Ўтган ойнинг бошларида Дўрмондаги ҳовлингизга борган эдим. Шветсариялик қирққа яқин исломшунос талабалару олимлар Ўзбекистонга сафарга келишган экан. Улар билан ажойиб суҳбат қурдик. Аммо, ҳозир бу воқеани эслашимнинг сабаби бошқа. Сабаби: набираларингизни кўрдим. Кўрдиму “Шавкат ака умрининг давоми!” деб ўйлаб қувондим. Уларнинг ҳар бирида сизни эслататадиган аломатларни кўрдим: Сизни уларнинг қиёфасида кўрдим…
Хуршид ДАВРОН
ШАВКАТ РАҲМОНГА МАКТУБ
Салом Шавкат ака!
Бугун буюк япон шоири Ёса Бусоннинг мана бу шеърини ўқидиму сизни эсладим:
Кисо йўллари аро
Тантирайман куз билан танҳо —
Ҳар қадамда қариб,букчайиб.
Кейин сизга айтадиган гапларим анчагина тўпланиб қолган бўлса-да,”Ҳозирча кичик бир мактуб ёзай” деб ўйладим.
Эътибор бердингизми,йўқми, сизга «Ака» деб хат ёзаяпман — тириклигингизда сизни бирон марта “Ака” демаганман. Ўша олис 1975 йилнинг кузидан 1996 йилнинг кузигача мен ҳамиша “Шавкат” деб айтганман.
Бу авлод,хусусан адабиётшунослару алоҳида ажратиб (бундай ажратиш аслида нотўғри,чунки четда қолган Муҳаммад Раҳмон, Йўлдош Эшбек, Азим Суюн,Шукур Қурбон, Матназар Абдулҳаким, Садриддин Салим ва бошқ. ижоди бу номланиш нисбий эканини кўрсатади) “Тўртовлон” деб атаган ( Усмон Азим, Муҳаммад Солиҳ, Шавкат Раҳмон ва камина) ичида энг ёши мен эдим. Аммо,ўша “олтин даврда” (ёшлигимизда) мен биронтангизга “Фалончи ака” деб мурожаат қилмаганман (болаларча “уятсиз” бўлганман!), ”Шавкат” деганман, “Солиҳ” деганман, ”Усмон “ деганман.
Аммо,бугун “Усмон ака” дейман. Агар сиз бугун ёнимда бўлганингизда,шак -шубҳасиз “Шавкат ака” деб алқашим тайин эди.
Чунки тириклигингизда ҳам сизни эркалашни жуда яхши кўрардим. Ҳазиллашиб эркалардим. Китобларингиз номини аския ( биз самарқандликлар тилида аксия ) қилиб эркалардим. Самимий аччиғланишингизни кўриб баттар ҳаддимдан ошардим.Ҳозир ўша кунларни эсласам йиғлаб юбораман.
Бундан бир неча йил аввал Усмон ака билан машинасида кетаётганда,сиз ҳақингизда гапира бошладиму йиғлаб юбордим. Менга қўшилиб Усмон акаям йиғлаб юборди. Эсимда, Буюк Рауф Парфи абадият қучоғида ётган Минор қабристони олдида тўхтаб, узоқ сўзсиз йиғлаган эдик. Ичган эмасдик. Мана шу гапларни ёзаяпману кўзимдан тирқираб ёш оқяпти. Сизни соғинган бўлсам керак, Шавкат ака!
Мен йиғлаганимдан ҳеч қачон уялмайман. Ҳатто ўша “Мен ҳеч қачон йиғламайман!” деган жўрамиз ҳам ёлғиз ўзи қолганда бўзлаб-бўзлаб йиғлашига ишонаман. Тўғри,кейин кўзёшини артиб,юзини ювиб, бошқалар олдига чиққанда “Мен ҳеч қачон йиғламайман!” дейишига ҳам ишонаман. Бу дунёда йиғламаган шоирнинг ўзи бўлмаса керак! Қолаверса, бу шеърдаги йиғлоқиликка мутлақо алоқаси йўқ.
