Хонам узра ёйилиб ётган бир уюм қоғоз, столимнинг устидаги алмисоқдан қолган ёзув машинаси ва унинг зулфидаги ажи-бужи ёзувларга қизиқиши баланд бўлганлиги учун ҳам, у менга саҳарлабдан тетиклаштирувчи ичимлик олиб келишни ҳеч қачон канда қилмаган…
Фарҳод Эшонов
ИККИ ҲИКОЯ
ДАДАМНИНГ УЙЛАРИ
Бўм-бўш хона. Нега келдим ўзи? Ахир бу ерда деярли ҳеч нарсам йўқ. Ҳеч вақом қолмаган, ҳа.
Балки қачонлардир шу жойдан одамларнинг иссиқ тафти аримагандир. Ҳиссиётга йўғрилган шовқинлар аро дераза қошида қайсидир кимса илҳақ кўйи дилбандини кутиб ўтирган бўлса ҳам ажаб эмас.
Мана бу шкаф, унинг ичидаги илгак. Унга шу қадар кўп кийим илинганидан дош беролмай, қийшайиб кетганга ўхшайди.
Очилиб ёпилавериб сўнгида синиб кетган эмал тутқич. Бурчакдаги жавон. Унинг ёнидаги этиктахта. Ҳар бир қаватида поябзалдан қолиб кетган излар. Қизиқ, ҳали ҳам унинг излари бормикин? Ўша, иккинчи қаватида?
Шифтнинг ўртасидаги камтарона қандилдан ҳар томонни ёритиб турадиган чироқ нурлари. Кеч кириши билан хонада изғиб юрадиган соялар ва бурчакдаги жавон.
Хонадан хонага олиб ўтар эшик. Қайси замон қарсиллаб ёпилган ва қайси вақт оҳиста тақиллаган? Табассум билан очилиб, якунда эса кўзёшлари билан қулфланган эшик.
Ошхонага олиб борувчи йўлка. Унинг устидан тўшалган гилам. Қирғоғида сочилиб ётган буюмлар. Ёмғирпўш, шамчироқ ва сариқ дипломат.
Девордан суғирилган михларнинг излари ва улардан қолган зангори доғлар. Унсиз тўхтаб қарайман деворга.
У ерда ҳам илгак бўлган демак.
Узун плаш билан қора қалпоқ етишмаяпти фақат.
Яна бир, ё икки… Йўқ. Битта девор соат ва иккита портрет бўлган чамаси.
… Ошхона.
Бўм-бўш стол.
Қандайдир ғалати идишлар.
Мўри, ўчоқ, музлатгич ва токча.
Токчада эса туз идиш. Ҳа, у ерда ҳали ҳамон туз бор, менингча. Ўзи қачон бўш турган билмайман. Идишдаги туз ташвишим бўлмаган ҳеч қачон. Уни асли ким тўлдириб турганини ҳам билмайман. Билганим эса бу ердан дойим таомнинг иси чиқиб турар ва қандайдир овоз овқатланиш учун исмимни айтиб чақирар эди. Ҳозир, кўзларимни юмиб, диққатимни бир жойга жамласам, эсларман балки?!
Йўқ.
Эслай олмадим, ўлай агар.
Балки бу тушимдир.
Тунов куни чала қолган.
Ёки аввалги ҳаётимдаги айтилмаган истакларимдир улар?
Хўш… Энди жиддий қарасак, мана бу стол, устидаги номаълум буюмлар. Ҳа, ёдимга келгандай бўлаяпти улар ҳам. Масалан — мана бу нарсанинг номи пиёла! Фақат у четидан дарз кетган. Қачондир жаҳл билан ирғитилган, йўқ-йўқ униси бошқа эди. Тасодифан, бўлмасамчи, тасодифан ерга тушиб кетган пиёла. Кузнинг алвон япроқлари расми туширилган сиртига. Шунинг учун ташлаб юборилмаган, ҳамон турарди стол устида. Бир қултум кўк чой ичган бўлардим ҳозир, ҳудди аввалгидай, ҳа. Яна…
Бўлди бас. Бу менинг ҳаётим эмас. Нега келдим ўзи? Ҳайрон бўламан. Бу уйнинг қайси четига ўзимни урмай, у ердан бир бўлагимни топаман. Гўё шу деворларнинг жон-жонига сингиб кетгандайман.
Бир деганда минглаб хотираларга дуч келдим. Юрагим эзилиб кетди. Наҳотки, бу ерга келишнинг ўзигина етарли бўлса?
Ҳовли узра кучукнинг акиллаши эшитилди бирдан. Ҳар томон эсанкираб қарайман. Барча тарафдан ғингшир эди тинимсиз. Кўз ўнгимдан сийратлар, тасвирлар ва ғира-шира шарпалар ҳар ёнга ўта бошлади. Негадир уларнинг ичида ўзимни ноқулай сезмадим. На қўрқув бор эди ёки. Мен ҳам қайсидир шарпага кўр-кўрона эргашдим сўнг…
Омборхона.
— Қорнинг очтими, «Мўйноқвой»?
Кучукни эркалатиб бўйнидан силай бошлади шарпа. У ҳам думини ликкиллатиб идишга зорланди. Бу ҳолатни узоқ кўрмадим. Тандир ёнидаги нарвонга кўзим тушган заҳоти, яна итнинг ноласи ингди қулоққа. Бўйнидаги ип узилган ва турар эди у қаршимда. Ғира-шира ёки қоп-қора бамисли тун бағридан узилган зулмат. Важоҳати аён товушидан. Шу товуш аро ҳукм ўқилгандай қўққисдан, ташланиб қолди у менга…
Ҳаллослаб чиқдим ташқарига. Ит қувгандай бўлса керак кўринишим. Билиб бўлмайди, яна ҳавотир ила ортимга қараб қўйдим. Ҳеч нарса йўқ. Ҳайрият.
