«Денгиз япроқлари»
Япон шеъриятидан. Хуршид Даврон таржимаси
Тошкент. Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти., 1988

   Бу шеърлар ҳақида гапириш қийин. Уларни ҳис этиш, англаш керак. Туйғуни тушунтириш, шарҳлаш севгини изоҳлашдай гап.Япон мумтоз шоирларининг шеърларини дуч келган вақтда ўқиб бўлмайди. Уларни руҳий тайёргарликсиз ўқишдан маъно йўқ. Уларнинг шеърларида туйғу тушунтирилмайди, шарҳланмайди, изоҳланмайди, балки т а с в и р л а н а д и.

ЛАҲЗАГА ҚЎЙИЛГАН ҲАЙКАЛ
Эшқобил ШУКУР

Бу шеърлар ҳақида гапириш қийин. Уларни ҳис этиш, англаш керак. Туйғуни тушунтириш, шарҳлаш севгини изоҳлашдай гап.Япон мумтоз шоирларининг шеърларини дуч келган вақтда ўқиб бўлмайди. Уларни руҳий тайёргарликсиз ўқишдан маъно йўқ. Уларнинг шеърларида туйғу тушунтирилмайди, шарҳланмайди, изоҳланмайди, балки т а с в и р л а н а д и.

Куз шамоли ҳуштагин чалар
Англашингиз мумкин шеъримни
Далада тунаган бўлсангиз агар.
(Басё)

Далада тунаган одам ўзини табиатнинг бир қисми эканлигини англайди. У осмонни, шамолни, юлдузларни, дарахтларни, тунни т а н и й д и. Шеърни таниш ҳарфларни танишдан эмас, табиатни танишдан бошланади.

Қоронғи хонада ўтирар эдим,
Тўсатдан девордан чиқиб келдилар
Ҳассага суянган отам ва онам.
(Такубоку)

Нақадар дардли ҳолат, нақадар ғамгин манзара! Бу шеърларда бир лаҳзалик ҳолат ва туйғу тасвирланади. Лекин шу бир лаҳза абадиятга муҳрланади. Шунинг учун ҳам мутахассислар бу шоирларнинг ҳар бир шеърини “лаҳзага қўйилган ҳайкал” деб баҳолайдилар. Гап бунда ҳам эмас, яъни улар учун абадиятга дахлдорлик бош масала бўлмаган. Улар бир мўъжизанинг изидан юрганлар, уни ўрганганлар, тасвирлаганлар, унда кечадиган ҳар бир лаҳзани чин маънода я ш а б  ў т г а н л а р. Инсонга берилган бу мўъжиза – Қалб.

Айтишларича, Басё бир чўққининг пойида ҳафталаб ўтириб уни томоша қилар экан. Бир неча ҳафтадан сўнг ўрнидан яна бироз нари силжиб чўққини бошқа томондан кузатар экан, бир неча ҳафтадан сўнг яна жойидан силжиб, яна бошқа томондан кузатади. Бир қарашда ойлаб бир чўққига термилиб ўтириш бемаъни бир томошадай туюлар. Лекин бу жараёнда шоир ўзини кашф қилиб борган, қалбини, туйғуларини кашф этган. Ҳали-ку бу чўққи экан, керак бўлса, битта майса мўъжизасини чинакам ҳис этган одам ўз қалбига йўл топади. Шу майса орқали у ўз ичига киради. Ўз қалбига йўл тополган одам худо сари йўлни топади.

Юксакда турган Будда
Бурнининг тешигидан
Учиб чиқди капалак.
(Кобаяси Исса)

Бу мақолани ёза туриб, япон мумтоз шоирларининг шеърларидан қайта-қайта мисол келтираверишни истадим. Эҳтимол, бу мўъжаз шеърларни ҳамма билишини истаганимдандир. Балки бу шеърлар ҳеч қандай тушунтириш ва изоҳларга эҳтиёж сезмаслигидандир. Улар шу даражада бутун ва мукаммалки, тушунтиришларсиз тушунарли ва ҳамма изоҳларнинг яхлит изоҳидир. Ахир қаршингизда бир дона қизил атиргул яшнаб турган бўлса, уни нима деб тушунтирасиз.

Нималар келди ўйига?
Қўғирчоғин
Бир четга қўйиб,
Қизчам ўтириб
Олди ёнимга.
(Такубоку)

Ўта мураккаб бир ҳолатнинг бундан-да содда, бундан-да гўзал тасвири бўлиши мумкинми? Қизчанинг мурғак кўнглини қандай туйғулар тебратиб ўтди? Нега у суюкли қўғирчоғини бир четга қўйиб, отасининг ёнига ўтириб олди? Ғамгин ва нотинч отанинг қалбидан нималар ўтди? Бу қон сезгисими, жон сезгиси? Ота билан қиз бир-бирларининг ичидаги туйғуларини қандай илғадилар?

“Болалардан тинчлик йўқ!” –
Бу гапни айтган одам
Севмас олча гулларин.
(Басё)

Баҳор кетар. Қушлар йиғлар.
Балиқ кўзи
Ёш билан тўлган
 (Басё)

Басё: “Ҳокку бир лаҳзага ҳам бир жойда туриб қолиши мумкин эмас”, — дейди. Хоккуда товушлар ва сўзлар, манзаралар ва ҳолатлар, фикрлар ва туйғулар тинимсиз ҳаракатда бўлиши ва уларга ҳамоҳанг ҳоккунинг ўзи ҳаракатланиши керак. Бу борада китобни маҳорат билан она тилимизга таржима қилган таниқли шоир Хуршид Даврон Басё билан боғлиқ машҳур бир воқеани келтириб ўтган: Улуғ Басёнинг шогирдларидан бири ушбу ҳоккуни битди:

Ниначи қанотини
Юлсанг, ўхшаб қолар
Қалампир қўзоғига.

Басё буни рад этиб, шундай деди: “Бу хокку эмас. Сен ниначини ўлдирдинг, аслида мана бундай айтиш керак эди:

Қалампир қўзоғига
Қанот берсанг бас –
Ниначига айланар.”

