15 январ — Турк оламининг буюк шоири Нозим Ҳикмат таваллуд топган кун

   Илк асарларида лирик ва эпик жанрни омухта қилган Нозим Ҳикмат, «Шайх Бадриддин достони» билан девон (классик) шеърияти, халқ оҳанглари ва модерн шеър унсурлари асосида ўзига хос янги бир услубни қўллади. Нозим Ҳикматни «давр билан ҳамнафас шоир», шеъриятини эса маълум маънода «тарих китоби» ёхуд ўзининг ҳаёт тарихи десак янглишмаймиз.
Буюк шоир қачон, аниқроғи қайси кунда туғилгани масаласида озгина чалкашлик бор. Айрим маълумотларда 15 январда санаси қайд этилган бўлса (Туркия нашрларида),бошқа бир маълумотларга кўра 20 январда туғилган  деб кўрсатилади. Менинг назаримда, бу адабиётшунослару тадқиқотчилар бош қотирадиган муаммодир. Биз учун,шоир шеърларини севганлар учун ҳар икки сана ҳам байрамдир.
Мен 70- йилларда Нозим Ҳикмат ҳақида мана бу шеъримни ёзган эканман:

НОЗИМ ҲИКМАТ

Денгизлар шовқинин босиб кетароқ,
Бир қўшиқ учмоқда тўлқинлар узра.
Бу қўшиқ онамнинг сочларидек оқ,
Бу қўшиқ ҳайқирар кун-тунлар узра.

Денгизлар устида қўзғалар бўрон,
Гулдирар қирғоқлар ораси тўлиб.
Соҳилда мудраган кемалар бу он
Дод солар лангарни узмоқчи бўлиб.

Хуршид Даврон

НОЗИМ ҲИКМАТ
ЎЗБЕК ТИЛИГА ИЛК ТАРЖИМА БЎЛГАН
ШЕЪРЛАРИДАН НАМУНАЛАР

КАРАМ * КАБИ

Ҳаво қўрғошин каби,оғир!
Бақир,
Бақир,
Мен ҳам бақиряпман!
Келинг,қўшин,қўшин
Бўлиб келинг,
Қўрғошин эритмоққа.
Мен
Сизни чақирябман!
Биттаси айтадики:
— Мунчалик бақирасан
Ўз овозинг ўтидан куйиб кул бўласан.
Ҳей
Карам каби
Ўртанасан,
Ёна,ёна,кул бўласан!..
“Дааард
Кўпу
Ҳамдард
Йўқ”.
Юрак —
Ларинг
Қулоқ –
Лари
Мунчалик кар,
Мунчалик кардир,ахир.
Ҳавода қўрғошин оғирлиги бор…
Шундай деб айтаманки:
— Карам
Каби
Ёна,
Ёна,
Кул бўлдам,бўлақолай!
Мен ёнмасам,
Сен ёнмасанг,
Биз ёнмасак,
Қандай
Қилиб
Қоронғиликлар
Ёруғликка чиқар!
Ҳаво эса тупроқ каби чўнг,вазмин,
Ҳаво қўрғошин каби,огир!!
Бақир,
Бақир,
Мен ҳам бақиряпман!
Келинг,қўшин,қўсин
Бўлиб
қўрғошин
эриткани,
Мен
Сизни чақиряпман.

1930,май

*Карам — «Карам ва Асли» деб номланган афсонадаги ошиқ қаҳрамон.

Ғафур Ғулом таржимаси

ЙИГИРМАНЧИ АСР

— Севгилим,шу топда ухлаб қолсагу
Яна юз йилдан сўнг уйғонсак…
— Йўқ,мен қочоқмасман!
Бунинг устига,
Асримдан заррача қўрқувим йўқдир.
Менинг аянч асрим –
Номусдан абгор.
Жасур асрим —
Буюк,мардлар асри.
Мен барвақт дунёга келганим учун
Ҳечқачон пушаймон бўлган эмасман.
Йигирманчи аср одамиман мен,
Шу билан қиламан ифтихор!
Қадрдонлар билан бирга яшайман,
Янги жаҳон учун жанг қиламан – бас…
— Севгилим,юз йилдан кейинчи…
— Йўқ,ёвлар кўзига доим тик боқиб,
Ҳозир яшамоқлик маъқулдир менга!
Менинг асрим кўп бор ўлиб,тирилар,
Аммо келажаги ғоят дилбардир,
Севгилим,қуёшдай,сенинг кўзларингдай
У жилвагардир.