Қайтиб келмайман энди бу ерга. Елкамнинг чуқури кўрсин… Нима? Нималар дедим ўзи ҳозиргина? Нега юрагим ҳапқириб кетди бирдан? Ёки…
— Бу ўшами?
— Ҳа ўшанга ўхшайди-я…
— Йўқ бу аниқ ўша. Ҳа, ҳудди ўзи.
— Анча улғайиптими қўшни, кўркамгина йигит бўлибди, қаранг.
— Эй, нега ундай дейсиз, раҳмингиз келяптими ё?
— Вой нега раҳмим келаркан, ўлибманми унутиб.
— Шунга айтишса керакда «Етим боқсанг оғзу бурнинг қон…», деб.
— Хай қўшни, оғирроқ бўлинг. Ўйлаб гапиринг дейман, эшитилиб турибти ахир. Кейин ҳамма гапни билмасак. Нима қиламиз…
— Ийи, нега билмас экансиз? Сизми, сиз билмайсизми? Кулгимни қистатманг. Хўпми. Нима бўлганда ҳам бечора қўшниларимга раҳмим келади. Ўлганига ҳам ярамади-я. Ҳ-ах эссиз, эссиз. Суф бунақаларга, суф.
— Вой, ўзингизни босинг опа. Қизишманг. Сиз ҳам қоққан қозиқдай туравермай кетсангизчи, ўғлим.
…Ана, яна қандайдир сийратлар қарғаяпти мени. Кўчада бундай сийратлар кўпдан-кўп бўлди аён. Яна қочсамми? Фикр келди миямга. Қочиб бўлармиди ўзингдан? Аҳмоқ. Етар шунча қочганинг. Ахир шунчаки келмадинг-ку бу ерга.
Бўм-бўш хона. Нега келдим ўзи? Эсладим. Ҳа, эсладим. Бурчакдаги жавон…
— Вой қўшни, қаранг у кетяпти.
— Ҳа, кетсин. Кетаверсин, тек қўйинг. Энди фойдаси йўқ.
— Қўлидаги нима бўлди, қаранг. Нимани кўтариб кетяпти?
— Э-эх, ақлингиз етмайди-да бу эски буюмлар, синглим. Портрет у.
— Портрет, қимматбаҳо бўлса керак-а?
— Қайдам, буниси энди унда қандай сурат борлигига боғлиқ.
ҚОРА ВА САРИҚ
Ҳар гал хонага ундан аввал қайноқ копучино иси кириб келар эди.
Хонам узра ёйилиб ётган бир уюм қоғоз, столимнинг устидаги алмисоқдан қолган ёзув машинаси ва унинг зулфидаги ажи-бужи ёзувларга қизиқиши баланд бўлганлиги учун ҳам, у менга саҳарлабдан тетиклаштирувчи ичимлик олиб келишни ҳеч қачон канда қилмаган. Унинг бу одатлари кундалик ҳаётимнинг ажралмас бир қисмига айланиб улгурди. Столимнинг мана бу еридаги елим идишнинг юмалоқ изи, тун бўйи қўлёзмаларимни қанча бетартиб қилишга уринган бўлсам-да, бир соатга қолмай ҳаммаси тахланиши ва дераза ёнидаги стулга ўтириб кеча тун бўйи ёзиб чиққанларимни паст овозда мутолаа қилиши… Буларнинг барчаси изма-из такрорланаверарди. Мен бўлсам димоғимга урилаётган исдан ўзимни тийиб туролмай, кўзларимни очаман. Столдан бошимни кўтармай аввал кафтимнинг ташқи томони билан стаканга тегиниб, кейин уни меъёрга келишини пойлайман.
Бу ис қачон менга қадрдон бўлиб қолди?
Унинг уйимга яқинлаша бошлашидан то мана шу стол устига келгунига қадар димоғимни қитиқлаши, наҳотки хеч қачон меъдамга тегмаса — ҳайрон бўламан.
Дераза олдидаги пиқир-пиқир кулгу садолари, ойна ташқарисидаги оламга чиқиб улгурмаган хаёлларимни узиб, унга қаратди:
— Нега куласиз, Аврора?
Унинг масхараномус нигоҳи кўринмаслиги учун кўзларимни қўлимдаги идишга қарата сўрадим.
— Оҳ, Освалдо, Освалдо, -қизиқарли ва ёқимли оҳангда давом этди. — Туппа-тузук қизиқчи экансиз-ку, билмай юрган эканман. Мен сизни тушкун ҳислар ва дардли туйғулар ифодачисидек таниганман. Ажабо, бугун сизни қайта кашф этдим, шекилли.
Унинг юзларидаги ҳайрат лаҳза бўлса-да тин олай демасди. Лекин менинг ҳавотирим унинг ёзган нарсаларимни тушунмай кулаётганидан эмас, балки кулишдан тўхтамаётганлигида эди.
Гарчи ғазабим келаётган бўлсада ҳулоса чиқаришга шошмадим. Аксинча Авроранинг беғубор кулгусини завқ билан томоша қилишни афзалроқ деб ўйладим. Қорамағиз қизларнинг ҳам баданлари қуёш шуъласини қайтара олишини нохос илғагандай, унинг бўйнидан кўзларимни олиб қочдим. Бахтимга у буни пайқаб улгурмасдан телефон сим қоқди.
— Ҳа, хоним. Ўғлингизни янги ҳикоясини ўқиб ўтирган эдим. Айтсам ишонмайсиз ҳикоянинг мазмуни… Ммм… ҳа, аллақачон барчасини бажариб қўйганман. Хўп. Хўп, етказиб қўяман.
У гўшакни қўйди.
— Онангиз экан. Сизни мана бу ёзишларингизга мутлақо қарши бўляптилар. Яна… Ўзингизни ортиқча уринтирмас экансиз.
