9 апрел — таниқли француз шоири Шарль Бодлер таваллуд топган кун.

     Шарль Пьер Бодлер (Charles Pierre Baudelaire) 1821 йилнинг 9 апрелида Парижда дунёга келди. Унинг отаси Франсуа Бодлер асли оддий деҳқонлардан бўлиб, Наполеон даврида сенатор бўлиб сайланган эди. Отаси 62 ёшда, онаси эса 27 ёшда эди. Франсуа Бодлер тасвирий санъатга қизиқар, айни шу сабабдан фарзандига санъатга муҳаббат уйғотишга мақсадида уни мусаввир дўстлари устахоналарига, музей ва кўргазмаларга олиб боришни канда қилмасди. Бола 6 ёшга тўлганда отаси вафот этди. Онаси эса бир йил ўтмай генерал Опикка турмушга чиқди. Бола ўгай отаси билан келишмади. Ана шу келишмаслик оқибатида, Шарль ўгай отаси ва онасига қасдма-қасд теваракдагиларни таажжубга соладиган қилиқлари билан ном чиқарди. Отаси уни Ҳиндистонга жўнатди. Аммо, икки ойдан кейин Парижга қайтган Шарль 1841 йилда отасидан қолган мулкка меросхўр бўлди. Молу мулкини тўрт тарафга сочиши оқибатида меросхўрликдан маҳрум этилиб, онаси мулк эгаси бўлди ва Шарльга ҳар ойда бериладиган арзимас нафақа тайинланди.
1857 йили Шарль Бодлернинг “Ёвузлик чечаклари” шеърий тўплами нашр этилди. Болалигидан табиатига сингган атрофидагилар билан келишмаслик бу тўпламдаги шеърларда жамиятдаги барқарор тушунчаларни рад этиш тарзида намоён бўлди. Кўп ўтмай унинг “Насрий достонлар” тўплами босилди. 1860 йили эса “Париж ҳасрати” номли насрий шеърлари (мансуралар) жамланган китоби нашр этилди.
Шарль Бодлер шеърият билан баробар адабий танқид билан жиддий шуғулланди ва қатор мақолаларида ижодий маслакларини, хусусан, кейинчалик символизм адабий оқимига асос бўлган тушунчаларини баён этди.
1864 йили Бодлер Бельгияга кўчиб ўтди. Икки йилдан кейин Намюре шаҳарчасидаги Сен-Лу черковида у ҳушдан кетиб, мармар зинага йиқилиб тушди. Шошилинч равишда Париждаги клиникага олиб келинган шоир ўзига келмай 1867 йилнинг 31 августида вафот этди ва Монпарнас қабристонида дафн этилди.

Хуршид Даврон

Шарль Бодлер
«ПАРИЖ ҲАСРАТИ» КИТОБИДАН
НАСРИЙ ШЕЪРЛАР

ҚОҚ ЯРИМ ТУНДА

Хайрият, энди ёлғизман! Онда-сонда қайлардандир кеч қайтаётган извошларнинг ҳорғин “тақир-туқур”ини ҳисобга олмаганда, атроф сув қуйгандек жимжит. Роҳатланиб ором олиш насиб қилмаса-да, бир неча соат сукунатга муяссар бўлсам, қанийди… Ҳаммасидан қутулдим! Суллоҳ башаралар йўқолди кўздан, энди ортиқ азоб чекмайман.

Барчаси барҳам топди! Нимёруғлик чулғаган хонамга кетишим мумкин сингиб. Авваламбор калитни икки марта айлантириб, эшикни қулфлайман, – гўё мени ташқи дунёдан иҳота қилиб турган ғов янаям метинлашиб, танҳолигимга ҳеч ким раҳна сола олмайдиган бўлсин дегандек.

