5 июн — Федерико Гарсиа Лорка таваллуд топган кун

    Менга ўхшаб рус тилидан бошқа тилни билмаганларни Федерико Лорка шеърияти билан илк бор таништирган таниқли таржимон Анатолий Гелескул шоир ҳаёти ва шеъриятига бағишлаган мақолаларининг бирида шундай ёзади: “Лорканинг хоки туроби қаердалигини ҳеч ким билмайди.     Аммо унинг ўқлар тешган жасади шоир севган ватан тупроғида ва мабодо кун келиб ўша жой топилса, мабодо кун келиб қабр устига хотира тоши қўйиладиган бўлса, мен шу тошга бошқа бир улуғ шоир, масофа билан ўлчанганда Испаниядан жуда йироқда бўлган юрт­нинг фарзанди – ўзбек Алишер Навоий­нинг ушбу сатр­ларини ёздирган бўлардим: “…туфроқ ила тенг ўлмишам” (Хуршид Давроннинг «Унинг юраги — чолғуси эди» эссесидан. Эссени мана бу саҳифада ўқишингиз мумкин).

Шавкат РАҲМОН
ЛОРКАНИНГ «ЭНГ ҚАЙҒУЛИ ШОДЛИК»
ТЎПЛАМИГА ЁЗИЛГАН СЎЗБОШИДАН

Ҳар гал Испанияни ўйлаганимда гул йиғисини шеърда янгратган шоирлар, овози ойии уйғотган ҳофизлар-ла бнр малак сиймо гул исмидай, бир пари капалак исмидай иазокатли Боабдил сўзи хаёлимдан кетмайди. Тарихни сўйлатсак, еттинчи аср бошларидаёқ жанубий Франция қасабаларигача ислом лашкарлари-ла кириб борган, Испанияда Вестгот қироллигини синдириб, мусулмон давлатига тамал тошини қўйган араб саркардалари Мусо ибн Нусайра ва Тариқ ибн Зиёд хотирга тушади. Кейинчалик гоҳ уммавий халифалиги, гоҳ алморавидлар, гоҳ алмоҳадлар салтанати деб аталган Андалусия давлати 1492 йили қирол Фердинанд ва қиролича Изабелла ихтиёрига ўтди. Саккиз юз йил Оврупони ҳайратга солган давлатнинг энг сўнгги қироли Али Абдуллоҳ Боабдилдир…

Америкадаги Эдинбург дорулфунуниинг исломшунос олими У. Монтгомери Уотт айтишича: «Араб маданияти ўзидан-да қадимийроқ, юксакроқ маданиятларнинг энг яхши фазилатларини ўзлаштириб, янги мусулмон маданиятига асос солди. Исломгача бўлган насроний маданияти Испания маданиятининг кейинги ривожига ҳеч қандай таъсир кўрсатмади. Аҳолининг кўпчилиги мусулмон динига кириб, вақт ўтиши билан араблашиб кетди». Чинданам, Андалусия ибн Рушд, ибн Туфайл, ибн Халдун, ибн Хазм, Муҳиддин ибн ал Арабий каби не-не буюк зотларни эмизган диёрдир. Ҳозиргача Қурдоба, Ғарнота, Севилла қасабаларидаги афсонавий қасрлар, маҳобатли мачитлар, маъмурий бинолар араб маданиятидан хотирадир.

Хулосаласак, Андалусия маданияти шарқу ғарбнинг энг гўзал фазилатларини эмиб улғайган, Испаниянинг жаҳонга машҳур сиймоларини эмизиб улғайтирган бир маданиятдир. Андалусиянинг мана шундай ёруғ юзли сиймоларидан, ҳаёт ва мамот оралиғида ярадор қушдай потирлаган руҳ сувратларидан иборат асарларини бадиий ижод саҳнасига бир даста гулдай отган Федерико Гарсиа Лоркадир,

Асримизнинг йигирманчи йилларида Оврупо адабиётида, хусусан, шеъриятида турли безовта оқимлар пайдо бўлди. Бу оқимлар жадаллашпб кетган сиёсий-ижтимоий тўлқинларнинг бадиий ижоддаги кўринишларидир. Бу даврда Испаниядагп адабий давраларда Оврупонинг бошқа адабиётларида муқимлашган сюрреализм, ултраизм, креасоннзм, герметизм кабн ҳаёт билан адабиёт бирлигини тан олмайдиган, санъат санъат учун деган ижодий субут атрофида баҳслар қизиди. Лорка мана шу йилларда фаол ижод қилдиким, буни мустаҳкам ижодий субут шарофати деб билмоқ лозимдир: «Яхшиямки, санъат санъат учун деган ғоянинг мағзи пуч, акс ҳолда бундан-да шафқатсиз ғоя бўлмасди. Бу сохта санъатнинг ўзигагина дахлдор соф санъатга бирортаям виждонли одам ишонмайди. Зиддиятли давримизда ижодкор халқ кулса кулиб, йиғласа йиғламоғи, ўз бинафшаларидан воз кечмоғи, белигача ботқоққа ботиб бўлсаям бинафша нзлаётганларга кўмаклашмоғи шарт». Бундай ижодий субут ижодкорнинг янги-янги ифода шаклларини излашига сираям монелик қилмайдн, балки ҳар қандай шаклга соғлом ижтимоий руҳ бермоғи тайин.

Лорка қатнашган адабий даврада мажозийлик бирламчи унсур сифатида тан олиниб, ифода воситасигина ҳисобланиб қолмаган. Мажозийлик Лорка ва бошқа муштарийларнинг рост ва хаёлий дунё бирлигини ифодалаган дунёқарашидан, борлиққа муносабатидан келиб чиққан ижодий субутдир. Кейинчалик бу даврадан испан ва жаҳон адабиётида «27-йил авлоди» деб аталган буюк ижодкорлар — Хорхе Гильен, Педро Салинас, Гарсиа Лорка, Рафаэл Альберти, Херардо Диего, Эмилио Прадос, Луис Сернуда, Дамасо Алонсо, Мануэл Альтолагирре ва ёши улуғроғ Хуан Рамон Хименес ажралиб чиқди.

Лорка ҳам ёзма, ҳам оғзаки маданиятнинг ижобий фазилатларини ўз ижодида омухта қилган. Ёзма маданият, яъни Сервантес, Лопе де Вега, Луис де Гонгорадан жисмлар ва туйғуларнинг тартибсиз дунёсини уйғунлашган дунё сифатида тасаввурлашни ўрганган бўлса, огзаки маданият, яъни испан халқ қўшиқларидан табиатнинг ҳар бир унсурини жонлаштириш хусусиятиии ўзлаштиргандир. Бундан ташқари испан халқ қўшиқларига хос бўлмиш яна бир хусусият — ранглар ва ўсимликлар тамсилидан жудаям унумли фойдаланган. Ранглар: халқ қўшиқларида сиёҳранг — мотам; бинафшаранг — жудолик, хотира, садоқат; кўкранг — мангулик, ҳақиқат, адолат, сабот; яшилранг — омад, ҳиссиёт; оқранг — ўлим, мангулик, эътиқод, озодлик; кулранг — қайғу; сариқранг — қуёш, буғдой, қувват, илҳом, шуҳрат; қизил — қаҳр, қон рангги, изтироб, эҳтирос, ғурур рамзидир. Ўсимликлар: заранг — соф ишқ; гулхайри — алам, маҳкумлик, хиёнат; терак — мағрурлик; бодом — назокат, бевақт ўлим; сабур — оғриқ, қизғалдоқ, таскин, оний умр, бекор тўкилган қон; қушқўнмас — азоб, сарв — қабристон дарахти, қайғу, мотам рамзи; чиннигул — завқ-шавқ; ёсмин ёки суман — садоқат, назокат рамзидир. Лорка ижодида табиатнинг ҳар бир унсури ҳаёт ва мамот оралиғида титраб турган дардчил юракка ҳамдардлик қилади, руҳиятига мослашади. Инсон изтиробининг бу қадар юксалтирилиши шоир дунёқарашида одамийликнинг нечоғлигидан далолат.

