Озарбайжон мумтоз адабиёт тарихида жуда кўп истеъдодли шоиралар номи учрайди. Аммо, улар орасида Маҳсатий Ганжавий, Ҳайрон хоним ва Хуршидбону Нотавонлар алоҳида мавқега эгадир. Бу уч шоира созида инсон гўзаллиги, юрак туғёнлари ва ҳаёт завқлари ажиб оҳангларда янграйди. Биз аввал Маҳсатий Ганжавий рубоийлари ва Хуршид Бону Нотавон ғазалларини Ўзбекистон халқ шоири Ойдин Ҳожиева таржимасида сизга тақдим этган эдик. Бугун эса шоира Ҳайрон хоним ғазаллари билан танишасиз
Ҳайрон хоним Дунбули XVIII асрнинг 80-йиллари ва XIX асрнинг 50-йиллари орасида яшагани маълум. У Озарбайжоннинг хушҳаво Нахчевон шаҳрида Канкарли Дунбули авлодига мансуб хонадонда туғилган, Русия — Эрон тўқнашувлари даврида оила Урмия кўли яқинидаги қишлоққа кўчирилган. Шоира кейинчалик Табризга бориб, умрининг охиригача ўша шаҳарда яшаган. Ҳайрон хоним ёшлигида саройда таҳсил олди, мумтоз шеърият анъаналарини ўрганди. Рўдакий, Саъдий, Ҳофиз, Урфий, Носирий, Навоий, Фузулий, Соиб, Қавсий каби устозлар ижодидан баҳраманд бўлди. Она халқининг ғаму ҳасратига қайғудош бўлди. Ғазалларини озар тилида, форсийда, ширу шакар усулида ҳам ёзган. У Табризда вафот этган.
Шоира ҳақидаги маълумотлар навоийшунос олима, филология фанлари доктори, ўзбек адабиётининг муҳиби ва тарғиботчиси Жаннатхоним Нағиеванинг “Ўтли созлар, оташин сўзлар” мақоласидан олинди. Таржималар эса бу азиз инсоннинг менга совға қилган китоблари орқали амалга оширилди. Раҳматли Жаннатхонимдан миннатдорман. Аллоҳ ундан рози бўлсин!
Таржимон
ҲАЙРОН ХОНИМ
ҒАЗАЛЛАР
Ойдин Ҳожиева таржимаси
Лабингни мояи жон яратмиш
Ва ушшоқ дардига дармон яратмиш.
Менинг жоним учун ризқу насиба
Ўшул соат яна ҳижрон яратмиш.
Фироқингда кўзим гирён қилгай:
Лаби лаълингни на хандон яратмиш.
Агар юлдуз эрур жумла гўзаллар,
Сени танҳо моҳитобон яратмиш.
Юзингни нуридан олмиш-да зарра,
Ўшандан хуршиди рахшон яратмиш.
Гадойи ҳуснингга мени дарбадар,
Сениким, сарвари хўбон яратмиш.
Мени булбул, сени бир гул атаблар,
Мени чексин, дея, афғон, яратмиш.
Етишди маъшуқин васлига ошиқ,
Мени бир сен учун Хайрон яратмиш.
* * *
Сабо эсса сенинг кўйингдан, эй шўх,
Қилур парвоз руҳим сўйингга, эй шўх.
Гулу сунбул ажаб атрин бўлолмас
Сенинг чеҳранг, сочинг, бўйингдай, эй шўх.
Бу гулшанда битарми сарву шамшод
Қадинг монанди, дил жўйингдай, эй шўх.
На бир хуш кун эди лутф айладинг сен,
Каманд бўйнимга гисўйингдан, эй шўх,
Ки душман макридан чекдим жафолар,
Жудо бўлдим сенинг рўйингдан, эй шўх.
Киши йўқ билгучи атворинги ҳеч,
Бу Ҳайрон фидодир хўйингга, эй шўх.
* * *
Зулфини чун ораза ул моҳ паришон айлади,
Равзаи фирдавс гўё сунбулистон айлади.
Ноз ила отди агар новакларини маҳлиқо,
Ўлдириб ошиқларини қони алвон айлади.
Чун боқиб аҳволима этди табассум ноз ила,
Ғунчаи боғи беҳиштни кўр, на хандон айлади.
Чун табибим ул ики ёқутни этди дурфишон,
Руҳ берди қалбима, дардима дармон айлади.
Ёр чун ағёр ила этди такаллум лутф ила,
Кўнглими дарду ғами мавж этди, тўфон айлади.