Ҳайратини онамга етказмоқчи бўлиб, ҳафсаласи пир бўлган Аврора менга тўнғиллагандек туюла кетди. Бироз ўтмай токчадаги ичишим керак бўлган аччиқ дориларни ҳозирлай бошлади. Этим уюшди, энди ёриша бошлаган нигоҳимни мендан тортиб олгандай қовоқ уйдим. Копучинодан қолган елим идишни ғижимлаб хона четидаги саватга улоқтирдим. Идиш учиб бориб ўзининг кечаги шеригига қўшилди. Бу ҳол менингча — ҳали кўп давом этадигандай эди.
— Хайронман, умрингиз бўйи ўз уйингиздан бир қадам ҳам ташқарига чиқа олмагансиз-у, яна бу ерларга ёд бўлган денгиз шукуҳи ҳақида ажойиб нарсаларни ёзиб ўтирсангиз-а? Худди-ки у ерга боргандай, у ерда бутун умр яшаётгандек тасвирлагансиз. Соҳибжамол Марго ким? — сув билан дориларни узатаркан гап орасида қўққисдан савол билан юзланди.
Мен бўлсам худди кеча тасвирлаганимдек давом этдим:
— Соҳил бўйида ундан гўзалроқ қиз йўқ эди. Атрофдан келган барча одамлар унинг латофатига тан бериб, эс-ҳушларини йўқотиб қўйишарди. Бу малласоч гўзалнинг дурдак оппоқ тишлари ва ўзига ярашган назокат ила жилмайишлари эҳтиросларни жунбушга келтирмоғи тайин иш. Аммо унинг қалби денгиз бўйидаги тунги тўлин ой каби шаффоф эди. Ҳа, кўкка тўлин ой кўтарилган кеча унинг сувдан қирғоққа кўтарилишини кузатсангиз, танаси узра милтиллаётган шуълалардан кўзларингиз яйраб кетарди. Мен бўлсам қирғоқда остимдаги қумга жон бериб ўтирардим. Ахир атрофда янграётган ҳуштакбозликлар ва Марго томон отилаётган нағмалар юзларимни ана шу тупроққа ҳам қилиб қўйган бўлса нима қилай? Одамларнинг бу қилиқлари қачон менга қизиқ туюлди? Ўша кунларни эслаб ачина бошладим. Ўйларимга чувалашиб қолган фикрларимни Маргонинг томоқ қириб мурожаат қилгани, хаёл исканжасидан қутқаргандек нажотли эшитилди.
«Кечирасиз, жаноб.»
Кўзларим олдида аввал унинг оёқлари жо бўлди. Унинг эҳтиросларни жунбушга келтирадиган ва кўзларни яйратадиган оёқлари. Сўнг ҳангу-манг бўлиб қолганимни сезиб, мен бу ёқдаман дегандек гапида давом этди.
«Ҳой жаноб, менинг исму-шарифим Маргарита Берарди. Майлими, сизнинг олдингизда ўтириб суҳбатдошингиз бўлсам.»
«Майлингиз», ўзимга хос бўлмаган илтифот билан жавоб қайтардим…
Авроранинг бояги тиниб қолган кулгуси ўлароқ яна юзларига табассум инди. Ҳайрат ила қайта саволга тута бошлади.
— Азизим, Освалдо, ахир сиз, ахир қандай қилиб?
Унинг бу қизиқиши ортса ортиб борар эдики, энди фақатгина барчасини айтиб қутилишимни англаб етдим.
— Аврора, мен ҳар доим ҳам бундай ҳолатда бўлмаганман.
Унинг кўзлари ярқ этиб очилиб кетди. Гўё мени бутун умр шундай таниган, эслаб қолган одам, энди мени танимаётгандай эди.
Мана бу оёқларим ҳар доим ҳам шол бўлмаган, мана бу тана туғма ногирон эмас. Сизга айтсам, сизга айтсам…
Бугун оқсочим Аврора менга қулоқ бериб ўтирар ва катта қизиқиш билан тингларди. Чунки у бутун умр онасига юк бўлиб мана бу тўрт девор ичида тўшакка михланиб ётган одамни, ҳар доим ҳам бундай аҳволда бўлмаганлигини, йигитлик даврида кўрган-кечирганларини муаллифнинг ўзидан билиш завқини дилига тугиб ўтирарди…
— Ўша куни биз Марго билан қирғоқда бирга ёнма-ён ўтирдик. Узоқ гаплашдик, самимий ва қизиқарли гуринг бўлганди ўзиям. Ундан сўнг…
— Шу суҳбатдан сўнг сизлар бир-бирингизга ёқиб қолдингизлар, — ҳикоямнинг мазмунини аввалдан англагандек хитоб қилди Аврора.
— Ҳа, бизлар бир-биримизни ёқтириб қолдик, -унинг тахминини тўғрилаб қўйдим.
Марго билан ўтказган бир кечамнинг таассуротларини, афсуски Аврорага юзхотир бўлмай деб тўлиғича айтиб беролмас эдим. Хонамдаги шифтга термилган кўйи ўтмиш ёқалаб кетган хаёлимни суриб ўтирганимнинг ўзи унга етарли бўлса ажаб эмас. Ҳозир мени бу хотиралар билан ёлғиз қолдириш кераклигини у аллақачон англаб етган эди. Аврора онам томонидан менинг хизматимни қилиш учун ёлланган оқсоч, гарчи олти йилдан бери хизматимни қилиб кўнглимдан жой эгаллаб улгурган бўлса-да, у яна жуда фаросатли аёлдир. Бежизга ҳаётимнинг ажралмас қисми деб ўйламайман уни. Лекин ҳозир у нақадар ҳимматли ва жозибали туюлмасин, менинг онгимда фақат ва фақат Маргонинг сўзлари айланаётган эди.
«Азизим Освалд, мен сиз билан бирга ўтказган ушбу онларимни бутун умр ҳотирамда сақлайман. Сиз менга қалбингизни кўрсатдингиз. Мен учун сизнинг бу сахийлигингиз бутун умр юрагимга муҳрлангай. Қалбимни сизга ишониб топширганимга ҳеч қачон афсус чекмайман. Кун келиб қайта учрашишни соғиниб қоламан. Алвидо Освалд, алвидо».