Лорканинг 1921 йили Мадридда нашр этилган биринчи «Шеърлар китоби» қурама шакллар, оҳанглар, кайфиятлардан иборатдирким, Хуан Рамон Хименес, Антонио Мачадо, Рубен Дарио каби улуғ шоирлар ижодидаги айрим фазилатлар таъсирида ёзилган шеърлар, манзумалар шоирнинг шаклланиш жараёнидан нишоналардир. Лорканинг айрича овози «Канто хондо достони», «Қўшиқлар», «Лўли романсероси» китобларидагина очилган. Сохти зиддиятли «Канте хондо достони» ва сохти эркин «Қўшиқлар», «Лўли романсероси» китобларидаги уйғунлик, бутунлик «Шоир Нью-Йўркда» китобидаги шеърларда йўқ, айниқса, «Лўли романсероси», «Шоир Нью-Йўркда» китобига бутунлай қарама-қаршидир. Агар «Лўли романсеросида шоир тасвирланган воқеа, ҳодиса, фожиаларнинг фақат гувоҳидай намоён бўлиб, жабрланган кимсаларга ҳамдардлик билдирувчи бир муштарий сифатида лўлилар дунёсига пайванд қилинган бўлса, «Шоир Нью-Йўркда» китобидаги шеърларда шоир асосий қаҳрамон, биз унинг кўзи билан вақтнипг қулига айланиб қолган одамлар ва машиналар манзарасиии кўрамиз. Нью-Йўрк шоир учун қачонлардир барча тирик мавжудот эмин-эркин нафас олган, бироқ вақт исканжасида ёмонлик, риё тимсолига айланиб қолган замин. Шоир эса бу заминда бор-йўғи дарду аламларга муносабатини билдирувчи ярадор юрак соҳибидир (Мақолани тўлиқ ҳолда мана бу саҳифада ўқинг).

Федерико Гарсиа ЛОРКА
ШЕЪРЛАР

ГИТАРА

Бошлар
Гитара ноласин.
Синар
Тонг пиёласи.

Бошлар
Гитара ноласин.
Сўрма энди
Жимликни.

Бир маромда йиғлайди,
Гўё сувлар йиғлайди,
Гўё қорлар устида
Ёлғиз шамол йиғлайди.
Сўрма энди
Жимликни.

Йиллар куйган саҳролар
Камолгул васлин ўйлаб.
Йиғлар тонгсиз кечалар,
Бесамар учган ўқлар,
Чирқираб баланд шохда
Жон беради бир мурғак.

Ў, гитара!
Беш ханжар
Қонга бўяган юрак.

ЖИМЛИК

Бу жимликни эшит,болам.
Тўлқинланган бу жимлик,
сирғалиб чўкади акс-садолар,
юзларини босар эгилиб
ҳатто осмон ҳам.

ҚИШЛОҚ

Тоғ ўрагида
Танҳо жом минор.
Шан сувлари,
Асрий
Зайтунлари бор.

Ёмғирпўшли каслар
Жимликни бузар,
Пирпирак айланар,
Айланар
Ҳар чоқ.

Шўрлик
Андалусда
йўқолган
қишлоқ.

ЙЎЛ

Қора кийган юз сувори қаён борар
норанжзорга соя солган самоларда?
Бормаслар Севиллага Қурдобага,
денгизларни соҳинган Ғарнотага.

Жилови бўш мудроқ отлар, отлар борар,
қўшиқларни зир титратган зуннорзорда.
Юзта фарёд парчинланган, қаён борар
андалуслик юз сувори норанжзорда ?

СОАТ

Нафасни ростлай деб
ўтирдим вақт даврасида.
Қандай тинч макон!
Оқ доирада
оқ ором,
Учар юлдузлар ҳам.
Сузар атрофимда
ўн икки қора рақам.

СЎНГГИ ИЛТИЖО

Қоп-қора осмонда
Сариқ илонлар.
Кўзлар ила келувдим,
сўқир кетгум дунёдан.
Улуғ дардлар сенёри!
Мана, ерда —
рўйжа,
шам.

Бўлай дедим умрбод
яхшиларнинг ёнида.
Охир келдим, худойим!.
Мана, ерда —
рўйжа,
шам.

Сариқ норанж, норанжзор,
норанж отинг шамолга.
Биласиз-ку ундан сўнг…
Мана, ерда —
рўйжа,
шам.

Қоп-ора осмонда сариқ илонлар.

ЧИҒАНОҚ

Денгиз чиганоғин беришди менга.

Харитадаги
денгизларнинг гулдирашини
эшитиб қолдим.
Зулмату нуқрадан яралган
суву балиқлар
юрагимга тўлди лиммо-лим.

Денгиз чиганоғин беришди менга.

СУВОРИ ҚЎШИҒИ

Қурдоба.
Олисда ёлғиз

Қорача от, баҳайбат ой,
зайтунларга хуржун тўла.
Йўлни яхши билсам ҳамки
етолмасман Қурдобага.

Водий бўйлаб, шамол бўйлаб,
Қорача от, ой ҳам олдир.
Қурдобанинг миноридан
ўлим менга назар солди.

Ай, мунчаям чўзилди йўл!
Ай, довюрак отим, учқур!
Ай, ўлимга келарман дуч
Қурдобани кўрмай туриб.

Қурдоба.
Олисда ёлғиз.

ГУНГЛАР КЎЧАСИДА

Ёпиқ дарчалардан тикилиб қараб,
қизлар табассумин ўйнатар яйраб.

(Бўм-бўш роял торларида
моҳир анкабутлар ўйнар.)

Сочларин силкита, кўзларин қиса,
йигитларга висол тайинлар қизлар.

(Елпайсалар, рўмолчалар
чечан қўллар дунёси сўйлар.)

Қора чакманларин ўйнаб силкитиб,
қанотли жавоблар берар йигитлар.

БОШҚАЧА ОҲАНГДА

Водий кечасига қутурган буғу
Шохидан битта тож кийдирар гулхан.
Дузлар ухлар. Фақат бедордил шамол
гижинглатиб ўзича айланиб юрар.

Мушук кўзларидай ғамгин, сарғайган,
тутун туриб қолган шишадай ҳаво.
Дарёга эргашдим шохлар оралаб,
изимдан дарёга чўзилди шохлар.

Қўшиқлар қўшиғи каби жонланар
бузилмаган дарё — ёввойи, тиниқ.
Найистон ва зулмат оралиғида
Туриб Федерико аталмоқ қизиқ.

ЮЗ ЙИЛЛИК ИШҚ ҲАҚИДА ҒАЗАЛ

Тўртта пўрим ўспирин
чиқиб борар кўчадан.
Ай, ай, ай, ай.

Учта пўрим ўспирин
тушиб борар кўчадан.
Ай, ай, ай.

Икки пўрим ўспирин
белин сириб боғлади.
Ай, ай.

Бир ўспирин ва шамол
ўгирилиб қарар жим.
Ай.

Кўпирган бу миртазорни
Айланмас энди ҳеч ким.

АТИРГУЛГА ҚАСИДА

Атиргул
излаган йўқ саҳарни,
мангудайин шохида,
излар бошқа нарсани.

Атиргул,
вужуд, хаёл сарҳади,
зиё на риё излар,
излар бошқа нарсани.

Атиргул
атиргулга қарамас,
қимирламас осмонда,
излар бошқа нарсани.

ОЙ ҲАҚИДА РОМАНС

Келди налғар ғорига ой
настариндан ўраб рўмол.
Карар, қарар бола фақир.
Бола фақир тикилар лол.

Ой қўлларин ёзиб, ўйнаб,
сўлқиллатиб қалай тусли,
беору пок кўкракларин,
олар тунги шамол ҳушин.

Беркиниб ол, ойим, ойим!
Келиб қолса лўлилар гар,
юрагингдан сандонларда
оқ ҳалқалар зарб қилишар.

Қўрқма, бола, қўрқма сира,
сен лўлилар келган тобда
сандонга бош қўйиб ётгин,
уйғонмассан сира хобдан.

Беркин, ойим, ойим, ойим!
Туйдим олис от дупурин.
Қўрқма, бола, бироқ босма
оҳорланган ипак нурим.