Бу қўрқинчли шаҳарда яшамоқ даҳшат!
Пировардига етган кунни ўзимча “хомчўт” қиламан: бир қанча ёзувчилар билан учрашдим, улардан бири Ўрусияни орол деб ўйлади чоғи, у ёққа қуруқлик орқали борса бўладими деб сўради; бир журнал муҳаррири билан узоқ ва астойдил тортишдим – у ҳар эътирозимга: “Бу ерда ҳалол одамлар ишлашади!”, деб жавоб қилар, афтидан, унингча барча таҳририятларда ғирт муттаҳамлар хизмат қиладигандек; йигирма чоғли киши билан қўлқопсиз саломлашган бўлсам, уларнинг ўн бешга яқини менга нотаниш эди; шаррос ёмғирдан қочиб бир актрисаникига кирдим, у гўзаллик илоҳи Венеранинг либосини чизиб беринг деб туриб олди; бир муддат театр директорининг кўнглини овладим, у хайрлаша туриб: “Башарти фалончига учрамоқчи бўлсангиз, тўғри қиласиз, у асарларини мен қўяётган муаллифлар ичида услуби энг ғализ, энг дағал, ва шу билан бирга энг машҳуридир; унинг ҳомийлигида ишингиз юришиб кетса, ажабмас.

Бир учрашиб кўринг-а, у ёғини бир бало қилармиз”, – деди; кейин умри бино бўлиб кўрсатмаган уч пулга қиммат жасоратлари ҳақида лоф урди (кимга керак экан?), ва сўнг ўзи ҳузурланиб содир этган қабиҳликлардан юзсизларча тонди; дўстига арзимаган хизмат кўрсатишдан бош тортган бўлса-да, қай гўрдаги аммамнинг бузоғига жон деб тавсиянома ёзиб берди. Эҳ-ҳе, қанийди ҳаммаси шу билан тугаган бўлса?!
Барча-барчасидан ва ҳатто ўзимдан-да домангир бўлиб мана шу жимжитлик ва ёлғизликка эришган хушҳол тунда яна ўзлигимга қайтмоқ, қадр-қимматимга етмоқ истайман. Кимники суйиб эъзозлаган, кимники мадҳ этган бўлсам, менга куч-қувват ато қилсин ва мени бу ўтрик ва фосиқ дунёнинг балчиғу ботқоқликларидан олис-олисларга олиб кетсин.

Эй, Халлоқи Олам, бу оқшом илҳомим келиб, пурмаъно, пурнафас шеърлар битишимга Ўзинг мададкор бўлгин, қайсики яратилажак бу назмларим мени шу дамгача нафратланиб келган одамлардан-да ёмонроқ эмаслигимни эътироф эттира олсинлар.

ЎЗЛИКНИ ЙЎҚОТИШ

– Бу қанақаси, азизим? Қайси шамол учирди? Сизни бу ёқларда учратаман деб сира ўйламагандим. Жаннатмонанд боғларда обизамзам билан чанқоқ босиб, беҳиштий таомлардан ризқланишга одатланган Сиздек… Дарҳақиқат, тонг қоласан, киши.

– Азизим, отлар ва фойтунлардан ўлгудай қўрқишимни биласиз. Ҳалигина, шошганча хиёбонни кесиб ўтаётиб, ўлим ҳар ёқдан бирданига чанг солишга шай турган талотўп, серқатнов кўчадан илдам, сакраб-сакраб ўтиб кетмоқчи бўлдим, шу лаҳза бошимдаги шон-шавкатим дасторини тушириб юборсам, денг. Ер билан битта бўлди. Бироқ уни лойдан кўтариб олишга юрагим бетламади. Извошлару отларнинг туёқлари остида қолиб, абжағим чиққандан кўра, қадр-қимматим, ғуруримдан мосуво бўлишни эп кўрдим, “Ёмонлик бор жойда яхшилик ҳам бўлади”, – дедим ўзимга ўзим.

– Ўзлигингиз йўқолгани ҳақида эълон қилсангиз ёки полицияга хабар берсангиз бўлармиди…
– Э, йўқ. Нималар деяпсиз. Ҳаққи рост, менга бу ер жуда маъқул тушди. Атиги сиз танидингиз мени. Довруқ, юксак мартаба деганлари ўлгудек жонимга теккан. Дасторимни бирон пастарин, ношуд шоир топиб олиб, пешонасига қўндирсами, роса хурсанд бўлардим-да. Бировни бахтли қилганга не етсин! Боз устига, у сен устидан кула оладиган кимса бўлса… Дейлик, анави Фалончи ёки Писмадончи… Роса ичакузди кулги бўларди-да. Нима дедингиз? А?