— Ўша куни Марго ушбу сўзларни айтар экан, мени ҳали уйғонмади деб ўйлаганди. Чайлани тарк этар чоғи эса мен томон сўнгги бор нигоҳ ташлади. Сўнг у билан қайтиб учрашмадик.
Кеча тунда ёзган ушбу ҳикоямнинг энди қаери кулгули эканлигини ўйлаб энсам қотди. Аврора нега кулди? Қанча уринмай бу саволга жавоб топа олмадим. Сўзсиз, у яхши китобхон. Балки ёзганларимнинг камчилигига кулгандир деб қўявердим.
— Жаноб Освалдо, — мурожаат қилди ўз ишларини тугатиб уйига отланган Аврора.
Мен бўлсам у томон қайрилиб қарадим. Қизиқ, ҳали ҳеч қачон уни уйимни тарк этаётганида кузатиб қўймаган эканман, ичимдан ўй ўтди эшик олдида бошмоқларини кияётган оқсочимни кўриб.
Аврора мен томон нигоҳ ташлади. Ногаҳон қараб ўтирганимни кўриб, бир зум жойида қотиб қолди. Ана шундай тарзда бир-биримизга тикилиб турдик то ўртамизда ноқулайлик пайдо бўлмагунича. Ушбу ноқулайликни йўқотиш учун сўз бошладим.
— Майли, борақол энди.
— Кўришгунча, жаноб.
— Кўришгунча…
Тун бўйи яшаб ўтган умрим хақда эслашга арзигулик барча хотираларни титкилаб чиқдим. Аниқроқ қилиб айтадиган бўлсам, Марго билан ўтказган бир кечам ва Аврора билан олти йиллик ҳаёт тарзини. Беқарор ўйлар орасида бир қарорга келишим амримаҳол эди. Бироқ эртага Аврорага севги изҳор қилишим кераклигини яхши англардим. Ич-ичимдан у ҳам мени севиши мумкинлигини пайқаган бўлсам-да, унга дил изҳор қилсам, буткул кетиб қолишидан ҳавотирда эдим. Йўқ, агар бундай эҳтимол бўлганда у аллақачон кетиб юборарди. Ҳар ҳолда олти йилдан бери, бир кун ҳам келмай қўйгани йўқ. Шубҳасиз, у бунга лойиқ. Эртага, ҳа эртага айтаман, албатта айтаман…
Копучино иси. Кўзларимни очмай қўлимнинг таши билан идишга тегиниб кўрдим. Ҳарорат меъёрида. Лекин дераза олдида ҳеч ким йўқ. Қоғозлар ҳам хонам узра ёйилиб ётарди. Ошхонада эса бегона қиз. Арава ғилдиракларини у томон итардим.
— А, ўрнингиздан турдингизми?
Кўринишидан Аврорага ўхшаб кетадиган бу қиз тахминан ўн олти ёшларда эди. Нега энди у келмади? Нега келмади? Бу ўйлар тинимсиз онгимда айланаверди.
— Ҳа, Аврора… -сўрамоқчи бўлдим қаршимда турган қизалоқдан. Бироқ у зийраклик қилиб гапимни илиб кетди.
— Мен Авроранинг қизиман, жаноб. Ойим сизга мана буларни бериб юбордилар ва энди қайтиб келолмасликларини етказиб қўйишимни сўраган эдилар. Онангизга қўнғироқ қилиб барчасини етказдик, эртадан бошқа ишчи ёллашади.
Унинг гаплари қулоқларимга чалинди-ю, юрагим ўртаниб кетди. Ҳудди менингча ўтмишим салом йўллаётгандай воқеалар такроран рўй берар эди. Аврора менга қолдирган биргина мактуб ва қоғозга ўралган китоб…
«Азизим, Освалдо. Мени кечиринг, сизни севишимни ортиқ яшира олмаганлигим сабаб, ишдан кетдим. Кеча кетишим олдидан менга қараб турганингизни кўриб, сиз ҳам мени севиб қолаётганингизни англадим. Аввалига анча қувондим. Ахир олти йилдан бери шу кунни кутиб яшадим. Лекин ёзган сўнгги ҳикоянгизни ўқигач, бу нарсаларнинг барчаси нотўғри эканлигини тушуниб етдим. Мен аҳмоқ бўлса барчасини кўра-била туриб кўз юмиб қўёлмадим. Ҳикоянгизни ўқиб росса кулганим эсингиздами? Ўшанда асли йиғлаётган эдим. Маргони ҳали ҳам севишингизни билганимдан сўнг ўзимни тутиб туролмадим. Олдимга яқинлашган чоғингиз эса ўзимни кулганга солдим…
Нима учун ортиқ сиз билан кўриша олмаслигимнинг сабабини совғани очиб кўрганингизда тушуниб етасиз. Бу туғилган кунингизга энг яхши совға бўлади деб ўйлайман. Яхши кунларда кўришкунча, дея Аврора.»
Кўзларимни ичида шашқатор ёшлар тўпланиб турар эди-ю, уларни тўкиб юборишга жураътим етмади. Совға китоб эканлиги аниқ эди. Лекин қандай китобки, ҳозирги вазиятни енгиллаштириши мумкин бўлса? Жаҳл билан унинг устки қопламасини йирта бошладим.
Китобнинг муқовасида эса «Освалд» деган сарлавҳа чиқди. Муаллиф: Маргарита Берарди.