Бу шеърлар инсоннинг ўз-ўзини англашига ёрдам беради. Одамнинг дунёни билишидан кўра ўзини билиши қийинроқ. Айниқса, туйғулар олами… Шунинг учун ҳам бу шеърларга туйғулар тириклик бағишлаб турибди. Йўқса, улар қуруқ сўзлар шодасидан иборат бўлиб қоларди. Оламда ҳамма нарса тез ўзгаради, эскисининг ўрнига янгиси чиқиб келаверади. Бироқ, туйғулар эскириб қолмайди. Дейлик, 1650 йилда, Басё даврида севган одамнинг туйғуларидан 2010 йилда севаётган одамнинг туйғулари кескин фарқ қилмайди. Нафрат ҳам шу. Қошғарий замонида боласини эркалаб ардоқлаётган она билан бугунги онанинг ҳислари ҳам деярли бир хил. Бириники эски, бириники замонавий эмас.

Отангга ўхшама!
Отангнинг отасига ҳам!
Эшитяпсанми,
Нимани илтимос қиляпман
Сендан, қизгинам?
(Такубоку)

Тагорнинг “Роман тўрт сатр шеър бўлиши керак” деган гапи бор. Бу шеърлар уч ё беш сатрлардан иборат романлардир. Уларнинг яна бир сири шундаки, сизга шоир уч сатрда катта бир романнинг руҳини, оҳангини, ғояси ва туйғусини, воқеасини беради. Сиз шу уч сатрни ўз тафаккурингизда юзлаб саҳифаларга айлантиришингиз, романни тасаввурингизда яратишингиз керак бўлади.

Ҳазиллашиб
Мен онамни опичлаб олдим.
У шундай енгил эдики,
Уч қадам юрар-юрмас,
Йиғлаб юбордим.
(Такубоку)

Бу шоирлар фақат табиатга эргашганлар, табиатга сингиб борганлар, ўз ички дунёси билан табиат туташувларини аён кўрганлар. Шунинг учун ҳам уларнинг ҳар бир шеърида табиат иштирок этади. Уларнинг етакчиси Басё шоир тўрт фаслнинг дўсти бўлиши кераклигини таъкидлайди ва неники кўраётган бўлсанг — у гулдир, не ҳақдаки ўйлаётган бўлсанг, у ойдир деб уқтиради.

Яп-яланғоч новдада
Ёлғиз қарға ўтирар.
Қоронғи куз оқшоми.
(Басё)

Бу шоирларда яна шундай бир одат бўлган. Дейлик, улардан бири уч юз чақирим узоқдаги бир зиёратгоҳни зиёрат қилишни ният қилди. У йўлга тушишдан олдин қалбини тозалайди, барча ёмон ўйлардан бутунлай фориғ бўлади. Шундан сўнггина йўлга тушади. Бироқ у 290 чақиримлик масофани босиб ўтиб, манзилга етай деб қолганида, кўнглидан ёмон бир ўй ўтади, бир бузуқ ният уни бир лаҳзагагина чалғитади. Шунда шоир орқага қайтиб, яна 290 чақиримлик масофани пою-пиёда босиб ўтиб, ўша йўлга тушган жойига қайтиб келади. Яна кўнглини ёмон ўйлардан тозалаб, зиёратга йўл олади. Агар йўлда яна чалғиса, яна ортга қайтади. Охир-оқибат топ-тоза қалб билан, эзгу ният билан манзилга етади ва кейинги зиёратлар тадоригини кўра бошлайди. Уларнинг бу ҳаракати менга Ҳаким Термизийнинг: “Ҳар қандай йўқотишдан қўрқманг, ниятни йўқотиб қўйишдан қўрқинг!” деган гапларини эслатди.

Умрим йўлларда ўтди
Гўё тор далада ер
Ағдариб юргандайман.
(Басё)

Мақола муаллифи  ҳақида

Эшқобил Шукур 1961 йил Сурхондарё вилоятининг Қумқўрғон туманидаги Боймоқли қишлоғида туғилган. ТошДУнинг филология факултетини битирган (1984). Илк шеърлар тўплами — «Юракни ўрганиш» (1984). Шундан сўнг унинг «Сочлари сумбул-сумбул» (1988), «Тунги гуллар» (1989), «Яшил қушлар» (1995), «Ҳамал айвони» (2003) шеърий китоблари ва 2005 йилда «Кўҳна боғ ривоятлари» насрий китоби нашр этилган. «Нақшбанд», «Ибтидо хатоси» каби достонлари, «Насойим ул-муҳаббатга сайр» туркуми, шунингдек, «Оқибат оқшоми», «Дунёнинг кўчиши» каби қиссалари ҳам бор.

«ДЕНГИЗ ЯПРОҚЛАРИ»ДАН
МУМТОЗ ЯПОН ШОИРЛАРИ ШЕЪРЛАРИ
Хуршид Даврон таржимаси

САЙГЁ
ТАНКАЛАР
Бешликлар

Япон халқининг буюк шоири Сайгё 1118 йили Киото шаҳрида задагон оилада дунёга келди. Унинг ҳақиқий исми Сато Норикиё эди. Шоир ҳаёти ва фаолияти Япония тарихининг энг мураккаб жараёнлари кечган Хэйан и Камакура даврлари оралиғида ўтди. Бу даврларда мамлакатда самурай жангчилари катта куч ва мавқега эга эди. Ёшлигидан Сайгё император Тоба армиясида оддий аскар бўлиб хизмат қилади. Лекин, оғир маиший ҳаётдан чарчаган Сато хотину болаларини ҳам ташлаб 1140 йили буддавийликка берилади ва роҳиблик анъанасига биноан янги Энъи номини қабул қилиб бутун умрини тўхтовсиз давом этган саёҳатларга бағишлайди.
Кейинчалик «Ғарбга йўналган одам» маъносини англатган Сайгё исмини тахаллус сифатида қабул қилган шоир ўз умри давомида кўп вақтлар Сага, Коя, Ёшино, Исе ва бошқа шаҳарларда яшди. У ўзининг энг яхши шеърларини Шимолий Хонсюда ёзди. Шоир Осака шаҳридаги Ҳирокава ибодатхонасида 72 ёшида вафот этди.
Сайгё ўз шеърларида эзгулик ғалабасини куйлайди, табиат билан инсонни севишга чақиради. Басёнинг умр йўлига бағишланган асарда шоирнинг шогирди Кикай ёзади:»Басё шундай дерди:» Юрагимизни мафтун этгувчи гулу чечаклар, какку, ой ва қор аслида бўшлиқдай бир гап.Аммо, улар таъсирида ёзилажак шеър асл ва юксак сўзлардан иборат эмасми? Улар оддий гул, какку, ой ва қор ҳақида эмас, инсоннинг асл туйғуларини акс эттиради».

* * *

Кўкламнинг илк тонгида
Қоялар қисиб турган
Музлар эриётирлар.
Чимдан ситилиб чиқиб
Йўл излайди сўқир сув.