Отлиқ елар йироқлардан
ноғорадай чалиб дузни.
Шўрлик бола муз сандонга
бош қўйганча юмар кўзин.

Зайтунзордан биринжи туш —
лўлилар ҳам чиқиб келар,
бошларини тутиб баланд,
кўзларини қисиб келар.

Ўҳ, қайси бир оғоч ёқдан
додлаворар бойқуш ғариб.
Ой боланинг қўлчасидан
ушлаб кетар осмон сари.

Ногоҳ ғордан янграр фарёд,
хотин-халаж қий-чувлари.
Шамол эса кезар бедор,
Шамол кезар увлаб-увлаб.

ҚОРА ҒАМ ҲАҚИДА РОМАНС

Ғира-шира тоғдан пастга
Соледад қиз тушар чоғда,
тонгни излаб ҳадеб қора
ерни чўқир хўрозлар ҳам.
Мисдай сариқ танидан от,
туман, зулмат бўйи келар.
Сархуш сандон кўкраклари
бутун чўлга куйлаб келар.
Бемаҳалда, ҳой, Соледад,
кимни излаб юрибсан, айт?

— Керак бўлса, излайман-да,
сенга нима, не ишинг бор?
Балки излаб юргандирман
ўтган шодлик, ўзимни зор.

Ай, Соледад, шўришим, ай!
Агар қайсар бўлса байтал,
ташлар ўзин шум денгизга,
чиқмагай ҳеч ундан қайта.
— Эсга солма денгизни, қўй,
қора ғам ҳам зотан гўзал
баргаклари даҳшат сўнган
зайтунзордан пастда ўсар.
Ай, Соледад, шўришим, ай!
Сени эзган қандай ғамдир,
ёшинг — трунж суви, оғзинг
қанотдан аччиқ таъмдир.

— Қандай буюк ғамдир! Уйда
телбадай бош урдим садга,
икки ўрим соч судралди
ташдан ичга, ичдан ташга.
Қандай ғамдир! Адо бўлдим,
жулдур кийган либосларим.
Нафис кўйлак, лозим қайда!
Қизғалдоқдай тар сонларим!

Хўжағатнинг сувин ичиб,
шабнамларда чўмил фақат
ҳам нотавон юрагингни
ўз ҳолига қўй, Соледад!
Пастда куйлаб оқар дарё,
чайқалади осмон, боғлар.
Гуллар эса ошқовоқранг —
янги нурдан кияр тожлар.

Ай, лўлининг қора ғами!
Мангу узлат, ноклар ғами!
Яширинган сирли сойлар,
милтираган тонглар ғами!

ВИДОЛАШУВ

Видолашдим
йўл ёқасида.

Дилим потраб шошилдим
йиғи келган ёқларга —
йиғлардилар бошимда.

Видолашдим
йўл ёқасида.

Нотаниш ўзга йўлдан
етиб борган заҳотим
машъум он келди дея
уйғотгум хомуш ёдни.
Дўнмасман саҳардаги
ҳўл юлдуз титроғига.

Қайтиб келдим овозсиз
куйларнинг оқ боғига.

Испанча ва русчадан Шавкат Раҳмон таржималари

ИСПАН МИРШАБЛАРИ ҲАҚИДА ҚЎШИҚ

Тулпорлари қора-қора,
Қора изли туёқлари.
Бинафшаранг ёпинғичда
Ялтирайди мум доғлари.
Калласи зил — қўрғошиндай,
Йиғламоқни билмас миршаб.
Юрагин чарм қоплагандай,
Ғам-ла дилин тилмас миршаб.
Шарпалардай мудроқ, букри —
Элтар миршаблар тўдаси
Сукунатнинг елим шомин
Ва даҳшатнинг қум подасин.
Улардан ҳеч қочиб бўлмас,
Милтиқларин — арвоҳларин
Хира буржин ёпиб, бесас
Елар, чақнаб нигоҳлари.

О, жарангдор лўли кенти!
Рангин туғлар, қайга боқма.
Сарғаяр ой, қовоқ ранги,
Ўйнаб ётар олуча май.
Ким-ки кўрса васлинг бир бор
Бутун умр бўлар банди.
Ёввойиранг, тарғил минор,
Оловли мушк, қайғу кенти.

Афсунгар тун қучоғида
Чиқар мовий оқшом жони
Ва лўлилар парчинлашар
Заррин қуёш, ўткир ёйни.
Ҳар эшикнинг олдида жим
Ярадор от бўзлар нохос.
Хереса-де-ла-Фронтера
Узра куйлар чинни хўроз.
Қип-яланғоч, қайноқ шамол
Хилватлардан ўрлар бу он,
Афсунгар тун бағридаги
Кумуш кўзли оқшом томон.

Йўқотганча сафойилин
Лўли қишлоқ томон бу дам,
Ғамгингина боришмоқда
Юсуф ила Биби Марьям.
Мария-чи — қандаки гул,
Шоҳ қизидай, гул яноқлар,
Либосида ялтирайди
Қаҳварангли тақинчоқлар.
Лўлиларни қутлар Юсуф —
Зардўз ёқали чакмони.
Изидан-чи Педро Домек*
Ва Машриқнинг уч султони.

Мудраётган лайлак каби
Осмонда ой қотиб турар.
Уйқу босган бодпирпирак
Узра учар шуъла-туғлар.
Ва қадимий ойналарда
Раққос — Арвоҳ қилар нола.
Хереса-де-ла-Фронтера
Аро ёш тун, шабнам, ялла.

О, жарангдор лўли кенти!
Ёнар байроқ, гул, ҳашамлар…
Дарчаларнинг нурин бекит,
Яқинлашди ғар миршаблар,
Унутсамми, сени шаҳрим!
Ухларсан тинч, ифор исли
Сочларингни тошга ёйиб
Қўмсаб денгиз ҳавосини.

Кириб келар улар тўп-тўп,
Шаҳар куйлар, рақсга тушар.
Алафларнинг қотган сасин
Уйғотади патронтошлар.
Кириб келар улар тўп=тўп,
Ўлим истар улар қони,
Этикларин маҳмузлари
Эслатади каҳкашонни.

Хавф-хатарни сезмас шаҳар,
Чорбоғларда шод фуқаро.
Қирқ чавандоз баттол миршаб
Санчилар куй, қўшиқ аро.
Минорада соат шу тоб
Тўхтар Миршаб нигоҳидан.
Қайнаб турган асрий шароб
Яхлаб қолар бурғоғида.
Бақириқдан ерга, ногоҳ
Бодпирпирак қулар беҳол.
Қиличларнинг дами кесиб
Йўлакларда титрар шамол.

Соя ва нур ғорларида
Мудрар лўли кампирлари.
Мудроқ сочга осилган мис
Чақаларда ойнинг нури.
Ёпинғичлар қанотлари
Соя каби қилар зўғим
Ва қора ел қайчилари
Ёпилар от ортидан жим.

Бойтуллаҳм қопқасида
Лўлилар лол, турар тўп-тўп.
Бўғизланган қиз устида
Қўлин чўзиб йиғлар Юсуф.
Милтиқ тўла тун ушбу дам
Бузар ҳаво ҳадигини.
Болаларга Биби Марьям
Суркар юлдуз сўлагини.

Тун бағрига олов сочиб
Елмоқдадир қора тўда.
Гулханларда ўйнар эртак —
Қип-яланғоч ва ошифта.
Гулдек Роса Камборьонинг
Кўкрагини кесди пичоқ —
Остонада жуфт мис жомдай
Титраб турар улар бу чоқ.

Ракқос қизлар сочларини
Ўраб тортар қирқта миршаб,
Тун бағрида қора борут
Атргулдай портлар яшнаб.
Шудгорланган дала каби
Тақир бўлиб қолгач шаҳар,
Тошдек қотган совуқ юзин
Буриб қотиб қолар саҳар.

О, менинг жон лўли кентим!
Тунд миршаблар, тонг чоғида
Жўнар сукут лахми аро,
Сен эса ўт қучоғида.
Унутсамми, сени шаҳрим!
Энди менинг кўзларимдан
Қидиришсин олис шуъланг,
Ою саҳро рақсини ҳам.

