2005 йилда ўзбекистонлик таржимон Раъно Азимова билан дўстлигимиз ҳурмати биз Бакуда замонавий Ўзбек адабиёти антологиясини нашр қилдирдик. Ушбу китоб устида Акиф Азалп, Мақсад Нур, Гюнель Мовлуд, Парвиз Юсуф сингари адабиётшунослар ҳамда таржимонлар иш олиб боришди. Ўзим ҳам баъзи асарларни таржима қилдим. Абдулла Орипов, Хуршид Даврон, Азиз Саиднинг шеърларини озарбайжончага ўгириш менга чексиз завқ бағишлади. Мен айниқса, Хуршид Даврон ижодини жуда ҳурмат қиламан. Муносабатларимиз назаримда, доимий характерга эга бўлиши керак. Ўзбекларда ҳам, озарбайжонларда ҳам ажойиб адабиёт бор, айниқса, поэзияда. Бизда бир биримизга бера оладиган нарсамиз бор.
БИЗДА БИР БИРИМИЗГА
БЕРА ОЛАДИГАН НАРСАМИЗ БОР
Таниқли озарбайжон шоири, “Жаҳон адабиёти” журнали бош муҳаррири Салим Бабуллоўғли билан суҳбат
Салим Бабулла ўғли шоир, таржимон, эссенавис. Озарбайжон Ёзувчилар уюшмаси аъзоси, Озарбайжонда чоп этиладиган “Жаҳон адабиёти” журнали бош муҳаррири. Шоирнинг шеърлари жуда кўп тилларга таржима қилинган ва китоблари Туркия, Полша, Эрон, Грузия ҳамда Украинада чоп этилган. Салим Бабулла ўғли бир қанча миллий ва халқаро адабий мукофотлар совриндори.
Ўзбек китобхони, хусусан ўзбек ҳамкасблар билан мулоқот қилишдек шарафли имкониятни менга тақдим этгани учун “Китоб дунёси” газетаси таҳририятига ўз миннатдорчилигимни билдираман.
– Бугунги шиддатли глобаллашув асрида китоб аста-секин ўз моҳиятини йўқотиб боради, деган фикрга муносабатингиз? Умуман олганда, халқнинг маънавиятини юксалтиришда китобнинг ўрнини қандай баҳолайсиз?
– Биринчидан, ўзбек китобхони, хусусан ўзбек ҳамкасблар билан мулоқот қилишдек шарафли имкониятни менга тақдим этгани учун “Китоб дунёси” газетаси таҳририятига ўз миннатдорчилигимни билдираман. Савол ниҳоятда муҳим, ўринли ва йилдан-йилга актуаль… Биласизми, яқинда оддий арифметика ёрдамида, назаримда ниҳоятда муҳим бўлган бир хулосага келдим. Тасаввур қилинг, туғилажак ҳар бир одам 100 йил яшаса ва унга тақдим этилган ҳаётнинг илк кунидан бошлаб, китоб мутолаа қилса, бунинг устига ҳар куни битта асарни охиригача ўқиб тугатса, ўшанда одамзот бутун умри давомида 36 минг 500 та асар мутолаа қилган бўларкан. Дунёда эса қанча қизиқарли китоблар бор? Балки миллионлаб топилар, ундан кўп бўлмаса агар… Хуллас, китоб муҳимми? Адабиётми? Ҳамма гап китобда эканлигини ҳар кун янада аниқ ва теран англаб бораяпман. Менимча, бари ишнинг моҳиятига боғлиқ… гап сўзларда эмас, балки сўзда. Элиот айтганидек:
“Сукутни эмас, Сўзни билайлик, Сўзларни эмас, билайлик Сўзни. Билмоқ бизни билимсизлик сари элтар, Билмоқ ажал сари етаклар бизни, Ажал ,бу худога яқин дегани эмас. …. Биз ҳаётда йўқотган ҳаёт қани? Биз билимда йўқотган донишмандлик қани? Биз билимларда йўқотга илм қани?»