Яшил ўт териб юриб ўтмишни эслаганим

Яшил ўтлар терилган
Далада юзар туман — нақадар қайғули у!
Гўё олис-олисда, оқ туманлар ортида
Бекинмишдир ёшлигим —
Менинг гўзал ёшлигим!

Агар мен яшаган водийда булбуллар саси тинса

Агар учиб кетсалар
Эски инларин ташлаб
Водийим булбуллари —
Мен уларнинг ўрнида
Қўшиқ айтиб йиғлардим.

* * *

Қари илдизларига қайтди
Яна баҳор ранглари.
Ёсино тоғларида
Баҳорнинг ўрнин олиб
Ҳукмини бошлади ёз.

Какку ҳақида шеърлар

1

Тингларман — баланд чўққидан
Учиб келаётган
Какку сайроғин.
Қоялар пойига
Қулар бу овоз.

2

Ҳали сенинг сасинг пинҳондир,
Бироқ, сени кутгим келмоқда
Қимирламай шу ерда, какку!
Ямада-на-хара даласи
Кўмилган қийғос гулга.

3

Биродарим, каккужон,
Тоғ сўқмоғи бўйлаб жим
Кетсам ўлгандан кейин,
Ҳозиргидек бошим узра
Сайроғинг янграб турсин.

4

Юрагимга мунгли ҳисларни
Олиб кирган қўшиқларингни,
Тунги сайроқларингни
Унутмоқ қўлимдан
Келарми, какку?

Куз қўшиқларидан

Қайғулару изтироблардан
Тиним билмай шивирламоқда
Новдаларни силкитган шамол.
Овозидан таниб қолдилар
Кузни тоғликлар.

* * *

О, бунча довуллаб
Сон-саноқсиз барглардан
Ерга тўкилар шабнам!
Миягико далаларида
Учиб юрар кузак шамоли!

* * *

Эсмоқда совуқ бўрон.
Бу очунда неки бор,
У ғам майин ичирар.
Тўрт тарафдан ҳўмраяр
Куз шомининг зулмати.

* * *

Хотирамда тикларман
Ҳар бир хазон бўёғин,
Ҳар бўёқ турланишин…
Тинмайди совуқ ёмғир
Тоғ қишлоғи устида.

* * *

Негалигин ким айтар —
Куз кириб келганида
Изоҳлаб бўлмас ҳасрат,
Ажиб бир қайғу билан
Қийналар ҳар бир одам?

Ой қўшиқлари

1

Бепоён тунги фалак,
Тўлғин ой чақнаб турар,
Булутлар орасидан
Ўтган сўқмоқни танлаб
Йўлга отланмиш шамол.

2

Оқшом қоронғисида
Ниҳоят сузиб чиқди
Кузги осмонга ҳилол.
Шундай хира порларки,
Ойгаям ўхшамайди.

3

Қандай гўзал лаҳза бу! —
Дея ўйлар зулматда
Уни кутиб турганлар.
Тоғлар чўққиси узра
Порлаб турар кузги ой.

Қиш киргач тоғдаги кулбани кўриб

Сўқмоқ кўзга кўринмас.
Тоғдаги кулбаниям
Кўмиб ташлабди хазон.
Мендан олдин келибди
Бу ерга ёлғизлигим.

* * *

Қиров қоплаб ётибди
Сўлган ўтлоқ гулларин.
Уларга боқмоқ даҳшат!
Нима далда беражак
Энди дарвиш кўнглига?

Матсуо БАСЁ (БАШО)
ХАЙКУАР
Учликлар

  Буюк япон шоири Матсуо Басё (1644,12 октябрь — 1694,28 ноябрь) Хонсю оролидаги Иго вилоятига қарашли Уено шаҳрида камбағал самурай оиласида туғилган. Болалигида уни япон оилавий анъаналарига биноан бир неча исм билан ( Кинсаку, Тюемон, Дзинситиро, Тоситиро) аташган. Кейинчалик у ўзига Матсуо Мунефуса исмини олди ва дастлабки хоккуларини шу исм билан имзолаган. Басё ўн ёшидан бошлаб Иго вилоятининг задагон оиласининг меросхўри Тодо Ёситадага мулозимлик қилади. Бор йўғи икки ёш катта бўлган Тодо Ёситиданинг шеър ёзиши Матсуода ҳам шеъриятга ҳавас уйғотади.

1672 йилда у ўзининг илк шеърий тўплами “Каиоои”ни тузади.Орадан икки йил ўтиб у Киотога боради ва ўз даврининг етук шоири ҳисобланган Китамура Кигиндан хайкай шеъриятидан сабоқлар олади. Бу таълимдан кейин у янги “Тосей” тахаллусини қабул қилади. Шоир 1675 йили туғилган жойини тарк этиб, Эдо (бугунги Токио ) шаҳрига кўчиб ўтади. Худди шу йиллари шоир қадимий хитой фалсафаси ва шеъриятини ўрганишга қаттиқ киришади.Бу ҳавас натижасида буддавийликнинг Дзен таълимотига асосланган мактаби даврасига қўшилади.

Басё япон мумтоз шеъриятидаги кескин бурилиш ясаган шеърий мактабга асос солган. Хокку ( хайкай, хайку ) тарихида сезиларли из қолдирган Кикаку, Рансечтсу, Дзёсо, Кёсай, Сико каби машҳур шоирлар Басёнинг шогирдлари ҳисобланади.

Басё Эдо шаҳри атрофидаги Фурукаве деган жойда шогирди туҳфа қилган кулбада яшаган. Кулба ёнида банан дарахти ( япон тилида бананни “басё” дейишади ) ўсгани сабаб дастлаб ана шу кулба, кейинчалик эса шоир тахаллуси ҳам Басё деб атала бошланади.
Басё 1684 йилдан бошлаб умрининг қолган қисмини саёҳатларда ўтказади. Бу саёҳатлар мобайнида ёзган шеърларидан иборат йўл дафтарлари уни бутун Японияга машҳур қилди. Буюк дарвиш шоир 1694 йилда Осакада оламдан ўтади.

Айтинглар, бу одам ким?
Ўзимни танимабман
Янги йилнинг тонгида

* * *

Эски ҳовуз.
Сувга сакрар қурбақа —
Чайқалади сукунат.

* * *

Гуллаган олча узра
Булутларга ўранди
Мендан уялган ҳилол.

* * *

Алвидо, олболулар!
Сизнинг қийғос гулингиз
Мен йўлчига куч берар.

