Истеъдодли шоир Шавкат Раҳмон моҳир таржимон эди. Шоирнинг ўзи тартиб берган “Сайланма”сида (1997) “Испан шеъриятидан таржималар”  деган махсус бўлим бор. Ундан Хуан Рамон Хименес, Рафаэл Алберти, | Федерико Гарсиа Лорка каби испан шоирларининг шеърлари ўрин олган.

ШАВКАТ РАҲМОН – ТАРЖИМОН
Баҳодир Нурмуҳаммад

>Истеъдодли шоир Шавкат Раҳмон моҳир таржимон эди. Шоирнинг ўзи тартиб берган “Сайланма”сида (1997) “Испан шеъриятидан таржималар”  деган махсус бўлим бор. Ундан Хуан Рамон Хименес, Рафаэл Алберти,  Федерико Гарсиа Лорка каби испан шоирларининг шеърлари ўрин олган. Тўғриси, испан шеърияти, айниқса, Лорка ижоди ва унинг бадиий дунёси Шавкат Раҳмонгача ўзбек китобхони учун сирли, номаълумлигича колиб келди. Ўзбек ўкувчиси Лоркани Шавкат Раҳмон қалами ёрдамида таниди. Шунинг учун таржимонлар, таржимонлик, таржима санъати, айникса, аслиятдан таржима хусусида гап очилганда, Шавкат Раҳмон ва Лорка номларини асло четлаб ўтиб бўлмайди.

Шавкат Раҳмон айнан Лорка ижодини аслиятдан ўгириш истагида испан тили билан махсус шуғулланади, испаншунос олимлар билан ҳамсафар бўлиб Лорканинг юртига боради; лоркашунослар билан маслаҳатлашади; шу билан бирга ўша миллат шеъриятига хос поэтик образ ва шаклларни, ўша халкнинг миллий урф-одатларини синчиклаб ўрганади.

Лорканинг “Энг қайғули шодлик” (1989) китобига кирган шеърлар таржимоннинг юксак поэтик маҳоратидан дарак беради. Таассуфки, биз испан тили ва адабиёти бўйича мутахассис эмасмиз. Лорканинг ўзбек тилида жаранглаб турган шеърларини аслият билан қиёслашга имконимиз йўқ. Бироқ “Энг қайғули шодлик”ни ўқиш жараёнида Шавкат Раҳмоннинг нақадар машаққатли бир юмушни қойилмақом адо этганини тасаввур қилиш қийин эмас. Нима демоқчимиз? Фикримизча, Лорка шеърларини таржима қилиш учун испан тилини билиш ва шоир бўлишнинг ўзигина етарли эмасга ўхшаб кўринади. Менинг тасаввуримда испан шоирларининг Гётеси сифатида намоён бўлган Лорка шеърларини таржима қилаётган инсон айни дамда Испания тарихи ва географиясини, тарихий шахслари ва халқ оғзаки ижодини, испан шеъриятига хос индивидуал назарияларни, миллий жанрларни, энг муҳими, миллат руҳини билиши лозим. Бундай фикрга келишимга сабаб, “Энг қайғули шодлик” шеърлар китобига ёзилган изоҳлар, тушунтиришлардир. Ўша сочилган изоҳларнинг ўзи муайян бир тизим асосида жамланса, Шавкат Раҳмоннинг лоркашунос сифатидаги махсус тадқиқоти пайдо бўлади. Дарвоқе, Лорка шеърларида кўп бора такрор келадиган “норанж” (апельсин), “трунж” (лимон) каби мева номининг испан шеъриятига хос махсус рамз, сўз-образлар экани, яъни улардан биринчиси “саодатли севги”ни, кейингиси “саодатсиз, алданган севги”ни англатиши изоҳлар ёрдамида аёнлашади.

Лорка шеърларида образлар, туйғулар, дарду аламлар жуда миллий, жонли ва тиғиз ифодаси билан ажралиб туради:

Сузар қайиқ — фикрлар
Қорайган қорачуғинг
Қора босган сувида
Чайқалади чорасиз…

— чўнг маъноли, аммо кам сўзли ифодадан ҳайрон бўлиб, шеърни кайта ўқийсиз. Шоир қўллаган образлар картинасидан тасаввур ёришади.