Бугун сизни ўқиётганларни билмадиму номингизни тилга олаётганлар кўпайди. Ҳаммаям улкан дарахт соясидан фойдалангиси келади. Рауф Парфини “хусусийлаштириш” га ўхшаб Шавкатнинг шавкатини ҳам “хусусийлаштириш”ни истаганлар кўпайган. Айниқса, водийликлар сизни “хусусийлаштириш”га қаттиқ ихлос қўйишган. Куни кеча Усмон ака укаларимиздан бирига қўнғироқ қилиб, “Шавкат водийники эмас,бутун Ўзбекистоннинг шоири!” деб айтишгача борди. Аммо,мен водийликларни айбламайман, уларнинг айби битта: сизни қаттиқ яхши кўради. Ичимда ҳавасим келади: “Қанийди мениям самарқандликлар шундай яхши кўрса!” дейман. Аммо,самарқандликлар ҳам сизни яхши кўради.
Қонли Ўш воқеалари такрорланганда “Яхшиям Шавкат бу кунларни кўрмади” деб ўйлаганман. Бир пайтлар юз берган фожиа сизни қанчалик азобга,қайғуга солганига гувоҳ бўлганман-ку,ахир! Ўшдан қайтиб келганда,суҳбатлашиб ўтирганда, тўсатдан “Хуршид,одам ҳам шунчалик ёвуз бўладими?” деб мунғайиб қолганингизни, кейин қатъият билан “Мен энди шеър ёзмайман,Ўшни ёзаман!” деб айтганингизни кўрганман-ку.
Бугун жуда қизиқ давр келган. Ҳамма хоҳлаганини ёзаяпти. Бирон эътироз айтсанг, “Ижод эркинлиги” ёки “ Сўз эркинлиги” дейишади. Бу гапларни эшитганда “Ҳе… бештасини ебсан” дегим келади. Адабиётда ва санъатда ижод эркинлигиям,сўз эркинлигиям фақат истеъдод,фақат сўзга бўлган масъулият билан ўлчанади. Бошқа эркинликлар бир тинлик гап.
12 сентябр куни уюшмада ( мақтаниб қўяй, менинг ташаббусим боис) туғилган кунингиз муносабати билан тадбир ўтказдик. Яхши хотиралар дилдан тилга кўчди, ижодингизга муносиб эътирофлар айтилди. Айримлар ( шу жумладан мен ҳам) сизга (тириклигингизда) ёрдам бергани,шеърингизни,мақолангизни чиқишига сабабчи бўлгани,жуда яқин бўлгани ҳақидаям айтиб ўтишди.
Дурустгина шеър ёзадиган, мухолифда эканини (тузумга эмас,бошқаларга) ҳар бир мажлисда намойиш этишни яхши кўрадиган Муҳаммаджон укамиз (Яхши шеърлари бор) “Халқ шоирлари”га қарши шеър ўқиб, бу касофатлар бору “Шавкат Раҳмон йўқ!” дея ҳайқирди.
Ҳа, 16 йил бўлди. Аммо,у ”Шавкат Раҳмон йўқ!” дейиш нақадар ёлғон эканлигини билармикан. Балки, айрим “халқ шоирлари” йўқдир. Шавкат Раҳмон эса бор. Мен ҳар сония,ҳар дақиқа уни кўраман,учратаман,унга тўқнаш келаман. Мен у билан суҳбатлашаман, унинг назарини сезиб турганим учун баъзи ишларни қилишга,баъзи сўзларни айтишга уяламан. Ҳар сония унинг кўзларига тикиламан,табассумини кўраман,шеърларини ўқийман,сатрларини такрорлайман.
Шавкат ака, айтмасам бўлмайди,сизнинг олдингизда битта гуноҳим бор.Бу гуноҳни кўп эслайман,қийналаман. Ўша сиз …. куни кечқурун олдимга Раҳмон Қўчқор (бир домда турардик) ҳовлиқиб чиқди. “Шавкат ака бўмаётган экан,борайлик!” деди. Мен “ Сиз бораверинг,мен кейин бораман” дебман. Аммо,минг афсус, мен борганда Сиз…
Ана шу гуноҳим бўйнимда. Эсласам,қийналаман. Агар ўша кунгача умримнинг катта армони отамни сўнгги лаҳзаларида бошида турмаганим ( армия сафида,узоқ Германияда эдим ) ҳозиргача нечоғлик азоб берса, ўша куни Раҳмонга қўшилиб бирга бормаганим,сиз билан хайрашмаганим шунчалик қайғуга солади.
Ўтган ойнинг бошларида Дўрмондаги ҳовлингизга борган эдим. Шветсариялик қирққа яқин исломшунос талабалару олимлар Ўзбекистонга сафарга келишган экан. Улар билан ажойиб суҳбат қурдик. Аммо, ҳозир бу воқеани эслашимнинг сабаби бошқа. Сабаби: набираларингизни кўрдим. Кўрдиму “Шавкат умрининг давоми!” деб ўйлаб қувондим. Уларнинг ҳар бирида сизни эслататадиган аломатларни кўрдим: Сизни уларнинг қиёфасида кўрдим.
