Театрларимизни табиатида ижодга алоқадорлиги бўлмаган, ижодкорлик умрига, ҳаёт тарзига эга бўлмаган, китоб ўқимайдиган одамлар босиб кетган. Китоб ўқиш ҳақида гап кетса, Муҳаммад Юсуф, Эркин Воҳидов ва Ўткир Ҳошимовдан нарига ўтолмаганини эшитсанг, ғазабинг тошади. Пьеса ўқиш қоидасини билиш, дунё драматургиясини ўқиш ҳақида-ку гап ҳам бўлиши мумкин эмас…
САНЪАТ «ОҚ-ҚОРА», «ТЎҒРИ-НОТЎҒРИ» ДЕГАН
СОДДА ҚАРАШЛАРГА СИҒМАЙДИ
Ҳуснора Рўзматова
Театрларимизни табиатида ижодга алоқадорлиги бўлмаган, ижодкорлик умрига, ҳаёт тарзига эга бўлмаган, китоб ўқимайдиган одамлар босиб кетган. Китоб ўқиш ҳақида гап кетса, Муҳаммад Юсуф, Эркин Воҳидов ва Ўткир Ҳошимовдан нарига ўтолмаганини эшитсанг, ғазабинг тошади. Пьеса ўқиш қоидасини билиш, дунё драматургиясини ўқиш ҳақида-ку гап ҳам бўлиши мумкин эмас.
Дунёда театр бўйича қандай йўналишлар, оқимлар, «измлар» мавжудлигидан бехабарлар ҳам топилади. Саҳнада «қилиқ кўрсата олиш»ни актёрлик деб ўйлаб саҳнани, ўзларини алдашади. Мен бу билан барча шундай демоқчи эмасман. Аммо «шундайлар» ҳам талайгиналигига кўз юмиб бўлмайди.
Театрлар ижод уйига эмас, идорага ўхшайди. Репетиция, спектакллар савиясидан кўра ҳисобот, маълумот ва шунга ўхшаш ҳужжатлар қойиллатилади. Саҳналаштириладиган спектаклга, умуман санъат асарига албатта дин, ахлоқ, жамиятнинг тартиб-қоидалари, менталитет, ҳозир қандай йил экани, ҳозир қайси мавзуни улуғлаш керак экани ва ҳоказолар аралашади. Санъат булардан баланд тушунча. У оқ-қора, тўғри-хато деган примитив қарашларга сиғмайди. Санъат асарини — спектаклни, кинони тарбия воситасига айлантириб қўйишга қаршиман. Агар санъат асари одамнинг ҳиссий англаш тафаккурини оча олса, уни ҳайратга солса, борлиқни англата олса, севдира олса, ҳамдардлик уйғота олса, у ҳолда тарбияга эҳтиёж ҳам қолмайди.
Бизда ҳақиқий ижодий қудратга эга бўлган, бу қолипларга кирмай ишлайдиган режиссёрлар четлатилади. Уларни ахлоқи тўғри келмайди деган баҳона айблов билан аслида шунчаки ўртамиёна спектакл ва асарлар билан чекланиш истакларини беркитишади. Уларнинг аввало санъат учун қилаётган иши муҳим эмасми?! Оқибатда қанчадан-қанча руҳи ҳақиқий санъат одами бўлган ижодкорлар катта депрессияга учрайди. Театрда барча нарса бору аммо яхши, кучли режиссёр бўлмаса, у ҳақиқий театр бўладими? Театрнинг ҳақиқий бошқарувчиси, эгаси режиссёрку?! Давлат театрларидан иложи борича четга суриладиган истеъдодли режиссёрлар Сайфиддин Мелиев, Авлоёқули Хўжақулиев кабиларни ўша театрларга бош режиссёр этиб таклиф қилишни, уларнинг салоҳияти, тажрибаси, мактабидан фойдаланишни эса раҳбарлар исташмайди. Валижон Умаров театр учун қилган меҳнатлари эвазига нима кўрди? «Ўзбектеатр» тугатилиб, раҳбарликдан кетгандан кейин ҳеч бир театр ундан режиссёр сифатида фойдаланишни ўйлаб кўрмаяпти ҳам.
Спектаклни, пьесани баҳолашга фақат унинг мутахассисигина ҳақли. Бизда эса театршуносларнинг фикрлари ерда қолиб, ҳукумат одамларининг баҳолари биринчи ўринга қўйилмоқда. Конституцияда айтилган демократик жамиятда цензура бўлмаслиги, фикрий ранг-баранглик эркинлиги эса амалда йўқ. Одамзот табиатида ҳамма нарса ўзининг савияси даражасида бўлишини хоҳлаш инстинкти мавжуд… Хуллас театр ўзининг ҳақиқий ўзанидан чиқиб бўлган!