Тоғ пойида ўлтирар
шамол хўрлиги келиб…

Бу қисқа метафорада тоғ ва шамол “одам”лашади. Лорка шеъриятидаги бундай “эъжоз мақоми”, шоирона фасоҳат, қисқа бадиий ифода, сўзлар тежами Шавкат Раҳмоннинг эстетик дидига, шоирона таъбига маъқул келгани аниқ.

Лорка шеърлари таржимаси жараёнида Шавкат Раҳмон адабий нутқни янги сўзлар билан бойитади (мишиқи, тупка, пўла, тиртиқ, долон, камолгул, буқавоз), баъзи ўринларда оғзаки нутқка хос унсурлар билан мисраларни жонлантиради (“сочвораман” — сочиб юбораман, “куйлаворгин” — куйлаб юборгин, “чайвол” — чайиб ол, “кийволган” — кийиб олган ва ҳ.к.), гоҳо зарурат юзасидан “кўр бақа”га “мундақа”ни қофия қилади.

Маълумотларга кўра, ўз вақтида Лорка араб шеърияти билан ҳам ошно тутинган. Шу боис бир шеърий китобини “Тамарит девони” деб номлайди. Бироқ бу Шарқ мумтоз шеъриятига хос девон эмас. Гарчанд унда “қасида” ва “ғазал”лар номи бўлса ҳам, улар жанр эътибори билан Шарқ мумтоз шеърияти мезонларига мос келмайди. Лорка бундай тажрибаларга, ўз халқининг поэтик тафаккурини янгилашга жуда қизиққан бир ижодкор эди. Бу ҳол “Энг қайғули шодлик”дан ўрин олган бошқа шеърларнинг шаклий жиҳатларида ҳам кўринади. Матнни “пиллапоялар”га бўлиш, бош ҳарфлар ёки тиниш белгиларини қўлламаслик, шунингдек, шеър матнида баъзан қавс ичида ҳам мисралар бериш ҳоллари кузатилади. Шавкат Раҳмон улардан бирига аҳамият бериб: “Лорка шеърларида қавснинг аҳамияти жуда катта. Кўпинча шоир қавс ёрдамида биринчи сатрга тамомила қарама-қарши сатрни айириб кўрсатади”, деб тушунтиради:

Ҳадсиз кечаларнинг
тошли макони сокин макони.
(Зайтунзорда шамол,
дала-даштда шамол)…

Ростданам бунда “шамол”нинг “сокин макон”га зид турганини англаш қийин эмас.

Лорка шеърларини Шавкат Раҳмон таржимасида ўқир экансиз, испан юртининг мозаикаси — Ғарнота, Қуртоба, Андалус каби тарихий шаҳарлари, турли қадимий қишлоқлари, ғаройиб ўсимликларига, тошқин дарё ва сойлари, ўзига хос маъно ташийдиган осмон, юлдуз ва ойларига мафтун бўласиз; лўли, мавр, сувори, жандармларга дуч келасиз. Унинг шеърларида анкабут тўр тўқийди, сойлар шовуллаб шеър ўқийди, шом маҳали “муаззин қурбақа” пайдо бўлади, ўлим элчилари тимсоли саналган дабдабали суворилар отига қамчи уради; чигирткаларнинг тинимсиз чириллашлари кулоққа чалинади; бир қарасангиз, “боғ шомида олти лўлиқиз” ўйин тушади. “Дафн маросими”да “сариқ минорада қўнғироқ даранги” эшитилади. Тонг ёришаётган паллани тасаввур қилинг, бунда саҳар “норанжзор оралаб келади”. Айни дамда “зайтунзордан саҳарлаб зайтун терар хушрўй қиз”. Гоҳида “калтакесак инграйди, заифаси йиғлайди”. Изоҳларда: “Лорка ижодида ой ўлимнинг ўзи ёки ўлим яқинлашганидан дарак берадиган бир аломатдир”, деб таъкидланади. “Ой ўликдир, ўлик, аммо унга ҳаёт берар баҳор”. Баҳорий кайфият, ёшлик, шоирнинг орзуларга тўла “шойи юраги”, “баҳорий ёмғир”, “баҳорий қўллар” ўлимни енгади… Табиийки, Лорка шеърлари измида бундай шоирона ва равон фикрлашнинг бош сабабчиси Шавкат Раҳмоннинг таржимонлик маҳоратидир.