БЕГОНА

– Ҳаммадан ҳам кимни яхши кўрасан, эй бегона: отангними, онангними ёки ака-сингилларингними?
– Менинг на отам, на онам, на ака-сингилларим борки, уларни яхши кўрсам.
– Балки дўстларингни яхши кўрарсан?
– Сиз маъносини мен умуман билмайдиган сўзлар ҳақида сўраётибсиз.
– Эҳтимол Ватанингни севарсан?
– Ватан қайси жуғрофий кенгликда жойлашганлиги менга қоронғи.
– Гўзалликни-чи?
– Мен уни илоҳий ва жовидон шамойилда севишни истар эдим.
– Бўлмаса, ҳаммасидан ҳам олтинни яхши кўрарсан?
– Сиз Худони нечоғлик тан олмаганингиздек, мен ҳам олтинни шунчалик ёмон кўраман.
– Ҳм, унда ўзи нимани яхши кўрасан, ғаройиб жаҳонгашта?
– Менми?.. Мен… булутларни, ҳув анави учар булутларни… яхши кўраман… Қаранг, ҳов ана… Хўп ажойиб булутлар-а!..

ТУШКУНЛИК

Нақадар дилбар, ёқимтой болажонни кўриб жиккаккина, қоқшол кампирнинг дили ёришиб кетди. Сабий барчага завқ-шавқ бағишлар, ҳамма унинг кўнглини олгиси келарди: мафтункор бу бола ана шу мункиллаган момо янглиғ мўрт, нозик, худди шу буви мисол тишсиз ва сочсиз эди. Ширинтой сабий бўлса бемисл хилқатга ўхшарди.
Хушҳол, майин табассум қилганча кампир болажонга яқинлашди.
Меҳрибон, бироқ силласи қуриган момонинг ўпичларидан гўдак ўзини ҳар ён уриб, бутун ҳовлини чинқироқ йиғисига тўлдириб юборди.
Шунда кампир ўзининг зоҳидона кун кечириб келаётган хилват гўшасига йўналаркан: “Шартимиз кетиб, партимиз қолган биз қарияларни ҳатто беғубор, мурғак сабийларга-да ёқадиган давримиз ортда қопти; биз эркалатиб, суймоқчи бўлган кичкинтойларни ҳам совуқ турқимиз билан даҳшатга соламиз”, – деб ўзига ўзи пичирлаганича, унсиз йиғлай бошлади.

КУЧУК ВА АТИР

– Қани, бери кел-чи менинг юввош, ёқимтой ва ўйноқи итгинам, кел, кела қол. Парижнинг энг машҳур атторларидан харид қилган мана бу хушбўй атирни бир ҳидлаб кўр-чи…
Кучук думини ликиллатганича (бечора жониворларнинг бу ҳаракатини уларнинг кулиши ёки жилмайишига менгзайман) қулоқларини чимириб, ҳўл тумшуғини оғзи очиқ атир шишасига яқинлаштирди, сўнг бирданига ниманидир сезгандек ортига тисарилиб, худди ёзғиргандек, менга қараб акиллаб юборди.
– Вой, ношукур, палид-ей, шу топда атир ўрнига нажас тутганимда, сен уни маза қилиб ҳидлаб, мендан миннатдор бўлармидинг. Бу жиҳатдан сени бир тўдага, оломонга ўхшатгим келади, афтодаҳол ҳаётимнинг эй ношоён йўлдоши! Оломонга ҳам ёқимли атирни ҳидлатиб бўлмайди: ширин бўйлар кўпларнинг ғашига тегади, уларнинг насибаси аслида обдон тобига етган сарқитлар, вассалом.

ОЙИНА

Бадбашара киши уйга кириб олиб, ўзини кўзгуга солди.
– Нечун ўзингизни кўзгуга соласиз? Ахир бедаволигингизни кўриб дилингиз хира тортмайдими?
Тасқара жаноб саволимга жавобан:
– Тақсир, 1789 йилнинг устивор ва жовидон тамойилларига асосан бани одамнинг ҳуқуқлари мусовийдир; шундай экан, ўзимни ойнага солишга ҳаққим бор деб ҳисоблайман; бундан завқ олиш ёки олмаслик ўзимнинг виждонимга ҳавола, – деди.
Нафсиламрини айтадиган бўлсак, мен, шубҳасиз, ҳақ эдим, бироқ қонун нуқтаи назаридан у ҳам янглишмаётганди.

