрак…
Симобдай югурик лаҳзалар…
Очлар тўқлар тўлдирган маъво…
(Олам кенг.)

Энди ҳар бир сатрни кўз ўнгимга келтириб, ўзимдаги манзарага айлантираман, қафасдаги юракни кўраман, йўқ, нимага у қафасда деб, уни халос қилишга чоғланмайман, уни бор, борлиқ сифатида тушуниб, хулосани ичимда қиламан; умр ўтяпти, ўтаётган лаҳзаларни тўхтатиб бўлмайди, лекин бу очлар ва тўқлар тўлдирган маъвода, бари бир, қафасда юрак, боя юрак қафасда эди, яна олам кенг. Юрагим қафасдан чиққандек бўлади. Балки шоир кўнглимга тескари фикр айтаётгандир, лекин шеър кираётган бу кўнгил меники — мен ўз шеъримни ўқияпман, уни қаёққа буриб фикрлаш ҳам измимда. Шоир фикримга зуғум ўтказа олмайди, ўтказишга ҳаракат қилгани ҳам йўқ, у даричалар очиб, бу даричалардан қаёқларга қараш ихтиёрини ўзимга беряпти.
Туркумдаги шу шеърнинг охирги тўрт сатрида шоирнинг фикрига яқин келгандек бўламан:

Қафасдаги умид…
Қопқонни ғажиётган бўри…
Туёғидан қон ва нур оқизган кийик…
(Алам кенг.)

Дунё қанчалар кенг бўлса, аламнинг кўлами ҳам шунчалар; кушанда бўри ҳам қопқонда, ўзини қурбон қилиш эвазига нажотга интиляпти, сайд кийик ҳам ўлим билан осмон оралиғида. Бандларнинг кўштирноққа олинмаган барча сатрлари уч нуқта – давомийликка ишора билан тугаган, тўртинчи сатрлар чекланган ташбеҳлар, ўйлаб олишга нафас ростлаш учун. Ана шу тўхтамдан кейин туркумдаги дунё кенглиги ва бу кенглик тагида нималар кечаётгани кўнглингизда англашингизга қараб акс-садо бўлади.
Шоир умуман ҳеч бир нарсани уқдирмоқчи эмасдек, у фикрга чизгилар ташлаяпти, холос, мени таъсирлантириш учун. Чизги шеър тамсиллари фаол тасаввурлар уйғотади. Мен ўзимга тўғри тушуняпман, бу сатрлардан келиб чиқадиган шеърни ўқиганда мен уни ёзяпман.
Баҳромнинг дуч келган шеърини ўқийман:

Қурбақа келин ҳовузнинг тинч жойига
Икки-учта қизил япроқ тўшаб қўяди
Сув остидаги ялтироқ тошнинг
Нури билан тозалайди япроқларини
Бедана сайроғини супурги қилиб
Супуриб чиқади сув бетини

Тиниш белгилари йўқ, шеър тўхтамсиз давомий, ўқиб ўйлайман, ўйимни тушуниб олай деб, ўзим тўхтам қиляпман. Бу таниш, жўн манзара замирида нималар бу? Қурбақанинг ҳовузнинг тинч жойига қизил япроқ тўшаши… ҳовузнинг тинч жойи, қизил япроқ, тағин бу япроқларни сув остидаги ялтироқ тош нури билан тозалайди, бу ҳовузда акс этган қуёшдир, балки… Бедана сайроғини супурги қилиб – бу ҳам манзара-ташбеҳ, ҳам манзара – тимсол. Балки билмаётгандирман, лекин билмаган ҳолимда нимага тасаввуримни жонлантириб юборяпти, қандайдир яқин, тўғрироғи, танишга ўхшаган оҳанрабо бўёқлар билан сирланган туйғуларга жалб қиляпти?
Табиат бағрига чиққанда кўзингиз қувнаса, кўрган манзарангизни тушунишга уринмайсиз-ку. Тушундим деганингиз ҳам табиатга мезон эмас, уни ўзгартирмайди. Сиз учун муҳими ва кераги унинг таъсири: енгил шабада, ёқимли ифорлар, қушлар сайроғи, мовий осмон, у ҳатто мовий бўлмаслиги ҳам мумкин, булутли бўлса ҳам, ундан завқ топа оласиз, ундан фикр ахтармайсиз, фикр ўзингизда уйғонади. Табиат сизни уйғотади, шеър ҳам шундай. Модерн, шу атамага ўзим унча қўшилолмайман, майли, урф атама бўлди, шеърни тушунишга уринсангиз, аниқ-таниқ кўникма тушунчалар бермайди, уни ўқиб, хаёлингизни ўзига қўйиб беринг, дунёсини ўзи яратади – сизга керакли, сиз англайдиган дунёни.

РЕКЛАМА олмага асалари қўнмоқда
Дарахт танасига тушган қурт гапиради
Энди асалариларнинг замони
Асаларилар жамиятга зиён етказмайдилар
Асалари қўнадиган олмаларни харид қилинг

Яна тиниш белгилари йўқ, мен ўйлашда давом қиламан, нималарнидир излаяпман, кўрмаган нарсаларимни пайпаслаб, кўз олдимга келтиряпман, нималигини билмаганим туйғулар қаёққадир ўтиб келяпти.
Баҳром биз қарамаган чумолини хаёлан қўлига олиб, турли томонидан қараб кўради, яна хаёлан: мабодо одам эмасми бу, шер бўлса-чи, бирдан юрагимга чангал урсами, унинг ҳайқириғидан еру кўк ларзага тушар эдими, мен бу чумоли муҳаббатига арзийманми… Шу тариқа уни ҳар кўйга солиб, ўйлаб қарайди, яъни бизни ўйлатади, чумолига ҳар тарафдан баҳо беришга, уни турли ўлчамларда кўришга ундайди, бир мўъжаз жонзот мисолида қандай яшаётганимизни идрок қилишга чорлайди, содда бир билгилар билан, ўзи ҳам ажабланган бўлиб бизни ажаблантиради….
Мисол келтираётганим шоирлар кейинги йигирма йилликда шаклланган катта бир шеърият оқимининг етакчи вакиллари, бу янги оқимда номи унда-бунда тилга олиниб, матбуот ва китоб савдоси сабаб, кенг китобхонлар оммасининг ўз шоирига айланиши қийин кечаётган Азиз Саид, Хайрулла Файз, Шамшод Абдуллаев (миллий мотивларда русча ёзади) Гўзал Бегим, Рауф Субҳон, Бектемир Пирнафасов, Ойдиннисо каби олди элликка борган, кейингилари ўттизни урган яна бир қатор ижодкорларимиз бор, янада ёшлари етишиб келяпти – улар, шубҳасиз, дунёга янгича қараш, рамз, тимсол, тамсиллар орқали унинг кўринмаган манзараларини кўрсатиш, бадиий тафаккурнинг хос ўзанларини очиш билан умуман адабиётимиз келажагининг ўзгачалик пойдеворини тиклаган сўз шайдолари…
Мен бу шеъриятни чанқаб ўқийман. У фикримнинг қуриб қотган, қақроқ заминига томчилайди, сингиши қийин; намлик бериши, гул ундириши мумкин бўлган томчилар, қатъий, ўжар уйғониш азобидан роҳат берадиган ундовлар.
Менга у янги, ўқиб қийналаман, нималарнидир кўраётгандек, нималарнидир яхши пайпаслаётгандек бўламан, гўзал бир тусмоллар ичида қоламан, аниқ кўра олмасам-да, гўзаллиги дилимга инади.
Бу янги авлод, бу янги фикр – менга тусмоллиги ҳам бор гап, чунки мен эски ўлчамлар билан чамалаб кўряпман, менинг қаричим бу манзарани ўлчашга мос эмас. Айни пайтда кўнглим талабида ўзим кўниккан манзарани сўраш ҳам бор.