Кўрди чун ағёр ила дилдорини саргарму ноз,
Дийдаи хунборими, кўрким, на туғён айлади?
Қошу кўз, ҳам лаъли майгун, холи ҳинду, зулфи каж,
Сарв қаддин кўрсатиб, Ҳайронни ҳайрон айлади.
* * *
Дардимга чора йўқдир лаъли дутодин ўзга,
Тутмас қўлимни ҳаргиз зулфи расодан ўзга.
Ҳолимни дилдоримга арз айлагувчи йўқдир
Борсам гузар бошида боди сабодан ўзга.
Каж бахтимиз боҳайрат, боиски, ёр бизга
Кўрмас раво ҳеч не жавру жафодан ўзга.
Зулму ситам бўлибдир дилдорга касбу корлик,
Мен этмадим санамга меҳру вафодан ўзга.
Дилбарга хизмат этмак азмин тутар бўланда,
Йўқдир алимда* туҳфа хайру дуодан ўзга.
Дарду алам-ғаминда гирифтор ўлди ким ҳам
Ёр кўчасинда мендек бахти қародан ўзга.
Ағёр таъна ургай, ҳижрон олов уфургай,
Йўқ бизга меҳрибоне ғамхор худодан ўзга.
Қисмат иши бу, Ҳайрон, тушдинг ёрдан айру,
Тақдирга чора йўқдир рози-ризодан ўзга.
* Алимда — қўлимда
* * *
Очилди субҳ рўйинг, шом зулфинг аён ўлди,
Хижолат оташина меҳр ёнди, моҳ ниҳон ўлди.
Чекиб қавси кузаҳ хуш тоқи рангин осмон узра
Кўруб қошинг каби ул моҳ қадди камон ўлди.
Ду чашмаи масти махмуринг олиб жонлар, тўкиб қонлар.
Ҳаданги кирпигинг, тиғи нигоҳинг комрон ўлди.
Гирифтори каманд ўлди дилим, ақлим учиб бошдин,
Кўнгул мурғига холинг дона, зулфинг ошиён ўлди.
Кўриб лаъли лабинг, эй, ҳурваш, лаъли Бадахшоннинг
Куйиб бағри ҳасаддин, дийдасинда хун равон ўлди.
Кўзунг олди маним жоним, лабинг тўкди унинг қонин,
Биҳамдиллаҳ, санинг кўйингда охир қонга қон ўлди.
Этиб завқ бирла жон қурбон анга ҳар ошиқ эй, Ҳайрон,
На танҳо ожизу нолон ўларда жонфишон ўлди.
* * *
Бир нома ёзай, боди сабо ёра етурсин,
Шарҳи ғамимни ул бути хунхора етурсин.
Ҳижрон мани этди яна беҳолу ҳаловат,
Дорую висоли менга бир чора етурсин.
Сабрим тугади, ёр энди жоним ола қолсин,
Ё шод айласин васл ила, дийдора етурсин.
Мен ики дунёда кўрай: орзуга етсин,
Ҳар кимки, мени ёри вафодора етурсин.
Тўсма йўлини, эй ғами ҳижрон, паёмим
То боди сабо ул гули гулзора етурсин.
Юз ҳасрат ила бу дили ҳижронга гирифтор
Азм этди, ўзин ул гули бехора етурсин.
Юз ниш ила йўл бермади ул хори ситамкор,
Қўймади ўзин ул гула бечора, етурсин.
Ёраб, манга сен бунча зулм айлама изҳор,
Қўй, ёрга ўзин бу дили овора етурсин.
Бекаслигима раҳм айласин холиқи якто,
Ҳайронни у шаҳбози дигарбора етурсин!
* * *
Бўйинг сарви сиҳи, зулфунг муанбар,
Жамолинг Юсуфи Канъона ўхшар.
Кошинг ошиқларинг қасдига мисли
Эгилган тийғи сарафшона ўхшар.
Қиё боқса, кўзунг олгай бу жоним,
Йўхуда фитнаи даврона ўхишр.
Омон йўқ, ноз ила тири нигоҳинг
Юракда ханжари буррона ўхшар.
Тили булбул, сочи сунбул, юзи гул,
Тун магар киприги пайкона ўхшар.
Сени ой жамолинг, эй ҳури жаннат,
Гулистонда гули хандона ўхшар.
Эсиб боди сабо, зулфинг тўзитмиш, —
Гул узра дастаи райҳона ўхшар.
Лабинг кунжида холинг ҳиндуваш бир
Ўтирган тахт аро султона ўхшар.
Санинг кўйингда ошиқлар фиғони
Чаманда булбули хушхона ўхшар.