* * *

Яхши кунларга ишон!
Олхўри ишонади:
Баҳорда гуллар қийғос.

* * *

Оқшом чоғи сафсаргул
Мени асир айлади —
Ҳушим йўқотиб қўйдим.

* * *

Эй,олча ғунчалари,
Шаббода кўнглин олиб
Кулиб юборинг тезроқ!

* * *

Сочи ёйиқ мажнунтол…
Уйимга кетолмасдан —
Оёқларим чалишди.

* * *

Олча гуллади қийғос —
Бекинди булутларга
Шармандаси чиққан ой.

* * *

Йўллар босдим кўп узоқ.
Ҳув, булутлар ортида
Ўтириб дам олурман.

* * *

Тўшакда ётганимда
«Куз етиб келди!» дея
Қулоғимга шивирлар шамол.

Яна ватанимга қайтиб

Ҳеч тўймасдан боқурман —
Адо тоғи устида
Балққан ой бунча гўзал.

ЁСА БУСОН
ХОККУЛАР — УЧЛИКЛАР
Хуршид Даврон таржимаси

Ёса Бусон япон шеъриятида хоккунависликнинг пири комили ҳисобланган Матсуо Басёдан кейинги ўриндаги улуғ шоирдир. У 1716 йилда Осака шаҳри яқинидаги қишлоқларнинг бири — Кемада дунёга келган. Унинг отамерос фамилияси Танигути бўлган.  Онаси Ёса деган жойдан бўлгани учун у Ёса Бусон тахаллусини олган деган нақл мавжуд.

Тахминан 17 19 ёшларида у хоккунавислик ва тасвирий санъат сирларини эгаллаш мақсадида Эдо (бугунги Токио) шаҳрига бориб, ўша даврнинг машҳур шоирларидан бўлган Хаяно Хадзинадан сабоқ олади. Устози вафот этгач, Ёса Бусон Эдони тарк этиб ўн йил давомида Японияни кезиб чиқади.  Кейинчалик Киото шаҳрида қўним топиб, ўлимигача шу ерда яшайди. Ўтган вақт мобайнида у нафақат етук шоир, балки моҳир мусаввир сифатида ҳам ном чиқаради.

Ёса Бусон улуғ Басё ўлимидан кейин  шеър ёзиш санъати таназзулга учраган бир пайтда яшаб,ижод қилди. У Басёнинг шеърий руҳини жонлантиришга киришди ва бу йўлда катта муваффақиятларга эришди. Шоирнинг мероси «Етти шеър китоби» номи билан машҳур.

Ёса Бусон 1783 йилда Киотода оламдан ўтган.

* * *

Шабнам тушди саҳарга яқин.
Тоғолчанинг тиканларида
Шода-шода марварид порлар.

* * *

Қуйиб берди шаррос ёмғир!
Чумчуқчалар галаси
Қўнган ўтлар чайқалар.

* * *

Зерикарли баҳор кунлари.
Мен эса яна
Ўтмиш ёди билан сармастман.

* * *

Деҳқон кетмон чопмоқда.
Боғ орти — саждагоҳдан
Қўнғироқ саси келар.

* * *

Сарҳадсиз денгиз ёқда
Баҳор қуёши порлар.
Тоғларда олча гуллар.

Олис қишлоқда

Ўткинчи савдогарнинг
Ортидан ит акиллар.
Шафтоли гуллаётир.

* * *

Ёсинода ўғри йўқ!
Гуллаган олча шохин
Ўғирлаб олмас ҳеч ким.

* * *

Баҳор ҳам кетаётир…
Фақат кетгиси келмас
Кечиккан олча гули.

* * *

Оғир ,чўян қўнғироқ.
Унинг тилига қўниб
Қотиб турар капалак.

* * *

Тўрт ён шумғиё гули.
Ғарбда кун ботаётир,
Шарқдан ой чиқаётир.

* * *

Олисларда, тоғ чўққисида
Оқариб кўринар кўҳа бир қалъа —
Сабза барглар қуршаган уни.

* * *

Булбуллар саси ила
Қучоғи тўла баҳор
Кунлари ўтиб кетди.

* * *

Сандални қўлга олиб
Сокин ёз жилғасини
Кечмоқ қандай ёқимли.

* * *

О, қандайин бедодлик!
Саллагуллар гуллабди
Мен кирмаган жомеда.

* * *

Салқин шабада эсар.
Қўнғироқни тарк эта
Сузар оқшомги жаранг.

* * *

Ой нури бунча порлоқ!
Мен билан тўқнашаркан,
Кўр қаҳқаҳлаб кулади.

* * *

Қароқчилар бошлиғи.
Ҳатто у шундай тунда
Ой ҳақда қўшиқ битди.

* * *

«Бўрон яқинлашмоқда!» –
Йўлим тўсган қароқчи
Хатардан огоҳ этар.

* * *

Титраб кетдим : ётоқда
Босиб олдим марҳума
Хотинимнинг тароғин.

КОБАЯСИ ИССА
ХАЙКУЛАР ВА ТАНКАЛАР

Япон шеъриятининг энг порлоқ юлдузларидан бири Кобаяси Исса ((японча: 小林一茶; 15.06.1763 — 5.01.1828) кунчиқар мамлакатининг Синано вилоятидаги Касивабара қишлоғида дунёга келган. Туғилганда Кобаяси Нобуюки исми берилган. 13 ёшида ночор ҳаётдан қутилиш учун иш излаб қишлоқни тарк этади. 25 ёшида шеърият билан шуғуллана бошлайди. Исса япон шоирлари удумига биноан олти йил давомида мамлакат бўйлаб кезиб дарбадар ҳаёт кечирди. Шоирдан улкан мерос: йигирма мингга яқин хокку (хайкай, хайку), бир неч йўл дафтари ва саноқсиз расмлар қолган. У Ятаро тахаллуси билан ҳам машҳур.
Кобояси Иссанинг энг машҳур тўпламлари «Отам ўлими кундалиги», «Менинг баҳорим» деб аталади. Шоирнинг хоккулари содда тилда ёзилгани, маҳаллий шеваларнинг қўллангани ва суҳбат усулидан кенг фойдалангани билан ажралиб туради.

* * *

Биродарим, ҳой чумчуқ!
Йўлни бўшат! Йўлдан қоч!
Қара, тулпор елмоқда.

* * *

Менинг она юртимда
Ҳатто дала ўтлари
Олча гулидек гуллар!