Тобора ҳуснига ҳусн қўшилиб
Тобора очилиб бормоқда бу гул –
Биллур гулдондаги гул
(Болтабой Бекматов)

Мушоҳада чегараларини ўзгартириш, бузиш. Бу тафаккур шу пайтгача урфда бўлиб келаётган шакллардан чиққан, айни чоқда унга сиғмайди. Йўқ, бу ёшларда анъанани инкор қилиш, ўз янгилигини мажбурлаб тиқиштиришга уриниш эмас, уларга келган янги фикр олдинги ўзанлардан тошиб, қирғоқларини кенгайтиряпти ва… янги воҳалар яратмоқчи.

Эрк эса қафасга кўникмас, ғолиб –
Бир қушки, бошингга қўнолмай ҳалак
(Болтабой Бекматов)

Бу тахлит шеъриятда шу эрк тажассум, сўзнинг озод масъуллиги мавжуд: ҳар бир ташбеҳ, ҳар бир ислоҳ, ҳар бир ифода тўхтаб, ўз устида ўйлаб олишга ундайди. Бу эса, табиийки, янги шеърхонни тарбиялаб етиштиришга олиб келади.
Мазкур шеърият авлодининг катта фазилати — жуда кўп мутолаа қилади, дунё адабиётининг бугуни билан бирга ўз адабиётимизнинг кечасини ўқиб ўрганиб, ўз тажрибасидан ўтказади. Улар айни тажрибадан ўтказиб ёзган шеър, унутмайлик, она тилимизда воқе бўлади, тўғрироғи, бу воқеликнинг давоми. Тил руҳида кеча, бугун эртанинг боғланишлари – бу тўхтамайдиган оқим, узлуксиз, узилишсиз жараён, шеър ўқиётган одамнинг таассуротида шу азалий ҳаракатнинг ёришиб кўриниши.
Мен эски, консерватив шеърхон ҳолимда янги шеърни берилиб ўқийман ва ўзимдан шубҳага бораман: менга яхши таъсир қиляптими, демак, бугуннинг шеърини ўқийман, янгиланаётган ўқувчиман.
Эскидан келаётган ўқувчи.
Беҳад севадиган шеърим.

Кўзинг не бало, қаро бўлубтур,
Ким жонға қаро бало бўлубтур….

“Ашрақат мин акси шамсил каъси анворул ҳудо, Ёр аксин майда кўр деб жомдин чиқди садо” каби ҳар жиҳатдан муаззам маъно ва оҳанг тажассуми бўлмиш минглаб сатрларини яратган буюк шоир шу юксак мартабаси билан ёш бир йигитнинг байтини сўраб олиб, унга татаббу боғлаган. Нималар сеҳри бор бу бир байтнинг? Хўп, тарди акс санъати қўлланган, буни ўқиганмиз, тушунамиз, лекин тушунчамиздан жуда кенг маъвога тортиб кетади, бу нимадан? Тил – Сўз санъати, ғазал санъати келади бизгача тарихларни оралаб.
“Ашрақат…” араб лаҳжасини билмаган одамни ҳам уйғотиб, унинг руҳини юксакларга кўтариб кетади. Саҳарлари падарим айтган азон билан уйғонганман, боламан, азон маъносини сўзма-сўз билмайман, мазмуни кўтаринки, баланд руҳ бўлиб кирган вужудимга: тур, тур, қара, дунё уйғонди, дунёга кўзингни оч, баландлаб қара, деяётгандек бўлган. Эрталабки қишлоқ ғовури, учи кўкка санчилиб, шавабада эгилган тол билапн шивирлаб солланаётган тераклар, кўк чодир пиниб олган тутларнинг вазмин барг силаишлари азон руҳи билан тафаккурнинг улуғвор сувратини чизади, туйғуларнинг муаззам ҳаракати юзага чиқди. Навоий ижоди шунинг учун ҳам кўнгилларни яратувчи, туйғулар оламини яратувчи ҳилқат.