* Андазулиялик шароб ишлаб чиқарувчи.

Русчадан Хуршид Даврон таржимаси

“ТАМАРИТ ДЕВОНИ”ДАН

КУТИЛМАГАН СЕВГИ ҒАЗАЛИ

Тушунмайди ҳеч ким зулматда —014
қорнинг ҳиди нақадар мушкин.
Ҳеч ким билмас — тишларинг аро
қийнасанг ҳам сен севги қушин.

Ухлар мингта форсий чавандоз
ой нурингда йўқотиб ҳушин,
токи, қорлар рақиби — белинг
ўртар, тўрт шом ёдимга тушиб.

Ганчу ясмин аро нигоҳинг
рангсиз гиёҳ каби увишиб,
кўксимга-ми қадалди ногоҳ,
гўё истаб «абад» товушин,

«абад», «абад»: ғафлат бўстони,
абад жисминг — ўткинчи тушим,
лабларимда томиринг қони,
сенинг лабинг — ўлим оғуши…

ДАҲШАТЛИ БОРЛИҚ ҒАЗАЛИ

Истардимки, оқар сувлар қирғоқларни йўқотса,
истардимки, эркин шамол водийларисиз қолса.

Истардимки, сўқир бўлиб, қоронғида қолса тун,
қалбим эса олтин гулсиз қолаверишин бутун.

Шона-шона барглар билан Буқалар шивирлашса,
кўланкалар даҳшатидан баданлар жимирлашса.

Ярақласа яп-яланғоч бош суякнинг тишлари,
ғарқ этса ерни шохига баргларнинг сарғишлари;

Кун билан бўлган курашда келганида ҳам устун,
кўра билдим, жароҳатдан кўра ғамлироқ бу тун.

Қани энди кун ботишлар ютса яшил заҳрини,
синиқ камон йўкотганда ярадор вақт қаҳрини.

Лекин, лекин кўрсатмагил яланғочлигинг зинҳор,
чунки қора қамиш аро сен гул каби беғубор.

Ташла мени сайёралар тимқора қайғусига,
лекин мени айлантирма ок белинг маҳбусига.

УМИДСИЗ СЕВГИ ҒАЗАЛИ

Туннинг келгиси келмас,
чунки, сен ҳам келмадинг,
мен ҳам колдим бўлиб маст.

Боражакман мен аммо,
ҳатто чаён қуёши чақса мени доимо.
Аммо сен ҳам келасан,
туз ёмғирга тилингни тўлиб-тўлиб тутасан.

Кун ҳам келгиси келмас,
чунки, сен ҳам келмадинг,
мен ҳам колдим бўлиб маст.

Боражакман мен аммо,
бака, ўлик чиннигул каби, кутса беимо.

Аммо сен ҳам келасан,
зулматнинг лойқа туби, ҳаёт қоронғисидан.

На тун, на кун келгиси келмас,
чунки, улар ўлган сен учун,
сен-да ўлдинг мен учун абас.

МЎЪЖИЗАВИЙ СЕВГИ ҒАЗАЛИ

Севгининг қамиши, ҳўл ясмин,
сен учун ганч каби тузгами тўла
бу шўрлик дала?

Шамол ё чақириқ ғуссасин
сенгами шивирлар қорсимон
бу шўрлик осмон?

Осмону дала
кетдими, занжирин кафтимга кадаб?

Далаю осмон
кўксимнинг ярасин шилдими шу он?

ҚОЧИШ ҒАЗАЛИ

Неча бор мен денгизларда йўқолдим,
қулоқларим кесилган гулга тўла,
тилим эса — севги тўла ажалга.

Денгизларда йўколдим мен неча бор,
йўқолгандек бир неча жажжи қалбда.

Бирор тун йўққи, бахш этганда бўса,
беюз табассумларни у сезмаса,
йўқдир бирор кимса, — энди туғилгач,
ўйинларда бош суякни унутса.

Чунки манглай узра истар атиргул
бошсуякнинг тоғу тош манзарасин,
одам қўли эса, қўлидан келса,
ер остида англатар илдиз йўлин.

Йўқолгандек бир неча жажжи қалбда,
неча бор мен денгизларда йўколдим.
Тарк этиб бу сувни, мени қийнаган
нур ўлимин юриб истади қалбим.

ЮЗ ЯШАР СЕВГИ ҒАЗАЛИ

Кўчадан тепаликга қатор
ўтди тўрт хуштор.
Ҳой, ҳой, ҳой, ҳой.

Кўчанинг паст томонига зор
қайтди уч хуштор.
Ҳой, ҳой, ҳой.

Қаддин ростлаб, рақибми истар
бу икки хуштор?!
Ҳой, ҳой.

Наҳотки бир хуштор шамолдан
юзин ўгирса?!
Ҳой!

Энди бу беовоз кўчадан
юрмас ҳеч кимса.

ЧЎЗИЛГАН АЁЛ ҚАСИДАСИ

Яланғоч кўрмоқ сени — демак ерни эсламоқ.
Силлиқ ерни, чавандоз тўла ерни,
бирор қамишсиз ерни, келажакка соф шаклин
кумуш поёнлари-ла беркик сақлаган ерни.

Сени яланғоч кўрмоқ — демак заиф жисмни
қидирган тушкун ёмғир уйларини тушунмоқ
ва ё шўрлик денгиздан, безгак қийнайдиган чоғ,
баҳайбат башара-ла яноғ нурин кўрмаслик.

Жаранглар томирда қон хилватгоҳ ётоғида,
садоси — яшин эса, ханжар каби санчилар.
Лекин билолмайсан сен қайси хилватгоҳларда
бинафша ё бақанинг дили беркиниб ётар.

Сенинг қорсимон қорнинг — илдизларнинг жанг ери,
сенинг қизил лабларинг — беҳад шафақнинг гули,
ётокхонанинг сўлғин атиргупи остида
ётар ўлик қайлиқлар, навбатма-навбат бўлиб.

ФАРЁД ҚАСИДАСИ

Айвонимни ёпдим шу заҳот,
эшитгим йўқ мен доду фарёд,
аммо кулранг уйдан ташқари —
сукунатдан ташқари — фарёд.

Куйлар кўп митти фаришталар,
талай митти ит ҳам ғингшинар,
кафтим баргларига сиғар минг ғижжак.

Аммо фарёд — итнинг улуғи,
фарёд — фариштанинг улуғи,
фарёд — ғижжакнинг ҳам улуғи,
кўз ёшимга шамол ғарқ дарё —
сукунатни ағдарган фарёд.

ШОХЛАР ҚАСИДАСИ

Тамаритнинг дарахтзорида
келиб кутар қўрғошин итлар —
майин шохлар эгилган
чоғи ўз-ўзича синар деб улар.

Тамаритнинг олмаси эса,
меваларин оқизиб йиғлар.
«Оҳ»ларини ютгунча булбул,
чанг кўтариб, қирғовул елар.

Лекин шохлар барибир қувноқ,
ўзимиздек барибир шохлар.
Эртасига карахт бўлгандек,
ёмғирларда миқ этмай ухлар.

Икки водий муккадан тушиб,
куз келишин кутар сув ила.
Фил қадамин ташласа оқшом,
титрар дарахт, уни фил била.

Тамаритнинг дарахтзорида
тунги юзли кумуш болалар
менинг шохим эгилган чоғи
ўз-ўзича синар деб ўйлар.

Испанчадан Ҳамид Исмоил таржималари

ГИТОР

Ўрлай бошлар
гитор ноласи,
чил-чил синар
тонг пиёласи.
Ўрлай бошлар
гитор ноласи.
Энди уни овутиб бўлмас,
беҳудадир, совутиб бўлмас!
Уввос солиб бўзлайди гитор,
гўё ўзан аро чопган сув,
гўё бўрон — изиллаган ув,
энди уни овутиб бўлмас!
Уфқ бўзлар тонгни соғиниб,
худди шундай бўзлар дайди ёй.
Шундай бўзлар чатнаб ётган қум,
салқин тўшли гиёҳга етмай.
Чирқирашар сўнгги бор шундай,
қушлар, тортса юҳонинг коми.
О, қисмати шўр бўлган гитор,
“Беш бешафқат тиғлар қурбони!”