Тўғриси, Шавкат Раҳмон деганда одамнинг юрагида покиза, тоза туйғулар жўш уради, кўзи олдида чин шоир ва виждонли шахснинг сиймоси гавдаланади. Шавкат Раҳмон ижоди, айниқса, унинг таржимонлик фаолияти хусусида шунчаки, йўл-йўлакай ёзиш қийин. Шавкат Раҳмон қалбидаги завқни англаш учун, энг камида шоирнинг испан тили ва адабиётига бўлган меҳр-муҳаббатини, холис ниятини юрак-юракдан ҳис қилмоқ лозим.

Мен бир адабиёт муаллими сифатида ўзбек тилига дунё шеъриятидан таржималар тарихида Шавкат Раҳмон билан ёнма-ён Федерико Гарсиа Лорка ҳам бамисоли бирга туғишган оға-инидек жуда узоқ умр кўради, деб ўйлайман.

Федерико Гарсиа ЛОРКА
“ЭНГ ҚАЙҒУЛИ ШОДЛИК”  ТЎПЛАМИДАН
Шавкат Раҳмон таржимаси

БУЗИЛГАН ТОМОША

Уйқусираб, тумтайиб
Ой жим сузиб келади.
Уйпараст тун оромин
Босиб, бузиб келади.

Муаззин қурвақалар
Қайга ғойиб бўлдилар?
Қамишзорни кийволган
Ирмоқ бўғиқ гўлдирар.

Майхонада машшоқ жим,
Эшитилмас бирор сас.
Юлдуз яшил сайҳонда
Жавлон уриб тушар рақс.

Тоғ пойида ўлтирар
Шамол хўрлиги келиб
Пифагор — кекса терак
Кўтарди улкан қўлин,
Адабсиз ой юзига
Тарсаки урмоқ бўлиб.

ОҒОЧЛАР

Оғочлар!
Новаклар
Кўкдан узилган.
Сизни қайси алплар заминга отган?
Балки отган юлдузлар?

Мусиқангиз келар қушлар дилидан,
тангри кўзларидан,
баркамол ғамдан.
Оғочлар!
Чайир илдизларингиз
Юрагимни танирмикин заминда

ГИТАРА

Бошлар
Гитара ноласин.
Синар
Тонг пиёласи.

Бошлар
Гитара ноласин.
Сўрма энди
Жимликни.

Бир маромда йиғлайди,
Гўё сувлар йиғлайди,
Гўё қорлар устида
Ёлғиз шамол йиғлайди.
Сўрма энди
Жимликни.

Йиллар куйган саҳролар
Камолгул васлин ўйлаб.
Йиғлар тонгсиз кечалар,
Бесамар учган ўқлар,
Чирқираб баланд шохда
Жон беради бир мурғак.

Ў, гитара!
Беш ханжар
Қонга бўяган юрак.

ҚИШЛОҚ

Тоғ ўрагида
Танҳо жом минор.
Шан сувлари,
Асрий
Зайтунлари бор.

Ёмғирпўшли каслар
Жимликни бузар,
Пирпирак айланар,
Айланар
Ҳар чоқ.

Шўрлик
Андалусда
йўқолган
қишлоқ.

ЙЎЛ

Қора кийган юз сувори қаён борар
норанжзорга соя солган самоларда?
Бормаслар Севиллага Қурдобага,
денгизларни соҳинган Ғарнотага.

Жилови бўш мудроқ отлар, отлар борар,
қўшиқларни зир титратган зуннорзорда.
Юзта фарёд парчинланган, қаён борар
андалуслик юз сувори норанжзорда ?

СОАТ

Нафасни ростлай деб
ўтирдим вақт даврасида.
Қандай тинч макон!
Оқ доирада
оқ ором,
Учар юлдузлар ҳам.
Сузар атрофимда
ўн икки қора рақам.

СЎНГГИ ИЛТИЖО

Қоп-қора осмонда
Сариқ илонлар.
Кўзлар ила келувдим,
сўқир кетгум дунёдан.
Улуғ дардлар сенёри!
Мана, ерда —
рўйжа,
шам.

Бўлай дедим умрбод
яхшиларнинг ёнида.
Охир келдим, худойим!.
Мана, ерда —
рўйжа,
шам.

Сариқ норанж, норанжзор,
норанж отинг шамолга.
Биласиз-ку ундан сўнг…
Мана, ерда —
рўйжа,
шам.

Қоп-ора осмонда сариқ илонлар.

ЧИҒАНОҚ

Денгиз чиганоғин беришди менга.

Харитадаги
денгизларнинг гулдирашини
эшитиб қолдим.
Зулмату нуқрадан яралган
суву балиқлар
юрагимга тўлди лиммо-лим.

