Бугун туғилган куни нишонланаётган,  ХХ аср  испанча шеъриятнинг  ёрқин шоирлари сафидан муносиб ўрин эгаллаган Николас Гильен  ижоди бундан 40 йил аввал менинг диққатимни жалб этган ва унинг бир сонетига эргашиб «Гул ҳақида қўшиқ» номли шеъримни ёзган эдим. Ушбу шеър билан боғлиқ бир воқеа умримнинг охиригача ёдимдан чиқмаса керак.

НИКОЛАС ГИЛЬЕН ҲАҚИДА
Хуршид ДАВРОН

Николас Гильен 1902 йилнинг 10 июлида Кубанинг Камагуэй деб аталган шаҳарчасида таваллуд топиб, 1989 йил 16 июнида Гаванада вафот этган. Дастлаб ҳуқуқшунослик бўйича ўқиган,аммо кейинчалик адабий ижод билан шуғулланган. 1930 йили илк шеърий тўплами чоп этилган. Николас Гильен Лотин Америкаси шеъриятида катта мавқе эгаллаган ва Оврупо билан Африка маданиятини ўзида ифода этган «қора шеърият» оқимининг энг йирик вакилларидан биридир.

ХХ аср испанча шеъриятнинг ёрқин шоирлари сафидан муносиб ўрин эгаллаган шоир ижоди бундан 40 йил аввал менинг диққатимни жалб этган ва унинг бир сонетига эргашиб «Гул ҳақида қўшиқ» номли шеъримни ёзган эдим. Ушбу шеър билан боғлиқ бир воқеа умримнинг охиригача ёдимдан чиқмаса керак.

1987 йилнинг баҳорида тўртовлон шоир (Шавкат Раҳмон,Усмон Азим, Муҳаммад Солиҳ ва камина Фарғона водийси бўйлаб ижодий сафарга чиққан эдик. Водийнинг шаҳару қишлоқларини кезиб, мушоираларда иштирок этдик. Сафарни Андижонда қаритдик. Сўнгги учрашувларнинг бири Андижон чет тиллар институтида бўлиб ўтди. Ўшанда шеър ўқиш навбати менга келгач, мен «Гул ҳақида қўшиқ» номли шеъримни ўқий бошладим. Ўшанда ҳаётимда илк ва охирги маротиба рўй берган воқеа юз берди. Мен шеърни ўқий бошлашим билан зал менга қўшилиб, шеърни такрорлай бошлади. Жуда қаттиқ ҳаяжонга тушган эдим ўшанда. Мана ўша шеър:

ГУЛ ҲАҚИДА ҚЎШИҚ
(Николас Гильенга эргашиб)

Биласизми, баъзан тунлари
соғинаман сизни жудаям…
Истайман мен шунда:
Тун каби
Сизни маҳкам бағримга боссам.

Истайман мен: томчи
ёш каби
Юзингиздан ўтсам сирғалиб.
Рашк қиламан сизни: қанчалар
Чиройингиз очар сирғалар.

Шамол сочган сочларингизнинг
Оловида кетсайдим куйиб.
Кечалари босиб бағримга,
Умр қисқа эканин туйиб –

Далли, телба бўлгим келади
Ишқингиздан, ҳасратингиздан
Ва соғинчдан ўлгим келади
Кўзим узмай суратингиздан.

Бола бўлиб қолсаму сизни
Йиғлай дейман маҳкам қучоқлаб,
Ўлгим,
Ўлгим,
Ўлгим келади
Ўз-ўзимни тиғлаб, пичоқлаб.

Қонимдан-да бир гул ундириб
(Баҳорнингмас, бўлсин кузники)
Шивирлагим келади аста:
“Олинг, олинг…
Бу гул сизники!..”