Адабиётшуносликда тан олинган ўша тўртовлоннинг ичида энг яқини иккимиз эдик.Сирдош эдик. Усмон Азимга, Муҳаммад Солиҳга айтолмаган гапларни бир-биримизга ишонар эдик. Ҳозир ҳам шундай. Бугунги гапларимни ҳам ҳам сизга ишониб айтяпман. Сиз мийиғингизда кулиб, сигарет тутунида кўмилиб,эшитиб ўтирибсиз. Ҳар замон “Ҳа,бола-я!” деб елкамни қоқасиз. Мен эса яна бир ҳазиллашиб,сизни боплашни ўйлайман…
Ана,узоқларда кетаяпсиз жим,
“Шавкат!” деб чақирсам, қўл силкитасиз,
Аммо,тўхтамайсиз, табассумингиз
Хушбўй ҳулволарга улашганча жим
Заъфар боғлар аро секин кетасиз.
Қадим чинорларнинг барглари аро,
Асрий минорларнинг ранглари аро
Боболар қиличин занглари аро
Эшитиб турибман товушингизни…
Олис Ўш томондан келар овозингиз…
P.S. Ҳар замон-ҳар замон сизга хат ёзиб туришга ваъда бераман.Айтадиган гаплар кўп.
2012 йил,сентябрь октябрь
Xurshid DAVRON
SHAVKAT RAHMONGA MAKTUB
Salom Shavkat aka!
Bugun buyuk yapon shoiri Yosa Busonning mana bu she’rini o’qidimu sizni esladim:
Kiso yo’llari aro
Tantirayman kuz bilan tanho —
Har qadamda qarib,bukchayib.
Keyin sizga aytadigan gaplarim anchagina to’planib qolgan bo’lsa-da,”Hozircha kichik bir maktub yozay” deb o’yladim.
E’tibor berdingizmi,yo’qmi, sizga «Aka» deb xat yozayapman — tirikligingizda sizni biron marta “Aka” demaganman. O’sha olis 1975 yilning kuzidan 1996 yilning kuzigacha men hamisha “Shavkat” deb aytganman..
Bu avlod,xususan adabiyotshunoslaru she’rshunoslar “Oltin to’rtovlon” (ya’ni Usmon Azim, Muhammad Solih, Shavkat Rahmonu kamina) ichida eng yoshi men edim. Ammo,o’sha “oltin davrda” (yoshligimizda) men birontangizga “Falonchi aka” deb murojaat qilmaganman( bolalarcha “uyatsiz” bo’lganman!),”Shavkat” deganman, “Solih” deganman,”Usmon “ deganman.
Ammo,bugun “Usmon aka” deyman. Agar siz yonimda bo’lganingizda,shak -shubhasiz “Shavkat aka” deb erkalashim tayin edi.
Chunki tirikligingizda ham sizni erkalashni juda yaxshi ko’rardim. Hazillashib erkalardim. Kitoblaringiz nomini askiya ( biz samarqandliklar tilida aksiya ) qilib erkalardim. Samimiy achchig’lanishingizni ko’rib battar haddimdan oshardim.Hozir o’sha kunlarni eslasam yig’lab yuboraman.
Bundan bir necha yil avval Usmon aka bilan mashinasida ketayotganda,siz haqingizda gapira boshladimu yig’lab yubordim. Menga qo’shilib Usmon akayam yig’lab yubordi. Esimda, Buyuk Rauf Parfi abadiyat quchog’ida yotgan Minor qabristoni oldida to’xtab, uzoq so’zsiz yig’lagan edik. Ichgan emasdik. Mana shu gaplarni yozayapmanu ko’zimdan tirqirab yosh oqyapti. Sizni sog’ingan bo’lsam kerak, Shavkat aka!
Men yig’laganimdan hech qachon uyalmayman. Hatto o’sha “Men hech qachon yig’lamayman!” degan jo’ramiz ham yolg’iz o’zi qolganda bo’zlab-bo’zlab yig’lashiga ishonaman. To’g’ri,keyin ko’zyoshini artib,yuzini yuvib, boshqalar oldiga chiqqanda “Men hech qachon yig’lamayman!” deyishiga ham ishonaman. Bu dunyoda yig’lamagan shoirning o’zi bo’lmasa kerak! Qolaversa, bu she’rdagi yig’loqilikka mutlaqo aloqasi yo’q.
