Ҳар биримизнинг қалбимизда бир бола яшайди. У деразанинг кўзларидан ташқарига қараб ўтиради. Чунки у кимнидир кутади, шу боис кўзларини деразадан узмайди…

Улуғбек ҲАМДАМ
ШЕЪР – СУЯНЧИҚ…
Зилола Хўжаниёзова шеърларини ўқиб

Адабиёт билан профессионал даражасида шуғулланиб, унга умрни бахш айлаганча ҳаётнинг бош мақсадига айлантириш бор, айни дамда, адабиётга суяниб яшаш бор. Чунки кейингисида адабиёт мақсадга эмас, аксинча, мақсад сари элтувчи йўлда бир ҳамроҳ, дўст, сирдош ва суянчиққа айланади. Зилоланинг шеърларини гоҳ вақтли матбуотда, гоҳ ижтимоий тармоқларда ўқиб-кузатар эканман, унинг адабиётни ҳамроз тутганига гувоҳ бўламан. Одатда, кўнгли маҳзун тортиб ё қувончга тўлиб, қайғу ва севинчини ким биландир бўлишгиси келганда, сирдош қидириб қолади инсон:

Нечун кўнгил маҳзун, туйғу шикаста,
Ахир йўлларимиз самолар қадар.
Қорли чўққиларни қолдириб пастда,
Иқболга етгаймиз ҳали музаффар!

Ҳар биримизда шундай орзу бор. Лекин йўл йўл-да: унда баъзан йиқиламиз, йиқилганда эса кўнглимизга ҳасрат сизади. Шунингдек, кўнгилда ғалаба орзуси, ҳеч қурса, умиди ҳам яшайверади:

Оппоқ орзуларни юракка чизиб,
Ёруғ ниятларни жо этиб дилга.
Ишонгил, бир куни етамиз албат,
Сароблардан ҳоли бўлган манзилга.

Натижада шоира ҳеч кимга айтолмаган, ишонолмаган сирларини адабиётнинг “қулоғи” – оқ қоғоз ёки компьютернинг оппоқ файлига “шивирлайди”. Бу ҳаракати билан у ўзи учун тор бўла бошлаган очуннинг деразаларини ланг очиб юбора олади.
Зилола Хўжаниёзованинг шеърлари кўзгусида пайдо бўлган шоира сиймосида жамиятда фаол яшаётган – оила қуриб фарзандлар кўрган, уларни тарбиялаб элга қўшган (қўшаётган), айни дамда, ўзи ҳам жамиятнинг бир керакли парчасига айланишга жону дили билан интилаётган жонкуяр онани, аёлни, инсонни кўрдим. Айни дамда, унинг ўзи – ҳали фарзанд, ота-она кўзларининг оқу қораси. Қисқаси, қайси томондан қараманг, шоира бу ҳаётда кўзларини юмиб эмас, балки очиб яшамоқчи, яшамоқда ҳам. У шунга аҳд қилган. Аҳдлари – шеърлари. Шеърларнинг мундарижаси эса, кўзи очиқ одамнинг ўйлари, туйғулари. Шунинг учун ҳам уларда тематик диапазон кенг. “Ватан” деганда у фақат бугунни ўйламайди ёки туркий ҳалқларнинг ўзи мансуб бўлган ўзбек уруғинигина эсламайди, билъакс, даврани кенгроқ олади:

Эй Турон фарзанди, музаффар ўғлон,
Ватаннинг элтузар мард посбонни бўл!

Яъни “Ватан” дейилганда, камида, Турон ва Туркистонни эслаш – Темур бободан мерос, жадид боболардан мерос. Шоира меросни маҳкам тутади, фарзандлар қалбига юқтиради.

Теша тегмаган иборалар, ташбеҳлар топиб, уларни худди меҳмонга тансиқ таом тортишни севгувчи мезбон каби ўқувчига илинишни шоирлар севади. Зеро, бу иш ўзига хос кашфиёт, шоир оламининг ҳеч кимникига ўхшамаган бир нақши. Зилолада ҳам бор улар, ҳатто талай: “Найқамиш зикр тушиб ўқийди Ёсин”, “Аналҳақ айтади жунунваш шамол”, “Ёмғир – менинг синглим…” ва ҳ.к… Лекин бу чиройли ташбеҳларни ҳали бадиий мантиқ билан асослаш керак бўлади. Келинг, улардан энг охиргиси – “Ёмғир – менинг синглим…”ни кўриб чиқайлик-чи, шоира қай даражада уни асослашга муваффақ бўлди экан?