ВАСИЯТ

Ўлсам,
кўминг гиторим билан
шарқираган сойнинг қумига.
Оранжзорлар
сўнгги масканим бўлсин
ранго-ранг билан.

Агар ўлсам.
Агар ўлсам,
бўғотларда пирпирак бўлиб,
шамолларга тураман қарши.
Жим…
Агар ўлсам!

Русчадан Ўктам Мирзаёр таржималари

5 iyun — Federiko Garsia Lorka tavallud topgan kun

Shavkat RAHMON
LORKANING «ENG QAYG’ULI SHODLIK»
TO’PLAMIGA YOZILGAN SO’ZBOSHIDAN

Har gal Ispaniyani o’ylaganimda gul yig’isini she’rda yangratgan shoirlar, ovozi oyii uyg’otgan hofizlar-la bnr malak siymo gul ismiday, bir pari kapalak ismiday iazokatli Boabdil so’zi xayolimdan ketmaydi. Tarixni so’ylatsak, yettinchi asr boshlaridayoqjanubiy Frantsiya qasabalarigacha islom lashkarlari-la kirib borgan, Ispaniyada Vestgot qirolligini sindirib, musulmon davlatiga tamal toshini qo’ygan arab sarkardalari Muso ibn Nusayra va Tariq ibn Ziyod xotirga tushadi. Keyinchalik goh ummaviy xalifaligi, goh almoravidlar, goh almohadlar saltanati deb atalgan Andalusiya davlati 1492 yili qirol Ferdinand va qirolicha Izabella ixtiyoriga o’tdi. Sakkiz yuz yil Ovruponi hayratga solgan davlatning eng so’nggi qiroli Ali Abdulloh Boabdildir…

Amerikadagi Edinburg dorulfununiing islomshunos olimi U. Montgomeri Uott aytishicha: «Arab madaniyati o’zidan-da qadimiyroq, yuksakroq madaniyatlarning eng yaxshi fazilatlarini o’zlashtirib, yangi musulmon madaniyatiga asos soldi. Islomgacha bo’lgan nasroniy madaniyati Ispaniya madaniyatining keyingi rivojiga hech qanday ta’sir ko’rsatmadi. Aholining ko’pchiligi musulmon diniga kirib, vaqt o’tishi bilan arablashib ketdi». Chindanam, Andalusiya ibn Rushd, ibn Tufayl, ibn Xaldun, ibn Xazm, Muhiddin ibn al Arabiy kabi ne-ne buyuk zotlarni emizgan diyordir. Hozirgacha Qurdoba, G’arnota, Sevilla qasabalaridagi afsonaviy qasrlar, mahobatli machitlar, ma’muriy binolar arab madaniyatidan xotiradir.

Xulosalasak, Andalusiya madaniyati sharqu g’arbning eng go’zal fazilatlarini emib ulg’aygan, Ispaniyaning jahonga mashhur siymolarini emizib ulg’aytirgan bir madaniyatdir. Andalusiyaning mana shunday yorug’ yuzli siymolaridan, hayot va mamot oralig’ida yarador qushday potirlagan ruh suvratlaridan iborat asarlarini badiiy ijod sahnasiga bir dasta gulday otgan Federiko Garsia Lorkadir,

Asrimizning yigirmanchi yillarida Ovrupo adabiyotida, xususan, she’riyatida turli bezovta oqimlar paydo bo’ldi. Bu oqimlar jadallashpb ketgan siyosiy-ijtimoiy to’lqinlarning badiiy ijoddagi ko’rinishlaridir. Bu davrda Ispaniyadagp adabiy davralarda Ovruponing boshqa adabiyotlarida muqimlashgan syurrealizm, ultraizm, kreasonnzm, germetizm kabn hayot bilan adabiyot birligini tan olmaydigan, san’at san’at uchun degan ijodiy subut atrofida bahslar qizidi. Lorka mana shu yillarda faol ijod qildikim, buni mustahkam ijodiy subut sharofati deb bilmoq lozimdir: «Yaxshiyamki, san’at san’at uchun degan g’oyaning mag’zi puch, aks holda bundan-da shafqatsiz g’oya bo’lmasdi. Bu soxta san’atning o’zigagina daxldor sof san’atga birortayam vijdonli odam ishonmaydi. Ziddiyatli davrimizda ijodkor xalq kulsa kulib, yig’lasa yig’lamog’i, o’z binafshalaridan voz kechmog’i, beligacha botqoqqa botib bo’lsayam binafsha nzlayotganlarga ko’maklashmog’i shart». Bunday ijodiy subut ijodkorning yangi-yangi ifoda shakllarini izlashiga sirayam monelik qilmaydn, balki har qanday shaklga sog’lom ijtimoiy ruh bermog’i tayin.

Lorka qatnashgan adabiy davrada majoziylik birlamchi unsur sifatida tan olinib, ifoda vositasigina hisoblanib qolmagan. Majoziylik Lorka va boshqa mushtariylarning rost va xayoliy dunyo birligini ifodalagan dunyoqarashidan, borliqqa munosabatidan kelib chiqqan ijodiy subutdir. Keyinchalik bu davradan ispan va jahon adabiyotida «27-yil avlodi» deb atalgan buyuk ijodkorlar — Xorxe Gil`en, Pedro Salinas, Garsia Lorka, Rafael Al`berti, Xerardo Diego, Emilio Prados, Luis Sernuda, Damaso Alonso, Manuel Al`tolagirre va yoshi ulug’rog’ Xuan Ramon Ximenes ajralib chiqdi.

Lorka ham yozma, ham og’zaki madaniyatning ijobiy fazilatlarini o’z ijodida omuxta qilgan. Yozma madaniyat, ya’ni Servantes, Lope de Vega, Luis de Gongoradan jismlar va tuyg’ularning tartibsiz dunyosini uyg’unlashgan dunyo sifatida tasavvurlashni o’rgangan bo’lsa, ogzaki madaniyat, ya’ni ispan xalq qo’shiqlaridan tabiatning har bir unsurini jonlashtirish xususiyatiii o’zlashtirgandir. Bundan tashqari ispan xalq qo’shiqlariga xos bo’lmish yana bir xususiyat — ranglar va o’simliklar tamsilidan judayam unumli foydalangan. Ranglar: xalq qo’shiqlarida siyohrang — motam; binafsharang — judolik, xotira, sadoqat; ko’krang — mangulik, haqiqat, adolat, sabot; yashilrang — omad, hissiyot; oqrang — o’lim, mangulik, e’tiqod, ozodlik; kulrang — qayg’u; sariqrang — quyosh, bug’doy, quvvat, ilhom, shuhrat; qizil — qahr, qon ranggi, iztirob, ehtiros, g’urur ramzidir. O’simliklar: zarang — sof ishq; gulxayri — alam, mahkumlik, xiyonat; terak — mag’rurlik; bodom — nazokat, bevaqt o’lim; sabur — og’riq, qizg’aldoq, taskin, oniy umr, bekor to’kilgan qon; qushqo’nmas — azob, sarv — qabriston daraxti, qayg’u, motam ramzi; chinnigul — zavq-shavq; yosmin yoki suman — sadoqat, nazokat ramzidir. Lorka ijodida tabiatning har bir unsuri hayot va mamot oralig’ida titrab turgan dardchil yurakka hamdardlik qiladi, ruhiyatiga moslashadi. Inson iztirobining bu qadar yuksaltirilishi shoir dunyoqarashida odamiylikning nechog’ligidan dalolat.