* * *

Тустовуқ қичқириғи.
Гўё у, бошқа эмас,
Юлдузни кашф этгандек.

* * *

Эриб битди қиш қори.
Қувончга тўлиб қолди
Ҳатто юлдузлар кўзи.

* * *

Орамизда ётлар йўқ!
Ҳаммамиз биродармиз
Олча гули остида.

* * *

Қойил! Ўша қўшиғин
Тўраларга юзма-юз
Тап тортмай куйлар булбул!

* * *

Олчалар гуллар қийғос!
Улар мағрур бекниям
Эгардан туширдилар.

* * *

Учмоқда ёввойи ғоз!
Ҳой, айт-чи саргардонлик
Қачон бўйнингга тушди?!

* * *

Баҳор билан қайтиб кел!
Унутма она уйинг,
Ҳей, учётган қалдирғоч!

* * *

Бугун ҳам кечагидек…
Ерга чўккан кулбани
Қуршаб олмоқда туман.

* * *

Йиғламагин, чигиртка!
Кўкдаги юлдузлар ҳам
Айрилиқ не, билурлар!

* * *

Эриб битди қиш қори —
Қишлоқ қучоғи тўлди
Болалар овозига!

* * *

Қор ёққан қора тунда
Кўприк остида ухлар
Қаровсиз, етим бола.

* * *

Ҳой, майсани топтама!
Уларда ёнарқуртлар
Порлаб турарди тунда.

* * *

Ҳа, инондим, сен аввал
Маним синглим бўлгансан,
Эй, қайғули каккужон!

* * *

Эртага тол кесилар.
Қушлар бундан бехабар —
Толда ин қурмоқдалар.

* * *

Гуллаган олча шохи!
Ой ёғдусин сочаркан,
Уқтирарди: «Ўғирла!»

* * *

Анғизга ғозлар қўнди…
Бугун қишлоқда яна
Ҳамма ухламай чиқар.

* * *

Ў, қандай ҳасрат ила
Учаётган капалакка
Қафасдаги қуш боқар!

БУҒУ ВА ХАГИ ГУЛЛАРИ

Заминга теккудайин
Эгилар шамол турса
Қари хаги дарахтин гулга кирган бутоғи.
Бир-бирин қувлаб учар
Буғулар бўкириғи.

* * *

Ҳар бир бурчак ёп-ёруғ…
Ой юзини булутлар
Тўсаётганга ўхшар-ку?
Алдандим, бу ёввойи
Ғозлар сояси экан.

* * *

Замин нурга кўмилган.
О, қанчалар ёруғдир
Ой ёритган бу кеча.
Кўкка учди юрак ҳам,
Қайтиб тушгиси келмас.

* * *

Бугундан бошлаб баҳор
Ҳақида ўйлар фақат
Дарахтдаги ҳар ғунча!
Эртадан бошлаб мен ҳам
Хотиржам кутолмайман.

* * *

Юрагимда хавотир!
Қаерда,
Қайси тоғнинг
Чўққисида олчалар
Гуллар биринчи бўлиб?

* * *

Юксакларга ўрлаб кетдим,
Қайга етдим, билмадим
Ва ниҳоят донг қотдим:
Алдабди мени булут…
Олча гуллабди дебман.

LAHZAGA QO’YILGAN HAYKAL
Eshqobil SHUKUR

Bu she’rlar haqida gapirish qiyin. Ularni his etish, anglash kerak. Tuyg‘uni tushuntirish, sharhlash sevgini izohlashday gap.Yapon mumtoz shoirlarining she’rlarini duch kelgan vaqtda o‘qib bo‘lmaydi. Ularni ruhiy tayyorgarliksiz o‘qishdan ma’no yo‘q. Ularning she’rlarida tuyg‘u tushuntirilmaydi, sharhlanmaydi, izohlanmaydi, balki t a s v i r l a n a d i.

Kuz shamoli hushtagin chalar
Anglashingiz mumkin she’rimni
Dalada tunagan bo‘lsangiz agar.
(Basyo)

Dalada tunagan odam o‘zini tabiatning bir qismi ekanligini anglaydi. U osmonni, shamolni, yulduzlarni, daraxtlarni, tunni t a n i y d i. She’rni tanish harflarni tanishdan emas, tabiatni tanishdan boshlanadi.

Qorong‘i xonada o‘tirar edim,
To‘satdan devordan chiqib keldilar
Hassaga suyangan otam va onam.
(Takuboku)

Naqadar dardli holat, naqadar g‘amgin manzara! Bu she’rlarda bir lahzalik holat va tuyg‘u tasvirlanadi. Lekin shu bir lahza abadiyatga muhrlanadi. Shuning uchun ham mutaxassislar bu shoirlarning har bir she’rini “lahzaga qo‘yilgan haykal” deb baholaydilar. Gap bunda ham emas, ya’ni ular uchun abadiyatga daxldorlik bosh masala bo‘lmagan. Ular bir mo‘’jizaning izidan yurganlar, uni o‘rganganlar, tasvirlaganlar, unda kechadigan har bir lahzani chin ma’noda ya sh a b o‘ t g a n l a r. Insonga berilgan bu mo‘’jiza – Qalb.

Aytishlaricha, Basyo bir cho‘qqining poyida haftalab o‘tirib uni tomosha qilar ekan. Bir necha haftadan so‘ng o‘rnidan yana biroz nari siljib cho‘qqini boshqa tomondan kuzatar ekan, bir necha haftadan so‘ng yana joyidan siljib, yana boshqa tomondan kuzatadi. Bir qarashda oylab bir cho‘qqiga termilib o‘tirish bema’ni bir tomoshaday tuyular. Lekin bu jarayonda shoir o‘zini kashf qilib borgan, qalbini, tuyg‘ularini kashf etgan. Hali-ku bu cho‘qqi ekan, kerak bo‘lsa, bitta maysa mo‘’jizasini chinakam his etgan odam o‘z qalbiga yo‘l topadi. Shu maysa orqali u o‘z ichiga kiradi. O‘z qalbiga yo‘l topolgan odam xudo sari yo‘lni topadi.

Yuksakda turgan Budda
Burnining teshigidan
Uchib chiqdi kapalak.
(Kobayasi Issa)

Bu maqolani yoza turib, yapon mumtoz shoirlarining she’rlaridan qayta-qayta misol keltiraverishni istadim. Ehtimol, bu mo‘’jaz she’rlarni hamma bilishini istaganimdandir. Balki bu she’rlar hech qanday tushuntirish va izohlarga ehtiyoj sezmasligidandir. Ular shu darajada butun va mukammalki, tushuntirishlarsiz tushunarli va hamma izohlarning yaxlit izohidir. Axir qarshingizda bir dona qizil atirgul yashnab turgan bo‘lsa, uni nima deb tushuntirasiz.