Ёмғир – менинг синглим, содиқ ва маҳзун,
Кўз ёшим яширар дўст-ағёримдан.
Умр ўтиб борар беишқ, бемазмун,
Маҳзун куй таралар юрак торимдан.

Бори соб дунёда азал йўқ устун,
Кўнглим синиқлари бир уюм хирмон.
Эгачим ёмғир-ла дардлашиб кун-тун,
Онам – Ер бағрига сингяпман мудом…

Ҳа-а, эгачи, яъни сингил мақомидаги ёмғир билан лирик қаҳрамон сирлашяпти, унга дардларини тўкиб солмоқда. Қараса, ўз қисмати билан ёмғир тақдирида қандайдир уйғунлик бор экан. Шоира кўнгли ёмғир янглиғ маҳзун бўлиб (яъни ёғиб), ер бағрига сингяпти. Демак, гўзал ташбеҳ, айни замонда, ҳаётий мантиққа ҳам эга.
Ёки мана бу мисраларга эътибор беринг:

Бир куни тўсатдан, билмам, баногоҳ
Юрак зулфин қоқиб, кириб келди Бахт!

Ҳар биримизнинг қалбимизда бир бола яшайди. У деразанинг кўзларидан ташқарига қараб ўтиради. Чунки у кимнидир кутади, шу боис кўзларини деразадан узмайди. Унинг кутгани бахт, ҳа, катта ҳарфлар ила ёзилгувчи БАХТ! Ёшимиз неча бўлса бўлсин, инсон боласи ўзи билиб ё билмай ана шу бахтни ёки бахтни ёдга солувчи ниманидир кутади. “Бир куни тўсатдан кириб келди бахт…” бўлишига интизор яшайди.

Ҳар бир яхши шоир, айни пайтда, уста рассом ҳамдир. Бу рассом инсон руҳиятини маҳорат билан чизади. Табиат тасвирини ҳам. Фақат унинг бўёғи рангга эмас, сўзга асосланган бўлади:

Шайланади чақмоқ – моҳир сураткаш,
Табиат кўркини суратга олар.
Ел – чаққон кўмакчи, югуриб-елиб,
Дарахт – қизлар сочин тартибга солар.

Ҳаёт дарёси доим силлиқ оқмайди. Баъзан шамол кўтарилиб, тўлқинлар қирғоқларни ювиб-ўпириб кетади. Шунда “энг яқин” деб билганларинг ҳам бегонага айланиб қолгандек туюлади, сира кутилмаган ҳислар бўрони қалбингга бостириб киради:

Жонимни берганим – жонимдагилар,
Ўзагимни узар ўзимникилар…

Аммо шоира енгилмайди. У мушоҳада қилади ва нажот йўлини топади – ўзини тақдири азалга топширади, таваккул қилади:

Билсам, узилмайди изнсиз япроқ,
Кўрсатган ҳар куни – азалий қисмат.
Битта имо билан битилур аъмол,
Ҳар-ки, тортиғида мужассам ҳикмат.

Ҳа, бу дунёда биронта япроқ беҳуда узилмайди, ҳар тортиқда бир ҳикмат мавжуд, фақат уларни кўриш керак. Қолаверса, ҳаммасини кўриб, ҳаммасига таҳаммул қилиш, пировардида синовлару ғамларни кулиб туриб енгиш учун Яратган унга – инсонга Айюбнинг сабрини ато этиб қўйган. Атони билиш керак, сезиш керак, қадрлаш керак. Бу жуда муҳим! Зеро, ойдин (зиёли) инсонга энг ярашиғлик йўл ҳам шудир:

Айюбнинг сабрини йўллади Тангрим,
Берган синовин сев, ғамин кулиб енг..

Ҳаёт йўлидаги йўлдошу суянчиқ бўлмиш шеърият инсоннинг қалб қулоғига ана шундай ҳикматлар сўйлайди. Адабиёт инсонга бундан ортиқ яна нима қилиб берсин!..

2020 йил, декабрь.