Шарораи шўрангизингдан, эй ой,
Бошим ҳам оташи сўзона ўхшар.
Кўзум ёши фироқингдан юзимда
Шашқатор лўлую галтона ўхшар.
Агарчи ошиқинг кўпдир ва лекин
Ишонма, қай бири Ҳайрона ўхшар?
* * *
Фироқинг қалбимизда кор этибдир,
Бу зулмни чархи бадкирдор этибдир.
У мажлисда ҳушим учмиш бошимдан,
Ҳавойи вуслагпинг бедор этибдир.
Бу қисматга минг эҳсон, минг ташаккур:
Гадони подишоҳга ёр этибдир,
Ки гул ҳажрида булбул нола этмас,
Уни ҳар не этибдир, хор этибдир.
Қазо Мажнунни қувди тоғу даштга,
Қадар Мансурни дорда зор этибдир.
Чекиб шамширини дилдор, мисли
Рақибим қатлима шиор этибдир.
Ҳажрдан нолима зинҳор, Ҳайрон,
Бу жабру жафони ағёр этибдир.
* * *
Билурсен, ёрингни бир ёри бордир,
Ағёр ила аҳду қарори бордир.
Нетай мен фақирмен, ёр — султон,
Менга ёр ўлмоғидан ори бордир.
На даркордур менга сунбул ва райҳон,
Анингки турраи таррори бордир.
Кунгил, қайғурмагил, даҳри чаманда
Очилган ғунчанинг минг хори бордир.
Кел, инжитма, санга шўрлик бу Ҳайрон
Бир ошиқдир, меҳр иқрори бордир.
* * *
Хуршиди тобон бўлмиш намоён,
Бўлмиш намоён хуршиди тобон.
Зилфи паришон юзларда печон,
Юзларда печон зулфи паршион.
Ул чашми фаттон ақлимни олди,
Ақлимни олди ул чашми фаттон.
Ул тири мужгон санчилди қалбга,
Санчилди қалбга ул тири мужгон.
Ул лаъли хандон оби ҳаётдир,
Оби ҳаётдир ул лаъли хандон.
Ул кўйи жонон минг қурбон истар,
Минг қурбон истар ул кўйи жонон.
Шайдо бу Ҳайрон ул ой жамолга,
Ул ой жамолга шайдо бу Ҳайрон!
Манба: «Жаҳон адабиёти» журнали,№ 3, 2013 йил, март
Ozarbayjon mumtoz adabiyot tarixida juda ko’p iste’dodli shoiralar nomi uchraydi. Ammo, ular orasida Mahsatiy Ganjaviy, Hayron xonim va Xurshidbonu Notavonlar alohida mavqega egadir. Bu uch shoira sozida inson go’zalligi, yurak tug’yonlari va hayot zavqlari ajib ohanglarda yangraydi. Biz avval Mahsatiy Ganjaviy ruboiylari va Xurshid Bonu Notavon g’azallarini O’zbekiston xalq shoiri Oydin Hojieva tarjimasida sizga taqdim etgan edik. Bugun esa shoira Hayron xonim g’azallari bilan tanishasiz
Hayron xonim Dunbuli XVIII asrning 80-yillari va XIX asrning 50-yillari orasida yashagani ma’lum. U Ozarbayjonning xushhavo Naxchevon shahrida Kankarli Dunbuli avlodiga mansub xonadonda tug’ilgan, Rusiya — Eron to’qnashuvlari davrida oila Urmiya ko’li yaqinidagi qishloqqa ko’chirilgan. Shoira keyinchalik Tabrizga borib, umrining oxirigacha o’sha shaharda yashagan. Hayron xonim yoshligida saroyda tahsil oldi, mumtoz she’riyat an’analarini o’rgandi. Ro’dakiy, Sa’diy, Hofiz, Urfiy, Nosiriy, Navoiy, Fuzuliy, Soib, Qavsiy kabi ustozlar ijodidan bahramand bo’ldi. Ona xalqining g’amu hasratiga qayg’udosh bo’ldi. G’azallarini ozar tilida, forsiyda, shiru shakar usulida ham yozgan. U Tabrizda vafot etgan.
Shoira haqidagi ma’lumotlar navoiyshunos olima, filologiya fanlari doktori, o’zbek adabiyotining muhibi va targ’ibotchisi Jannatxonim Nag’ievaning “O’tli sozlar, otashin so’zlar” maqolasidan olindi. Tarjimalar esa bu aziz insonning menga sovg’a qilgan kitoblari orqali amalga oshirildi. Rahmatli Jannatxonimdan minnatdorman. Alloh undan rozi bo’lsin!