Хуллас, магар китобга фақат одамзот сўзларининг нашри сифатида қаралганда-чи? Унда нима бўлади, деб ҳеч ўйлаб кўрганмисиз? Бу балки бир томондан жуда яхшидир? Чунки у китоб сифатида ўз аҳамиятини йўқотади. Керак кераксиз китоблар сони камаяди. Борди-ю бизнинг оламга, мана шу мудҳиш ва заиф дунёмизга китобга қарагандек ёхуд китоб ва сўзлар маҳсули сифатида назар ташласак, албатта айтиш мумкинки, на Сўзлар ва на Китоб ҳеч қачон ўзининг ҳақиқий аҳамиятини йўқотмайди. Албатта у ҳар доим ҳар бир кимса ва ҳар бир халқ учун маънавият улашувчи, зиё таратувчи бебаҳо бойлик сифатида ўз қадр-қимматини абадий сақлаб қолади.
– Болалигингизда қайси китоблар сизни ҳайратга солган? Қандай асарлар таъсирида улғайгансиз?
1980-йиллардан китоб билан мустақил мулоқот қилишни бошлаганман. Алифбони ўрганишни тугатишимиз билан 112 та китобни ўқиб чиққаним ҳамон ёдимда. Албатта, улар орасида атиги 4 саҳифадан иборат асарлар ҳам бўлган. Бироқ мен илк марта “Озарбайжон халқ эртаклари” ни ўқиб чиққанман ва кейин шундай мутолаа қилишда давом этганман. Бироқ бу кейин содир бўлган. Мактаб ёшига етгунимга қадар бобом ва отам менга шарқ ҳамда Озайбайжон мумтоз адабиётининг шеърларини ўқиб беришарди. Мен уларни шунчалар катта иштиёқ билан тинглардим-ки, дарҳол эсимда сақлаб қолардим… Низомий, Саид Мирҳамза Нигорий, Саид Азим Ширвоний, Мирзо Алиакбар Собир, Саъдий Шерозий ва бошқаларнинг ғазаллари ўқишаётганда мен бир чеккада сукут сақлаб эшитардим. Оддий нутқимиздан мутлақо фарқ қилувчи сўзлар моҳиятини ўша вақтдаёқ англагандирман. Улар шу қадар хотирамга муҳрланиб қолардики, уйимизга келган меҳмонларга ҳайратланарли тарзда ўқиб берардим. Худди шундай ҳали ўқишни билмаган чоғларимда расмлар билан безак берилган китобларга соатлаб тикилиб, суратлар орқали китобларни “ўзлаштирар” эдим ва ҳар доим шафқатсиз дев сочларидан осиб қўйган қизга ёрдам беришни истардим. Шунчаки барча болалар каби ўзимни қаҳрамонлардай тасаввур қилгандирман.
Буларнинг бари менга албатта таъсир қилган. Эртаклар, халқ эпослари, “Дада Қўрқут”, “Гўрўғли”, кейин “Капитан Грант болалари”, “Робинзон Крузо”, “Уч мушкетёр” ва бошқалар. Ана шу таъсирланиш, балки кейинчалик янада таъсирланиб ўқишимга сабаб бўлгандир.
– Ўзбекистон ва ўзбек халқи ҳақидаги билганларингиз боғлиқ хотираларингиз…
– Афсуски, Ўзбекистонда бўлмаганман. Бироқ мен ва оила аъзоларим болаликдан ўзбекларга нисбатан қалбимизда меҳр-муҳаббат ҳиссини туйганмиз. Бу туйғу ота-онамиз томонидан мантиқан қандай изоҳланарди, аниқ эсимда йўғ-у, бироқ ўйлайманки, бу илдизларимизга бориб тақалади. Болалик ҳаётимдан кичик бир тафсилотни айтиб берай. Мен еттти ёшга қадар Сумгаитда бувимникида яшаганман. Уларнинг уйи ёнида ҳарбий қисм бор эди. Мен тез-тез аскарларнинг ёнига бориб турардим. Улар билан аҳил-иноқ эдим. Аскарларга овқат, баъзан қўлимга пул тушиб қолса тамаки олиб борардим. Улар орасида менга жуда ёқадиган Рустам исмли бир ўзбек йигити эди. Мен уни жуда яхши кўрардим. Биз ўша йигит билан дўстлашиб олгандик, ҳар ҳолда менга шундай туюларди. У Ўзбекистонга қайтишидан илгари каминага фуражкаси ва нишоналарини қолдириб кетганди…
Айрим ўзбек мультфильмлари ҳам хотирамда яхши сақланиб қолган “Қари устанинг эртаклари”, “Майин ёмғир ёғади”. Озарбайжон тилида ўзбек халқ эртакларини ўқирдим. “Бадалпаҳлавон”, “Зиёд ботир”…. мен “Маҳаллада дув-дув гап”, “Тошкент – нон шаҳри” сингари фильмларни қизиқиб томоша қилганман. Уларнинг баъзиларида ҳатто озарбайжон актёрлари суратга тушишган. Ялла, “Учқудуқ” бу – менинг қалбимдаги ўзбекларга бўлган илиқ муҳаббатимни янада тўлдирган. Алишер Навоийни ҳисобга олмаганда, ўзбек адабиёти билан сал кечроқ танишдим. Аниқроғи, 2000 йилларнинг бошларида эди. “Жаҳон адабиёти” журналини ташкил қилдирганимдан сўнг, китобхонларимизни ўзбек адиблари ижоди ва замонавий ўзбек адабиёти билан таништиришга қарор қилдим. Чунки биз собиқ Иттифоқ республикалари қарийб ўн беш йил бир-биримиздан бехабар ҳолда яшадик. Адабий жараёнда нималар содир бўлаяпти? Қандай асарлар ёзилаётганидан ҳам мутлақо хабарсиз эдик. Аслини олганда биринчи навбатда биз бир-биримизни яхши билишимиз керак эмасми?