Манба: www.kun.uz
Teatrlarimizni tabiatida ijodga aloqadorligi bo‘lmagan, ijodkorlik umriga, hayot tarziga ega bo‘lmagan, kitob o‘qimaydigan odamlar bosib ketgan. Kitob o‘qish haqida gap ketsa, Muhammad Yusuf, Erkin Vohidov va O‘tkir Hoshimovdan nariga o‘tolmaganini eshitsang, g‘azabing toshadi. Pyesa o‘qish qoidasini bilish, dunyo dramaturgiyasini o‘qish haqida-ku gap ham bo‘lishi mumkin emas…
SAN’AT «OQ-QORA», «TO‘G‘RI-NOTO‘G‘RI» DЕGAN
SODDA QARASHLARGA SIG‘MAYDI
Husnora Ro‘zmatova
Teatrlarimizni tabiatida ijodga aloqadorligi bo‘lmagan, ijodkorlik umriga, hayot tarziga ega bo‘lmagan, kitob o‘qimaydigan odamlar bosib ketgan. Kitob o‘qish haqida gap ketsa, Muhammad Yusuf, Erkin Vohidov va O‘tkir Hoshimovdan nariga o‘tolmaganini eshitsang, g‘azabing toshadi. Pyesa o‘qish qoidasini bilish, dunyo dramaturgiyasini o‘qish haqida-ku gap ham bo‘lishi mumkin emas.
Dunyoda teatr bo‘yicha qanday yo‘nalishlar, oqimlar, «izmlar» mavjudligidan bexabarlar ham topiladi. Sahnada «qiliq ko‘rsata olish»ni aktyorlik deb o‘ylab sahnani, o‘zlarini aldashadi. Men bu bilan barcha shunday demoqchi emasman. Ammo «shundaylar» ham talayginaligiga ko‘z yumib bo‘lmaydi.
Teatrlar ijod uyiga emas, idoraga o‘xshaydi. Repetitsiya, spektakllar saviyasidan ko‘ra hisobot, ma’lumot va shunga o‘xshash hujjatlar qoyillatiladi. Sahnalashtiriladigan spektaklga, umuman san’at asariga albatta din, axloq, jamiyatning tartib-qoidalari, mentalitet, hozir qanday yil ekani, hozir qaysi mavzuni ulug‘lash kerak ekani va hokazolar aralashadi. San’at bulardan baland tushuncha. U oq-qora, to‘g‘ri-xato degan primitiv qarashlarga sig‘maydi. San’at asarini — spektaklni, kinoni tarbiya vositasiga aylantirib qo‘yishga qarshiman. Agar san’at asari odamning hissiy anglash tafakkurini ocha olsa, uni hayratga solsa, borliqni anglata olsa, sevdira olsa, hamdardlik uyg‘ota olsa, u holda tarbiyaga ehtiyoj ham qolmaydi.
Bizda haqiqiy ijodiy qudratga ega bo‘lgan, bu qoliplarga kirmay ishlaydigan rejissyorlar chetlatiladi. Ularni axloqi to‘g‘ri kelmaydi degan bahona ayblov bilan aslida shunchaki o‘rtamiyona spektakl va asarlar bilan cheklanish istaklarini berkitishadi. Ularning avvalo san’at uchun qilayotgan ishi muhim emasmi?! Oqibatda qanchadan-qancha ruhi haqiqiy san’at odami bo‘lgan ijodkorlar katta depressiyaga uchraydi. Teatrda barcha narsa boru ammo yaxshi, kuchli rejissyor bo‘lmasa, u haqiqiy teatr bo‘ladimi? Teatrning haqiqiy boshqaruvchisi, egasi rejissyorku?! Davlat teatrlaridan iloji boricha chetga suriladigan iste’dodli rejissyorlar Sayfiddin Meliyev, Avloyoquli Xo‘jaquliyev kabilarni o‘sha teatrlarga bosh rejissyor etib taklif qilishni, ularning salohiyati, tajribasi, maktabidan foydalanishni esa rahbarlar istashmaydi. Valijon Umarov teatr uchun qilgan mehnatlari evaziga nima ko‘rdi? «O‘zbekteatr» tugatilib, rahbarlikdan ketgandan keyin hech bir teatr undan rejissyor sifatida foydalanishni o‘ylab ko‘rmayapti ham.
Spektaklni, pyesani baholashga faqat uning mutaxassisigina haqli. Bizda esa teatrshunoslarning fikrlari yerda qolib, hukumat odamlarining baholari birinchi o‘ringa qo‘yilmoqda. Konstitutsiyada aytilgan demokratik jamiyatda senzura bo‘lmasligi, fikriy rang-baranglik erkinligi esa amalda yo‘q. Odamzot tabiatida hamma narsa o‘zining saviyasi darajasida bo‘lishini xohlash instinkti mavjud… Xullas teatr o‘zining haqiqiy o‘zanidan chiqib bo‘lgan!
Manba: www.kun.uz