Lorkaning 1921 yili Madridda nashr etilgan birinchi «She’rlar kitobi» qurama shakllar, ohanglar, kayfiyatlardan iboratdirkim, Xuan Ramon Ximenes, Antonio Machado, Ruben Dario kabi ulug’ shoirlar ijodidagi ayrim fazilatlar ta’sirida yozilgan she’rlar, manzumalar shoirning shakllanish jarayonidan nishonalardir. Lorkaning ayricha ovozi «Kanto xondo dostoni», «Qo’shiqlar», «Lo’li romanserosi» kitoblaridagina ochilgan. Soxti ziddiyatli «Kante xondo dostoni» va soxti erkin «Qo’shiqlar», «Lo’li romanserosi» kitoblaridagi uyg’unlik, butunlik «Shoir N`yu-Yo’rkda» kitobidagi she’rlarda yo’q, ayniqsa, «Lo’li romanserosi», «Shoir N`yu-Yo’rkda» kitobiga butunlay qarama-qarshidir. Agar «Lo’li romanserosida shoir tasvirlangan voqea, hodisa, fojialarning faqat guvohiday namoyon bo’lib, jabrlangan kimsalarga hamdardlik bildiruvchi bir mushtariy sifatida lo’lilar dunyosiga payvand qilingan bo’lsa, «Shoir N`yu-Yo’rkda» kitobidagi she’rlarda shoir asosiy qahramon, biz uning ko’zi bilan vaqtnipg quliga aylanib qolgan odamlar va mashinalar manzarasiii ko’ramiz. N`yu-Yo’rk shoir uchun qachonlardir barcha tirik mavjudot emin-erkin nafas olgan, biroq vaqt iskanjasida yomonlik, riyo timsoliga aylanib qolgan zamin. Shoir esa bu zaminda bor-yo’g’i dardu alamlarga munosabatini bildiruvchi yarador yurak sohibidir (Maqolani to’liq holda mana bu sahifada o’qing).

Federiko Garsia LORKA
SHE’RLAR

GITARA

Boshlar
Gitara nolasin.
Sinar
Tong piyolasi.

Boshlar
Gitara nolasin.
So’rma endi
Jimlikni.

Bir maromda yig’laydi,
Go’yo suvlar yig’laydi,
Go’yo qorlar ustida
Yolg’iz shamol yig’laydi.
So’rma endi
Jimlikni.

Yillar kuygan sahrolar
Kamolgul vaslin o’ylab.
Yig’lar tongsiz kechalar,
Besamar uchgan o’qlar,
Chirqirab baland shoxda
Jon beradi bir murg’ak.

O’, gitara!
Besh xanjar
Qonga bo’yagan yurak.

JIMLIK

Bu jimlikni eshit,bolam.
To’lqinlangan bu jimlik,
sirg’alib cho’kadi aks-sadolar,
yuzlarini bosar egilib
hatto osmon ham.

QISHLOQ

Tog’ o’ragida
Tanho jom minor.
Shan suvlari,
Asriy
Zaytunlari bor.

Yomg’irpo’shli kaslar
Jimlikni buzar,
Pirpirak aylanar,
Aylanar
Har choq.

Sho’rlik
Andalusda
yo’qolgan
qishloq.

YO’L

Qora kiygan yuz suvori qayon borar
noranjzorga soya solgan samolarda?
Bormaslar Sevillaga Qurdobaga,
dengizlarni sohingan G’arnotaga.

Jilovi bo’sh mudroq otlar, otlar borar,
qo’shiqlarni zir titratgan zunnorzorda.
Yuzta faryod parchinlangan, qayon borar
andaluslik yuz suvori noranjzorda ?

SOAT

Nafasni rostlay deb
o’tirdim vaqt davrasida.
Qanday tinch makon!
Oq doirada
oq orom,
Uchar yulduzlar ham.
Suzar atrofimda
o’n ikki qora raqam.

SO’NGGI ILTIJO

Qop-qora osmonda
Sariq ilonlar.
Ko’zlar ila keluvdim,
so’qir ketgum dunyodan.
Ulug’ dardlar senyori!
Mana, yerda —
ro’yja,
sham.

Bo’lay dedim umrbod
yaxshilarning yonida.
Oxir keldim, xudoyim!.
Mana, yerda —
ro’yja,
sham.

Sariq noranj, noranjzor,
noranj oting shamolga.
Bilasiz-ku undan so’ng…
Mana, yerda —
ro’yja,
sham.

Qop-ora osmonda sariq ilonlar.

CHIG’ANOQ

Dengiz chiganog’in berishdi menga.

Xaritadagi
dengizlarning guldirashini
eshitib qoldim.
Zulmatu nuqradan yaralgan
suvu baliqlar
yuragimga to’ldi limmo-lim.

Dengiz chiganog’in berishdi menga.

SUVORI QO’SHIG’I

Qurdoba.
Olisda yolg’iz

Qoracha ot, bahaybat oy,
zaytunlarga xurjun to’la.
Yo’lni yaxshi bilsam hamki
yetolmasman Qurdobaga.

Vodiy bo’ylab, shamol bo’ylab,
Qoracha ot, oy ham oldir.
Qurdobaning minoridan
o’lim menga nazar soldi.

Ay, munchayam cho’zildi yo’l!
Ay, dovyurak otim, uchqur!
Ay, o’limga kelarman duch
Qurdobani ko’rmay turib.

Qurdoba.
Olisda yolg’iz.

GUNGLAR KO’CHASIDA

Yopiq darchalardan tikilib qarab,
qizlar tabassumin o’ynatar yayrab.

(Bo’m-bo’sh royal torlarida
mohir ankabutlar o’ynar.)

Sochlarin silkita, ko’zlarin qisa,
yigitlarga visol tayinlar qizlar.

(Yelpaysalar, ro’molchalar
chechan qo’llar dunyosi so’ylar.)

Qora chakmanlarin o’ynab silkitib,
qanotli javoblar berar yigitlar.

BOSHQACHA OHANGDA

Vodiy kechasiga quturgan bug’u
Shoxidan bitta toj kiydirar gulxan.
Duzlar uxlar. Faqat bedordil shamol
gijinglatib o’zicha aylanib yurar.

Mushuk ko’zlariday g’amgin, sarg’aygan,
tutun turib qolgan shishaday havo.
Daryoga ergashdim shoxlar oralab,
izimdan daryoga cho’zildi shoxlar.

Qo’shiqlar qo’shig’i kabi jonlanar
buzilmagan daryo — yovvoyi, tiniq.
Nayiston va zulmat oralig’ida
Turib Federiko atalmoq qiziq.

YUZ YILLIK ISHQ HAQIDA G’AZAL

To’rtta po’rim o’spirin
chiqib borar ko’chadan.
Ay, ay, ay, ay.

Uchta po’rim o’spirin
tushib borar ko’chadan.
Ay, ay, ay.

Ikki po’rim o’spirin
belin sirib bog’ladi.
Ay, ay.

Bir o’spirin va shamol
o’girilib qarar jim.
Ay.

Ko’pirgan bu mirtazorni
Aylanmas endi hech kim.

ATIRGULGA QASIDA

Atirgul
izlagan yo’q saharni,
mangudayin shoxida,
izlar boshqa narsani.

Atirgul,
vujud, xayol sarhadi,
ziyo na riyo izlar,
izlar boshqa narsani.

Atirgul
atirgulga qaramas,
qimirlamas osmonda,
izlar boshqa narsani.

OY HAQIDA ROMANS

Keldi nalg’ar g’origa oy
nastarindan o’rab ro’mol.
Karar, qarar bola faqir.
Bola faqir tikilar lol.

Oy qo’llarin yozib, o’ynab,
so’lqillatib qalay tusli,
beoru pok ko’kraklarin,
olar tungi shamol hushin.

Berkinib ol, oyim, oyim!
Kelib qolsa lo’lilar gar,
yuragingdan sandonlarda
oq halqalar zarb qilishar.

Qo’rqma, bola, qo’rqma sira,
sen lo’lilar kelgan tobda
sandonga bosh qo’yib yotgin,
uyg’onmassan sira xobdan.

Berkin, oyim, oyim, oyim!
Tuydim olis ot dupurin.
Qo’rqma, bola, biroq bosma
ohorlangan ipak nurim.

Otliq yelar yiroqlardan
nog’oraday chalib duzni.
Sho’rlik bola muz sandonga
bosh qo’ygancha yumar ko’zin.

Zaytunzordan birinji tush —
lo’lilar ham chiqib kelar,
boshlarini tutib baland,
ko’zlarini qisib kelar.

O’h, qaysi bir og’och yoqdan
dodlavorar boyqush g’arib.
Oy bolaning qo’lchasidan
ushlab ketar osmon sari.