1986

Николас ГИЛЬЕН
ШЕЪРЛАР
Русчадан Аҳмад Тошхўжаев таржимаси

Бош сўзлар

Қўнғироқ чалиб ўтсин, майли, учқур ҳаётинг,
Шовқинларга беписанд жарангласин баётинг,
Ҳур, нурли ғояларнинг яшил дарахти учун
Сербарака тупрок бўл, она замин бўл, букун!

Мужмал, дув-дув гаплардан баланд тургил доимо,
Бу бани одам аро — бахтсиз оғалар аро
Кўп марта умр кўрар шоир, ёшлик чоғингдан —
Оламнинг бор ёғдусин жам эт кўнгил боғингда.

Шиддаткор қуш мисоли бесарҳад кўкларга уч,
Ногаҳон ғов, тўсиқлар келар бўлса агар дуч,
Сен уларга канотли шиддатинг-ла тўш уриб —
Йўлларингдан барчасин олиб ташла супуриб!

Тўртинчи мотам

I. ФЕДЕРИКО

— Федерико! — Оҳанг эшигин
Тақиллатиб кўраман: тўқ-тўқ!
Эшитилар тўти овози:
— Кутма! Бунда Федерико йўқ…

Сўнг қоқаман ойна эшигин:
— Федерико, қайдасан? — Четга,
Тун қаърига имо қилар қўл:
— Уни дарё оқизиб кетган!

Келиб лўли уйига, эшик-
Деразани қоқаман тунда.
— Федерико! Бирон садо йўк,
Тунд зимистон ҳокимдир бунда.

Деворлар ҳам турар тонг қотиб,
Қудуқнинг-да йўқдир челаги.
Ҳовли узра калтакесаклар
Зир югурар пўпанак каби.

Вайрон бўлган ўчоқлар аро
Судралади шиллиққурт гангиб.
Алвон июль шамоли ҳар ён
Тўзғитади хароба чангин.

Қайда қолди? Қайларда сўнди
Лўлиларга хос ёниқ нигоҳ?
Федерико, айт, нима бўлди,
Ҳалигача келмайсан, э воҳ!

II. ОҲАНГ

Якшанба кечаси кетган эди ул,
Қайтиб келгани йўқ нечундир ҳамон.

Қўлида бир дона гулсапсар эди,
Нигоҳида эса — беҳудуд осмон!

Қонга бўялди-да, гулсапсар аввал,
Сўнг музга айланди қотиб қолган қон.

III. ГАРСИА ЛОРКА

Мумдай қора дарахт, алвон атиргул,
Зайтунзорлар узра порлар совуқ ой.
Мовий Гренада баҳоридир бул,

Федерико, сеҳру синоатга бой —
Манзара эрур бу, сен орзу килган
Хира тун сукути аро, ҳойнаҳой!

Юлдузлар чарақлар, чексиз чўзилган —
Кенглик ва ошиқлар юрар йўлга тун
Қора этакларин соясин солган.

Шунда сен боғланган, безабон, юпун,
Лўлиларни кўрдинг, турсалар-да жим,
Очиқ яралардан чинқирарди хун!

Юзлари андуҳдан кулрангдир, балким,
Пойлари, оловда куйган, эҳтимол,
— Федерико!—дерди қадамлар сим-сим!

Ҳилол узра кўкимтир соялар мисол,
Ғарқ бўлди беҳудлик ошиёнига —
Қора сукунатга чўкдилар, алҳол.

Федерико, улар оҳ-фиғонидан
Сен кўкка юксалдинг, баҳор нурига
Чулғанган кабутар каби, ёнингда
Ҳаммаси — ой, дарахт, зайтун, атиргул.

Ҳамон юрагимда

Кечган йиллар йўқлик қаърига сингди,
Дилда-чи, илк севги ҳамон барҳаёт…
Унинг ёди билан яшайман энди,
Унинг шароридан қалбимда баёт.

Ул муҳаббат сўнди, дея мен лодон,
Хотирадан қочмоқ бўламан бекор.
У ширин изтироб шаклида ҳамон
Кўнглимнинг тўрида яшар устувор.

