23 декабрь — машҳур испан шоири Хуан Рамон Хименес таваллуд топган кун

Буюк испан шоири,испан модернизми бошловчилари бири, Нобель мукофоти лауреати Хуан Рамон Хименес шеърлари жаҳон шеъриятининг энг сара намуналаридан ҳисобланади. Ижодида эса, ўзи айтиб юрадиган «мангуликка ташналик»ни ифодалашга ҳаракат қилган. Шоир шеърларини илк маротиба ўзбек тилига атоқли ўзбек шоири Шавкат Раҳмон таржимасида  босилган эди.

Хуан Рамон Хименес
ШЕЪРЛАР
Шавкат Раҳмон таржималари

Хуан Рамон Хименес (1881.23.12, Могер 1958.29.5, Сан-Хуан, Пуэрто-Рико) — испан шоири, Нобель мукофоти лауреати (1956). Испан модернизми бошловчиларидан. Дастлабки шеърий тўплами — «Бинафша ҳиди» (1900). «Қофиялар» (1902), «Ғамгин куйлар» (1903), «Олис боғлар» (1904), «Пастораллар» (1905) шеърий тўпламлари, «Платеро ва мен» (1914) лирик қиссаси модернизм усулида ёзилган. «Ёз» ишкий шеърлар тўплами хотини — америкалик шоира Зенобин Кампрубига бағишланган.
Хименеснинг кейинги тўплами «Шоир куёв боланинг кундалиги» (1917) ўзининг АҚШга сафари таассуротлари асосида ёзилган. Шеърлар испан шеъриятида биринчи бор эркин усулда ёзилган. Кейинги 20 йил давомида испан адабий журналларида танқидчи ва муҳаррир бўлиб ишлаган, ижодида эса, ўзи айтиб юрадиган «мангуликка ташналик»ни ифодалашга ҳаракат қилган. «Мангулик» (1918) китобида олдинги ёзган шеърларидан воз кечиб, «соф» шеъриятга интилган. «Тош ва осмон» (1919), «Гўзаллик» (1923) шеърий тупламларида гўзаллик ва улим, ижод ва руҳ озодлиги орасидаги боғлиқлик мушоҳада килинган. «Янги дунё қўшиклари йили» (1923—36) антологиясида табиатдаги ҳукмрон мувофиқлик нозик ҳис билан акс эттирилган. 1951 йил «Худо — исталган ва истовчи» поэтик цикл устида ишлаган. Тўплам тугалланмаган, бошлаган шеърларини бошқа бир тўпламга қўшиб юборган.

* * *

Кифтга кўйиб ирғай таёғин,
кунботарда туманлар мисол
қора тортган карағайзорга
хомуш қараб юрар қўйчивон.

Қоронғилик босған олдинда
сурув йўлни чангита борар,
кўнғироқлар товши ойдинда
қайғулирок, янграр тобора.

Кўринмайди қишлоқ олисдан,
кўринмайди сайҳон, чироғи.
Фақат изғиб юрар борлиқда
кимларнидир аччиқ фироғи.

Йўқолади сойнинг шов-шуви,
билинмас қай тарафга юрар.
Аллақайда оқётган сувнинг
чуқурлиги сезилиб турар.

Коронғига қўшилар борлиқ,
кўринмайди бирорта кимса.
Улкан ойнинг тагида ёлғиз
кўнғироқлар ноласи тинмас.

* * *

Қайтолмасман. Абадулабад
майин тўлқин сингари энди
ёлғиз ойнинг тагида фақат
тун эркалаб тебратар ерни.

На бир изим, соямдан асар
қолмаган бу қаровсиз уйда
энди шамол кезар дарбадар,
кезар руҳим излаб беҳуда.

Излайдими биров ортимдан,
қилармикин биров мени ёд,
худо билар, ўзи бормикан
мени эслаб йиғлагучи зот.