Bugun sizni o’qiyotganlarni bilmadimu nomingizni tilga olayotganlar ko’paydi. Hammayam ulkan daraxt soyasidan foydalangisi keladi. Rauf Parfini “xususiylashtirish” ga o’xshab Shavkatning shavkatini ham “xususiylashtirish”ni istaganlar ko’paygan. Ayniqsa, vodiyliklar sizni “xususiylashtirish”ga qattiq ixlos qo’yishgan. Kuni kecha Usmon aka ukalarimizdan biriga qo’ng’iroq qilib, “Shavkat vodiyniki emas,butun O’zbekistonning shoiri!” deb aytishgacha bordi.Ammo,men vodiyliklarni ayblamayman, ularning aybi bitta: sizni qattiq yaxshi ko’radi. Ichimda havasim keladi: “Qaniydi meniyam samarqandliklar shunday yaxshi ko’rsa!” deyman. Ammo,samarqandliklar ham sizni yaxshi ko’radi.
Qonli O’sh voqealari takrorlanganda “Yaxshiyam Shavkat bu kunlarni ko’rmadi” deb o’ylaganman. Bir paytlar yuz bergan fojia sizni qanchalik azobga,qayg’uga solganiga guvoh bo’lganman-ku,axir! O’shdan qaytib kelganda,suhbatlashib o’tirganda, to’satdan “Xurshid,odam ham shunchalik yovuz bo’ladimi?” deb mung’ayib qolganingizni, keyin qat’iyat bilan “Men endi she’r yozmayman,O’shni yozaman!” deb aytganingizni ko’rganman-ku.
Bugun juda qiziq davr kelgan. Hamma xohlaganini yozayapti. Biron e’tiroz aytsang, “Ijod erkinligi” yoki “ So’z erkinligi” deyishadi. Bu gaplarni eshitganda “He… beshtasini yebsan” degim keladi. Adabiyotda va san’atda ijod erkinligiyam,so’z erkinligiyam faqat iste’dod,faqat so’zga bo’lgan mas’uliyat bilan o’lchanadi. Boshqa erkinliklar bir tinlik gap.
12 sentyabr kuni uyushmada ( maqtanib qo’yay, mening tashabbusim bois) tug’ilgan kuningiz munosabati bilan tadbir o’tkazdik. Yaxshi xotiralar dildan tilga ko’chdi, ijodingizga munosib e’tiroflar aytildi. Ayrimlar ( shu jumladan men ham) sizga (tirikligingizda) yordam bergani,she’ringizni,maqolangizni chiqishiga sababchi bo’lgani,juda yaqin bo’lgani haqidayam aytib o’tishdi. Durustgina she’r yozadigan, muxolifda ekanini (tuzumga emas,boshqalarga) har bir majlisda namoyish etishni yaxshi ko’radigan Muhammadjon ukamiz ( Yaxshi she’rlari bor) “Xalq shoirlari”ga qarshi she’r o’qib, bu kasofatlar boru “Shavkat Rahmon yo’q!” deya hayqirdi.
Ha, 16 yil bo’ldi. Ammo,u ”Shavkat Rahmon yo’q!” deyish naqadar yolg’on ekanligini bilarmikan. Balki, ayrim “xalq shoirlari” yo’qdir. Shavkat Rahmon esa bor. Men har soniya,har daqiqa uni ko’raman,uchrataman,unga to’qnash kelaman. Men u bilan suhbatlashaman, uning nazarini sezib turganim uchun ba’zi ishlarni qilishga,ba’zi so’zlarni aytishga uyalaman. Har soniya uning ko’zlariga tikilaman,tabassumini ko’raman,she’rlarini o’qiyman,satrlarini takrorlayman.
Shavkat aka, aytmasam bo’lmaydi,sizning oldingizda bitta gunohim bor.Bu gunohni ko’p eslayman,qiynalaman. O’sha siz …. kuni kechqurun oldimga Rahmon Qo’chqor (bir domda turardik) hovliqib chiqdi. “Shavkat aka bo’mayotgan ekan,boraylik!” dedi. Men “ Siz boravering,men keyin boraman” debman. Ammo,ming afsus, men borganda Siz…
Ana shu gunohim bo’ynimda. Eslasam,qiynalaman. Agar o’sha kungacha umrimning katta armoni otamni so’nggi lahzalarida boshida turmaganim ( armiya safida,uzoq Germaniyada edim ) hozirgacha nechog’lik azob bersa, o’sha kuni Rahmonga qo’shilib birga bormaganim,siz bilan xayrashmaganim shunchalik qayg’uga soladi.