Зилола Хўжаниёзова шеърларини кутубхонамизда ўқинг:
Зилола Хўжаниёзова. Шеърлар & Қозоқбой Йўлдош, Муҳайё Йўлдош. Кўнгил мевалари

Har birimizning qalbimizda bir bola yashaydi. U derazaning ko’zlaridan tashqariga qarab o’tiradi. Chunki u kimnidir kutadi, shu bois ko’zlarini derazadan uzmaydi…

Ulug’bek HAMDAM
SHE’R – SUYANCHIQ…
Zilola Xo’janiyozova she’rlarini o’qib

Adabiyot bilan professional darajasida shug’ullanib, unga umrni baxsh aylagancha hayotning bosh maqsadiga aylantirish bor, ayni damda, adabiyotga suyanib yashash bor. Chunki keyingisida adabiyot maqsadga emas, aksincha, maqsad sari eltuvchi yo’lda bir hamroh, do’st, sirdosh va suyanchiqqa aylanadi. Zilolaning she’rlarini goh vaqtli matbuotda, goh ijtimoiy tarmoqlarda o’qib-kuzatar ekanman, uning adabiyotni hamroz tutganiga guvoh bo’laman. Odatda, ko’ngli mahzun tortib yo quvonchga to’lib, qayg’u va sevinchini kim bilandir bo’lishgisi kelganda, sirdosh qidirib qoladi inson:

Nechun ko’ngil mahzun, tuyg’u shikasta,
Axir yo’llarimiz samolar qadar.
Qorli cho’qqilarni qoldirib pastda,
Iqbolga yetgaymiz hali muzaffar!

Har birimizda shunday orzu bor. Lekin yo’l yo’l-da: unda ba’zan yiqilamiz, yiqilganda esa ko’nglimizga hasrat sizadi. Shuningdek, ko’ngilda g’alaba orzusi, hech qursa, umidi ham yashayveradi:

Oppoq orzularni yurakka chizib,
Yorug’ niyatlarni jo etib dilga.
Ishongil, bir kuni yetamiz albat,
Saroblardan holi bo’lgan manzilga.

Natijada shoira hech kimga aytolmagan, ishonolmagan sirlarini adabiyotning “qulog’i” – oq qog’oz yoki kompьyuterning oppoq fayliga “shivirlaydi”. Bu harakati bilan u o’zi uchun tor bo’la boshlagan ochunning derazalarini lang ochib yubora oladi.
Zilola Xo’janiyozovaning she’rlari ko’zgusida paydo bo’lgan shoira siymosida jamiyatda faol yashayotgan – oila qurib farzandlar ko’rgan, ularni tarbiyalab elga qo’shgan (qo’shayotgan), ayni damda, o’zi ham jamiyatning bir kerakli parchasiga aylanishga jonu dili bilan intilayotgan jonkuyar onani, ayolni, insonni ko’rdim. Ayni damda, uning o’zi – hali farzand, ota-ona ko’zlarining oqu qorasi. Qisqasi, qaysi tomondan qaramang, shoira bu hayotda ko’zlarini yumib emas, balki ochib yashamoqchi, yashamoqda ham. U shunga ahd qilgan. Ahdlari – she’rlari. She’rlarning mundarijasi esa, ko’zi ochiq odamning o’ylari, tuyg’ulari. Shuning uchun ham ularda tematik diapazon keng. “Vatan” deganda u faqat bugunni o’ylamaydi yoki turkiy halqlarning o’zi mansub bo’lgan o’zbek urug’inigina eslamaydi, bil’aks, davrani kengroq oladi:

Ey Turon farzandi, muzaffar o’g’lon,
Vatanning eltuzar mard posbonni bo’l!

Ya’ni “Vatan” deyilganda, kamida, Turon va Turkistonni eslash – Temur bobodan meros, jadid bobolardan meros. Shoira merosni mahkam tutadi, farzandlar qalbiga yuqtiradi.

Tesha tegmagan iboralar, tashbehlar topib, ularni xuddi mehmonga tansiq taom tortishni sevguvchi mezbon kabi o’quvchiga ilinishni shoirlar sevadi. Zero, bu ish o’ziga xos kashfiyot, shoir olamining hech kimnikiga o’xshamagan bir naqshi. Zilolada ham bor ular, hatto talay: “Nayqamish zikr tushib o’qiydi Yosin”, “Analhaq aytadi jununvash shamol”, “Yomg’ir – mening singlim…” va h.k… Lekin bu chiroyli tashbehlarni hali badiiy mantiq bilan asoslash kerak bo’ladi. Keling, ulardan eng oxirgisi – “Yomg’ir – mening singlim…”ni ko’rib chiqaylik-chi, shoira qay darajada uni asoslashga muvaffaq bo’ldi ekan?