Аммо гулу юлдузлар бордир,
тағин жафо, севинчу баҳор,
дарахтларнинг тагида холи
ногаҳоний учрашувлар бор.

Гоҳ эскирган пианино ҳам
бўшлиқларга таратар садо,
аммо энди қрронғи босган
деразамни очмасман асло.

Xuan Ramon Ximenes
SHE’RLAR
Shavkat Rahmon tarjimalari

 Xuan Ramon Ximenes (1881.23.12, Moger 1958.29.5, San-Xuan, Puerto-Riko) — ispan shoiri, Nobel  mukofoti laureati (1956). Ispan modernizmi boshlovchilaridan. Dastlabki she’riy to’plami — «Binafsha hidi» (1900). «Qofiyalar» (1902), «G’amgin kuylar» (1903), «Olis bog’lar» (1904), «Pastorallar» (1905) she’riy to’plamlari, «Platero va men» (1914) lirik qissasi modernizm usulida yozilgan. «Yoz» ishkiy she’rlar to’plami xotini — amerikalik shoira Zenobin Kamprubiga bag’ishlangan.
Ximenesning keyingi to’plami «Shoir kuyov bolaning kundaligi» (1917) o’zining AQShga safari taassurotlari asosida yozilgan. She’rlar ispan she’riyatida birinchi bor erkin usulda yozilgan. Keyingi 20 yil davomida ispan adabiy jurnallarida tanqidchi va muharrir bo’lib ishlagan, ijodida esa, o’zi aytib yuradigan «mangulikka tashnalik»ni ifodalashga harakat qilgan. «Mangulik» (1918) kitobida oldingi yozgan she’rlaridan voz kechib, «sof» she’riyatga intilgan. «Tosh va osmon» (1919), «Go’zallik» (1923) she’riy tuplamlarida go’zallik va ulim, ijod va ruh ozodligi orasidagi bog’liqlik mushohada kilingan. «Yangi dunyo qo’shiklari yili» (1923—36) antologiyasida tabiatdagi hukmron muvofiqlik nozik his bilan aks ettirilgan. 1951 yil «Xudo — istalgan va istovchi» poetik sikl ustida ishlagan. To’plam tugallanmagan, boshlagan she’rlarini boshqa bir to’plamga qo’shib yuborgan.

* * *

Kiftga ko’yib irg’ay tayog’in,
kunbotarda tumanlar misol
qora tortgan karag’ayzorga
xomush qarab yurar qo’ychivon.

Qorong’ilik bosg’an oldinda
suruv yo’lni changita borar,
ko’ng’iroqlar tovshi oydinda
qayg’ulirok, yangrar tobora.

Ko’rinmaydi qishloq olisdan,
ko’rinmaydi sayhon, chirog’i.
Faqat izg’ib yurar borliqda
kimlarnidir achchiq firog’i.

Yo’qoladi soyning shov-shuvi,
bilinmas qay tarafga yurar.
Allaqayda oqyotgan suvning
chuqurligi sezilib turar.

Korong’iga qo’shilar borliq,
ko’rinmaydi birorta kimsa.
Ulkan oyning tagida yolg’iz
ko’ng’iroqlar nolasi tinmas.

* * *

Qaytolmasman. Abadulabad
mayin to’lqin singari endi
yolg’iz oyning tagida faqat
tun erkalab tebratar yerni.

Na bir izim, soyamdan asar
qolmagan bu qarovsiz uyda
endi shamol kezar darbadar,
kezar ruhim izlab behuda.

Izlaydimi birov ortimdan,
qilarmikin birov meni yod,
xudo bilar, o’zi bormikan
meni eslab yig’laguchi zot.

Ammo gulu yulduzlar bordir,
tag’in jafo, sevinchu bahor,
daraxtlarning tagida xoli
nogahoniy uchrashuvlar bor.

Goh eskirgan pianino ham
bo’shliqlarga taratar sado,
ammo endi qrrong’i bosgan
derazamni ochmasman aslo.