Nimalar keldi o‘yiga?
Qo‘g‘irchog‘in
Bir chetga qo‘yib,
Qizcham o‘tirib
Oldi yonimga.
(Takuboku)

O‘ta murakkab bir holatning bundan-da sodda, bundan-da go‘zal tasviri bo‘lishi mumkinmi? Qizchaning murg‘ak ko‘nglini qanday tuyg‘ular tebratib o‘tdi? Nega u suyukli qo‘g‘irchog‘ini bir chetga qo‘yib, otasining yoniga o‘tirib oldi? G‘amgin va notinch otaning qalbidan nimalar o‘tdi? Bu qon sezgisimi, jon sezgisi? Ota bilan qiz bir-birlarining ichidagi tuyg‘ularini qanday ilg‘adilar?

“Bolalardan tinchlik yo‘q!” –
Bu gapni aytgan odam
Sevmas olcha gullarin.
(Basyo)

Bahor ketar. Qushlar yig‘lar.
Baliq ko‘zi
Yosh bilan to‘lgan
(Basyo)

Basyo: “Hokku bir lahzaga ham bir joyda turib qolishi mumkin emas” deydi. Hokkuda tovushlar va so‘zlar, manzaralar va holatlar, fikrlar va tuyg‘ular tinimsiz harakatda bo‘lishi va ularga hamohang hokkuning o‘zi harakatlanishi kerak. Bu borada kitobni mahorat bilan ona tilimizga tarjima qilgan taniqli shoir Xurshid Davron Basyo bilan bog‘liq mashhur bir voqeani keltirib o‘tgan: Ulug‘ Basyoning shogirdlaridan biri ushbu hokkuni bitdi:

Ninachi qanotini
Yulsang, o‘xshab qolar
Qalampir qo‘zog‘iga.

Basyo buni rad etib, shunday dedi: “Bu hokku emas. Sen ninachini o‘ldirding, aslida mana bunday aytish kerak edi:

Qalampir qo‘zog‘iga
Qanot bersang bas –
Ninachiga aylanar.”

Bu she’rlar insonning o‘z-o‘zini anglashiga yordam beradi. Odamning dunyoni bilishidan ko‘ra o‘zini bilishi qiyinroq. Ayniqsa, tuyg‘ular olami… Shuning uchun ham bu she’rlarga tuyg‘ular tiriklik bag‘ishlab turibdi. Yo‘qsa, ular quruq so‘zlar shodasidan iborat bo‘lib qolardi. Olamda hamma narsa tez o‘zgaradi, eskisining o‘rniga yangisi chiqib kelaveradi. Biroq, tuyg‘ular eskirib qolmaydi. Deylik, 1650 yilda, Basyo davrida sevgan odamning tuyg‘ularidan 2010 yilda sevayotgan odamning tuyg‘ulari keskin farq qilmaydi. Nafrat ham shu. Qoshg‘ariy zamonida bolasini erkalab ardoqlayotgan ona bilan bugungi onaning hislari ham deyarli bir xil. Biriniki eski, biriniki zamonaviy emas.

Otangga o‘xshama!
Otangning otasiga ham!
Eshityapsanmi,
Nimani iltimos qilyapman
Sendan qizginam?
(Takuboku)

Tagorning “Roman to‘rt satr she’r bo‘lishi kerak” degan gapi bor. Bu she’rlar uch yo besh satrlardan iborat romanlardir. Ularning yana bir siri shundaki, sizga shoir uch satrda katta bir romanning ruhini, ohangini, g‘oyasi va tuyg‘usini, voqeasini beradi. Siz shu uch satrni o‘z tafakkuringizda yuzlab sahifalarga aylantirishingiz, romanni tasavvuringizda yaratishingiz kerak bo‘ladi.

Hazillashib
Men onamni opichlab oldim.
U shunday yengil ediki
Uch qadam yurar-yurmas
Yig‘lab yubordim.
(Takuboku)

Bu shoirlar faqat tabiatga ergashganlar, tabiatga singib borganlar, o‘z ichki dunyosi bilan tabiat tutashuvlarini ayon ko‘rganlar. Shuning uchun ham ularning har bir she’rida tabiat ishtirok etadi. Ularning yetakchisi Basyo shoir to‘rt faslning do‘sti bo‘lishi kerakligini ta’kidlaydi va neniki ko‘rayotgan bo‘lsang — u guldir, ne haqdaki o‘ylayotgan bo‘lsang, u oydir deb uqtiradi.

Yap-yalang‘och novdada
Yolg‘iz qarg‘a o‘tirar.
Qorong‘i kuz oqshomi.
(Basyo)

Bu shoirlarda yana shunday bir odat bo‘lgan. Deylik, ulardan biri uch yuz chaqirim uzoqdagi bir ziyoratgohni ziyorat qilishni niyat qildi. U yo‘lga tushishdan oldin qalbini tozalaydi, barcha yomon o‘ylardan butunlay forig‘ bo‘ladi. Shundan so‘nggina yo‘lga tushadi. Biroq u 290 chaqirimlik masofani bosib o‘tib, manzilga yetay deb qolganida, ko‘nglidan yomon bir o‘y o‘tadi, bir buzuq niyat uni bir lahzagagina chalg‘itadi. Shunda shoir orqaga qaytib, yana 290 chaqirimlik masofani poyu-piyoda bosib o‘tib, o‘sha yo‘lga tushgan joyiga qaytib keladi. Yana ko‘nglini yomon o‘ylardan tozalab, ziyoratga yo‘l oladi. Agar yo‘lda yana chalg‘isa, yana ortga qaytadi. Oxir-oqibat top-toza qalb bilan, ezgu niyat bilan manzilga yetadi va keyingi ziyoratlar tadorigini ko‘ra boshlaydi. Ularning bu harakati menga Hakim Termiziyning: “Har qanday yo‘qotishdan qo‘rqmang, niyatni yo‘qotib qo‘yishdan qo‘rqing!” degan gaplarini eslatdi.