Nogoh g’ordan yangrar faryod,
xotin-xalaj qiy-chuvlari.
Shamol esa kezar bedor,
Shamol kezar uvlab-uvlab.

QORA G’AM HAQIDA ROMANS

G’ira-shira tog’dan pastga
Soledad qiz tushar chog’da,
tongni izlab hadeb qora
yerni cho’qir xo’rozlar ham.
Misday sariq tanidan ot,
tuman, zulmat bo’yi kelar.
Sarxush sandon ko’kraklari
butun cho’lga kuylab kelar.
Bemahalda, hoy, Soledad,
kimni izlab yuribsan, ayt?

— Kerak bo’lsa, izlayman-da,
senga nima, ne ishing bor?
Balki izlab yurgandirman
o’tgan shodlik, o’zimni zor.

Ay, Soledad, sho’rishim, ay!
Agar qaysar bo’lsa baytal,
tashlar o’zin shum dengizga,
chiqmagay hech undan qayta.
— Esga solma dengizni, qo’y,
qora g’am ham zotan go’zal
bargaklari dahshat so’ngan
zaytunzordan pastda o’sar.
Ay, Soledad, sho’rishim, ay!
Seni ezgan qanday g’amdir,
yoshing — trunj suvi, og’zing
qanotdan achchiq ta’mdir.

— Qanday buyuk g’amdir! Uyda
telbaday bosh urdim sadga,
ikki o’rim soch sudraldi
tashdan ichga, ichdan tashga.
Qanday g’amdir! Ado bo’ldim,
juldur kiygan liboslarim.
Nafis ko’ylak, lozim qayda!
Qizg’aldoqday tar sonlarim!

Xo’jag’atning suvin ichib,
shabnamlarda cho’mil faqat
ham notavon yuragingni
o’z holiga qo’y, Soledad!
Pastda kuylab oqar daryo,
chayqaladi osmon, bog’lar.
Gullar esa oshqovoqrang —
yangi nurdan kiyar tojlar.

Ay, lo’lining qora g’ami!
Mangu uzlat, noklar g’ami!
Yashiringan sirli soylar,
miltiragan tonglar g’ami!

VIDOLASHUV

Vidolashdim
yo’l yoqasida.

Dilim potrab shoshildim
yig’i kelgan yoqlarga —
yig’lardilar boshimda.

Vidolashdim
yo’l yoqasida.

Notanish o’zga yo’ldan
yetib borgan zahotim
mash’um on keldi deya
uyg’otgum xomush yodni.
Do’nmasman sahardagi
ho’l yulduz titrog’iga.

Qaytib keldim ovozsiz
kuylarning oq bog’iga.

Ispancha va ruschadan Shavkat Rahmon tarjimalari

ISPAN MIRSHABLARI HAQIDA QO’SHIQ

Tulporlari qora-qora,
Qora izli tuyoqlari.
Binafsharang yoping’ichda
Yaltiraydi mum dog’lari.
Kallasi zil — qo’rg’oshinday,
Yig’lamoqni bilmas mirshab.
Yuragin charm qoplaganday,
G’am-la dilin tilmas mirshab.
Sharpalarday mudroq, bukri —
Eltar mirshablar to’dasi
Sukunatning yelim shomin
Va dahshatning qum podasin.
Ulardan hech qochib bo’lmas,
Miltiqlarin — arvohlarin
Xira burjin yopib, besas
Yelar, chaqnab nigohlari.

O, jarangdor lo’li kenti!
Rangin tug’lar, qayga boqma.
Sarg’ayar oy, qovoq rangi,
O’ynab yotar olucha may.
Kim-ki ko’rsa vasling bir bor
Butun umr bo’lar bandi.
Yovvoyirang, targ’il minor,
Olovli mushk, qayg’u kenti.

Afsungar tun quchog’ida
Chiqar moviy oqshom joni
Va lo’lilar parchinlashar
Zarrin quyosh, o’tkir yoyni.
Har eshikning oldida jim
Yarador ot bo’zlar noxos.
Xeresa-de-la-Frontera
Uzra kuylar chinni xo’roz.
Qip-yalang’och, qaynoq shamol
Xilvatlardan o’rlar bu on,
Afsungar tun bag’ridagi
Kumush ko’zli oqshom tomon.

Yo’qotgancha safoyilin
Lo’li qishloq tomon bu dam,
G’amgingina borishmoqda
Yusuf ila Bibi Mar`yam.
Mariya-chi — qandaki gul,
Shoh qiziday, gul yanoqlar,
Libosida yaltiraydi
Qahvarangli taqinchoqlar.
Lo’lilarni qutlar Yusuf —
Zardo’z yoqali chakmoni.
Izidan-chi Pedro Domek*
Va Mashriqning uch sultoni.

Mudrayotgan laylak kabi
Osmonda oy qotib turar.
Uyqu bosgan bodpirpirak
Uzra uchar shu’la-tug’lar.
Va qadimiy oynalarda
Raqqos — Arvoh qilar nola.
Xeresa-de-la-Frontera
Aro yosh tun, shabnam, yalla.

O, jarangdor lo’li kenti!
Yonar bayroq, gul, hashamlar…
Darchalarning nurin bekit,
Yaqinlashdi g’ar mirshablar,
Unutsammi, seni shahrim!
Uxlarsan tinch, ifor isli
Sochlaringni toshga yoyib
Qo’msab dengiz havosini.

Kirib kelar ular to’p-to’p,
Shahar kuylar, raqsga tushar.
Alaflarning qotgan sasin
Uyg’otadi patrontoshlar.
Kirib kelar ular to’p=to’p,
O’lim istar ular qoni,
Etiklarin mahmuzlari
Eslatadi kahkashonni.

Xavf-xatarni sezmas shahar,
Chorbog’larda shod fuqaro.
Qirq chavandoz battol mirshab
Sanchilar kuy, qo’shiq aro.
Minorada soat shu tob
To’xtar Mirshab nigohidan.
Qaynab turgan asriy sharob
Yaxlab qolar burg’og’ida.
Baqiriqdan yerga, nogoh
Bodpirpirak qular behol.
Qilichlarning dami kesib
Yo’laklarda titrar shamol.

Soya va nur g’orlarida
Mudrar lo’li kampirlari.
Mudroq sochga osilgan mis
Chaqalarda oyning nuri.
Yoping’ichlar qanotlari
Soya kabi qilar zo’g’im
Va qora yel qaychilari
Yopilar ot ortidan jim.

Boytullahm qopqasida
Lo’lilar lol, turar to’p-to’p.
Bo’g’izlangan qiz ustida
Qo’lin cho’zib yig’lar Yusuf.
Miltiq to’la tun ushbu dam
Buzar havo hadigini.
Bolalarga Bibi Mar`yam
Surkar yulduz so’lagini.

Tun bag’riga olov sochib
Yelmoqdadir qora to’da.
Gulxanlarda o’ynar ertak —
Qip-yalang’och va oshifta.
Guldek Rosa Kambor`oning
Ko’kragini kesdi pichoq —
Ostonada juft mis jomday
Titrab turar ular bu choq.

Rakqos qizlar sochlarini
O’rab tortar qirqta mirshab,
Tun bag’rida qora borut
Atrgulday portlar yashnab.
Shudgorlangan dala kabi
Taqir bo’lib qolgach shahar,
Toshdek qotgan sovuq yuzin
Burib qotib qolar sahar.

O, mening jon lo’li kentim!
Tund mirshablar, tong chog’ida
Jo’nar sukut laxmi aro,
Sen esa o’t quchog’ida.
Unutsammi, seni shahrim!
Endi mening ko’zlarimdan
Qidirishsin olis shu’lang,
Oyu sahro raqsini ham.

* Andazuliyalik sharob ishlab chiqaruvchi.

Ruschadan Xurshid Davron tarjimasi

“TAMARIT DEVONI”DAN

KUTILMAGAN SEVGI G’AZALI

Tushunmaydi hech kim zulmatda —014
qorning hidi naqadar mushkin.
Hech kim bilmas — tishlaring aro
qiynasang ham sen sevgi qushin.