МЕҲРИБОН ЎҚЧИ

У извошда Булон ўрмонидан ўтиб бораётиб, тирандозлик бобида беллашаётган кишилар сафига қўшилиб, ўзининг нечоғлик мерганлигини синаб кўрмоқчи, бир неча ўқ билан ВАҚТ отлиғ мавҳумотни маҳв этмоқчилигини билдирди. Вақт аталмиш махлуқни маҳв этиш ҳар бир кишининг энг ғайриодатий ва энг ғайриқонуний машғулоти эмасми, ахир?! Ўқчи айри илтифот билан ўзининг ардоқли, жозибали, шу билан биргаликда манфур, асло тушуниб бўлмайдиган рафиқасининг қўлтиғидан олди, қайсики бу аёл унга қанчадан-қанча лаззат, қанчадан-қанча азоб-уқубат етказган, эҳтимолки, даҳолигининг ҳам катта бир улуши у туфайлидир.
Ўқларнинг бир нечтаси нишонга тегмади; ҳатто биттаси шифтга бориб қадалди; соҳибжамол бағоят илтифотли бу “мерган”нинг ноқобиллигидан телбаларча кулганда, у зарда билан рафиқаси сари бурилди-да: – Ҳўв анави ўнг тарафдаги бурни танқайган кибр-ҳаволи қўғирчоқни кўраяпсизми? Уни сиз деб тасаввур қиламиз, менинг малагим, хўпми? – деб бир кўзини сал қисганча тепкини босиб юборди. Қўғирчоқнинг боши кифтидан учиб кетди.
Шунда у ўзининг суюкли, мафтункор, шу билан биргаликда жирканч ҳамда муқаррар ва бешафқат соҳибжамолига энгашиб, унинг нозик қўлларини такаллуф билан ўпаркан: “О менинг малагим, мерганлик бобида эришган зафарларим ҳам сиз туфайлидир. Бунинг учун сиздан беҳад миннатдорман”, – деб қўйди.

Русчадан Илҳом Ҳафизов таржималари

   Sharl Pyer Bodler (Charles Pierre Baudelaire) 1821 yilning 9 aprelida Parijda dunyoga keldi. Uning otasi Fransua Bodler asli oddiy dehqonlardan bo’lib, Napoleon davrida senator bo’lib saylangan edi. Otasi 62 yoshda, onasi esa 27 yoshda edi. Fransua Bodler tasviriy san’atga qiziqar, ayni shu sababdan farzandiga san’atga muhabbat uyg’otishga maqsadida uni musavvir do’stlari ustaxonalariga, muzey va ko’rgazmalarga olib borishni kanda qilmasdi. Bola 6 yoshga to’lganda otasi vafot etdi. Onasi esa bir yil o’tmay general Opikka turmushga chiqdi. Bola o’gay otasi bilan kelishmadi. Ana shu kelishmaslik oqibatida, Sharl o’gay otasi va onasiga qasdma-qasd tevarakdagilarni taajjubga soladigan qiliqlari bilan nom chiqardi. Otasi uni Hindistonga jo’natdi. Ammo, ikki oydan keyin Parijga qaytgan Sharl 1841 yilda otasidan qolgan mulkka merosxo’r bo’ldi. Molu mulkini to’rt tarafga sochishi oqibatida merosxo’rlikdan mahrum etilib, onasi mulk egasi bo’ldi va Sharlga har oyda beriladigan arzimas nafaqa tayinlandi.

1857 yili Sharl Bodlerning “Yovuzlik chechaklari” she’riy to’plami nashr etildi. Bolaligidan tabiatiga singgan atrofidagilar bilan kelishmaslik bu to’plamdagi she’rlarda jamiyatdagi barqaror tushunchalarni rad etish tarzida namoyon bo’ldi. Ko’p o’tmay uning “Nasriy dostonlar” to’plami bosildi. 1860 yili esa “Parij hasrati” nomli nasriy she’rlari (mansuralar) jamlangan kitobi nashr etildi.