O’tgan oyning boshlarida Do’rmondagi hovlingizga borgan edim. Shvetsariyalik qirqqa yaqin islomshunos talabalaru olimlar O’zbekistonga safarga kelishgan ekan. Ular bilan ajoyib suhbat qurdik. Ammo, hozir bu voqeani eslashimning sababi boshqa. Sababi: nabiralaringizni ko’rdim. Ko’rdimu “Shavkat aka umrining davomi!” deb o’ylab quvondim. Ularning har birida sizni eslatatadigan alomatlarni ko’rdim: Sizni ularning qiyofasida ko’rdim.
Adabiyotshunoslikda tan olingan o’sha to’rtovlonning ichida eng yaqini ikkimiz edik.Sirdosh edik. Usmon Azimga, Muhammad Solihga aytolmagan gaplarni bir-birimizga ishonar edik. Hozir ham shunday. Bugungi gaplarimni ham ham sizga ishonib aytyapman. Siz miyig’ingizda kulib, sigaret tutunida ko’milib,eshitib o’tiribsiz. Har zamon “Ha,bola-ya!” deb yelkamni qoqasiz. Men esa yana bir hazillashib,sizni boplashni o’ylayman…
Ana,uzoqlarda ketayapsiz jim,
“Shavkat!” deb chaqirsam, qo’l silkitasiz,
Ammo,to’xtamaysiz, tabassumingiz
Xushbo’y hulvolarga ulashgancha jim
Za’far bog’lar aro sekin ketasiz.
Qadim chinorlarning barglari aro,
Asriy minorlarning ranglari aro
Bobolar qilichin zanglari aro
Eshitib turibman tovushingizni…
Olis O’sh tomondan kelar ovozingiz…
P.S. Har zamon-har zamon sizga xat yozib turishga va’da beraman.Aytadigan gaplar ko’p.
2012 yil,sentabr-oktyabr
Adabiyotimizga yana shunday shavkatli kunlar kelishini tilayman. Xurshid aka, sizga rahmat!
Rahmat sizga, Xurshid aka!
Facebook sahifamda yozilgan izohlar (http://www.facebook.com/khurshid.davron) izohlar:
Rano Mardan:
Yaxshi yozilgan maktub ekan…diqqatimni, so’z, ijod erkinligi degan qismi tortdi…darhaqiqat, haqiqy adabiyot asrlar davomida «qog’ozga» o’rab yozilib kelingan…shu bois shohasarlarni qanchalik sharh qilmang ummondan ham chuqur ma’no borligi kashf qilinib kelmoqda…har bir zamonning buyuk asarlari ma’no ichida yozilgan…shu sabab, yengil yozilgan asar, qanchalik so’z, ijod erkinligiga da’vo qilmasin, uning umri qisqa…buni men emas, buni tarix isbotlab bo’lgan allaqachon…shu bois, men bunaqa asar yozadiganlarga g’azab bilan qaramayman, ha bu ham sening haqing,haqing bor yozgin, ammo asarning umri, afsus, qisqa bo’ladi deb qo’yaman…so’z mas’uliyati haqida ham maktubda to’xtalib o’tilgan ekan…bilasizlarmi, nafaqat adabiyotda, balki hamma sohada ham har bir kasb egasi so’z mas’uliyatiga jiddiy yondashishi lozim…tilning sayqali so’zga bo’lgan mas’uliyatga bog’liq deb bilaman.
Kurbanay Kemal:
Хурматли Хуршид ака сизнинг ёзган Шавкат Рахмонга мактубингизни кузимда ёш билан укидим. Ватан хасрати хам етмагандай севган шоирларимнинг бир -бир бу фоний дунёдан, бокий дунёга кетиши мени кахр килади!
Kamola Rakhmanova:
Hurshid aka, Shavkat Rakhmonga faqat men maktub yozaman deb uylarkanman… Sizni maktubingiznu uqib uzimni tuxtata olmay yigladim. Oradan shuncha yillar utsa ham dardim, armonim kun sayin zurayib boradi. Qaniydi gaplarimni uzlariga aytsam………..juda sogindim!
BBC Uzbek — O’zbekiston — Адабий сайтлар адабиётга хизмат қилмоқдами?
http://www.bbc.co.uk/uzbek/uzbekistan/2012/10/121018_cy_uzbek_websites.shtml
«Салом Шавкат ака!