Yomg’ir – mening singlim, sodiq va mahzun,
Ko’z yoshim yashirar do’st-ag’yorimdan.
Umr o’tib borar beishq, bemazmun,
Mahzun kuy taralar yurak torimdan.

Bori sob dunyoda azal yo’q ustun,
Ko’nglim siniqlari bir uyum xirmon.
Egachim yomg’ir-la dardlashib kun-tun,
Onam – Yer bag’riga singyapman mudom…

Ha-a, egachi, ya’ni singil maqomidagi yomg’ir bilan lirik qahramon sirlashyapti, unga dardlarini to’kib solmoqda. Qarasa, o’z qismati bilan yomg’ir taqdirida qandaydir uyg’unlik bor ekan. Shoira ko’ngli yomg’ir yanglig’ mahzun bo’lib (ya’ni yog’ib), yer bag’riga singyapti. Demak, go’zal tashbeh, ayni zamonda, hayotiy mantiqqa ham ega.
Yoki mana bu misralarga e’tibor bering:

Bir kuni to’satdan, bilmam, banogoh
Yurak zulfin qoqib, kirib keldi Baxt!

Har birimizning qalbimizda bir bola yashaydi. U derazaning ko’zlaridan tashqariga qarab o’tiradi. Chunki u kimnidir kutadi, shu bois ko’zlarini derazadan uzmaydi. Uning kutgani baxt, ha, katta harflar ila yozilguvchi BAXT! Yoshimiz necha bo’lsa bo’lsin, inson bolasi o’zi bilib yo bilmay ana shu baxtni yoki baxtni yodga soluvchi nimanidir kutadi. “Bir kuni to’satdan kirib keldi baxt…” bo’lishiga intizor yashaydi.

Har bir yaxshi shoir, ayni paytda, usta rassom hamdir. Bu rassom inson ruhiyatini mahorat bilan chizadi. Tabiat tasvirini ham. Faqat uning bo’yog’i rangga emas, so’zga asoslangan bo’ladi:

Shaylanadi chaqmoq – mohir suratkash,
Tabiat ko’rkini suratga olar.
Yel – chaqqon ko’makchi, yugurib-elib,
Daraxt – qizlar sochin tartibga solar.

Hayot daryosi doim silliq oqmaydi. Ba’zan shamol ko’tarilib, to’lqinlar qirg’oqlarni yuvib-o’pirib ketadi. Shunda “eng yaqin” deb bilganlaring ham begonaga aylanib qolgandek tuyuladi, sira kutilmagan hislar bo’roni qalbingga bostirib kiradi:

Jonimni berganim – jonimdagilar,
O’zagimni uzar o’zimnikilar…

Ammo shoira yengilmaydi. U mushohada qiladi va najot yo’lini topadi – o’zini taqdiri azalga topshiradi, tavakkul qiladi:

Bilsam, uzilmaydi iznsiz yaproq,
Ko’rsatgan har kuni – azaliy qismat.
Bitta imo bilan bitilur a’mol,
Har-ki, tortig’ida mujassam hikmat.

Ha, bu dunyoda bironta yaproq behuda uzilmaydi, har tortiqda bir hikmat mavjud, faqat ularni ko’rish kerak. Qolaversa, hammasini ko’rib, hammasiga tahammul qilish, pirovardida sinovlaru g’amlarni kulib turib yengish uchun Yaratgan unga – insonga Ayyubning sabrini ato etib qo’ygan. Atoni bilish kerak, sezish kerak, qadrlash kerak. Bu juda muhim! Zero, oydin (ziyoli) insonga eng yarashig’lik yo’l ham shudir:

Ayyubning sabrini yo’lladi Tangrim,
Bergan sinovin sev, g’amin kulib yeng..

Hayot yo’lidagi yo’ldoshu suyanchiq bo’lmish she’riyat insonning qalb qulog’iga ana shunday hikmatlar so’ylaydi. Adabiyot insonga bundan ortiq yana nima qilib bersin!..

2020 yil, dekabr.

Zilola Xo’janiyozova she’rlarini kutubxonamizda o’qing:
Zilola Xo’janiyozova. She’rlar & Qozoqboy Yo’ldosh, Muhayyo Yo’ldosh. Ko’ngil mevalari