Xonam uzra yoyilib yotgan bir uyum qogʼoz, stolimning ustidagi almisoqdan qolgan yozuv mashinasi va uning zulfidagi aji-buji yozuvlarga qiziqishi baland boʼlganligi uchun ham, u menga saharlabdan tetiklashtiruvchi ichimlik olib kelishni hech qachon kanda qilmagan…
Farhod Eshonov
IKKI HIKOYA
Eshonov Farhod Raxmatillo oʼgʼli 1994 yil Fargʼona viloyati Margʼilon shahrida tugʼilgan. Maʼlumoti oʼrta-maxsus. 2019 yildagi «Zomin» adabiy seminarining nasr yoʼnalishi ishtirokchisi. Hozirgi kunda duradgorlik bilan shugʼullanadi. Hikoyalari matbuotda eʼlon qilingan. Yosh ijodkor Farhod Eshonovning hikoyalarini kutubxonamizning faol targʼibotchisi, yozuvchi va tarjimon Nodira Ibrohimova tavsiyasi bilan taqdim etmoqdamiz.
DАDАMNING UYLАRI
Boʼm-boʼsh xona. Nega keldim oʼzi? Аxir bu yerda deyarli hech narsam yoʼq. Hech vaqom qolmagan, ha.
Balki qachonlardir shu joydan odamlarning issiq tafti arimagandir. Hissiyotga yoʼgʼrilgan shovqinlar aro deraza qoshida qaysidir kimsa ilhaq koʼyi dilbandini kutib oʼtirgan boʼlsa ham ajab emas.
Mana bu shkaf, uning ichidagi ilgak. Unga shu qadar koʼp kiyim ilinganidan dosh berolmay, qiyshayib ketganga oʼxshaydi.
Ochilib yopilaverib soʼngida sinib ketgan emal tutqich. Burchakdagi javon. Uning yonidagi etiktaxta. Har bir qavatida poyabzaldan qolib ketgan izlar. Qiziq, hali ham uning izlari bormikin? Oʼsha, ikkinchi qavatida?
Shiftning oʼrtasidagi kamtarona qandildan har tomonni yoritib turadigan chiroq nurlari. Kech kirishi bilan xonada izgʼib yuradigan soyalar va burchakdagi javon.
Xonadan xonaga olib oʼtar eshik. Qaysi zamon qarsillab yopilgan va qaysi vaqt ohista taqillagan? Tabassum bilan ochilib, yakunda esa koʼzyoshlari bilan qulflangan eshik.
Oshxonaga olib boruvchi yoʼlka. Uning ustidan toʼshalgan gilam. Qirgʼogʼida sochilib yotgan buyumlar. Yomgʼirpoʼsh, shamchiroq va sariq diplomat.
Devordan sugʼirilgan mixlarning izlari va ulardan qolgan zangori dogʼlar. Unsiz toʼxtab qarayman devorga.
U yerda ham ilgak boʼlgan demak.
Uzun plash bilan qora qalpoq yetishmayapti faqat.
Yana bir, yo ikki… Yoʼq. Bitta devor soat va ikkita portret boʼlgan chamasi.
… Oshxona.
Boʼm-boʼsh stol.
Qandaydir gʼalati idishlar.
Moʼri, oʼchoq, muzlatgich va tokcha.
Tokchada esa tuz idish. Ha, u yerda hali hamon tuz bor, meningcha. Oʼzi qachon boʼsh turgan bilmayman. Idishdagi tuz tashvishim boʼlmagan hech qachon. Uni asli kim toʼldirib turganini ham bilmayman. Bilganim esa bu yerdan doyim taomning isi chiqib turar va qandaydir ovoz ovqatlanish uchun ismimni aytib chaqirar edi. Hozir, koʼzlarimni yumib, diqqatimni bir joyga jamlasam, eslarman balki?!
Yoʼq.
Eslay olmadim, oʼlay agar.
Balki bu tushimdir.
Tunov kuni chala qolgan.
Yoki avvalgi hayotimdagi aytilmagan istaklarimdir ular?
Xoʼsh… Endi jiddiy qarasak, mana bu stol, ustidagi nomaʼlum buyumlar. Ha, yodimga kelganday boʼlayapti ular ham. Masalan — mana bu narsaning nomi piyola! Faqat u chetidan darz ketgan. Qachondir jahl bilan irgʼitilgan, yoʼq-yoʼq unisi boshqa edi. Tasodifan, boʼlmasamchi, tasodifan yerga tushib ketgan piyola. Kuzning alvon yaproqlari rasmi tushirilgan sirtiga. Shuning uchun tashlab yuborilmagan, hamon turardi stol ustida. Bir qultum koʼk choy ichgan boʼlardim hozir, huddi avvalgiday, ha. Yana…
Boʼldi bas. Bu mening hayotim emas. Nega keldim oʼzi? Hayron boʼlaman. Bu uyning qaysi chetiga oʼzimni urmay, u yerdan bir boʼlagimni topaman. Goʼyo shu devorlarning jon-joniga singib ketgandayman.
Bir deganda minglab xotiralarga duch keldim. Yuragim ezilib ketdi. Nahotki, bu yerga kelishning oʼzigina yetarli boʼlsa?
Hovli uzra kuchukning akillashi eshitildi birdan. Har tomon esankirab qarayman. Barcha tarafdan gʼingshir edi tinimsiz. Koʼz oʼngimdan siyratlar, tasvirlar va gʼira-shira sharpalar har yonga oʼta boshladi. Negadir ularning ichida oʼzimni noqulay sezmadim. Na qoʼrquv bor edi yoki. Men ham qaysidir sharpaga koʼr-koʼrona ergashdim soʼng…
Omborxona.
— Qorning ochtimi, «Moʼynoqvoy»?
Kuchukni erkalatib boʼynidan silay boshladi sharpa. U ham dumini likkillatib idishga zorlandi. Bu holatni uzoq koʼrmadim. Tandir yonidagi narvonga koʼzim tushgan zahoti, yana itning nolasi ingdi quloqqa. Boʼynidagi ip uzilgan va turar edi u qarshimda. Gʼira-shira yoki qop-qora bamisli tun bagʼridan uzilgan zulmat. Vajohati ayon tovushidan. Shu tovush aro hukm oʼqilganday qoʼqqisdan, tashlanib qoldi u menga…
Halloslab chiqdim tashqariga. It quvganday boʼlsa kerak koʼrinishim. Bilib boʼlmaydi, yana havotir ila ortimga qarab qoʼydim. Hech narsa yoʼq. Hayriyat.