Бундан бир неча йил аввал Усмон ака (Усмон Азим, муаллиф) билан машинасида кетаётганда, сиз ҳақингизда гапира бошладиму йиғлаб юбордим. Менга қўшилиб Усмон акаям йиғлаб юборди. Эсимда, Буюк Рауф Парфи абадият қучоғида ётган Минор қабристони олдида тўхтаб, узоқ сўзсиз йиғлаган эдик. Ичган эмасдик. Мана шу гапларни ёзаяпману кўзимдан тир-қираб ёш оқяпти. Сизни соғинган бўлсам керак, Шавкат ака! Мен йиғлаганимдан ҳеч қачон уялмайман. Ҳатто ўша «Мен ҳеч қачон йиғламайман!» деган жўрамиз ҳам ёлғиз ўзи қолганда бўзлаб-бўзлаб йиғлашига ишонаман. Тўғри, кейин кўз ёшини артиб, юзини ювиб, бошқалар олдига чиққанда «Мен ҳеч қачон йиғламайман!» дейишига ҳам ишонаман. Бу дунёда йиғламаган шоирнинг ўзи бўлмаса керак! Қолаверса, бу шеърдаги йиғлоқиликка мутлақо алоқаси йўқ».
Бу сатрлар шоир ва тарихчи Хуршид Давроннинг марҳум шоир дўсти Шавкат Раҳмонга ёзган мактубидан олинган.
Айни шу кунларда Хуршид Давроннинг интернет сайтига кирган ўқувчининг биринчи навбатда бу мактубга кўзи тушиши ва ўқиши табиий.
Истеъдодли адиб ва адабиётшунос Аҳмад Аъзамнинг ўз сайти бор. Айни бир пайтда у Хуршид Давроннинг сайтини ўзбек тилидаги энг яхши сайтлардан бири сифатида эътироф этади.
«Хуршид Давроннинг сайти шахсий сайтлар ичида энг кўламли, катта сайт. Жуда катта кутуб-хона, Марказий Осиё тарихидан тортиб туркий халқларнинг келиб чиқишию луғатларигача ундан топиш мумкин. Мен бир кишининг шундай катта иш қилиши мумкинлигидан ҳайратга тушаман. Манзилимга ҳар куни беш-олтитадан йигирматагача китоб келади ундан. Ўзим Хуршиднинг сайтига кириб тураман. Менга Хуршид дўстимнинг юксак маърифати, холислиги ва таърифга сиғмас меҳнати ёқади», дейди Аҳмад Аъзам.
Йигирманчи асрнинг саксонинчи йилларида ўзбек адабиётига янги овоз билдан кириб, адабиётга янги руҳ берган шоирлардан бири Хуршид Давроннинг сайтида унинг ўз ижодидан ҳам баҳраманд бўлиш мумкин.
Ёш шоир ва илмий иш билан шуғулланаётган Озод Мелибоев ўзининг тенгдошлари учун Хуршид Даврон сайти тобора оммалашиб бораётганини айтади:
«Хуршид Давроннинг сайтини бир ижодкор сайти деб қараганимизда ҳам у бошқа ижодкорлар сайтига қараганда менга кўпроқ нарса беради. Чунки унда фақатгина сайт муаллифи ижоди билан эмас, балки бутун адабиёт олами билан бўлмасада, жаҳон ва ўзбек адабиётнинг ноёб дурдоналари, савияси баланд асарлар билан танишиш мумкин».
Ҳозирда ўзбек адиблари ва шоирларининг шахсий интернет сайтлари йигирмага яқинлашиб қолган. Аҳмад Аъзамнинг фикрича, Хуршид Давронники каби юксак талабчан ўқувчи эҳтиёжларини қондирадиган сайтлар қанча кўпайса, шунча яхши.
«Бизда ҳозир сайтлар кўпайиб қолди. Жумладан, бадиий адабиётга оид сайтлар, ёзувчи ва шоирларнинг шахсий сайтлари ҳам бирин-кетин ошяпти. Бугун, китоблар тиражи паст, газета-журналлар ҳам аҳволи шундай бир пайтда, яна бунга бадиий асар босадиган, адабиётни тарғиб қиладиган нашрларни санашга бармоқ кўплик қилишини қўшсак, бу каби сайтларнинг аҳамияти нечоғли буюк эканини айтиб ўтирмаса ҳам бўлади», дея мулоҳаза юритади Аҳмад Аъзам.