Sharl Bodler she’riyat bilan barobar adabiy tanqid bilan jiddiy shug’ullandi va qator maqolalarida ijodiy maslaklarini, xususan, keyinchalik simvolizm adabiy oqimiga asos bo’lgan tushunchalarini bayon etdi.
1864 yili Bodler Bel`giyaga ko’chib o’tdi. Ikki yildan keyin Namyure shaharchasidagi Sen-Lu cherkovida u hushdan ketib, marmar zinaga yiqilib tushdi. Shoshilinch  ravishda Parijdagi klinikaga olib kelingan shoir o’ziga kelmay 1867 yilning 31 avgustida vafot etdi va Monparnas qabristonida dafn etildi.

Xurshid Davron

Sharl Bodler
«PARIJ HASRATI» KITOBIDAN
NASRIY SHE’RLAR

QOQ YARIM TUNDA

Xayriyat, endi yolg’izman! Onda-sonda qaylardandir kech qaytayotgan izvoshlarning horg’in “taqir-tuqur”ini hisobga olmaganda, atrof suv quygandek jimjit. Rohatlanib orom olish nasib qilmasa-da, bir necha soat sukunatga muyassar bo’lsam, qaniydi… Hammasidan qutuldim! Sulloh basharalar yo’qoldi ko’zdan, endi ortiq azob chekmayman.

Barchasi barham topdi! Nimyorug’lik chulg’agan xonamga ketishim mumkin singib. Avvalambor kalitni ikki marta aylantirib, eshikni qulflayman, – go’yo meni tashqi dunyodan ihota qilib turgan g’ov yanayam metinlashib, tanholigimga hech kim rahna sola olmaydigan bo’lsin degandek.

Bu qo’rqinchli shaharda yashamoq dahshat! Pirovardiga yetgan kunni o’zimcha “xomcho’t” qilaman: bir qancha yozuvchilar bilan uchrashdim, ulardan biri O’rusiyani orol deb o’yladi chog’i, u yoqqa quruqlik orqali borsa bo’ladimi deb so’radi; bir jurnal muharriri bilan uzoq va astoydil tortishdim – u har e’tirozimga: “Bu yerda halol odamlar ishlashadi!”, deb javob qilar, aftidan, uningcha barcha tahririyatlarda g’irt muttahamlar xizmat qiladigandek; yigirma chog’li kishi bilan qo’lqopsiz salomlashgan bo’lsam, ularning o’n beshga yaqini menga notanish edi; sharros yomg’irdan qochib bir aktrisanikiga kirdim, u go’zallik ilohi Veneraning libosini chizib bering deb turib oldi; bir muddat
teatr direktorining ko’nglini ovladim, u xayrlasha turib: “Basharti falonchiga uchramoqchi bo’lsangiz, to’g’ri qilasiz, u asarlarini men qo’yayotgan mualliflar ichida uslubi eng g’aliz, eng dag’al, va shu bilan birga eng mashhuridir; uning homiyligida ishingiz yurishib ketsa, ajabmas.

Bir uchrashib ko’ring-a, u yog’ini bir balo qilarmiz”, – dedi; keyin umri bino bo’lib ko’rsatmagan uch pulga qimmat jasoratlari haqida lof urdi (kimga kerak ekan?), va so’ng o’zi huzurlanib sodir etgan qabihliklardan yuzsizlarcha tondi; do’stiga arzimagan xizmat ko’rsatishdan bosh tortgan bo’lsa-da, qay go’rdagi ammamning buzog’iga jon deb tavsiyanoma yozib berdi. Eh-he, qaniydi hammasi shu bilan tugagan bo’lsa?!Barcha-barchasidan va hatto o’zimdan-da domangir bo’lib mana shu jimjitlik va yolg’izlikka erishgan xushhol tunda yana o’zligimga qaytmoq, qadr-qimmatimga yetmoq istayman. Kimniki suyib e’zozlagan, kimniki madh etgan bo’lsam, menga kuch-quvvat ato qilsin va meni bu o’trik va fosiq dunyoning balchig’u botqoqliklaridan olis-olislarga olib ketsin.

Ey, Xalloqi Olam, bu oqshom ilhomim kelib, purma’no, purnafas she’rlar bitishimga O’zing madadkor bo’lgin, qaysiki yaratilajak bu nazmlarim meni shu damgacha nafratlanib kelgan odamlardan-da yomonroq emasligimni e’tirof ettira olsinlar.