Кўзинг не бало қаро бўлубтур,
Ким жонға қаро бало бўлубтур —

шу хилқатга мос тушган, унинг кенгликларини мўъжаз ифодалаб, катта куйнинг илк пардасидек, ваъда билан жаранглайди, байт замиридан бошқа маъно излаш шарт эмас, у ойдин, кўнгилда гул ундирадиган ҳароратли равшан, лекин оҳанги бобомизни бошқа маъноларга, янада улуғвор куйлар оғушига тортиб кетган.
Бир жуда катта кўнгил куйининг бошланғичи, куйни тинглайсиз, куйни тинглаб, ўз ўйларингиз томон қанот чиқарасиз, куйнинг ўзини эса сўз билан изоҳлашга ҳожат йўқ.
Мен туйғулари эски, фикрлаши кўникма толиб Навоий ғазалларини қон-қонимга сингиб келаётган руҳ билан ўқийман.
Мен кўниккан шеърият кўнгил расмини илож қадар тўлиқ қаламга олади, модерн эса кўнгил манзарасини фақат чизгилаб ўтади, шартларга имолайди, туйғуларга ишоралайди, улардан ўзингиз маъно яратасиз. Ҳа, яратасиз. Фаол ижодкорга айланасиз. Бу эскига қарши янгилик эмас, ўша эскининг замирида ётган, энди очилаётган, сиз очаётган анъана. Бу анъанага шоир атайлаб амал қилолмайди ёки янгича тафаккур даъвоси уни инкор ҳам эта олмайди. Анъана, анъаналар дейлик, бу – шеър тарбияси билан кирган тил оҳанглари, ўзбек тилида шеър ёзган одам қувватни шу тилда яратилган жами шеъриятдан олади. Гап у ёки бу устозимизга эргашишда, аниқ бир давр ёки йўналишдан қувватланишдагина эмас, тафаккуримиздаги шеъриятнинг жамулжам таъсиротида.
Менга шунинг учун боғланмайдиган боғланишлар боғланадигандек туюлаверади. Навоийга ошуфта кўнглимда Ҳамид Олимжоннинг:

Деразамнинг олдида бир туп
Ўрик оппоқ бўлиб гуллади…

сатрларини улуғ аждодимиз ғазалига боғлаб, ўзим учун яқинлик топаман. Бу сатрларда ҳам деразадан қараган бир туп оппоқ гуллаган ўрикдан бошқа баҳорнинг яна нимадир меҳрлари, ҳаётнинг нимадир азалий оҳанглари бордирки, болалигимдан бери менга ҳамроҳлик қилади.
Бугунги нақирон шеъриятда Навоий, Ҳамид Олимжонларга бориб туташадиган шундай бир муаззам куйни кўраман, тўғрироғи, шу куйнинг ичига ўзим ҳам кириб қолгандек бўлиб юраман. Шу куйнинг ичида, масалан, Фахриёрнинг ундан узилмаган ҳолда алоҳида жаранглаб турган оҳангларини эшитаман. Чунки буларнинг ҳаммаси менинг шеърга толиб кўнглимда бўлади.
Фахриёрга алоҳида тўхталиш керак – янгича изланишлар теран англанган, аён бир тамойил сифатида айни бугунги изланишлар манзарасини намоён қилгани ҳолда шеър маданиятини пухта ўзлаштирган шоир у.
Фахриёр анъанавий шеър шаклу равишларини яхши ўзлаштирган, руҳиятига, сайқалига етган миллий оҳангларни чуқур ҳис қилган ҳолда айрича тафаккур ифодалари, аниқ-таниқ ташбеҳлардан мажоз яратади. Шу маънода у ўз йўли, ўз фикрлаш тарзини ойдин яратган шоир; бу ойдинликда узоқлар кўринади, тикилиб қараганда янги фикр манзаралари бўй кўрсатади. Яна ўзим ишлатган мисолларга қайтсам, масалан, “Юрак эркка ихтисослашган” сатри “Умуман рўй бермас воқеа, Рўй бергучи менман умуман, Мени излаб юрар моҳият” Фахриёрнинг поэтик дастурига изоҳдек туюлади. Биринчи сатрда ҳижо ҳаракати, худди от жиловини тортиб, тартибли югуришга ҳимо бергандек, мажбуран чекланади: “юрак эркка” – оҳанг синади; “ихтисослашган” эса одамни сергак торттиради: юракнинг уришида эркка интилиш мажбурияти бир қисмат. Бу сатр ҳис-ҳаяжонга берилмай, совуққон ўйлашга ундайди. Яна модерн шеъриятдаги мажоз унсурлари мисолига қайтсак, кейинги уч сатр бунга яхши семиотик шарҳ. Воқеа рўй бермаяпти, лекин бўляпти, ўқиган одам уни шеърдан, ташқаридан ахтариши керак эмас, ўзини изласин, унинг ўзи моҳият. Шеърдаги моҳият шуурда очилади, гуллайди, чаман бўлади. Туйғу оҳанглари ҳам ниҳоят фикр намлаган илгариги қуруқ ерда униб, ўсиб чиққан оғочларда, чалинаётган куйга уюшади. Бу маънода унинг “Геометрик баҳор”и шеъриятимизда тубдан янгилик бўлган чиндан-да шакл симфониясидир. Бу ҳам, энг аввало, шоирнинг ўзигача бўлган, ўзи тарбиясини кўрган шеър санъати анъаналарини пухта ўзлаштирган ҳолда шу муайян чегараларни ўзгартира олган жасоратидан.
Фахриёр, ҳали кўп ўрганиладиган, атрофида баҳсу мунозаралар қўпайиб борадиган истеъдод, ўзлигини сақлагани ҳолда бугунги поэтик тафаккур изланишлари жуғрофиясини ҳам шаклий, ҳам мазмунан қамраб олган кўламли шоир.
Юксак шеърият хос ўқувчиларнинг мулкига айланиб боряпти, тўғри маънода бадиий тафаккур янги шеър кенгликларига чиқяпти, чиқди ҳам; “модерн шеърият “ деб урғулаш ҳам бугунги бозор шароитида унинг алоҳидалигини кўрсатиш, унга кўпроқ эътибор қаратишга уриниш. Лекин бу модерн қаердандир келиб қолгани ёки кимлардир атайлаб олиб кираётгани йўқ. У ўз анъаналаримиз, мавжуд тажрибаларимиздан келиб чиқяпти ва шеърхоннинг муайян қатламларидан олдинга кетяпти, бинобарин, айни бадиий тафаккурнинг ривожланиш қонуниятларидан келиб чиқади.
Албатта, дунё таъсирлари кириб келиб, фикрлаш тарзимизни ўй ўлчам-андазаларимизни ўзгартиряпти; ёшларимизнинг поэтик тафаккури шу ўзгаришлар босими остида ингроқ билан, қийналиб ўзига янги йўл очяпти. Янгиланиш муайян ўлчамларга сиғмайди, ўз ўлчовларини яратади, лекин моҳиятан бу ўша адабиёт, бизни тарбиялаб ўзига кўниктирган ўша эскиликнинг тубдан давоми, биз ҳам – ўша ўзимиз, бинобарин, адабиётнинг янгиланиши руҳиятимиздаги ўзгаришларнинг инъикоси, шунинг талабидан келиб чиқяпти. Дунё адабиёти ижодий жараёни тажрибаси анъанадан қочиш ёки уни инкор қилишни эмас, балки янгилик яратишда унга таянишни ўргатади. Ҳатто анъаналар инкор қилинганда ҳам, бу амбиция ёки янги усул ёхуд услуб тарғиботи, муайян хартия даражасида қолади. Чунки бадиий ижод бадиий мушоҳада ифодаси – тил билан, анъана шу тилнинг янгиланишига сингиб кетган, энг илғор новаторлик ҳам шу тилда майдонга тушади, модерн талабида уни шеърий нутқ таркибидан чиқариб ташлаб бўлмайди.