Денгиз чиганоғин беришди менга.

СУВОРИ ҚЎШИҒИ

Қурдоба.
Олисда ёлғиз

Қорача от, баҳайбат ой,
зайтунларга хуржун тўла.
Йўлни яхши билсам ҳамки
етолмасман Қурдобага.

Водий бўйлаб, шамол бўйлаб,
Қорача от, ой ҳам олдир.
Қурдобанинг миноридан
ўлим менга назар солди.

Ай, мунчаям чўзилди йўл!
Ай, довюрак отим, учқур!
Ай, ўлимга келарман дуч
Қурдобани кўрмай туриб.

Қурдоба.
Олисда ёлғиз.

ГУНГЛАР КЎЧАСИДА

Ёпиқ дарчалардан тикилиб қараб,
қизлар табассумин ўйнатар яйраб.

(Бўм-бўш роял торларида
моҳир анкабутлар ўйнар.)

Сочларин силкита, кўзларин қиса,
йигитларга висол тайинлар қизлар.

(Елпайсалар, рўмолчалар
чечан қўллар дунёси сўйлар.)

Қора чакманларин ўйнаб силкитиб,
қанотли жавоблар берар йигитлар.

БОШҚАЧА ОҲАНГДА

Водий кечасига қутурган буғу
Шохидан битта тож кийдирар гулхан.
Дузлар ухлар. Фақат бедордил шамол
гижинглатиб ўзича айланиб юрар.

Мушук кўзларидай ғамгин, сарғайган,
тутун туриб қолган шишадай ҳаво.
Дарёга эргашдим шохлар оралаб,
изимдан дарёга чўзилди шохлар.

Қўшиқлар қўшиғи каби жонланар
бузилмаган дарё — ёввойи, тиниқ.
Найистон ва зулмат оралиғида
Туриб Федерико аталмоқ қизиқ.

ЮЗ ЙИЛЛИК ИШҚ ҲАҚИДА ҒАЗАЛ

Тўртта пўрим ўспирин
чиқиб борар кўчадан.
Ай, ай, ай, ай.

Учта пўрим ўспирин
тушиб борар кўчадан.
Ай, ай, ай.

Икки пўрим ўспирин
белин сириб боғлади.
Ай, ай.

Бир ўспирин ва шамол
ўгирилиб қарар жим.
Ай.

Кўпирган бу миртазорни
Айланмас энди ҳеч ким.

АТИРГУЛГА ҚАСИДА

Атиргул
излаган йўқ саҳарни,
мангудайин шохида,
излар бошқа нарсани.

Атиргул,
вужуд, хаёл сарҳади,
зиё на риё излар,
излар бошқа нарсани.

Атиргул
атиргулга қарамас,
қимирламас осмонда,
излар бошқа нарсани.

ТИРИК ОСМОН

Зорланмасман
гарчи тополмадим излаганимни.
Энди кўролмасман қақраган тошлар,
қовжираган ниначилар орасида
қуёш ва мавжудотнинг олишувини.

Қадим дунё сари кетурман,
кетурман чақалоқни титратган
тўқнашувлар, тўлқинлар, суронлар
шитирларга тўла бир дунёга кетурман.

Теранликка етурман,
ишқ ва қумда эриб осмонларга сингиганимда
излаган нарсамда
шодликнинг оқ бўёғин кўрурман.

Сўқир кўзларни босган қиров ўтмас у ёққа,
ғилдираклар эзворган оғочлар ноласи ҳам.
Ундан фақат шакллар шу қадар чатишганки,
ваҳимали бир шиддат бордир ҳар бир шаклда.

Гулларнинг даврасидан чиқиб бўлмас умрбод,
қанд каби эриб кетар тишларинг ҳам шамолда,
кафтинг тегиши билан қирққулоқнинг бағрига
жон-жонингга етажак филсуягин совуғи.

Томирларнинг тагида, шамолнинг ўзагида
йўлдан озмиш кимсанинг кўзлари-да очилмиш,
кўрмиш енгил тўлқинни қўриган сир пўкакни,
кўрмиш аёл оёқли сигирлар подасини.

Зорланмасман
гарчи тополмадим излаганимни,
юрак зарби ва сувлар дунёсига кетурман,
кўрурман ишқ ва қумда эриб битган чоғимда
излаганим рангининг оқлигини кўрурман.