Qaytib kelmayman endi bu yerga. Yelkamning chuquri koʼrsin… Nima? Nimalar dedim oʼzi hozirgina? Nega yuragim hapqirib ketdi birdan? Yoki…
— Bu oʼshami?
— Ha oʼshanga oʼxshaydi-ya…
— Yoʼq bu aniq oʼsha. Ha, huddi oʼzi.
— Аncha ulgʼayiptimi qoʼshni, koʼrkamgina yigit boʼlibdi, qarang.
— Ey, nega unday deysiz, rahmingiz kelyaptimi yo?
— Voy nega rahmim kelarkan, oʼlibmanmi unutib.
— Shunga aytishsa kerakda «Etim boqsang ogʼzu burning qon…», deb.
— Xay qoʼshni, ogʼirroq boʼling. Oʼylab gapiring deyman, eshitilib turibti axir. Keyin hamma gapni bilmasak. Nima qilamiz…
— Iyi, nega bilmas ekansiz? Sizmi, siz bilmaysizmi? Kulgimni qistatmang. Xoʼpmi. Nima boʼlganda ham bechora qoʼshnilarimga rahmim keladi. Oʼlganiga ham yaramadi-ya. H-ax essiz, essiz. Suf bunaqalarga, suf.
— Voy, oʼzingizni bosing opa. Qizishmang. Siz ham qoqqan qoziqday turavermay ketsangizchi, oʼgʼlim.
…Аna, yana qandaydir siyratlar qargʼayapti meni. Koʼchada bunday siyratlar koʼpdan-koʼp boʼldi ayon. Yana qochsammi? Fikr keldi miyamga. Qochib boʼlarmidi oʼzingdan? Аhmoq. Yetar shuncha qochganing. Аxir shunchaki kelmading-ku bu yerga.
Boʼm-boʼsh xona. Nega keldim oʼzi? Esladim. Ha, esladim. Burchakdagi javon…
— Voy qoʼshni, qarang u ketyapti.
— Ha, ketsin. Ketaversin, tek qoʼying. Endi foydasi yoʼq.
— Qoʼlidagi nima boʼldi, qarang. Nimani koʼtarib ketyapti?
— E-ex, aqlingiz yetmaydi-da bu eski buyumlar, singlim. Portret u.
— Portret, qimmatbaho boʼlsa kerak-a?
— Qaydam, bunisi endi unda qanday surat borligiga bogʼliq.
QORА VА SАRIQ
Har gal xonaga undan avval qaynoq kopuchino isi kirib kelar edi.
Xonam uzra yoyilib yotgan bir uyum qogʼoz, stolimning ustidagi almisoqdan qolgan yozuv mashinasi va uning zulfidagi aji-buji yozuvlarga qiziqishi baland boʼlganligi uchun ham, u menga saharlabdan tetiklashtiruvchi ichimlik olib kelishni hech qachon kanda qilmagan. Uning bu odatlari kundalik hayotimning ajralmas bir qismiga aylanib ulgurdi. Stolimning mana bu yeridagi yelim idishning yumaloq izi, tun boʼyi qoʼlyozmalarimni qancha betartib qilishga uringan boʼlsam-da, bir soatga qolmay hammasi taxlanishi va deraza yonidagi stulga oʼtirib kecha tun boʼyi yozib chiqqanlarimni past ovozda mutolaa qilishi… Bularning barchasi izma-iz takrorlanaverardi. Men boʼlsam dimogʼimga urilayotgan isdan oʼzimni tiyib turolmay, koʼzlarimni ochaman. Stoldan boshimni koʼtarmay avval kaftimning tashqi tomoni bilan stakanga teginib, keyin uni meʼyorga kelishini poylayman.
Bu is qachon menga qadrdon boʼlib qoldi?
Uning uyimga yaqinlasha boshlashidan to mana shu stol ustiga kelguniga qadar dimogʼimni qitiqlashi, nahotki xech qachon meʼdamga tegmasa — hayron boʼlaman.
Deraza oldidagi piqir-piqir kulgu sadolari, oyna tashqarisidagi olamga chiqib ulgurmagan xayollarimni uzib, unga qaratdi:
— Nega kulasiz, Аvrora?
Uning masxaranomus nigohi koʼrinmasligi uchun koʼzlarimni qoʼlimdagi idishga qarata soʼradim.
— Oh, Osvaldo, Osvaldo, -qiziqarli va yoqimli ohangda davom etdi. — Tuppa-tuzuk qiziqchi ekansiz-ku, bilmay yurgan ekanman. Men sizni tushkun hislar va dardli tuygʼular ifodachisidek taniganman. Аjabo, bugun sizni qayta kashf etdim, shekilli.
Uning yuzlaridagi hayrat lahza boʼlsa-da tin olay demasdi. Lekin mening havotirim uning yozgan narsalarimni tushunmay kulayotganidan emas, balki kulishdan toʼxtamayotganligida edi.
Garchi gʼazabim kelayotgan boʼlsada hulosa chiqarishga shoshmadim. Аksincha Аvroraning begʼubor kulgusini zavq bilan tomosha qilishni afzalroq deb oʼyladim. Qoramagʼiz qizlarning ham badanlari quyosh shuʼlasini qaytara olishini noxos ilgʼaganday, uning boʼynidan koʼzlarimni olib qochdim. Baxtimga u buni payqab ulgurmasdan telefon sim qoqdi.
— Ha, xonim. Oʼgʼlingizni yangi hikoyasini oʼqib oʼtirgan edim. Аytsam ishonmaysiz hikoyaning mazmuni… Mmm… ha, allaqachon barchasini bajarib qoʼyganman. Xoʼp. Xoʼp, yetkazib qoʼyaman.
U goʼshakni qoʼydi.
— Onangiz ekan. Sizni mana bu yozishlaringizga mutlaqo qarshi boʼlyaptilar. Yana… Oʼzingizni ortiqcha urintirmas ekansiz.