Uxlar mingta forsiy chavandoz
oy nuringda yo’qotib hushin,
toki, qorlar raqibi — beling
o’rtar, to’rt shom yodimga tushib.

Ganchu yasmin aro nigohing
rangsiz giyoh kabi uvishib,
ko’ksimga-mi qadaldi nogoh,
go’yo istab «abad» tovushin,

«abad», «abad»: g’aflat bo’stoni,
abad jisming — o’tkinchi tushim,
lablarimda tomiring qoni,
sening labing — o’lim og’ushi…

DAHSHATLI BORLIQ G’AZALI

Istardimki, oqar suvlar qirg’oqlarni yo’qotsa,
istardimki, erkin shamol vodiylarisiz qolsa.

Istardimki, so’qir bo’lib, qorong’ida qolsa tun,
qalbim esa oltin gulsiz qolaverishin butun.

Shona-shona barglar bilan Buqalar shivirlashsa,
ko’lankalar dahshatidan badanlar jimirlashsa.

Yaraqlasa yap-yalang’och bosh suyakning tishlari,
g’arq etsa yerni shoxiga barglarning sarg’ishlari;

Kun bilan bo’lgan kurashda kelganida ham ustun,
ko’ra bildim, jarohatdan ko’ra g’amliroq bu tun.

Qani endi kun botishlar yutsa yashil zahrini,
siniq kamon yo’kotganda yarador vaqt qahrini.

Lekin, lekin ko’rsatmagil yalang’ochliging zinhor,
chunki qora qamish aro sen gul kabi beg’ubor.

Tashla meni sayyoralar timqora qayg’usiga,
lekin meni aylantirma ok beling mahbusiga.

UMIDSIZ SEVGI G’AZALI

Tunning kelgisi kelmas,
chunki, sen ham kelmading,
men ham koldim bo’lib mast.

Borajakman men ammo,
hatto chayon quyoshi chaqsa meni doimo.
Ammo sen ham kelasan,
tuz yomg’irga tilingni to’lib-to’lib tutasan.

Kun ham kelgisi kelmas,
chunki, sen ham kelmading,
men ham koldim bo’lib mast.

Borajakman men ammo,
baka, o’lik chinnigul kabi, kutsa beimo.

Ammo sen ham kelasan,
zulmatning loyqa tubi, hayot qorong’isidan.

Na tun, na kun kelgisi kelmas,
chunki, ular o’lgan sen uchun,
sen-da o’lding men uchun abas.

MO»JIZAVIY SEVGI G’AZALI

Sevgining qamishi, ho’l yasmin,
sen uchun ganch kabi tuzgami to’la
bu sho’rlik dala?

Shamol yo chaqiriq g’ussasin
sengami shivirlar qorsimon
bu sho’rlik osmon?

Osmonu dala
ketdimi, zanjirin kaftimga kadab?

Dalayu osmon
ko’ksimning yarasin shildimi shu on?

QOCHISH G’AZALI

Necha bor men dengizlarda yo’qoldim,
quloqlarim kesilgan gulga to’la,
tilim esa — sevgi to’la ajalga.

Dengizlarda yo’koldim men necha bor,
yo’qolgandek bir necha jajji qalbda.

Biror tun yo’qqi, baxsh etganda bo’sa,
beyuz tabassumlarni u sezmasa,
yo’qdir biror kimsa, — endi tug’ilgach,
o’yinlarda bosh suyakni unutsa.

Chunki manglay uzra istar atirgul
boshsuyakning tog’u tosh manzarasin,
odam qo’li esa, qo’lidan kelsa,
yer ostida anglatar ildiz yo’lin.

Yo’qolgandek bir necha jajji qalbda,
necha bor men dengizlarda yo’koldim.
Tark etib bu suvni, meni qiynagan
nur o’limin yurib istadi qalbim.

YUZ YASHAR SEVGI G’AZALI

Ko’chadan tepalikga qator
o’tdi to’rt xushtor.
Hoy, hoy, hoy, hoy.

Ko’chaning past tomoniga zor
qaytdi uch xushtor.
Hoy, hoy, hoy.

Qaddin rostlab, raqibmi istar
bu ikki xushtor?!
Hoy, hoy.

Nahotki bir xushtor shamoldan
yuzin o’girsa?!
Hoy!

Endi bu beovoz ko’chadan
yurmas hech kimsa.

CHO’ZILGAN AYOL QASIDASI

Yalang’och ko’rmoq seni — demak yerni eslamoq.
Silliq yerni, chavandoz to’la yerni,
biror qamishsiz yerni, kelajakka sof shaklin
kumush poyonlari-la berkik saqlagan yerni.

Seni yalang’och ko’rmoq — demak zaif jismni
qidirgan tushkun yomg’ir uylarini tushunmoq
va yo sho’rlik dengizdan, bezgak qiynaydigan chog’,
bahaybat bashara-la yanog’ nurin ko’rmaslik.

Jaranglar tomirda qon xilvatgoh yotog’ida,
sadosi — yashin esa, xanjar kabi sanchilar.
Lekin bilolmaysan sen qaysi xilvatgohlarda
binafsha yo baqaning dili berkinib yotar.

Sening qorsimon qorning — ildizlarning jang yeri,
sening qizil lablaring — behad shafaqning guli,
yotokxonaning so’lg’in atirgupi ostida
yotar o’lik qayliqlar, navbatma-navbat bo’lib.

FARYOD QASIDASI

Ayvonimni yopdim shu zahot,
eshitgim yo’q men dodu faryod,
ammo kulrang uydan tashqari —
sukunatdan tashqari — faryod.

Kuylar ko’p mitti farishtalar,
talay mitti it ham g’ingshinar,
kaftim barglariga sig’ar ming g’ijjak.

Ammo faryod — itning ulug’i,
faryod — farishtaning ulug’i,
faryod — g’ijjakning ham ulug’i,
ko’z yoshimga shamol g’arq daryo —
sukunatni ag’dargan faryod.

SHOXLAR QASIDASI

Tamaritning daraxtzorida
kelib kutar qo’rg’oshin itlar —
mayin shoxlar egilgan
chog’i o’z-o’zicha sinar deb ular.

Tamaritning olmasi esa,
mevalarin oqizib yig’lar.
«Oh»larini yutguncha bulbul,
chang ko’tarib, qirg’ovul yelar.

Lekin shoxlar baribir quvnoq,
o’zimizdek baribir shoxlar.
Ertasiga karaxt bo’lgandek,
yomg’irlarda miq etmay uxlar.

Ikki vodiy mukkadan tushib,
kuz kelishin kutar suv ila.
Fil qadamin tashlasa oqshom,
titrar daraxt, uni fil bila.

Tamaritning daraxtzorida
tungi yuzli kumush bolalar
mening shoxim egilgan chog’i
o’z-o’zicha sinar deb o’ylar.

Ispanchadan Hamid Ismoil tarjimalari

GITOR

O’rlay boshlar
gitor nolasi,
chil-chil sinar
tong piyolasi.
O’rlay boshlar
gitor nolasi.
Endi uni ovutib bo’lmas,
behudadir, sovutib bo’lmas!
Uvvos solib bo’zlaydi gitor,
go’yo o’zan aro chopgan suv,
go’yo bo’ron — izillagan uv,
endi uni ovutib bo’lmas!
Ufq bo’zlar tongni sog’inib,
xuddi shunday bo’zlar daydi yoy.
Shunday bo’zlar chatnab yotgan qum,
salqin to’shli giyohga yetmay.
Chirqirashar so’nggi bor shunday,
qushlar, tortsa yuhoning komi.
O, qismati sho’r bo’lgan gitor,
“Besh beshafqat tig’lar qurboni!”

VASIYAT

O’lsam,
ko’ming gitorim bilan
sharqiragan soyning qumiga.
Oranjzorlar
so’nggi maskanim bo’lsin
rango-rang bilan.

Agar o’lsam.
Agar o’lsam,
bo’g’otlarda pirpirak bo’lib,
shamollarga turaman qarshi.
Jim…
Agar o’lsam!

Ruschadan O’ktam Mirzayor tarjimalari