Umrim yo‘llarda o‘tdi
Go‘yo tor dalada yer
Ag‘darib yurgandayman.
(Basyo)

Maqola muallifi  haqida

Eshqobil Shukur 1961 yil Surxondaryo viloyatining Qumqo‘rg‘on tumanidagi Boymoqli qishlog‘ida tug‘ilgan. ToshDUning filologiya fakultetini bitirgan (1984). Ilk she’rlar to‘plami — «Yurakni o‘rganish» (1984). Shundan so‘ng uning «Sochlari sumbul-sumbul» (1988), «Tungi gullar» (1989), «Yashil qushlar» (1995), «Hamal ayvoni» (2003) she’riy kitoblari va 2005 yilda «Ko‘hna bog‘ rivoyatlari» nasriy kitobi nashr etilgan. «Naqshband», «Ibtido xatosi» kabi dostonlari, «Nasoyim ul-muhabbatga sayr» turkumi, shuningdek, «Oqibat oqshomi», «Dunyoning ko‘chishi» kabi qissalari ham bor.

“DЕNGIZ YAPROQLARI”DAN
MUMTOZ YAPON SHOIRLARI SHE’RLARI
Xurshid Davron tarjimasi

SAYGYO
TANKALAR
Beshliklar

  Yapon xalqining buyuk shoiri Saygyo 1118 yili Kioto shahrida zadagon oilada dunyoga keldi. Uning haqiqiy ismi Sato Norikiyo edi. Shoir hayoti va faoliyati Yaponiya tarixining eng murakkab jarayonlari kechgan Xeyan i Kamakura davrlari oralig‘ida o‘tdi. Bu davrlarda mamlakatda samuray jangchilari katta kuch va mavqega ega edi. Yoshligidan Saygyo imperator Toba armiyasida oddiy askar bo‘lib xizmat qiladi. Lekin, og‘ir maishiy hayotdan charchagan Sato xotinu bolalarini ham tashlab 1140 yili buddaviylikka beriladi va rohiblik an’anasiga binoan yangi En’i nomini qabul qilib butun umrini to‘xtovsiz davom etgan sayohatlarga bag‘ishlaydi.

Keyinchalik “G‘arbga yo‘nalgan odam” ma’nosini anglatgan Saygyo ismini taxallus sifatida qabul qilgan shoir o‘z umri davomida ko‘p vaqtlar Saga, Koya, Yoshino, Ise va boshqa shaharlarda yashdi. U o‘zining eng yaxshi she’rlarini Shimoliy Xonsyuda yozdi. Shoir Osaka shahridagi Hirokava ibodatxonasida 72 yoshida vafot etdi.

Saygyo o‘z she’rlarida ezgulik g‘alabasini kuylaydi, tabiat bilan insonni sevishga chaqiradi. Basyoning umr yo‘liga bag‘ishlangan asarda shoirning shogirdi Kikay yozadi:“Basyo shunday derdi:” Yuragimizni maftun etguvchi gulu chechaklar, kakku, oy va qor aslida bo‘shliqday bir gap.Ammo, ular ta’sirida yozilajak she’r asl va yuksak so‘zlardan iborat emasmi? Ular oddiy gul, kakku, oy va qor haqida emas, insonning asl tuyg‘ularini aks ettiradi».

* * *

Ko‘klamning ilk tongida
Qoyalar qisib turgan
Muzlar eriyotirlar.
Chimdan sitilib chiqib
Yo‘l izlaydi so‘qir suv.

Yashil o‘t terib yurib o‘tmishni eslaganim

Yashil o‘tlar terilgan
Dalada yuzar tuman — naqadar qayg‘uli u!
Go‘yo olis-olisda, oq tumanlar ortida
Bekinmishdir yoshligim —
Mening go‘zal yoshligim!

Agar men yashagan vodiyda bulbullar sasi tinsa

Agar uchib ketsalar
Eski inlarin tashlab
Vodiyim bulbullari —
Men ularning o‘rnida
Qo‘shiq aytib yig‘lardim.

* * *

Qari ildizlariga qaytdi
Yana bahor ranglari.
Yosino tog‘larida
Bahorning o‘rnin olib
Hukmini boshladi yoz.

Kakku haqida she’rlar

1

Tinglarman — baland cho‘qqidan
Uchib kelayotgan
Kakku sayrog‘in.
Qoyalar poyiga
Qular bu ovoz.

2

Hali sening sasing pinhondir,
Biroq, seni kutgim kelmoqda
Qimirlamay shu yerda, kakku!
Yamada-na-xara dalasi
Ko‘milgan qiyg‘os gulga.

3

Birodarim, kakkujon,
Tog‘ so‘qmog‘i bo‘ylab jim
Ketsam o‘lgandan keyin,
Hozirgidek boshim uzra
Sayrog‘ing yangrab tursin.

4

Yuragimga mungli hislarni
Olib kirgan qo‘shiqlaringni,
Tungi sayroqlaringni
Unutmoq qo‘limdan
Kelarmi, kakku?

Kuz qo‘shiqlaridan

Qayg‘ularu iztiroblardan
Tinim bilmay shivirlamoqda
Novdalarni silkitgan shamol.
Ovozidan tanib qoldilar
Kuzni tog‘liklar.

* * *

O, buncha dovullab
Son-sanoqsiz barglardan
Yerga to‘kilar shabnam!
Miyagiko dalalarida
Uchib yurar kuzak shamoli!

* * *

Esmoqda sovuq bo‘ron.
Bu ochunda neki bor,
U g‘am mayin ichirar.
To‘rt tarafdan ho‘mrayar
Kuz shomining zulmati.

* * *

Xotiramda tiklarman
Har bir xazon bo‘yog‘in,
Har bo‘yoq turlanishin…
Tinmaydi sovuq yomg‘ir
Tog‘ qishlog‘i ustida.

* * *

Negaligin kim aytar —
Kuz kirib kelganida
Izohlab bo‘lmas hasrat,
Ajib bir qayg‘u bilan
Qiynalar har bir odam?

Oy qo‘shiqlari

1

Bepoyon tungi falak,
To‘lg‘in oy chaqnab turar,
Bulutlar orasidan
O‘tgan so‘qmoqni tanlab
Yo‘lga otlanmish shamol.

2

Oqshom qorong‘isida
Nihoyat suzib chiqdi
Kuzgi osmonga hilol.
Shunday xira porlarki,
Oygayam o‘xshamaydi.

3

Qanday go‘zal lahza bu! —
Deya o‘ylar zulmatda
Uni kutib turganlar.
Tog‘lar cho‘qqisi uzra
Porlab turar kuzgi oy.