Адабий жараёнда олдинги катта тўлқин етмишинчи йиллар ўрталарида пўртаналар ҳосил қилган эди. Буюк шоиримиз Рауф Парфи нафақат қадимдан келаётган шакл ва моҳият чегарасида ўзгаришлар қилиб, бадиий тафаккурга изтиробли исённинг эркинлини олиб кириб, унга ғўзал янгича шеър намуналари даражаси мартабасини берди. у гўзал шаклларини жаҳоний изтиробларга бошпана қилибгина қолмай,. балки ўзидан кейин келаётган авлоднинг имконият чегараларини очиб берди; айтиш мумкинки, у шеъриятимизда бир неча авлод тарбиясини ўз зиммасига олди. Шу кўтарилиш Шавкат Раҳмон, Хуршид Даврон, Муҳаммад Раҳмон, Усмон Азим, Азим Суюн, Усмон Қўчқор каби етакчи шоирларимиз ижодидагина эмас, ўша давр мисолида оладиган бўлсак, пойтахтдан тортиб вилоятларгача тўлқин-тўлқин таралиб, адабий жараённинг мунтазам оқим равишида ҳаракатланишини кўрсатди. Бугун янги ўзанлар очаётган оқимнинг ҳаракати ўша етмишинчи йиллар ўрталарида кўтарилган пўртана билан тубдан боғлиқ ва бу боғланиш она тилимизнинг яратувчилик руҳияти билан бориб Навоий бобомиз ва унгача бўлган шеър лаҳжалари ривожига бориб тақалади.
Шунинг учун ҳам бугун модерн шеърият дейилганда, қандайдир ёт ёки чекка таъсирлар, фикрий бегоналик эмас, биз кўниккан шеъриятимизнинг ҳали кўникмаганимиз жараёни, қонуний ҳосиласи деб тушунаман. Бу ҳосила ўзига йўл очяпти, холос ва буни, ҳар бир хайрли янгиликни кутиб олгандек, қутлаш керак. Фахриёр, Абдували Қутбиддин, Баҳром Рўзимуҳаммад, Азиз Саид, Хайрулло Файз… мен тенгиларга ёшроқ туюладиган бу шоирлар аллақачон ўз сўзи, ўз қарашлари билан нафақат танилган, балки ўзбек поэтик тафаккурига катта таъсир ўтказиб келаётган катта истеъдодлар. Буларга фикрловчи янги авлодлар эргашади. Ҳозир китоб савдосининг патарот топгани, оммавий матбуот нашрларининг адади тушиб кетгани оқибатида бундай шоирларимиз тарғиботи йўқ дпражада бўлса-да, адабий жараённинг туб оқимларида улар асосий ўзанда, уларнинг кам босилаётгани ё улар ҳақида жуда кам гапирилаётгани шеърият хазинасига қўшган гавҳарлари қадрини пасайтирмайди. Маълумлик бугун йўқ, эртага бор, индин яна қайтади. Табиий, энди манзумалар эллик-юз минглаб нусхада босилмайди, босилгани билан бунча тарқалмайди, энди китоб билан бирга унинг ўқувчиси ҳам сараланади, табақаланади, ким яллаю мадҳу саноларни ўқишга мойил бўлса, ким ҳаралаю таралла билан яшайди, юксак шеъриятни авом ўқимайди, бунинг учун уни авом дидига мослаштириш керак. Юксак шеъриятни, — оддий аксиома, — юксак, яъни диди, фикри юксак одам ўқийди, бунақалар эса, турган гап, ўзи кам бўлади. Изимиздан келаётган авлод яратган шеърият шундай юксакликда, уни ўқиш, уқиш учун китобхон унга қараб баландлаб бормоғи, куй-мулоҳазаларнинг азалий қоидаларинри пухта эгаллаб, Сўз маданияти, сўз Санъати, руҳ бадиияти талаби билан ўз ишига ёндашмоғи лозим;, ҳар сатрнинг юрак тепишидек тирик оҳанглари бўлсин, шеър толибини ўзига тортиб турадиган. Ана шунда менинг ҳам модерн таассуротларимда суврат ўз сирларини тўлиғича юз очар эдими — мени истаб, ўзига чорлаб турибдими, бекорга чақираётгани йўқдир, ахир.

Ahmad A’zam
MENI ISTAGAN SHE’RIYAT
Taassurot

Faxriyor, Abduvali Qutbiddin, Bahrom Ro’zimuhammadni keyingi paytlari ko’p o’qiyman,
ularning nima demoqchi ekanini to’lig’icha tushunaman desam, uydirma bo’lar, lekin ta’sirlanaman, mutolaada xayolim ochilib, boshqa, notanish tomonlarga, qandaydir ishora  makonlarga ketib qoladi, ko’nglim boshqa bir dunyoga sayrga chiqqandek, boshqa bir o’lchamdagi mamlakatda yurgandek, bir oz taajjubda qarayman: nimalar ekan bu deb. Shu ta’sir, fikrimni mehvaridan chiqarib, tasavvurimni o’zga xiyobonlarda va o’zga biyobonlarda ham sayr qilishga yetaklagan ta’sir she’rning yangiligi quvvatidan bo’lsa kerak. Tashbehma-tashbeh anglamagan holimda ham mubhamlikni o’zimga yaqin olib, ochib qarashga intilaman, to’g’rirog’i, she’rning o’zi shunga da’vat qiladi, faqat chorlamaydi, so’z kuchi bilan o’sha jozib sirlarga tortaveradi.
Abduvalining o’zimga eng tushunarli, hamma so’zi oydindek to’rt satrida tin olib ko’raman:

Qafasdagi bedana…
Chumchuqlar shoxlardan shoxlarga o’tarlar…
Olmani teshib chiqar qurt…
(osmon keng.)