2005 йилда ўзбекистонлик таржимон Раъно Азимова билан дўстлигимиз ҳурмати биз Бакуда замонавий Ўзбек адабиёти антологиясини нашр қилдирдик. Ушбу китоб устида Акиф Азалп, Мақсад Нур, Гюнель Мовлуд, Парвиз Юсуф сингари адабиётшунослар ҳамда таржимонлар иш олиб боришди. Ўзим ҳам баъзи асарларни таржима қилдим. Абдулла Орипов, Хуршид Даврон, Азиз Саиднинг шеърларини озарбайжончага ўгириш менга чексиз завқ бағишлади. Мен айниқса, Хуршид Даврон ижодини жуда ҳурмат қиламан. Муносабатларимиз назаримда, доимий характерга эга бўлиши керак. Ўзбекларда ҳам, озарбайжонларда ҳам ажойиб адабиёт бор, айниқса, поэзияда. Бизда бир биримизга бера оладиган нарсамиз бор.
– Халқимизга тилакларингиз.
– Бир одамга, ҳатто у шоир бўлганида ҳам бутун бошли бир халққа тилак билдириши қийин. Келинг, мен оддийгина қилиб қалбимдагиларни айтиб қўя қоламан. Мен сизни жуда яхши кўраман!
Суҳбатдош: Қўчқор НОРҚОБИЛ
Манба: «Китоб дунёси» газетаси
Салим Бабулла ўғли ва Хуршид Даврон. Баку,2013.
BIZDA BIR BIRIMIZGA
BERA OLADIGAN NARSAMIZ BOR
Taniqli ozarbayjon shoiri, “Jahon adabiyoti” jurnali bosh muharriri Salim Babulloo’g’li bilan suhbat
Salim Babulla o’g’li shoir, tarjimon, essenavis. Ozarbayjon Yozuvchilar uyushmasi a’zosi, Ozarbayjonda chop etiladigan “Jahon adabiyoti” jurnali bosh muharriri. Shoirning she’rlari juda ko’p tillarga tarjima qilingan va kitoblari Turkiya, Polsha, Eron, Gruziya hamda Ukrainada chop etilgan. Salim Babulla o’g’li bir qancha milliy va xalqaro adabiy mukofotlar sovrindori.
O’zbek kitobxoni, xususan o’zbek hamkasblar bilan muloqot qilishdek sharafli imkoniyatni menga taqdim etgani uchun “Kitob dunyosi” gazetasi tahririyatiga o’z minnatdorchiligimni bildiraman.
– Bugungi shiddatli globallashuv asrida kitob asta-sekin o’z mohiyatini yo’qotib boradi, degan fikrga munosabatingiz? Umuman olganda, xalqning ma’naviyatini yuksaltirishda kitobning o’rnini qanday baholaysiz?