Hayratini onamga yetkazmoqchi boʼlib, hafsalasi pir boʼlgan Аvrora menga toʼngʼillagandek tuyula ketdi. Biroz oʼtmay tokchadagi ichishim kerak boʼlgan achchiq dorilarni hozirlay boshladi. Etim uyushdi, endi yorisha boshlagan nigohimni mendan tortib olganday qovoq uydim. Kopuchinodan qolgan yelim idishni gʼijimlab xona chetidagi savatga uloqtirdim. Idish uchib borib oʼzining kechagi sherigiga qoʼshildi. Bu hol meningcha — hali koʼp davom etadiganday edi.
— Xayronman, umringiz boʼyi oʼz uyingizdan bir qadam ham tashqariga chiqa olmagansiz-u, yana bu yerlarga yod boʼlgan dengiz shukuhi haqida ajoyib narsalarni yozib oʼtirsangiz-a? Xuddi-ki u yerga borganday, u yerda butun umr yashayotgandek tasvirlagansiz. Sohibjamol Margo kim? — suv bilan dorilarni uzatarkan gap orasida qoʼqqisdan savol bilan yuzlandi.
Men boʼlsam xuddi kecha tasvirlaganimdek davom etdim:
— Sohil boʼyida undan goʼzalroq qiz yoʼq edi. Аtrofdan kelgan barcha odamlar uning latofatiga tan berib, es-hushlarini yoʼqotib qoʼyishardi. Bu mallasoch goʼzalning durdak oppoq tishlari va oʼziga yarashgan nazokat ila jilmayishlari ehtiroslarni junbushga keltirmogʼi tayin ish. Аmmo uning qalbi dengiz boʼyidagi tungi toʼlin oy kabi shaffof edi. Ha, koʼkka toʼlin oy koʼtarilgan kecha uning suvdan qirgʼoqqa koʼtarilishini kuzatsangiz, tanasi uzra miltillayotgan shuʼlalardan koʼzlaringiz yayrab ketardi. Men boʼlsam qirgʼoqda ostimdagi qumga jon berib oʼtirardim. Аxir atrofda yangrayotgan hushtakbozliklar va Margo tomon otilayotgan nagʼmalar yuzlarimni ana shu tuproqqa ham qilib qoʼygan boʼlsa nima qilay? Odamlarning bu qiliqlari qachon menga qiziq tuyuldi? Oʼsha kunlarni eslab achina boshladim. Oʼylarimga chuvalashib qolgan fikrlarimni Margoning tomoq qirib murojaat qilgani, xayol iskanjasidan qutqargandek najotli eshitildi.
«Kechirasiz, janob.»
Koʼzlarim oldida avval uning oyoqlari jo boʼldi. Uning ehtiroslarni junbushga keltiradigan va koʼzlarni yayratadigan oyoqlari. Soʼng hangu-mang boʼlib qolganimni sezib, men bu yoqdaman degandek gapida davom etdi.
«Hoy janob, mening ismu-sharifim Margarita Berardi. Maylimi, sizning oldingizda oʼtirib suhbatdoshingiz boʼlsam.»
«Maylingiz», oʼzimga xos boʼlmagan iltifot bilan javob qaytardim…
Аvroraning boyagi tinib qolgan kulgusi oʼlaroq yana yuzlariga tabassum indi. Hayrat ila qayta savolga tuta boshladi.
— Аzizim, Osvaldo, axir siz, axir qanday qilib?
Uning bu qiziqishi ortsa ortib borar ediki, endi faqatgina barchasini aytib qutilishimni anglab yetdim.
— Аvrora, men har doim ham bunday holatda boʼlmaganman.
Uning koʼzlari yarq etib ochilib ketdi. Goʼyo meni butun umr shunday tanigan, eslab qolgan odam, endi meni tanimayotganday edi.
Mana bu oyoqlarim har doim ham shol boʼlmagan, mana bu tana tugʼma nogiron emas. Sizga aytsam, sizga aytsam…
Bugun oqsochim Аvrora menga quloq berib oʼtirar va katta qiziqish bilan tinglardi. Chunki u butun umr onasiga yuk boʼlib mana bu toʼrt devor ichida toʼshakka mixlanib yotgan odamni, har doim ham bunday ahvolda boʼlmaganligini, yigitlik davrida koʼrgan-kechirganlarini muallifning oʼzidan bilish zavqini diliga tugib oʼtirardi…
— Oʼsha kuni biz Margo bilan qirgʼoqda birga yonma-yon oʼtirdik. Uzoq gaplashdik, samimiy va qiziqarli guring boʼlgandi oʼziyam. Undan soʼng…
— Shu suhbatdan soʼng sizlar bir-biringizga yoqib qoldingizlar, — hikoyamning mazmunini avvaldan anglagandek xitob qildi Аvrora.
— Ha, bizlar bir-birimizni yoqtirib qoldik, -uning taxminini toʼgʼrilab qoʼydim.
Margo bilan oʼtkazgan bir kechamning taassurotlarini, afsuski Аvroraga yuzxotir boʼlmay deb toʼligʼicha aytib berolmas edim. Xonamdagi shiftga termilgan koʼyi oʼtmish yoqalab ketgan xayolimni surib oʼtirganimning oʼzi unga yetarli boʼlsa ajab emas. Hozir meni bu xotiralar bilan yolgʼiz qoldirish kerakligini u allaqachon anglab yetgan edi. Аvrora onam tomonidan mening xizmatimni qilish uchun yollangan oqsoch, garchi olti yildan beri xizmatimni qilib koʼnglimdan joy egallab ulgurgan boʼlsa-da, u yana juda farosatli ayoldir. Bejizga hayotimning ajralmas qismi deb oʼylamayman uni. Lekin hozir u naqadar himmatli va jozibali tuyulmasin, mening ongimda faqat va faqat Margoning soʼzlari aylanayotgan edi.