“Osmon keng” qo’shtirnoqqa olinib, yana nuqta ham qo’yilgan – osmonni to’sishmi, u tuynukdan ko’rinyaptimi yo kenglikning kichik bir bo’lagi – bog’ ustidagi parchasiga ishorami? O’ylayman, bir to’xtamga kela olmayman. Bedana qafasda, ha, bu sharq, sharq bedanasiz bo’lmaydi; bedana faqat sharqda qafasda asraladi, chumchuqlar shoxdan shoxga sakraydi, qurt esa olmani teshib chiqyapti – bu keng osmon ostida ko’p narsalar bo’lyapti, uning bag’riga hamma narsa – hayotning harakat suvratlari sig’adi. Men bu to’rtlikni o’zimcha shunday anglay boshlayman. Bu anglashim to’liq emasligini, she’rda boshqa ishoralar borligini ham tuyib turaman. Menga bu manzarani qanday uqqanim muhim – ta’sirda shunday fikrlayapman, she’r o’ylashga, xayolimni tanish chegaralardan u yog’ida izlanishga, ko’rmaganimni ko’rishga majbur qilyapti, balki shoir mutlaqo  boshqa narsani nazarda tutgandir, lekin o’qiganda mening nimani o’ylaganim muhim, shoir yozgan satrlar boshqa, mening anglaganim boshqa she’r, o’qiganim she’r endi meniki, shubhalarni yig’ishtirib qo’yaman, tuymaganimni mezon qilib olmayman:

Qafasdagi yurak…
Simobday yugurik lahzalar…
Ochlar to’qlar to’ldirgan ma’vo…
(Olam keng.)

Endi har bir satrni ko’z o’ngimga keltirib, o’zimdagi manzaraga aylantiraman, qafasdagi yurakni ko’raman, yo’q, nimaga u qafasda deb, uni xalos qilishga chog’lanmayman, uni bor, borliq sifatida tushunib, xulosani ichimda qilaman; umr o’tyapti, o’tayotgan lahzalarni to’xtatib bo’lmaydi, lekin bu ochlar va to’qlar to’ldirgan ma’voda, bari bir, qafasda yurak, boya yurak qafasda edi, yana olam keng. Yuragim qafasdan chiqqandek bo’ladi. Balki shoir ko’nglimga teskari fikr aytayotgandir, lekin she’r kirayotgan bu ko’ngil meniki — men o’z she’rimni  o’qiyapman, uni qayoqqa burib fikrlash ham izmimda. Shoir fikrimga zug’um o’tkaza olmaydi, o’tkazishga harakat qilgani ham yo’q, u darichalar ochib, bu darichalardan qayoqlarga qarash ixtiyorini o’zimga beryapti.
Turkumdagi shu she’rning oxirgi to’rt satrida shoirning fikriga yaqin kelgandek  bo’laman:

Qafasdagi umid…
Qopqonni g’ajiyotgan bo’ri…
Tuyog’idan qon va nur oqizgan kiyik…
(Alam keng.)

Dunyo qanchalar keng bo’lsa, alamning ko’lami ham shunchalar; kushanda bo’ri ham qopqonda, o’zini qurbon qilish evaziga najotga intilyapti, sayd kiyik ham o’lim bilan osmon oralig’ida. Bandlarning ko’shtirnoqqa olinmagan barcha satrlari uch nuqta – davomiylikka ishora bilan tugagan, to’rtinchi satrlar cheklangan tashbehlar, o’ylab olishga nafas rostlash uchun. Ana shu to’xtamdan keyin turkumdagi dunyo kengligi va bu kenglik tagida nimalar kechayotgani ko’nglingizda anglashingizga qarab aks-sado bo’ladi. Shoir umuman hech bir narsani uqdirmoqchi emasdek, u fikrga chizgilar tashlayapti, xolos, meni ta’sirlantirish uchun. Chizgi she’r tamsillari faol tasavvurlar uyg’otadi. Men o’zimga to’g’ri tushunyapman, bu satrlardan kelib chiqadigan she’rni o’qiganda men uni yozyapman.Bahromning duch kelgan she’rini o’qiyman:

Qurbaqa kelin hovuzning tinch joyiga
Ikki-uchta qizil yaproq to’shab qo’yadi
Suv ostidagi yaltiroq toshning
Nuri bilan tozalaydi yaproqlarini
Bedana sayrog’ini supurgi qilib
Supurib chiqadi suv betini

Tinish belgilari yo’q, she’r to’xtamsiz davomiy, o’qib o’ylayman, o’yimni tushunib olay deb, o’zim to’xtam qilyapman. Bu tanish, jo’n manzara zamirida nimalar bu? Qurbaqaning hovuzning tinch joyiga qizil yaproq to’shashi… hovuzning tinch joyi, qizil yaproq, tag’in bu yaproqlarni suv ostidagi yaltiroq tosh nuri bilan tozalaydi, bu hovuzda aks etgan quyoshdir, balki… Bedana sayrog’ini supurgi qilib – bu ham manzara-tashbeh, ham manzara – timsol. Balki bilmayotgandirman, lekin bilmagan holimda nimaga tasavvurimni jonlantirib yuboryapti, qandaydir yaqin, to’g’rirog’i, tanishga o’xshagan ohanrabo bo’yoqlar bilan sirlangan tuyg’ularga jalb qilyapti?
Tabiat bag’riga chiqqanda ko’zingiz quvnasa, ko’rgan manzarangizni tushunishga urinmaysiz-ku.
Tushundim deganingiz ham tabiatga mezon emas, uni o’zgartirmaydi. Siz uchun muhimi va keragi uning ta’siri: yengil shabada, yoqimli iforlar, qushlar sayrog’i, moviy osmon, u hatto moviy bo’lmasligi ham mumkin, bulutli bo’lsa ham, undan zavq topa olasiz, undan fikr axtarmaysiz, fikr o’zingizda uyg’onadi. Tabiat sizni uyg’otadi, she’r ham shunday. Modern, shu atamaga o’zim uncha qo’shilolmayman, mayli, urf atama bo’ldi, she’rni tushunishga urinsangiz, aniq-taniq ko’nikma tushunchalar bermaydi, uni o’qib, xayolingizni o’ziga qo’yib bering, dunyosini o’zi yaratadi – sizga kerakli, siz anglaydigan dunyoni.