Tarjimon
HAYRON XONIM
G’AZALLAR
Oydin Hojieva tarjimasi
Labingni moyai jon yaratmish
Va ushshoq dardiga darmon yaratmish.
Mening jonim uchun rizqu nasiba
O’shul soat yana hijron yaratmish.
Firoqingda ko’zim giryon qilgay:
Labi la’lingni na xandon yaratmish.
Agar yulduz erur jumla go’zallar,
Seni tanho mohitobon yaratmish.
Yuzingni nuridan olmish-da zarra,
O’shandan xurshidi raxshon yaratmish.
Gadoyi husningga meni darbadar,
Senikim, sarvari xo’bon yaratmish.
Meni bulbul, seni bir gul atablar,
Meni cheksin, deya, afg’on, yaratmish.
Yetishdi ma’shuqin vasliga oshiq,
Meni bir sen uchun Xayron yaratmish.
* * *
Sabo essa sening ko’yingdan, ey sho’x,
Qilur parvoz ruhim so’yingga, ey sho’x.
Gulu sunbul ajab atrin bo’lolmas
Sening chehrang, soching, bo’yingday, ey sho’x.
Bu gulshanda bitarmi sarvu shamshod
Qading monandi, dil jo’yingday, ey sho’x.
Na bir xush kun edi lutf aylading sen,
Kamand bo’ynimga giso’yingdan, ey sho’x,
Ki dushman makridan chekdim jafolar,
Judo bo’ldim sening ro’yingdan, ey sho’x.
Kishi yo’q bilguchi atvoringi hech,
Bu Hayron fidodir xo’yingga, ey sho’x.
* * *
Zulfini chun oraza ul moh parishon ayladi,
Ravzai firdavs go’yo sunbuliston ayladi.
Noz ila otdi agar novaklarini mahliqo,
O’ldirib oshiqlarini qoni alvon ayladi.
Chun boqib ahvolima etdi tabassum noz ila,
G’unchai bog’i behishtni ko’r, na xandon ayladi.
Chun tabibim ul iki yoqutni etdi durfishon,
Ruh berdi qalbima, dardima darmon ayladi.
Yor chun ag’yor ila etdi takallum lutf ila,
Ko’nglimi dardu g’ami mavj etdi, to’fon ayladi.
Ko’rdi chun ag’yor ila dildorini sargarmu noz,
Diydai xunborimi, ko’rkim, na tug’yon ayladi?
Qoshu ko’z, ham la’li maygun, xoli hindu, zulfi kaj,
Sarv qaddin ko’rsatib, Hayronni hayron ayladi.
* * *
Dardimga chora yo’qdir la’li dutodin o’zga,
Tutmas qo’limni hargiz zulfi rasodan o’zga.
Holimni dildorimga arz aylaguvchi yo’qdir
Borsam guzar boshida bodi sabodan o’zga.
Kaj baxtimiz bohayrat, boiski, yor bizga
Ko’rmas ravo hech ne javru jafodan o’zga.
Zulmu sitam bo’libdir dildorga kasbu korlik,
Men etmadim sanamga mehru vafodan o’zga.
Dilbarga xizmat etmak azmin tutar bo’landa,
Yo’qdir alimda* tuhfa xayru duodan o’zga.
Dardu alam-g’aminda giriftor o’ldi kim ham
Yor ko’chasinda mendek baxti qarodan o’zga.
Ag’yor ta’na urgay, hijron olov ufurgay,
Yo’q bizga mehribone g’amxor xudodan o’zga.
Qismat ishi bu, Hayron, tushding yordan ayru,
Taqdirga chora yo’qdir rozi-rizodan o’zga.
* Alimda — qo’limda
* * *
Ochildi subh ro’ying, shom zulfing ayon o’ldi,
Xijolat otashina mehr yondi, moh nihon o’ldi.
Chekib qavsi kuzah xush toqi rangin osmon uzra
Ko’rub qoshing kabi ul moh qaddi kamon o’ldi.
Du chashmai masti maxmuring olib jonlar, to’kib qonlar.
Hadangi kirpiging, tig’i nigohing komron o’ldi.
Giriftori kamand o’ldi dilim, aqlim uchib boshdin,
Ko’ngul murg’iga xoling dona, zulfing oshiyon o’ldi.
Ko’rib la’li labing, ey, hurvash, la’li Badaxshonning
Kuyib bag’ri hasaddin, diydasinda xun ravon o’ldi.
Ko’zung oldi manim jonim, labing to’kdi uning qonin,
Bihamdillah, saning ko’yingda oxir qonga qon o’ldi.