O’ZLIKNI YO’QOTISH

– Bu qanaqasi, azizim? Qaysi shamol uchirdi? Sizni bu yoqlarda uchrataman deb sira o’ylamagandim. Jannatmonand bog’larda obizamzam bilan chanqoq bosib, behishtiy taomlardan rizqlanishga odatlangan Sizdek… Darhaqiqat, tong qolasan, kishi.

– Azizim, otlar va foytunlardan o’lguday qo’rqishimni bilasiz. Haligina, shoshgancha xiyobonni kesib o’tayotib, o’lim har yoqdan birdaniga chang solishga shay turgan taloto’p, serqatnov ko’chadan ildam, sakrab-sakrab o’tib ketmoqchi bo’ldim, shu lahza boshimdagi shon-shavkatim dastorini tushirib yuborsam, deng. Yer bilan bitta bo’ldi. Biroq uni loydan ko’tarib olishga yuragim betlamadi. Izvoshlaru otlarning tuyoqlari ostida qolib, abjag’im chiqqandan ko’ra, qadr-qimmatim, g’ururimdan mosuvo bo’lishni ep ko’rdim, “Yomonlik bor joyda yaxshilik ham bo’ladi”, – dedim o’zimga o’zim.

– O’zligingiz yo’qolgani haqida e’lon qilsangiz yoki politsiyaga xabar bersangiz bo’larmidi…
– E, yo’q. Nimalar deyapsiz. Haqqi rost, menga bu yer juda ma’qul tushdi. Atigi siz tanidingiz meni. Dovruq, yuksak martaba deganlari o’lgudek jonimga tekkan.
Dastorimni biron pastarin, noshud shoir topib olib, peshonasiga qo’ndirsami, rosa xursand bo’lardim-da. Birovni baxtli qilganga ne yetsin! Boz ustiga, u sen ustidan kula oladigan kimsa bo’lsa… Deylik, anavi Falonchi yoki Pismadonchi… Rosa ichakuzdi kulgi bo’lardi-da. Nima dedingiz? A?

BEGONA

– Hammadan ham kimni yaxshi ko’rasan, ey begona: otangnimi, onangnimi yoki aka-singillaringnimi?
– Mening na otam, na onam, na aka-singillarim borki, ularni yaxshi ko’rsam.
– Balki do’stlaringni yaxshi ko’rarsan?
– Siz ma’nosini men umuman bilmaydigan so’zlar haqida so’rayotibsiz.
– Ehtimol Vataningni sevarsan?
– Vatan qaysi jug’rofiy kenglikda joylashganligi menga qorong’i.
– Go’zallikni-chi?
– Men uni ilohiy va jovidon shamoyilda sevishni istar edim.
– Bo’lmasa, hammasidan ham oltinni yaxshi ko’rarsan?
– Siz Xudoni nechog’lik tan olmaganingizdek, men ham oltinni shunchalik yomon ko’raman.
– Hm, unda o’zi nimani yaxshi ko’rasan, g’aroyib jahongashta?
– Menmi?.. Men… bulutlarni, huv anavi uchar bulutlarni… yaxshi ko’raman… Qarang, hov ana… Xo’p ajoyib bulutlar-a!..

TUSHKUNLIK

Naqadar dilbar, yoqimtoy bolajonni ko’rib jikkakkina, qoqshol kampirning dili yorishib ketdi. Sabiy barchaga zavq-shavq bag’ishlar, hamma uning ko’nglini olgisi kelardi: maftunkor bu bola ana shu munkillagan momo yanglig’ mo’rt, nozik, xuddi shu buvi misol tishsiz va sochsiz edi. Shirintoy sabiy bo’lsa bemisl xilqatga o’xshardi.
Xushhol, mayin tabassum qilgancha kampir bolajonga yaqinlashdi.
Mehribon, biroq sillasi qurigan momoning o’pichlaridan go’dak o’zini har yon urib, butun hovlini chinqiroq yig’isiga to’ldirib yubordi.
Shunda kampir o’zining zohidona kun kechirib kelayotgan xilvat go’shasiga yo’nalarkan: “Shartimiz ketib, partimiz qolgan biz qariyalarni hatto beg’ubor, murg’ak sabiylarga-da yoqadigan davrimiz ortda qopti; biz erkalatib, suymoqchi bo’lgan kichkintoylarni ham sovuq turqimiz bilan dahshatga solamiz”, – deb o’ziga o’zi pichirlaganicha, unsiz yig’lay boshladi.