Кетурман, абадий ёш қолурман, қолур пастда
гала-гала еллар-да, қумга ботган кемалар.
Етурман мангулик ва ишқнинг тонгсиз даштига,
йиқилурман зарб ила,
ў ишқ, ҳақиқий ишқ, ишқ!

Истайманки, кучли шамол чиқсин зулмат қаъридан,
сен ухлаган тоқ тагидан гулу ҳарфларни юлсин,
бошоқларнинг ҳокимияти ўрнатилди деб, хабар қилсин
тилло каби товланган негр болага.

Манба: «Жаҳон адабиёти» журнали,2015, октябрь

SHAVKAT RAHMON – TARJIMON
Bahodir Nurmuhammad

Shavkat Rahmon aynan Lorka ijodini asliyatdan o’girish istagida ispan tili bilan maxsus shug’ullanadi, ispanshunos olimlar bilan hamsafar bo’lib Lorkaning yurtiga boradi; lorkashunoslar bilan maslahatlashadi; shu bilan birga o’sha millat she’riyatiga xos poetik obraz va shakllarni, o’sha xalkning milliy urf-odatlarini sinchiklab o’rganadi.

Lorkaning “Eng qayg’uli shodlik” (1989) kitobiga kirgan she’rlar tarjimonning yuksak poetik mahoratidan darak beradi. Taassufki, biz ispan tili va adabiyoti bo’yicha mutaxassis emasmiz. Lorkaning o’zbek tilida jaranglab turgan she’rlarini asliyat bilan qiyoslashga imkonimiz yo’q. Biroq “Eng qayg’uli shodlik”ni o’qish jarayonida Shavkat Rahmonning naqadar mashaqqatli bir yumushni qoyilmaqom ado etganini tasavvur qilish qiyin emas. Nima demoqchimiz? Fikrimizcha, Lorka she’rlarini tarjima qilish uchun ispan tilini bilish va shoir bo’lishning o’zigina yetarli emasga o’xshab ko’rinadi. Mening tasavvurimda ispan shoirlarining Gyotesi sifatida namoyon bo’lgan Lorka she’rlarini tarjima qilayotgan inson ayni damda Ispaniya tarixi va geografiyasini, tarixiy shaxslari va xalq og’zaki ijodini, ispan she’riyatiga xos individual nazariyalarni, milliy janrlarni, eng muhimi, millat ruhini bilishi lozim. Bunday fikrga kelishimga sabab, “Eng qayg’uli shodlik” she’rlar kitobiga yozilgan izohlar, tushuntirishlardir. O’sha sochilgan izohlarning o’zi muayyan bir tizim asosida jamlansa, Shavkat Rahmonning lorkashunos sifatidagi maxsus tadqiqoti paydo bo’ladi. Darvoqe, Lorka she’rlarida ko’p bora takror keladigan “noranj” (apel`sin), “trunj” (limon) kabi meva nomining ispan she’riyatiga xos maxsus ramz, so’z-obrazlar ekani, ya’ni ulardan birinchisi “saodatli sevgi”ni, keyingisi “saodatsiz, aldangan sevgi”ni anglatishi izohlar yordamida ayonlashadi.

Lorka she’rlarida obrazlar, tuyg’ular, dardu alamlar juda milliy, jonli va tig’iz ifodasi bilan ajralib turadi:

Suzar qayiq — fikrlar
Qoraygan qorachug’ing
Qora bosgan suvida
Chayqaladi chorasiz…

— cho’ng ma’noli, ammo kam so’zli ifodadan hayron bo’lib, she’rni kayta o’qiysiz. Shoir qo’llagan obrazlar kartinasidan tasavvur yorishadi.

Tog’ poyida o’ltirar
shamol xo’rligi kelib…

Bu qisqa metaforada tog’ va shamol “odam”lashadi. Lorka she’riyatidagi bunday “e’joz maqomi”, shoirona fasohat, qisqa badiiy ifoda, so’zlar tejami Shavkat Rahmonning estetik didiga, shoirona ta’biga ma’qul kelgani aniq.

Lorka she’rlari tarjimasi jarayonida Shavkat Rahmon adabiy nutqni yangi so’zlar bilan boyitadi (mishiqi, tupka, po’la, tirtiq, dolon, kamolgul, buqavoz), ba’zi o’rinlarda og’zaki nutqka xos unsurlar bilan misralarni jonlantiradi (“sochvoraman” — sochib yuboraman, “kuylavorgin” — kuylab yuborgin, “chayvol” — chayib ol, “kiyvolgan” — kiyib olgan va h.k.), goho zarurat yuzasidan “ko’r baqa”ga “mundaqa”ni qofiya qiladi.