Etib zavq birla jon qurbon anga har oshiq ey, Hayron,
Na tanho ojizu nolon o’larda jonfishon o’ldi.
* * *
Bir noma yozay, bodi sabo yora yetursin,
Sharhi g’amimni ul buti xunxora yetursin.
Hijron mani etdi yana beholu halovat,
Doruyu visoli menga bir chora yetursin.
Sabrim tugadi, yor endi jonim ola qolsin,
YO shod aylasin vasl ila, diydora yetursin.
Men iki dunyoda ko’ray: orzuga yetsin,
Har kimki, meni yori vafodora yetursin.
To’sma yo’lini, ey g’ami hijron, payomim
To bodi sabo ul guli gulzora yetursin.
Yuz hasrat ila bu dili hijronga giriftor
Azm etdi, o’zin ul guli bexora yetursin.
Yuz nish ila yo’l bermadi ul xori sitamkor,
Qo’ymadi o’zin ul gula bechora, yetursin.
Yorab, manga sen buncha zulm aylama izhor,
Qo’y, yorga o’zin bu dili ovora yetursin.
Bekasligima rahm aylasin xoliqi yakto,
Hayronni u shahbozi digarbora yetursin!
* * *
Bo’ying sarvi sihi, zulfung muanbar,
Jamoling Yusufi Kan’ona o’xshar.
Koshing oshiqlaring qasdiga misli
Egilgan tiyg’i sarafshona o’xshar.
Qiyo boqsa, ko’zung olgay bu jonim,
Yo’xuda fitnai davrona o’xishr.
Omon yo’q, noz ila tiri nigohing
Yurakda xanjari burrona o’xshar.
Tili bulbul, sochi sunbul, yuzi gul,
Tun magar kiprigi paykona o’xshar.
Seni oy jamoling, ey huri jannat,
Gulistonda guli xandona o’xshar.
Esib bodi sabo, zulfing to’zitmish, —
Gul uzra dastai rayhona o’xshar.
Labing kunjida xoling hinduvash bir
O’tirgan taxt aro sultona o’xshar.
Saning ko’yingda oshiqlar fig’oni
Chamanda bulbuli xushxona o’xshar.
Sharorai sho’rangizingdan, ey oy,
Boshim ham otashi so’zona o’xshar.
Ko’zum yoshi firoqingdan yuzimda
Shashqator lo’luyu galtona o’xshar.
Agarchi oshiqing ko’pdir va lekin
Ishonma, qay biri Hayrona o’xshar?
* * *
Firoqing qalbimizda kor etibdir,
Bu zulmni charxi badkirdor etibdir.
U majlisda hushim uchmish boshimdan,
Havoyi vuslagping bedor etibdir.
Bu qismatga ming ehson, ming tashakkur:
Gadoni podishohga yor etibdir,
Ki gul hajrida bulbul nola etmas,
Uni har ne etibdir, xor etibdir.
Qazo Majnunni quvdi tog’u dashtga,
Qadar Mansurni dorda zor etibdir.
Chekib shamshirini dildor, misli
Raqibim qatlima shior etibdir.
Hajrdan nolima zinhor, Hayron,
Bu jabru jafoni ag’yor etibdir.
* * *
Bilursen, yoringni bir yori bordir,
Ag’yor ila ahdu qarori bordir.
Netay men faqirmen, yor — sulton,
Menga yor o’lmog’idan ori bordir.
Na darkordur menga sunbul va rayhon,
Aningki turrai tarrori bordir.
Kungil, qayg’urmagil, dahri chamanda
Ochilgan g’unchaning ming xori bordir.
Kel, injitma, sanga sho’rlik bu Hayron
Bir oshiqdir, mehr iqrori bordir.
* * *
Xurshidi tobon bo’lmish namoyon,
Bo’lmish namoyon xurshidi tobon.
Zilfi parishon yuzlarda pechon,
Yuzlarda pechon zulfi parshion.
Ul chashmi fatton aqlimni oldi,
Aqlimni oldi ul chashmi fatton.
Ul tiri mujgon sanchildi qalbga,
Sanchildi qalbga ul tiri mujgon.
Ul la’li xandon obi hayotdir,
Obi hayotdir ul la’li xandon.
Ul ko’yi jonon ming qurbon istar,
Ming qurbon istar ul ko’yi jonon.
Shaydo bu Hayron ul oy jamolga,
Ul oy jamolga shaydo bu Hayron!
Manba: «Jahon adabiyoti» jurnali,№ 3, 2013 yil, mart