– Birinchidan, o’zbek kitobxoni, xususan o’zbek hamkasblar bilan muloqot qilishdek sharafli imkoniyatni menga taqdim etgani uchun “Kitob dunyosi” gazetasi tahririyatiga o’z minnatdorchiligimni bildiraman. Savol nihoyatda muhim, o’rinli va yildan-yilga aktual`… Bilasizmi, yaqinda oddiy arifmetika yordamida, nazarimda nihoyatda muhim bo’lgan bir xulosaga keldim. Tasavvur qiling, tug’ilajak har bir odam 100 yil yashasa va unga taqdim etilgan hayotning ilk kunidan boshlab, kitob mutolaa qilsa, buning ustiga har kuni bitta asarni oxirigacha o’qib tugatsa, o’shanda odamzot butun umri davomida 36 ming 500 ta asar mutolaa qilgan bo’larkan. Dunyoda esa qancha qiziqarli kitoblar bor? Balki millionlab topilar, undan ko’p bo’lmasa agar… Xullas, kitob muhimmi? Adabiyotmi? Hamma gap kitobda ekanligini har kun yanada aniq va teran anglab borayapman. Menimcha, bari ishning mohiyatiga bog’liq… gap so’zlarda emas, balki so’zda. Eliot aytganidek:
“Sukutni emas, So’zni bilaylik, So’zlarni emas,
bilaylik So’zni. Bilmoq bizni bilimsizlik sari eltar, Bilmoq ajal sari yetaklar bizni, Ajal ,bu xudoga yaqin degani emas. …. Biz hayotda yo’qotgan hayot qani? Biz bilimda yo’qotgan donishmandlik qani? Biz bilimlarda yo’qotga ilm qani?»
Xullas, magar kitobga faqat odamzot so’zlarining nashri sifatida qaralganda-chi? Unda nima bo’ladi, deb hech o’ylab ko’rganmisiz? Bu balki bir tomondan juda yaxshidir? Chunki u kitob sifatida o’z ahamiyatini yo’qotadi. Kerak keraksiz kitoblar soni kamayadi. Bordi-yu bizning olamga, mana shu mudhish va zaif dunyomizga kitobga qaragandek yoxud kitob va so’zlar mahsuli sifatida nazar tashlasak, albatta aytish mumkinki, na So’zlar va na Kitob hech qachon o’zining haqiqiy ahamiyatini yo’qotmaydi. Albatta u har doim har bir kimsa va har bir xalq uchun ma’naviyat ulashuvchi, ziyo taratuvchi bebaho boylik sifatida o’z qadr-qimmatini abadiy saqlab qoladi.
– Bolaligingizda qaysi kitoblar sizni hayratga solgan? Qanday asarlar ta’sirida ulg’aygansiz?
1980-yillardan kitob bilan mustaqil muloqot qilishni boshlaganman. Alifboni o’rganishni tugatishimiz bilan 112 ta kitobni o’qib chiqqanim hamon yodimda. Albatta, ular orasida atigi 4 sahifadan iborat asarlar ham bo’lgan. Biroq men ilk marta “Ozarbayjon xalq ertaklari” ni o’qib chiqqanman va keyin shunday mutolaa qilishda davom etganman. Biroq bu keyin sodir bo’lgan. Maktab yoshiga yetgunimga qadar bobom va otam menga sharq hamda Ozaybayjon mumtoz adabiyotining she’rlarini o’qib berishardi. Men ularni shunchalar katta ishtiyoq bilan tinglardim-ki, darhol esimda saqlab qolardim… Nizomiy, Said Mirhamza Nigoriy, Said Azim Shirvoniy, Mirzo Aliakbar Sobir, Sa’diy Sheroziy va boshqalarning g’azallari o’qishayotganda men bir chekkada sukut saqlab eshitardim. Oddiy nutqimizdan mutlaqo farq qiluvchi so’zlar mohiyatini o’sha vaqtdayoq anglagandirman. Ular shu qadar xotiramga muhrlanib qolardiki, uyimizga kelgan mehmonlarga hayratlanarli tarzda o’qib berardim. Xuddi shunday hali o’qishni bilmagan chog’larimda rasmlar bilan bezak berilgan kitoblarga soatlab tikilib, suratlar orqali kitoblarni “o’zlashtirar” edim va har doim shafqatsiz dev sochlaridan osib qo’ygan qizga yordam berishni istardim. Shunchaki barcha bolalar kabi o’zimni qahramonlarday tasavvur qilgandirman.
Bularning bari menga albatta ta’sir qilgan. Ertaklar, xalq eposlari, “Dada Qo’rqut”, “Go’ro’g’li”, keyin “Kapitan Grant bolalari”, “Robinzon Kruzo”, “Uch mushketyor” va boshqalar. Ana shu ta’sirlanish, balki keyinchalik yanada ta’sirlanib o’qishimga sabab bo’lgandir.