Ma’lumotlarga ko’ra, o’z vaqtida Lorka arab she’riyati bilan ham oshno tutingan. Shu bois bir she’riy kitobini “Tamarit devoni” deb nomlaydi. Biroq bu Sharq mumtoz she’riyatiga xos devon emas. Garchand unda “qasida” va “g’azal”lar nomi bo’lsa ham, ular janr e’tibori bilan Sharq mumtoz she’riyati mezonlariga mos kelmaydi. Lorka bunday tajribalarga, o’z xalqining poetik tafakkurini yangilashga juda qiziqqan bir ijodkor edi. Bu hol “Eng qayg’uli shodlik”dan o’rin olgan boshqa she’rlarning shakliy jihatlarida ham ko’rinadi. Matnni “pillapoyalar”ga bo’lish, bosh harflar yoki tinish belgilarini qo’llamaslik, shuningdek, she’r matnida ba’zan qavs ichida ham misralar berish hollari kuzatiladi. Shavkat Rahmon ulardan biriga ahamiyat berib: “Lorka she’rlarida qavsning ahamiyati juda katta. Ko’pincha shoir qavs yordamida birinchi satrga tamomila qarama-qarshi satrni ayirib ko’rsatadi”, deb tushuntiradi:

Hadsiz kechalarning
toshli makoni sokin makoni.
(Zaytunzorda shamol,
dala-dashtda shamol)…

Rostdanam bunda “shamol”ning “sokin makon”ga zid turganini anglash qiyin emas.

Lorka she’rlarini Shavkat Rahmon tarjimasida o’qir ekansiz, ispan yurtining mozaikasi — G’arnota, Qurtoba, Andalus kabi tarixiy shaharlari, turli qadimiy qishloqlari, g’aroyib o’simliklariga, toshqin daryo va soylari, o’ziga xos ma’no tashiydigan osmon, yulduz va oylariga maftun bo’lasiz; lo’li, mavr, suvori, jandarmlarga duch kelasiz. Uning she’rlarida ankabut to’r to’qiydi, soylar shovullab she’r o’qiydi, shom mahali “muazzin qurbaqa” paydo bo’ladi, o’lim elchilari timsoli sanalgan dabdabali suvorilar otiga qamchi uradi; chigirtkalarning tinimsiz chirillashlari kuloqqa chalinadi; bir qarasangiz, “bog’ shomida olti lo’liqiz” o’yin tushadi. “Dafn marosimi”da
“sariq minorada qo’ng’iroq darangi” eshitiladi. Tong yorishayotgan pallani tasavvur qiling, bunda sahar “noranjzor oralab keladi”. Ayni damda “zaytunzordan saharlab zaytun terar xushro’y qiz”. Gohida “kaltakesak ingraydi, zaifasi yig’laydi”. Izohlarda: “Lorka ijodida oy o’limning o’zi yoki o’lim yaqinlashganidan darak beradigan bir alomatdir”, deb ta’kidlanadi. “Oy o’likdir, o’lik, ammo unga hayot berar bahor”. Bahoriy kayfiyat, yoshlik, shoirning orzularga to’la “shoyi yuragi”, “bahoriy yomg’ir”, “bahoriy qo’llar” o’limni yengadi… Tabiiyki, Lorka she’rlari izmida bunday shoirona va ravon fikrlashning bosh sababchisi Shavkat Rahmonning tarjimonlik mahoratidir.

To’g’risi, Shavkat Rahmon deganda odamning yuragida pokiza, toza tuyg’ular jo’sh uradi, ko’zi oldida chin shoir va vijdonli shaxsning siymosi gavdalanadi. Shavkat Rahmon ijodi, ayniqsa, uning tarjimonlik faoliyati xususida shunchaki, yo’l-yo’lakay yozish qiyin. Shavkat Rahmon qalbidagi zavqni anglash uchun, eng kamida shoirning ispan tili va adabiyotiga bo’lgan mehr-muhabbatini, xolis niyatini yurak-yurakdan his qilmoq lozim.

Men bir adabiyot muallimi sifatida o’zbek tiliga dunyo she’riyatidan tarjimalar tarixida Shavkat Rahmon bilan yonma-yon Federiko Garsia Lorka ham bamisoli birga tug’ishgan og’a-inidek juda uzoq umr ko’radi, deb o’ylayman.