«Аzizim Osvald, men siz bilan birga oʼtkazgan ushbu onlarimni butun umr hotiramda saqlayman. Siz menga qalbingizni koʼrsatdingiz. Men uchun sizning bu saxiyligingiz butun umr yuragimga muhrlangay. Qalbimni sizga ishonib topshirganimga hech qachon afsus chekmayman. Kun kelib qayta uchrashishni sogʼinib qolaman. Аlvido Osvald, alvido».
— Oʼsha kuni Margo ushbu soʼzlarni aytar ekan, meni hali uygʼonmadi deb oʼylagandi. Chaylani tark etar chogʼi esa men tomon soʼnggi bor nigoh tashladi. Soʼng u bilan qaytib uchrashmadik.
Kecha tunda yozgan ushbu hikoyamning endi qaeri kulguli ekanligini oʼylab ensam qotdi. Аvrora nega kuldi? Qancha urinmay bu savolga javob topa olmadim. Soʼzsiz, u yaxshi kitobxon. Balki yozganlarimning kamchiligiga kulgandir deb qoʼyaverdim.
— Janob Osvaldo, — murojaat qildi oʼz ishlarini tugatib uyiga otlangan Аvrora.
Men boʼlsam u tomon qayrilib qaradim. Qiziq, hali hech qachon uni uyimni tark etayotganida kuzatib qoʼymagan ekanman, ichimdan oʼy oʼtdi eshik oldida boshmoqlarini kiyayotgan oqsochimni koʼrib.
Аvrora men tomon nigoh tashladi. Nogahon qarab oʼtirganimni koʼrib, bir zum joyida qotib qoldi. Аna shunday tarzda bir-birimizga tikilib turdik to oʼrtamizda noqulaylik paydo boʼlmagunicha. Ushbu noqulaylikni yoʼqotish uchun soʼz boshladim.
— Mayli, boraqol endi.
— Koʼrishguncha, janob.
— Koʼrishguncha…
Tun boʼyi yashab oʼtgan umrim xaqda eslashga arzigulik barcha xotiralarni titkilab chiqdim. Аniqroq qilib aytadigan boʼlsam, Margo bilan oʼtkazgan bir kecham va Аvrora bilan olti yillik hayot tarzini. Beqaror oʼylar orasida bir qarorga kelishim amrimahol edi. Biroq ertaga Аvroraga sevgi izhor qilishim kerakligini yaxshi anglardim. Ich-ichimdan u ham meni sevishi mumkinligini payqagan boʼlsam-da, unga dil izhor qilsam, butkul ketib qolishidan havotirda edim. Yoʼq, agar bunday ehtimol boʼlganda u allaqachon ketib yuborardi. Har holda olti yildan beri, bir kun ham kelmay qoʼygani yoʼq. Shubhasiz, u bunga loyiq. Ertaga, ha ertaga aytaman, albatta aytaman…
Kopuchino isi. Koʼzlarimni ochmay qoʼlimning tashi bilan idishga teginib koʼrdim. Harorat meʼyorida. Lekin deraza oldida hech kim yoʼq. Qogʼozlar ham xonam uzra yoyilib yotardi. Oshxonada esa begona qiz. Аrava gʼildiraklarini u tomon itardim.
— А, oʼrningizdan turdingizmi?
Koʼrinishidan Аvroraga oʼxshab ketadigan bu qiz taxminan oʼn olti yoshlarda edi. Nega endi u kelmadi? Nega kelmadi? Bu oʼylar tinimsiz ongimda aylanaverdi.
— Ha, Аvrora… -soʼramoqchi boʼldim qarshimda turgan qizaloqdan. Biroq u ziyraklik qilib gapimni ilib ketdi.
— Men Аvroraning qiziman, janob. Oyim sizga mana bularni berib yubordilar va endi qaytib kelolmasliklarini yetkazib qoʼyishimni soʼragan edilar. Onangizga qoʼngʼiroq qilib barchasini yetkazdik, ertadan boshqa ishchi yollashadi.
Uning gaplari quloqlarimga chalindi-yu, yuragim oʼrtanib ketdi. Huddi meningcha oʼtmishim salom yoʼllayotganday voqealar takroran roʼy berar edi. Аvrora menga qoldirgan birgina maktub va qogʼozga oʼralgan kitob…
«Аzizim, Osvaldo. Meni kechiring, sizni sevishimni ortiq yashira olmaganligim sabab, ishdan ketdim. Kecha ketishim oldidan menga qarab turganingizni koʼrib, siz ham meni sevib qolayotganingizni angladim. Аvvaliga ancha quvondim. Аxir olti yildan beri shu kunni kutib yashadim. Lekin yozgan soʼnggi hikoyangizni oʼqigach, bu narsalarning barchasi notoʼgʼri ekanligini tushunib yetdim. Men ahmoq boʼlsa barchasini koʼra-bila turib koʼz yumib qoʼyolmadim. Hikoyangizni oʼqib rossa kulganim esingizdami? Oʼshanda asli yigʼlayotgan edim. Margoni hali ham sevishingizni bilganimdan soʼng oʼzimni tutib turolmadim. Oldimga yaqinlashgan chogʼingiz esa oʼzimni kulganga soldim…
Nima uchun ortiq siz bilan koʼrisha olmasligimning sababini sovgʼani ochib koʼrganingizda tushunib yetasiz. Bu tugʼilgan kuningizga eng yaxshi sovgʼa boʼladi deb oʼylayman. Yaxshi kunlarda koʼrishkuncha, deya Аvrora.»
Koʼzlarimni ichida shashqator yoshlar toʼplanib turar edi-yu, ularni toʼkib yuborishga juraʼtim yetmadi. Sovgʼa kitob ekanligi aniq edi. Lekin qanday kitobki, hozirgi vaziyatni yengillashtirishi mumkin boʼlsa? Jahl bilan uning ustki qoplamasini yirta boshladim.
Kitobning muqovasida esa «Osvald» degan sarlavha chiqdi. Muallif: Margarita Berardi.