У мени унутди. Бу олам аро
Гарчи кўнглим зада, қисматим тахир —
Азоб-андуҳи ҳам кўзга тўтиё,
Энг биринчи севгим эди у, ахир…

NIKOLAS GILYEN HAQIDA
Xurshid DAVRON

Nikolas Gilyen 1902 yilning 10 iyulida Kubaning Kamaguey deb atalgan shaharchasida tavallud topib, 1989 yil 16 iyunida Gavanada vafot etgan. Dastlab huquqshunoslik bo’yicha o’qigan,ammo keyinchalik adabiy ijod bilan shug’ullangan. 1930 yili ilk she’riy to’plami chop etilgan. Nikolas Gilyen Lotin Amerikasi she’riyatida katta mavqe egallagan va Ovrupo bilan Afrika madaniyatini o’zida ifoda etgan «qora she’riyat» oqimining eng yirik vakillaridan biridir.

XX asr ispancha she’riyatning yorqin shoirlari safidan munosib o’rin egallagan shoir ijodi bundan 40 yil avval mening diqqatimni jalb etgan va uning bir sonetiga ergashib «Gul haqida qo’shiq» nomli she’rimni yozgan edim. Ushbu she’r bilan bog’liq bir voqea umrimning oxirigacha yodimdan chiqmasa kerak.

1987 yilning bahorida to’rtovlon shoir (Shavkat Rahmon,Usmon Azim, Muhammad Solih va kamina Farg’ona vodiysi bo’ylab ijodiy safarga chiqqan edik. Vodiyning shaharu qishloqlarini kezib, mushoiralarda ishtirok etdik. Safarni Andijonda qaritdik. So’nggi uchrashuvlarning biri Andijon chet tillar institutida bo’lib o’tdi. O’shanda she’r o’qish navbati menga kelgach, men «Gul haqida qo’shiq» nomli she’rimni o’qiy boshladim. O’shanda hayotimda ilk va oxirgi marotiba ro’y bergan voqea yuz berdi. Men she’rni o’qiy boshlashim bilan zal menga qo’shilib, she’rni takrorlay boshladi. Juda qattiq hayajonga tushgan edim o’shanda. Mana o’sha she’r:

GUL HAQIDA QO’SHIQ
(Nikolas Gilyenga ergashib)

Bilasizmi, ba’zan tunlari
sog’inaman sizni judayam…
Istayman men shunda:
Tun kabi
Sizni mahkam bag’rimga bossam.

Istayman men: tomchi
yosh kabi
Yuzingizdan o’tsam sirg’alib.
Rashk qilaman sizni: qanchalar
Chiroyingiz ochar sirg’alar.

Shamol sochgan sochlaringizning
Olovida ketsaydim kuyib.
Kechalari bosib bag’rimga,
Umr qisqa ekanin tuyib –

Dalli, telba bo’lgim keladi
Ishqingizdan, hasratingizdan
Va sog’inchdan o’lgim keladi
Ko’zim uzmay suratingizdan.

Bola bo’lib qolsamu sizni
Yig’lay deyman mahkam quchoqlab,
O’lgim,
O’lgim,
O’lgim keladi
O’z-o’zimni tig’lab, pichoqlab.

Qonimdan-da bir gul undirib
(Bahorningmas, bo’lsin kuzniki)
Shivirlagim keladi asta:
“Oling, oling…
Bu gul sizniki!..”

1986

Nikolas GILYEN
SHE’RLAR
Ruschadan Ahmad Toshxo’jaev tarjimasi

Bosh so’zlar

Qo’ng’iroq chalib o’tsin, mayli, uchqur hayoting,
Shovqinlarga bepisand jaranglasin bayoting,
Hur, nurli g’oyalarning yashil daraxti uchun
Serbaraka tuprok bo’l, ona zamin bo’l, bukun!