– O’zbekiston va o’zbek xalqi haqidagi bilganlaringiz bog’liq xotiralaringiz…
– Afsuski, O’zbekistonda bo’lmaganman. Biroq men va oila a’zolarim bolalikdan o’zbeklarga nisbatan qalbimizda mehr-muhabbat hissini tuyganmiz. Bu tuyg’u ota-onamiz tomonidan mantiqan qanday izohlanardi, aniq esimda yo’g’-u, biroq o’ylaymanki, bu ildizlarimizga borib taqaladi. Bolalik hayotimdan kichik bir tafsilotni aytib beray. Men yettti yoshga qadar Sumgaitda buvimnikida yashaganman. Ularning uyi yonida harbiy qism bor edi. Men tez-tez askarlarning yoniga borib turardim. Ular bilan ahil-inoq edim. Askarlarga ovqat, ba’zan qo’limga pul tushib qolsa tamaki olib borardim. Ular orasida menga juda yoqadigan Rustam ismli bir o’zbek yigiti edi. Men uni juda yaxshi ko’rardim. Biz o’sha yigit bilan do’stlashib olgandik, har holda menga shunday tuyulardi. U O’zbekistonga qaytishidan ilgari kaminaga furajkasi va nishonalarini qoldirib ketgandi…
Ayrim o’zbek mul`tfil`mlari ham xotiramda yaxshi saqlanib qolgan “Qari ustaning ertaklari”, “Mayin yomg’ir yog’adi”. Ozarbayjon tilida o’zbek xalq ertaklarini o’qirdim. “Badalpahlavon”, “Ziyod botir”…. men “Mahallada duv-duv gap”, “Toshkent – non shahri” singari fil`mlarni qiziqib tomosha qilganman. Ularning ba’zilarida hatto ozarbayjon aktyorlari suratga tushishgan. Yalla, “Uchquduq” bu – mening qalbimdagi o’zbeklarga bo’lgan iliq muhabbatimni yanada to’ldirgan. Alisher Navoiyni hisobga olmaganda, o’zbek adabiyoti bilan sal kechroq tanishdim. Aniqrog’i, 2000 yillarning boshlarida edi. “Jahon adabiyoti” jurnalini tashkil qildirganimdan so’ng, kitobxonlarimizni o’zbek adiblari ijodi va zamonaviy o’zbek adabiyoti bilan tanishtirishga qaror qildim. Chunki biz sobiq Ittifoq respublikalari qariyb o’n besh yil bir-birimizdan bexabar holda yashadik. Adabiy jarayonda nimalar sodir bo’layapti? Qanday asarlar yozilayotganidan ham mutlaqo xabarsiz edik. Aslini olganda birinchi navbatda biz bir-birimizni yaxshi bilishimiz kerak emasmi?
2005 yilda o’zbekistonlik tarjimon Ra’no Azimova bilan do’stligimiz hurmati biz Bakuda zamonaviy O’zbek adabiyoti antologiyasini nashr qildirdik. Ushbu kitob ustida Akif Azalp, Maqsad Nur, Gyunel` Movlud, Parviz Yusuf singari adabiyotshunoslar hamda tarjimonlar ish olib borishdi. O’zim ham ba’zi asarlarni tarjima qildim. Abdulla Oripov, Xurshid Davron, Aziz Saidning she’rlarini ozarbayjonchaga o’girish menga cheksiz zavq bag’ishladi. Men ayniqsa, Xurshid Davron ijodini juda hurmat qilaman. Munosabatlarimiz nazarimda, doimiy xarakterga ega bo’lishi kerak. O’zbeklarda ham, ozarbayjonlarda ham ajoyib adabiyot bor, ayniqsa, poeziyada. Bizda bir birimizga bera oladigan narsamiz bor.
– Xalqimizga tilaklaringiz.
– Bir odamga, hatto u shoir bo’lganida ham butun boshli bir xalqqa tilak bildirishi qiyin. Keling, men oddiygina qilib qalbimdagilarni aytib qo’ya qolaman. Men sizni juda yaxshi ko’raman!
Suhbatdosh: Qo’chqor NORQOBIL
Manba: «Kitob dunyosi» gazetasi