KUCHUK VA ATIR

– Qani, beri kel-chi mening yuvvosh, yoqimtoy va o’ynoqi itginam, kel, kela qol. Parijning eng mashhur attorlaridan xarid qilgan mana bu xushbo’y atirni bir hidlab ko’r-chi…
Kuchuk dumini likillatganicha (bechora jonivorlarning bu harakatini ularning kulishi yoki jilmayishiga mengzayman) quloqlarini chimirib, ho’l tumshug’ini og’zi ochiq atir shishasiga yaqinlashtirdi, so’ng birdaniga nimanidir sezgandek ortiga tisarilib, xuddi yozg’irgandek, menga qarab akillab yubordi.
– Voy, noshukur, palid-yey, shu topda atir o’rniga najas tutganimda, sen uni maza qilib hidlab, mendan minnatdor bo’larmiding. Bu jihatdan seni bir to’daga, olomonga o’xshatgim keladi, aftodahol hayotimning ey noshoyon yo’ldoshi! Olomonga ham yoqimli atirni hidlatib bo’lmaydi: shirin bo’ylar ko’plarning g’ashiga tegadi, ularning nasibasi aslida obdon tobiga yetgan sarqitlar, vassalom.

OYINA

Badbashara kishi uyga kirib olib, o’zini ko’zguga soldi.
– Nechun o’zingizni ko’zguga solasiz? Axir bedavoligingizni ko’rib dilingiz xira tortmaydimi?
Tasqara janob savolimga javoban:
– Taqsir, 1789 yilning ustivor va jovidon tamoyillariga asosan bani odamning huquqlari musoviydir; shunday ekan, o’zimni oynaga solishga haqqim bor deb hisoblayman; bundan zavq olish yoki olmaslik o’zimning vijdonimga havola, – dedi.
Nafsilamrini aytadigan bo’lsak, men, shubhasiz, haq edim, biroq qonun nuqtai nazaridan u ham yanglishmayotgandi.

MEHRIBON O’QCHI

U izvoshda Bulon o’rmonidan o’tib borayotib, tirandozlik bobida bellashayotgan kishilar safiga qo’shilib, o’zining nechog’lik merganligini sinab ko’rmoqchi, bir necha o’q bilan VAQT otlig’ mavhumotni mahv etmoqchiligini bildirdi. Vaqt atalmish maxluqni mahv etish har bir kishining eng g’ayriodatiy va eng g’ayriqonuniy mashg’uloti emasmi, axir?! O’qchi ayri iltifot bilan o’zining ardoqli, jozibali, shu bilan birgalikda manfur, aslo tushunib bo’lmaydigan rafiqasining qo’ltig’idan oldi, qaysiki bu ayol unga qanchadan-qancha lazzat, qanchadan-qancha azob-uqubat yetkazgan, ehtimolki, daholigining ham katta bir ulushi u tufaylidir.
O’qlarning bir nechtasi nishonga tegmadi; hatto bittasi shiftga borib qadaldi; sohibjamol bag’oyat iltifotli bu “mergan”ning noqobilligidan telbalarcha kulganda, u zarda bilan rafiqasi sari burildi-da: – Ho’v anavi o’ng tarafdagi burni tanqaygan kibr-havoli qo’g’irchoqni ko’rayapsizmi? Uni siz deb tasavvur
qilamiz, mening malagim, xo’pmi? – deb bir ko’zini sal qisgancha tepkini bosib yubordi. Qo’g’irchoqning boshi kiftidan uchib ketdi.
Shunda u o’zining suyukli, maftunkor, shu bilan birgalikda jirkanch hamda muqarrar va beshafqat sohibjamoliga engashib, uning nozik qo’llarini takalluf bilan o’parkan: “O mening malagim, merganlik bobida erishgan zafarlarim ham siz tufaylidir. Buning uchun sizdan behad minnatdorman”, – deb qo’ydi.

Ruschadan Ilhom Hafizov tarjimalari