Mujmal, duv-duv gaplardan baland turgil doimo,
Bu bani odam aro — baxtsiz og’alar aro
Ko’p marta umr ko’rar shoir, yoshlik chog’ingdan —
Olamning bor yog’dusin jam et ko’ngil bog’ingda.

Shiddatkor qush misoli besarhad ko’klarga uch,
Nogahon g’ov, to’siqlar kelar bo’lsa agar duch,
Sen ularga kanotli shiddating-la to’sh urib —
Yo’llaringdan barchasin olib tashla supurib!

To’rtinchi motam

I. FEDERIKO

— Federiko! — Ohang eshigin
Taqillatib ko’raman: to’q-to’q!
Eshitilar to’ti ovozi:
— Kutma! Bunda Federiko yo’q…

So’ng qoqaman oyna eshigin:
— Federiko, qaydasan? — Chetga,
Tun qa’riga imo qilar qo’l:
— Uni daryo oqizib ketgan!

Kelib lo’li uyiga, eshik-
Derazani qoqaman tunda.
— Federiko! Biron sado yo’k,
Tund zimiston hokimdir bunda.

Devorlar ham turar tong qotib,
Quduqning-da yo’qdir chelagi.
Hovli uzra kaltakesaklar
Zir yugurar po’panak kabi.

Vayron bo’lgan o’choqlar aro
Sudraladi shilliqqurt gangib.
Alvon iyul` shamoli har yon
To’zg’itadi xaroba changin.

Qayda qoldi? Qaylarda so’ndi
Lo’lilarga xos yoniq nigoh?
Federiko, ayt, nima bo’ldi,
Haligacha kelmaysan, e voh!

II. OHANG

Yakshanba kechasi ketgan edi ul,
Qaytib kelgani yo’q nechundir hamon.

Qo’lida bir dona gulsapsar edi,
Nigohida esa — behudud osmon!

Qonga bo’yaldi-da, gulsapsar avval,
So’ng muzga aylandi qotib qolgan qon.

III. GARSIA LORKA

Mumday qora daraxt, alvon atirgul,
Zaytunzorlar uzra porlar sovuq oy.
Moviy Grenada bahoridir bul,

Federiko, sehru sinoatga boy —
Manzara erur bu, sen orzu kilgan
Xira tun sukuti aro, hoynahoy!

Yulduzlar charaqlar, cheksiz cho’zilgan —
Kenglik va oshiqlar yurar yo’lga tun
Qora etaklarin soyasin solgan.

Shunda sen bog’langan, bezabon, yupun,
Lo’lilarni ko’rding, tursalar-da jim,
Ochiq yaralardan chinqirardi xun!

Yuzlari anduhdan kulrangdir, balkim,
Poylari, olovda kuygan, ehtimol,
— Federiko!—derdi qadamlar sim-sim!

Hilol uzra ko’kimtir soyalar misol,
G’arq bo’ldi behudlik oshiyoniga —
Qora sukunatga cho’kdilar, alhol.

Federiko, ular oh-fig’onidan
Sen ko’kka yuksalding, bahor nuriga
Chulg’angan kabutar kabi, yoningda
Hammasi — oy, daraxt, zaytun, atirgul.

Hamon yuragimda

Kechgan yillar yo’qlik qa’riga singdi,
Dilda-chi, ilk sevgi hamon barhayot…
Uning yodi bilan yashayman endi,
Uning sharoridan qalbimda bayot.

Ul muhabbat so’ndi, deya men lodon,
Xotiradan qochmoq bo’laman bekor.
U shirin iztirob shaklida hamon
Ko’nglimning to’rida yashar ustuvor.

U meni unutdi. Bu olam aro
Garchi ko’nglim zada, qismatim taxir —
Azob-anduhi ham ko’zga to’tiyo,
Eng birinchi sevgim edi u, axir…