REKLAMA olmaga asalari qo’nmoqda
Daraxt tanasiga tushgan qurt gapiradi
Endi asalarilarning zamoni
Asalarilar jamiyatga ziyon yetkazmaydilar
Asalari qo’nadigan olmalarni xarid qiling

Yana tinish belgilari yo’q, men o’ylashda davom qilaman, nimalarnidir izlayapman, ko’rmagan narsalarimni paypaslab, ko’z oldimga keltiryapman, nimaligini bilmaganim tuyg’ular qayoqqadir o’tib kelyapti. Bahrom biz qaramagan chumolini xayolan qo’liga olib, turli tomonidan qarab ko’radi, yana xayolan: mabodo odam emasmi bu, sher bo’lsa-chi, birdan yuragimga changal ursami, uning hayqirig’idan yeru ko’k larzaga tushar edimi, men bu chumoli muhabbatiga arziymanmi… Shu tariqa uni har ko’yga solib, o’ylab qaraydi, ya’ni bizni o’ylatadi, chumoliga har tarafdan baho berishga, uni turli o’lchamlarda ko’rishga undaydi, bir mo»jaz jonzot misolida qanday yashayotganimizni idrok qilishga chorlaydi, sodda bir bilgilar bilan, o’zi ham ajablangan bo’lib bizni ajablantiradi….
Misol keltirayotganim shoirlar keyingi yigirma yillikda shakllangan katta bir she’riyat
oqimining yetakchi vakillari, bu yangi oqimda nomi unda-bunda tilga olinib, matbuot va kitob savdosi sabab, keng kitobxonlar ommasining o’z shoiriga aylanishi qiyin kechayotgan Aziz Said, Xayrulla Fayz, Shamshod Abdullaev (milliy motivlarda ruscha yozadi) Go’zal Begim, Rauf Subhon, Bektemir Pirnafasov, Oydinniso kabi oldi ellikka borgan, keyingilari o’ttizni urgan yana bir qator ijodkorlarimiz bor, yanada yoshlari yetishib kelyapti – ular, shubhasiz, dunyoga yangicha qarash, ramz, timsol, tamsillar orqali uning ko’rinmagan manzaralarini ko’rsatish, badiiy tafakkurning xos o’zanlarini ochish bilan umuman adabiyotimiz kelajagining o’zgachalik poydevorini tiklagan so’z shaydolari…
Men bu she’riyatni chanqab o’qiyman. U fikrimning qurib qotgan, qaqroq zaminiga tomchilaydi, singishi qiyin; namlik berishi, gul undirishi mumkin bo’lgan tomchilar, qat’iy, o’jar uyg’onish azobidan rohat beradigan undovlar.
Menga u yangi, o’qib qiynalaman, nimalarnidir ko’rayotgandek, nimalarnidir yaxshi
paypaslayotgandek bo’laman, go’zal bir tusmollar ichida qolaman, aniq ko’ra olmasam-da, go’zalligi dilimga inadi.
Bu yangi avlod, bu yangi fikr – menga tusmolligi ham bor gap, chunki men eski o’lchamlar bilan chamalab ko’ryapman, mening qarichim bu manzarani o’lchashga mos emas. Ayni paytda ko’nglim talabida o’zim ko’nikkan manzarani so’rash ham bor.

Tobora husniga husn qo’shilib
Tobora ochilib bormoqda bu gul –
Billur guldondagi gul
(Boltaboy Bekmatov)

Mushohada chegaralarini o’zgartirish, buzish. Bu tafakkur shu paytgacha urfda bo’lib kelayotgan shakllardan chiqqan, ayni choqda unga sig’maydi. Yo’q, bu yoshlarda an’anani inkor qilish, o’z yangiligini majburlab tiqishtirishga urinish emas, ularga kelgan yangi fikr oldingi o’zanlardan toshib, qirg’oqlarini kengaytiryapti va… yangi vohalar yaratmoqchi.

Erk esa qafasga ko’nikmas, g’olib –
Bir qushki, boshingga qo’nolmay halak
(Boltaboy Bekmatov)

Bu taxlit she’riyatda shu erk tajassum, so’zning ozod mas’ulligi mavjud: har bir tashbeh, har bir isloh, har bir ifoda to’xtab, o’z ustida o’ylab olishga undaydi. Bu esa, tabiiyki, yangi she’rxonni tarbiyalab yetishtirishga olib keladi.
Mazkur she’riyat avlodining katta fazilati — juda ko’p mutolaa qiladi, dunyo  adabiyotining buguni bilan birga o’z adabiyotimizning kechasini o’qib o’rganib, o’z tajribasidan o’tkazadi. Ular ayni tajribadan o’tkazib yozgan she’r, unutmaylik, ona tilimizda voqe bo’ladi, to’g’rirog’i, bu voqelikning davomi. Til ruhida kecha, bugun ertaning bog’lanishlari – bu to’xtamaydigan oqim, uzluksiz, uzilishsiz jarayon, she’r o’qiyotgan odamning taassurotida shu azaliy harakatning yorishib ko’rinishi.
Men eski, konservativ she’rxon holimda yangi she’rni berilib o’qiyman va o’zimdan shubhaga boraman: menga yaxshi ta’sir qilyaptimi, demak, bugunning she’rini o’qiyman, yangilanayotgan o’quvchiman.
Eskidan kelayotgan o’quvchi.
Behad sevadigan she’rim.

Ko’zing ne balo, qaro bo’lubtur,
Kim jong’a qaro balo bo’lubtur….

“Ashraqat min aksi shamsil ka’si anvorul hudo, Yor aksin mayda ko’r deb jomdin chiqdi sado” kabi har jihatdan muazzam ma’no va ohang tajassumi bo’lmish minglab satrlarini yaratgan buyuk shoir shu yuksak martabasi bilan yosh bir yigitning baytini so’rab olib, unga tatabbu bog’lagan.
Nimalar sehri bor bu bir baytning? Xo’p, tardi aks san’ati qo’llangan, buni o’qiganmiz, tushunamiz, lekin tushunchamizdan juda keng ma’voga tortib ketadi, bu nimadan? Til – So’z san’ati, g’azal san’ati keladi bizgacha tarixlarni oralab.
“Ashraqat…” arab lahjasini bilmagan odamni ham uyg’otib, uning ruhini yuksaklarga ko’tarib ketadi. Saharlari padarim aytgan azon bilan uyg’onganman, bolaman, azon ma’nosini so’zma-so’z bilmayman, mazmuni ko’tarinki, baland ruh bo’lib kirgan vujudimga: tur, tur, qara, dunyo uyg’ondi, dunyoga ko’zingni och, balandlab qara, deyayotgandek bo’lgan. Ertalabki qishloq g’ovuri, uchi ko’kka sanchilib, shavabada egilgan tol bilapn shivirlab sollanayotgan teraklar, ko’k chodir pinib olgan tutlarning vazmin barg silaishlari azon ruhi bilan tafakkurning ulug’vor suvratini chizadi, tuyg’ularning muazzam harakati yuzaga chiqdi. Navoiy ijodi shuning uchun ham ko’ngillarni yaratuvchi, tuyg’ular olamini yaratuvchi hilqat.