Хуршид Даврон сайтига кирган ўқувчи эса, унинг Шавкат Раҳмонга мактубини ўқишда давом этади:
«Қонли Ўш воқеалари такрорланганда: «Яхшиям Шавкат бу кунларни кўрмади», деб ўйлаганман. Бир пайтлар юз берган фожиа сизни қанчалик азобга, қайғуга солганига гувоҳ бўлганман-ку, ахир! Ўшдан қайтиб келганда, суҳбатлашиб ўтирганда, тўсатдан: «Хуршид, одам ҳам шунчалик ёвуз бўладими?» деб мунғайиб қолганингизни, кейин қатъият билан: «Мен энди шеър ёзмайман,Ўшни ёзаман!» деб айтганингизни кўрганман-ку».
Аҳмад Аъзам адабиётга оид сайтларнинг инсонпарварлик, инсонни севишга хизмат этиши зарурлигини таъкидлайди:
«Биздаги сайтлар, содда қилиб айтганда, одоби билан ажралиб туради. Миллий низо қўзғайдиган, маҳаллийчиликка мойил ёки фаҳшни тарғиб қиладиган сайтлар йўқ. Умуман, бадиий адабиётга оид сайтлар — тараққиёт бераётган катта маънавий ўсиш имконияти бу».
Хуршид Давроннинг Шавкатга Раҳмонга мактуби эса, ўқувчини бош кўтаришга қўймайди. У жорий йилда шоир дўсти таваллуди муносабати билан Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасида бўлиб ўтган тадбирни эслайди:
«12 сентябр куни уюшмада (мақтаниб қўяй, менинг ташаббусим боис) туғилган кунингиз муносабати билан тадбир ўтказдик. Яхши хотиралар дилдан тилга кўчди, ижодингизга муносиб эътирофлар айтилди. Айримлар (шу жумладан мен ҳам) сизга (тириклигингизда) ёрдам бергани, шеърингизни, мақолангизни чиқишига сабабчи бўлгани, жуда яқин бўлгани ҳақидаям айтиб ўтишди. Дурустгина шеър ёзадиган, мухолифда эканини (тузумга эмас, бошқаларга) ҳар бир мажлисда намойиш этишни яхши кўрадиган Муҳаммаджон укамиз ( Яхши шеърлари бор) «Халқ шоирлари»га қарши шеър ўқиб, бу касофатлар бору «Шавкат Раҳмон йўқ!» дея ҳайқирди».
Хатнинг худди шу ерида ўзи таниган-танимаган шоир Муҳаммаджоннинг сўзларидан бир тўлғаниб олган ўқувчи Хуршид Даврон мактубидан кўз уза олмайди:
«Ҳа, 16 йил бўлди. Аммо, у «Шавкат Раҳмон йўқ!» дейиш нақадар ёлғон эканлигини билармикан? Балки, айрим «халқ шоирлари» йўқдир. Шавкат Раҳмон эса бор. Мен ҳар сония, ҳар дақиқа уни кўраман, учратаман, унга тўқнаш келаман. Мен у билан суҳбатлашаман, унинг назарини сезиб турганим учун баъзи ишларни қилишга, баъзи сўзларни айтишга уяламан. Ҳар сония унинг кўзларига тикиламан, табассумини кўраман, шеърларини ўқийман, сатрларини такрорлайман».
Интернет имкониятларини бор бўйича ҳис қилган ҳолда тинимсиз меҳнат қилаётган инсонлар юритаётган сайтлар эса қадр топиб бормоқда.
Жумладан, Ўзбекистонда беш йилдан буён ўтказиб келинаётган Интернет фестивалининг бу йилги янги ғолиблари орасида ziyouz.uz сайти ҳам бор.
Танловда «Фан ва таълим соҳасидаги энг яхши сайт» деб топилган бу сайтни жонкуяр инсон Даврон Тожиалиев ziyouz.uz ва ziyouz.сомда 2000 тадан ортиқ электрон китоб, 15000 тадан зиёд илмий-оммабоп ва маърифий мақолаларни жойлашга муваффақ бўлган.
Ўз шахсий интернет сайтини юритаётган Аҳмад Аъзамнинг фикрича ижодкорлар замонавий имкониятлардан фойданалиб қолишлари зарур:
«Ёзувчиларнинг аксарият қисми ҳали сайтларга ўрганмаган. Ҳатто менга ўзимнинг ручкам ё машинкам маъқул деб, компьютерга яқин йўламагани ҳам талай».