Federiko Garsia LORKA
“ENG QAYG’ULI SHODLIK” TO’PLAMIDAN
Shavkat Rahmon tarjimasi

BUZILGAN TOMOSHA

Uyqusirab, tumtayib
Oy jim suzib keladi.
Uyparast tun oromin
Bosib, buzib keladi.

Muazzin qurvaqalar
Qayga g’oyib bo’ldilar?
Qamishzorni kiyvolgan
Irmoq bo’g’iq go’ldirar.

Mayxonada mashshoq jim,
Eshitilmas biror sas.
Yulduz yashil sayhonda
Javlon urib tushar raqs.

Tog’ poyida o’ltirar
Shamol xo’rligi kelib
Pifagor — keksa terak
Ko’tardi ulkan qo’lin,
Adabsiz oy yuziga
Tarsaki urmoq bo’lib.

OG’OCHLAR

Og’ochlar!
Novaklar
Ko’kdan uzilgan.
Sizni qaysi alplar zaminga otgan?
Balki otgan yulduzlar?

Musiqangiz kelar qushlar dilidan,
tangri ko’zlaridan,
barkamol g’amdan.
Og’ochlar!
Chayir ildizlaringiz
Yuragimni tanirmikin zaminda

GITARA

Boshlar
Gitara nolasin.
Sinar
Tong piyolasi.

Boshlar
Gitara nolasin.
So’rma endi
Jimlikni.

Bir maromda yig’laydi,
Go’yo suvlar yig’laydi,
Go’yo qorlar ustida
Yolg’iz shamol yig’laydi.
So’rma endi
Jimlikni.

Yillar kuygan sahrolar
Kamolgul vaslin o’ylab.
Yig’lar tongsiz kechalar,
Besamar uchgan o’qlar,
Chirqirab baland shoxda
Jon beradi bir murg’ak.

O’, gitara!
Besh xanjar
Qonga bo’yagan yurak.

QISHLOQ

Tog’ o’ragida
Tanho jom minor.
Shan suvlari,
Asriy
Zaytunlari bor.

Yomg’irpo’shli kaslar
Jimlikni buzar,
Pirpirak aylanar,
Aylanar
Har choq.

Sho’rlik
Andalusda
yo’qolgan
qishloq.

YO’L

Qora kiygan yuz suvori qayon borar
noranjzorga soya solgan samolarda?
Bormaslar Sevillaga Qurdobaga,
dengizlarni sohingan G’arnotaga.

Jilovi bo’sh mudroq otlar, otlar borar,
qo’shiqlarni zir titratgan zunnorzorda.
Yuzta faryod parchinlangan, qayon borar
andaluslik yuz suvori noranjzorda ?

SOAT

Nafasni rostlay deb
o’tirdim vaqt davrasida.
Qanday tinch makon!
Oq doirada
oq orom,
Uchar yulduzlar ham.
Suzar atrofimda
o’n ikki qora raqam.

SO’NGGI ILTIJO

Qop-qora osmonda
Sariq ilonlar.
Ko’zlar ila keluvdim,
so’qir ketgum dunyodan.
Ulug’ dardlar senyori!
Mana, yerda —
ro’yja,
sham.

Bo’lay dedim umrbod
yaxshilarning yonida.
Oxir keldim, xudoyim!.
Mana, yerda —
ro’yja,
sham.

Sariq noranj, noranjzor,
noranj oting shamolga.
Bilasiz-ku undan so’ng…
Mana, yerda —
ro’yja,
sham.

Qop-ora osmonda sariq ilonlar.

CHIG’ANOQ

Dengiz chiganog’in berishdi menga.

Xaritadagi
dengizlarning guldirashini
eshitib qoldim.
Zulmatu nuqradan yaralgan
suvu baliqlar
yuragimga to’ldi limmo-lim.

Dengiz chiganog’in berishdi menga.

SUVORI QO’SHIG’I

Qurdoba.
Olisda yolg’iz

Qoracha ot, bahaybat oy,
zaytunlarga xurjun to’la.
Yo’lni yaxshi bilsam hamki
yetolmasman Qurdobaga.

Vodiy bo’ylab, shamol bo’ylab,
Qoracha ot, oy ham oldir.
Qurdobaning minoridan
o’lim menga nazar soldi.