Ko’zing ne balo qaro bo’lubtur,
Kim jong’a qaro balo bo’lubtur —

shu xilqatga mos tushgan, uning kengliklarini mo»jaz ifodalab, katta kuyning ilk pardasidek, va’da bilan jaranglaydi, bayt zamiridan boshqa ma’no izlash shart emas, u oydin, ko’ngilda gul undiradigan haroratli ravshan, lekin ohangi bobomizni boshqa ma’nolarga, yanada ulug’vor kuylar og’ushiga tortib ketgan.
Bir juda katta ko’ngil kuyining boshlang’ichi, kuyni tinglaysiz, kuyni tinglab, o’z o’ylaringiz tomon qanot chiqarasiz, kuyning o’zini esa so’z bilan izohlashga hojat yo’q.
Men tuyg’ulari eski, fikrlashi ko’nikma tolib Navoiy g’azallarini qon-qonimga singib  kelayotgan ruh bilan o’qiyman.
Men ko’nikkan she’riyat ko’ngil rasmini iloj qadar to’liq qalamga oladi, modern esa ko’ngil manzarasini faqat chizgilab o’tadi, shartlarga imolaydi, tuyg’ularga ishoralaydi, ulardan o’zingiz ma’no yaratasiz. Ha, yaratasiz. Faol ijodkorga aylanasiz. Bu eskiga qarshi yangilik emas, o’sha eskining zamirida yotgan, endi ochilayotgan, siz ochayotgan an’ana. Bu an’anaga shoir ataylab amal qilolmaydi yoki yangicha tafakkur da’vosi uni inkor ham eta olmaydi. An’ana, an’analar deylik, bu – she’r tarbiyasi bilan kirgan til ohanglari, o’zbek tilida she’r yozgan odam quvvatni shu tilda yaratilgan jami she’riyatdan oladi. Gap u yoki bu ustozimizga ergashishda, aniq bir davr yoki yo’nalishdan quvvatlanishdagina emas, tafakkurimizdagi she’riyatning jamuljam ta’sirotida.
Menga shuning uchun bog’lanmaydigan bog’lanishlar bog’lanadigandek tuyulaveradi. Navoiyga oshufta ko’nglimda Hamid Olimjonning:

Derazamning oldida bir tup
O’rik oppoq bo’lib gulladi…

satrlarini ulug’ ajdodimiz g’azaliga bog’lab, o’zim uchun yaqinlik topaman. Bu satrlarda ham derazadan qaragan bir tup oppoq gullagan o’rikdan boshqa bahorning yana nimadir mehrlari, hayotning nimadir azaliy ohanglari bordirki, bolaligimdan beri menga hamrohlik qiladi.
Bugungi naqiron she’riyatda Navoiy, Hamid Olimjonlarga borib tutashadigan shunday bir muazzam kuyni ko’raman, to’g’rirog’i, shu kuyning ichiga o’zim ham kirib qolgandek bo’lib yuraman. Shu kuyning ichida, masalan, Faxriyorning undan uzilmagan holda alohida jaranglab turgan ohanglarini eshitaman. Chunki bularning hammasi mening she’rga tolib ko’nglimda bo’ladi.
Faxriyorga alohida to’xtalish kerak – yangicha izlanishlar teran anglangan, ayon bir tamoyil sifatida ayni bugungi izlanishlar manzarasini namoyon qilgani holda  she’rmadaniyatini puxta o’zlashtirgan va bunda kamtar adi.
Faxriyor an’anaviy she’r shaklu ravishlarini yaxshi o’zlashtirgan, ruhiyatiga,sayqaliga yetgan milliy ohanglarni chuqur his qilgan holda ayricha tafakkur ifodalari, aniq-taniq tashbehlardan majoz yaratadi. Shu ma’noda u o’z yo’li, o’z fikrlash tarzini oydin yaratgan shoir; bu oydinlikda uzoqlar ko’rinadi, tikilib qaraganda yangi fikr manzaralari bo’y ko’rsatadi. Yana o’zim ishlatgan misollarga qaytsam, masalan, “Yurak erkka ixtisoslashgan” satri “Umuman ro’y bermas voqea, Ro’y berguchi menman umuman, Meni izlab yurar mohiyat” Faxriyorning poetik dasturiga izohdek tuyuladi. Birinchi satrda hijo harakati, xuddi ot jilovini tortib, tartibli yugurishga himo bergandek, majburan cheklanadi: “yurak erkka” – ohang sinadi; “ixtisoslashgan” esa odamni sergak torttiradi: yurakning urishida erkka intilish majburiyati bir qismat. Bu satr his-hayajonga berilmay, sovuqqon o’ylashga undaydi. Yana modern she’riyatdagi majoz unsurlari misoliga qaytsak, keyingi uch satr bunga yaxshi semiotik sharh.
Voqea ro’y bermayapti, lekin bo’lyapti, o’qigan odam uni she’rdan, tashqaridan axtarishi kerak emas, o’zini izlasin, uning o’zi mohiyat. She’rdagi mohiyat shuurda ochiladi, gullaydi, chaman bo’ladi. Tuyg’u ohanglari ham nihoyat fikr namlagan ilgarigi quruq yerda unib, o’sib chiqqan og’ochlarda, chalinayotgan kuyga uyushadi. Bu ma’noda uning “Geometrik bahor”i she’riyatimizda tubdan yangilik bo’lgan chindan-da shakl simfoniyasidir. Bu ham, eng avvalo, shoirning o’zigacha bo’lgan, o’zi tarbiyasini ko’rgan she’r san’ati an’analarini puxta o’zlashtirgan holda shu muayyan chegaralarni o’zgartira olgan jasoratidan.
Faxriyor, hali ko’p o’rganiladigan, atrofida bahsu munozaralar qo’payib boradigan iste’dod, o’zligini saqlagani holda bugungi poetik tafakkur izlanishlari jug’rofiyasini ham shakliy, ham mazmunan qamrab olgan ko’lamli shoir.
Yuksak she’riyat xos o’quvchilarning mulkiga aylanib boryapti, to’g’ri ma’noda badiiy tafakkur yangi she’r kengliklariga chiqyapti, chiqdi ham; “modern she’riyat “ deb urg’ulash ham bugungi bozor sharoitida uning alohidaligini ko’rsatish, unga ko’proq e’tibor qaratishga urinish. Lekin bu modern qaerdandir kelib qolgani yoki kimlardir ataylab olib kirayotgani yo’q. U o’z an’analarimiz, mavjud tajribalarimizdan kelib chiqyapti va she’rxonning muayyan qatlamlaridan oldinga ketyapti, binobarin, ayni badiiy tafakkurning rivojlanish qonuniyatlaridan kelib chiqadi.
Albatta, dunyo ta’sirlari kirib kelib, fikrlash tarzimizni o’y  o’lcham-andazalarimizni o’zgartiryapti; yoshlarimizning poetik tafakkuri shu o’zgarishlar bosimi ostida ingroq bilan, qiynalib o’ziga yangi yo’l ochyapti. Yangilanish muayyan o’lchamlarga sig’maydi, o’z o’lchovlarini yaratadi, lekin mohiyatan bu o’sha adabiyot, bizni tarbiyalab o’ziga ko’niktirgan o’sha eskilikning tubdan davomi, biz ham – o’sha o’zimiz, binobarin, adabiyotning yangilanishi   ruhiyatimizdagi o’zgarishlarning in’ikosi, shuning talabidan kelib chiqyapti. Dunyo adabiyoti ijodiy jarayoni tajribasi an’anadan qochish yoki uni inkor qilishni emas, balki yangilik yaratishda unga tayanishni o’rgatadi. Hatto an’analar inkor qilinganda ham, bu ambitsiya yoki yangi usul yoxud uslub targ’iboti, muayyan xartiya darajasida qoladi. Chunki badiiy ijod badiiy mushohada ifodasi – til bilan, an’ana shu tilning yangilanishiga singib ketgan, eng ilg’or novatorlik ham shu tilda maydonga tushadi, modern talabida uni she’riy nutq tarkibidan chiqarib tashlab bo’lmaydi.