1948

Ҳамид Ғулом таржимаси

Шеърлар матни 1953 йилда Тошкентда нашр этилган Нозим Ҳикмат.Шеърлар,поема,пьеса” китобидан олинди

Ilk asarlarida lirik va epik janrni omuxta qilgan Nozim Hikmat, «Shayx Badriddin dostoni» bilan devon (klassik) she’riyati, xalq ohanglari va modern she’r unsurlari asosida o’ziga xos yangi bir uslubni qo’lladi. Nozim Hikmatni «davr bilan hamnafas shoir», she’riyatini esa ma’lum ma’noda «tarix kitobi» yoxud o’zining hayot tarixi desak yanglishmaymiz.
Turk olamining buyuk shoiri Nozim Hikmat qachon, aniqrog’i qaysi kunda tug’ilgan? Bu masalada ozgina chalkashlik bor. Ayrim ma’lumotlarda 15 yanvarda sanasi qayd etilgan bo’lsa (Turkiya nashrlarida),boshqa bir ma’lumotlarga ko’ra 20 yanvarda tug’ilgan  deb ko’rsatiladi. Mening nazarimda, bu adabiyotshunoslaru tadqiqotchilar bosh qotiradigan muammodir. Biz uchun,shoir she’rlarini sevganlar uchun har ikki sana ham bayramdir.

Men 70 — yillarda Nozim Hikmat haqida mana bu she’rimni yozgan ekanman:

NOZIM HIKMAT

Dengizlar shovqinin bosib ketaroq,
Bir qo’shiq uchmoqda to’lqinlar uzra.
Bu qo’shiq onamning sochlaridek oq,
Bu qo’shiq hayqirar kun-tunlar uzra.

Dengizlar ustida qo’zg’alar bo’ron,
Guldirar qirg’oqlar orasi to’lib.
Sohilda mudragan kemalar bu on
Dod solar langarni uzmoqchi bo’lib.

Xurshid Davron

NOZIM HIKMAT
O’ZBEK TILIGA ILK TARJIMA BO’LGAN
SHE’RLARIDAN NAMUNALAR

KARAM * KABI

Havo qo’rg’oshin kabi,ogir!
Baqir,
Baqir,
Men ham baqiryapman!
Keling,qo’shin,qo’sin
Bo’lib keling,
Qo’rg’oshin eritmoqqa.
Men
Sizni chaqiryabman!
Bittasi aytadiki:
— Munchalik baqirasan
O’z ovozing o’tidan kuyib kul bo’lasan.
Hey
Karam kabi
O’rtanasan,
Yona,yona,kul bo’lasan!..
“Daaard
Ko’pu
Hamdard
Yo’q”.
Yurak —
Laring
Quloq –
Lari
Munchalik kar,
Munchalik kardir,axir.
Havoda qo’rg’oshin og’irligi bor…
Shunday deb aytamanki:
— Karam
Kabi
Yona,
Yona,
Kul bo’ldam,bo’laqolay!
Men yonmasam,
Sen yonmasang,
Biz yonmasak,
Qanday
Qilib
Qorong’iliklar
Yorug’likka chiqar!
Havo esa tuproq kabi cho’ng,vazmin,
Havo qo’rg’oshin kabi,ogir!!
Baqir,
Baqir,
Men ham baqiryapman!
Keling,qo’shin,qo’sin
Bo’lib
qo’rg’oshin
eritkani,
Men
Sizni chaqiryapman.

1930,may

• Karam — «Karam va Asli» deb nomlangan afsonadagi oshiq qahramon.

G’afur G’ulom tarjimasi

YIGIRMANCHI ASR

— Sevgilim,shu topda uxlab qolsagu
Yana yuz yildan so’ng uyg’onsak…
— Yo’q,men qochoqmasman!
Buning ustiga,
Asrimdan zarracha qo’rquvim yo’qdir.
Mening ayanch asrim –
Nomusdan abgor.
Jasur asrim —
Buyuk,mardlar asri.
Men barvaqt dunyoga kelganim uchun
Hechqachon pushaymon bo’lgan emasman.
Yigirmanchi asr odamiman men,
Shu bilan qilaman iftixor!
Qadrdonlar bilan birga yashayman,
Yangi jahon uchun jang qilaman – bas…
— Sevgilim,yuz yildan keyinchi…
— Yo’q,yovlar ko’ziga doim tik boqib,
Hozir yashamoqlik ma’quldir menga!
Mening asrim ko’p bor o’lib,tirilar,
Ammo kelajagi g’oyat dilbardir,
Sevgilim,quyoshday,sening ko’zlaringday
U jilvagardir.

1948

Hamid G’ulom tarjimasi

She’rlar matni 1953 yilda Toshkentda nashr etilgan Nozim Hikmat.She’rlar,poema,p’esa” kitobidan olindi