Ay, munchayam cho’zildi yo’l!
Ay, dovyurak otim, uchqur!
Ay, o’limga kelarman duch
Qurdobani ko’rmay turib.

Qurdoba.
Olisda yolg’iz.

GUNGLAR KO’CHASIDA

Yopiq darchalardan tikilib qarab,
qizlar tabassumin o’ynatar yayrab.

(Bo’m-bo’sh royal torlarida
mohir ankabutlar o’ynar.)

Sochlarin silkita, ko’zlarin qisa,
yigitlarga visol tayinlar qizlar.

(Yelpaysalar, ro’molchalar
chechan qo’llar dunyosi so’ylar.)

Qora chakmanlarin o’ynab silkitib,
qanotli javoblar berar yigitlar.

BOSHQACHA OHANGDA

Vodiy kechasiga quturgan bug’u
Shoxidan bitta toj kiydirar gulxan.
Duzlar uxlar. Faqat bedordil shamol
gijinglatib o’zicha aylanib yurar.

Mushuk ko’zlariday g’amgin, sarg’aygan,
tutun turib qolgan shishaday havo.
Daryoga ergashdim shoxlar oralab,
izimdan daryoga cho’zildi shoxlar.

Qo’shiqlar qo’shig’i kabi jonlanar
buzilmagan daryo — yovvoyi, tiniq.
Nayiston va zulmat oralig’ida
Turib Federiko atalmoq qiziq.

YUZ YILLIK ISHQ HAQIDA G’AZAL

To’rtta po’rim o’spirin
chiqib borar ko’chadan.
Ay, ay, ay, ay.

Uchta po’rim o’spirin
tushib borar ko’chadan.
Ay, ay, ay.

Ikki po’rim o’spirin
belin sirib bog’ladi.
Ay, ay.

Bir o’spirin va shamol
o’girilib qarar jim.
Ay.

Ko’pirgan bu mirtazorni
Aylanmas endi hech kim.

ATIRGULGA QASIDA

Atirgul
izlagan yo’q saharni,
mangudayin shoxida,
izlar boshqa narsani.

Atirgul,
vujud, xayol sarhadi,
ziyo na riyo izlar,
izlar boshqa narsani.

Atirgul
atirgulga qaramas,
qimirlamas osmonda,
izlar boshqa narsani.

TIRIK OSMON

Zorlanmasman
garchi topolmadim izlaganimni.
Endi ko’rolmasman qaqragan toshlar,
qovjiragan ninachilar orasida
quyosh va mavjudotning olishuvini.

Qadim dunyo sari keturman,
keturman chaqaloqni titratgan
to’qnashuvlar, to’lqinlar, suronlar
shitirlarga to’la bir dunyoga keturman.

Teranlikka yeturman,
ishq va qumda erib osmonlarga singiganimda
izlagan narsamda
shodlikning oq bo’yog’in ko’rurman.

So’qir ko’zlarni bosgan qirov o’tmas u yoqqa,
g’ildiraklar ezvorgan og’ochlar nolasi ham.
Undan faqat shakllar shu qadar chatishganki,
vahimali bir shiddat bordir har bir shaklda.

Gullarning davrasidan chiqib bo’lmas umrbod,
qand kabi erib ketar tishlaring ham shamolda,
kafting tegishi bilan qirqquloqning bag’riga
jon-joningga yetajak filsuyagin sovug’i.

Tomirlarning tagida, shamolning o’zagida
yo’ldan ozmish kimsaning ko’zlari-da ochilmish,
ko’rmish yengil to’lqinni qo’rigan sir po’kakni,
ko’rmish ayol oyoqli sigirlar podasini.

Zorlanmasman
garchi topolmadim izlaganimni,
yurak zarbi va suvlar dunyosiga keturman,
ko’rurman ishq va qumda erib bitgan chog’imda
izlaganim rangining oqligini ko’rurman.

Keturman, abadiy yosh qolurman, qolur pastda
gala-gala yellar-da, qumga botgan kemalar.
Yeturman mangulik va ishqning tongsiz dashtiga,
yiqilurman zarb ila,
o’ ishq, haqiqiy ishq, ishq!

Istaymanki, kuchli shamol chiqsin zulmat qa’ridan,
sen uxlagan toq tagidan gulu harflarni yulsin,
boshoqlarning hokimiyati o’rnatildi deb, xabar qilsin
tillo kabi tovlangan negr bolaga.

Manba: «Jahon adabiyoti» jurnali,2015, oktyabr