Шунинг учун ҳам Хуршид Давроннинг сайтига кириб, хоҳ унинг шеърлари, ҳикоя ва қиссаларини, хоҳ тарихга оид мақолаларини, хоҳ мактубларини, хоҳ у танлаган жаҳон ва ўзбек адабиёти намуналарини, адабий суҳбатларни ўқиган инсоннинг юраги жизиллашига, уни нимадир безовта этишига ва қайта-қайта бу сайтга киришига ишонса бўлади.
Азиз Ўқувчи!
Би-би-си Ўзбек хизмати Сизнинг фикр ва мулоҳазаларингизга ҳам ўрин беради.
Саҳифамиздаги ҳар бир хабар, аудио-видео материаллар, суратлар ва барча мавзуларга доир фикрларингизни махсус формадан фойдаланиб бизга йўллашингиз мумкин.
Шунингдек, uzbek@bbc.co.uk электрон почтамизга мактуб ёзинг. Биз ва дунё бўйлаб ўқувчиларимиз билан ўз ҳикояларингиз, суратлар ҳамда аудио-видео материалларингизни баҳам кўринг.
Фикр ва мулоҳазаларни Би-би-сининг таҳририй мезонлари билан кўриб чиққандан кейин эълон қилишимиз мумкин.
Xurshid aka! bitta gapingiz to’g’ri emas: Samarqandda Shavkat Rahmonni qanchalik sevishsa,sizniyam shunchalik ardoqlashadi,siz bilan faxrlashadi.Men haqiqiy adabiyot ixlosmandlarini nazarda tutib bu gapni aytayapman. Qolaversa,Samarqanddan sizga teng shoit XX asrda chiqmagan,hozir ham yo’q. Prozaiklar bor: Murod Muhammad Do’st,Ahmad A’zam…Ammo,shoir yo’q! Usmon Azim aytganini bunday aytsak bo’ladi: Xurshid Davron faqat Samarqandning shoiri emas,butun O’zbekistonning shoiri! Shavkat Rahmon kabi,Usmon Azim kabi!
Мена хам шу эътироздаман…Самаркандликлар учун адабиёт куп нарсадан мухим эмаслигини баъзан сезаман, лекин Самарканд дурдоналарни устириб ургангани рост…Самарканддан дурдона асарлар яратадиган дурдона шоирлар камолга етиб чикади…Асилларнинг сони эса кам булади…Сиз ва Абдували Кутбиддин биз самаркандликларнинг дурдона, шахслик даражасини забт этган шоирларимизсиз…Хамма Самаркандликлар багридан чикариб, номидан айтишим мумкин:СИЗЗИ ЯХШИ КУРАМИЗ!!!
Adabiyot ixlosmandlari qatorida baralla ayta olaman, biz siz bilan faxrlanamiz. Siz chin o’zbek shoirisiz !!!
Ассалому Алайкум устоз Хуршид Даврон! Сизнинг ушбу мактубингиз мени хам жуда тўлқинлантириб юборди.Биласизми, бизнинг Ўшимизда ҳам устоз Шавкат Раҳмон жуда кўп эсланади.Сизнинг бу мактубингизни ўқир эканман, бундан 5-6 йил аввал устознинг ижодига қизиқиш билан устознинг туғилиб ўсган хонадонида ўтирганим, укаси ва синглиси билан устоз ҳақида суҳбат қилганларимиз, устознинг синфдошлари билан, қўшнилари билан суҳбатлашганларим, «Шавкат Раҳмон» кўчасида туриб, ўзи ўқиган мактабларини кўрганларим яна бир бор ёдимга ширин туйғулар-ла келиб турибди.Устозимизнинг адабиётга дахлдорлиги ўз исботини топиб келаётганлигидан хурсанд бўламан. Устознинг бир пайтлар «тушинилмаётган» шеърлари, бугун тушинилаётганлигидан мамнунман. Менимча шоирнинг миллати бўлмайди, шоирнинг муқим ватани бўлмайди.
Шоирнинг миллати-ХАЛҚ, Шоирнинг ватани-ХАЛҚ, Шоирнинг дарди-ХАЛҚ ва алал оқибат Шоир Халқники бўлиб қолади!Сизга катта раҳмат устоз Хуршид Даврон!
Баъзан тирик шоирлардан кўра ўлганлари билан мактуб орқали сўзлашиш фойдалироқ, мазмунлироқ, деб ўйлайман. Чунки тирик шоирларимизнинг аксариятида (ўзида ҳам, ёзганларида ҳам) тириклик нафаси кам сезилади.