Adabiy jarayonda oldingi katta to’lqin yetmishinchi yillar o’rtalarida po’rtanalar hosil qilgan edi. Buyuk shoirimiz Rauf Parfi nafaqat qadimdan kelayotgan shakl va mohiyat chegarasida o’zgarishlar qilib, badiiy tafakkurga iztirobli isyonning erkinlini olib kirib, unga g’o’zal yangicha she’r namunalari darajasi martabasini berdi. u go’zal shakllarini jahoniy iztiroblarga boshpana qilibgina qolmay,. balki o’zidan keyin kelayotgan avlodning imkoniyat chegaralarini ochib berdi; aytish mumkinki, u she’riyatimizda bir necha avlod tarbiyasini o’z zimmasiga oldi. Shu ko’tarilish Shavkat Rahmon, Xurshid Davron, Muhammad Rahmon, Usmon Azim, Azim Suyun, Usmon Qo’chqor kabi yetakchi shoirlarimiz ijodidagina emas, o’sha davr misolida  oladigan bo’lsak, poytaxtdan tortib viloyatlargacha to’lqin-to’lqin taralib, adabiy jarayonning muntazam oqim ravishida harakatlanishini ko’rsatdi. Bugun yangi o’zanlar ochayotgan oqimning harakati o’sha yetmishinchi yillar o’rtalarida ko’tarilgan po’rtana bilan tubdan bog’liq va bu bog’lanish ona tilimizning yaratuvchilik ruhiyati bilan borib Navoiy bobomiz va ungacha bo’lgan she’r lahjalari rivojiga borib taqaladi.
Shuning uchun ham bugun modern she’riyat deyilganda, qandaydir yot yoki chekka  ta’sirlar, fikriy begonalik emas, biz ko’nikkan she’riyatimizning hali ko’nikmaganimiz   jarayoni, qonuniy hosilasi deb tushunaman. Bu hosila o’ziga yo’l ochyapti, xolos va buni, har bir xayrli yangilikni kutib olgandek, qutlash kerak. Faxriyor, Abduvali Qutbiddin, Bahrom Ro’zimuhammad, Aziz Said, Xayrullo Fayz… men tengilarga yoshroq tuyuladigan bu shoirlar allaqachon o’z so’zi, o’z qarashlari bilan nafaqat tanilgan, balki o’zbek poetik tafakkuriga katta ta’sir o’tkazib kelayotgan katta iste’dodlar. Bularga fikrlovchi yangi avlodlar ergashadi.
Hozir kitob savdosining patarot topgani, ommaviy matbuot nashrlarining adadi tushib ketgani oqibatida bunday shoirlarimiz targ’iboti yo’q dprajada bo’lsa-da, adabiy jarayonning tub oqimlarida ular asosiy o’zanda, ularning kam bosilayotgani yo ular haqida juda kam gapirilayotgani she’riyat xazinasiga qo’shgan gavharlari qadrini pasaytirmaydi. Ma’lumlik bugun yo’q, ertaga bor, indin yana qaytadi. Tabiiy, endi manzumalar ellik-yuz minglab nusxada bosilmaydi, bosilgani bilan buncha tarqalmaydi, endi kitob bilan birga uning o’quvchisi ham saralanadi, tabaqalanadi, kim yallayu madhu sanolarni o’qishga moyil bo’lsa, kim haralayu taralla bilan yashaydi, yuksak she’riyatni avom o’qimaydi, buning uchun uni avom didiga moslashtirish kerak. Yuksak she’riyatni, — oddiy aksioma, — yuksak, ya’ni didi, fikri yuksak odam o’qiydi, bunaqalar esa, turgan gap, o’zi kam bo’ladi. Izimizdan kelayotgan avlod yaratgan she’riyat shunday yuksaklikda, uni o’qish, uqish uchun kitobxon unga qarab balandlab bormog’i, kuy-mulohazalarning azaliy qoidalarinri puxta egallab, So’z madaniyati, so’z San’ati, ruh badiiyati talabi bilan o’z ishiga yondashmog’i lozim;, har satrning yurak tepishidek tirik ohanglari bo’lsin, she’r tolibini o’ziga tortib turadigan. Ana shunda mening ham modern taassurotlarimda suvrat o’z sirlarini to’lig’icha yuz ochar edimi — meni istab, o’ziga chorlab turibdimi, bekorga chaqirayotgani yo’qdir, axir.