Qish kirgach tog‘dagi kulbani ko‘rib

So‘qmoq ko‘zga ko‘rinmas.
Tog‘dagi kulbaniyam
Ko‘mib tashlabdi xazon.
Mendan oldin kelibdi
Bu yerga yolg‘izligim.

* * *

Qirov qoplab yotibdi
So‘lgan o‘tloq gullarin.
Ularga boqmoq dahshat!
Nima dalda berajak
Endi darvish ko‘ngliga?

Matsuo BASYO
XAYKUAR
Uchliklar

Buyuk yapon shoiri Matsuo Basyo (1644,12 oktyabr — 1694,28 noyabr) Xonsyu orolidagi Igo viloyatiga qarashli Ueno shahrida kambag‘al samuray oilasida tug‘ilgan. Bolaligida uni yapon oilaviy an’analariga binoan bir necha ism bilan ( Kinsaku, Tyuyemon, Dzinsitiro, Tositiro) atashgan. Keyinchalik u o‘ziga Matsuo Munefusa ismini oldi va dastlabki xokkularini shu ism bilan imzolagan. Basyo o‘n yoshidan boshlab Igo viloyatining zadagon oilasining merosxo‘ri Todo Yositadaga mulozimlik qiladi. Bor yo‘g‘i ikki yosh katta bo‘lgan Todo Yositidaning she’r yozishi Matsuoda ham she’riyatga havas uyg‘otadi.

1672 yilda u o‘zining ilk she’riy to‘plami “Kaiooi”ni tuzadi.Oradan ikki yil o‘tib u Kiotoga boradi va o‘z davrining yetuk shoiri hisoblangan Kitamura Kigindan xaykay she’riyatidan saboqlar oladi. Bu ta’limdan keyin u yangi “Tosey” taxallusini qabul qiladi. Shoir 1675 yili tug‘ilgan joyini tark etib, Edo (bugungi Tokio ) shahriga ko‘chib o‘tadi. Xuddi shu yillari shoir qadimiy xitoy falsafasi va she’riyatini o‘rganishga qattiq kirishadi.Bu havas natijasida buddaviylikning Dzen ta’limotiga asoslangan maktabi davrasiga qo‘shiladi.

Basyo yapon mumtoz she’riyatidagi keskin burilish yasagan she’riy maktabga asos solgan. Xokku ( xaykay, xayku ) tarixida sezilarli iz qoldirgan Kikaku, Ransechtsu, Dzyoso, Kyosay, Siko kabi mashhur shoirlar Basyoning shogirdlari hisoblanadi.

Basyo Edo shahri atrofidagi Furukave degan joyda shogirdi tuhfa qilgan kulbada yashagan. Kulba yonida banan daraxti ( yapon tilida bananni “basyo” deyishadi ) o‘sgani sabab dastlab ana shu kulba, keyinchalik esa shoir taxallusi ham Basyo deb atala boshlanadi.

Basyo 1684 yildan boshlab umrining qolgan qismini sayohatlarda o‘tkazadi. Bu sayohatlar mobaynida yozgan she’rlaridan iborat yo‘l daftarlari uni butun Yaponiyaga mashhur qildi. Buyuk darvish shoir 1694 yilda Osakada olamdan o‘tadi.

Aytinglar, bu odam kim?
O‘zimni tanimabman
Yangi yilning tongida

* * *

Eski hovuz.
Suvga sakrar qurbaqa —
Chayqaladi sukunat.

* * *

Gullagan olcha uzra
Bulutlarga o‘randi
Mendan uyalgan hilol.

* * *

Alvido, olbolular!
Sizning qiyg‘os gulingiz
Men yo‘lchiga kuch berar.

* * *

Yaxshi kunlarga ishon!
Olxo‘ri ishonadi:
Bahorda gullar qiyg‘os.

* * *

Oqshom chog‘i safsargul
Meni asir ayladi —
Hushim yo‘qotib qo‘ydim.

* * *

Ey,olcha g‘unchalari,
Shabboda ko‘nglin olib
Kulib yuboring tezroq!

* * *

Sochi yoyiq majnuntol…
Uyimga ketolmasdan —
Oyoqlarim chalishdi.

* * *

Olcha gulladi qiyg‘os —
Bekindi bulutlarga
Sharmandasi chiqqan oy.

* * *

Yo‘llar bosdim ko‘p uzoq.
Huv, bulutlar ortida
O‘tirib dam olurman.

* * *

To‘shakda yotganimda
“Kuz yetib keldi!” deya
Qulog‘imga shivirlar shamol.

Yana vatanimga qaytib

Hech to‘ymasdan boqurman —
Ado tog‘i ustida
Balqqan oy buncha go‘zal.

YOSA BUSON
XOKKULAR — UCHLIKLAR
Xurshid Davron tarjimasi

Yosa Buson yapon she’riyatida xokkunavislikning piri komili hisoblangan Matsuo Basyodan keyingi o‘rindagi ulug‘ shoirdir. U 1716 yilda Osaka shahri yaqinidagi qishloqlarning biri — Kemada dunyoga kelgan. Uning otameros familiyasi Taniguti bo‘lgan. Onasi Yosa degan joydan bo‘lgani uchun u Yosa Buson taxallusini olgan degan naql mavjud.

Taxminan 17 19 yoshlarida u xokkunavislik va tasviriy san’at sirlarini egallash maqsadida Edo (bugungi Tokio) shahriga borib, o‘sha davrning mashhur shoirlaridan bo‘lgan Xayano Xadzinadan saboq oladi. Ustozi vafot etgach, Yosa Buson Edoni tark etib o‘n yil davomida Yaponiyani kezib chiqadi. Keyinchalik Kioto shahrida qo‘nim topib, o‘limigacha shu yerda yashaydi. O‘tgan vaqt mobaynida u nafaqat yetuk shoir, balki mohir musavvir sifatida ham nom chiqaradi.

Yosa Buson ulug‘ Basyo o‘limidan keyin she’r yozish san’ati tanazzulga uchragan bir paytda yashab,ijod qildi. U Basyoning she’riy ruhini jonlantirishga kirishdi va bu yo‘lda katta muvaffaqiyatlarga erishdi. Shoirning merosi «Yetti she’r kitobi» nomi bilan mashhur.

Yosa Buson 1783 yilda Kiotoda olamdan o‘tgan.

* * *

Shabnam tushdi saharga yaqin.
Tog‘olchaning tikanlarida
Shoda-shoda marvarid porlar.

* * *

Quyib berdi sharros yomg‘ir!
Chumchuqchalar galasi
Qo‘ngan o‘tlar chayqalar.

* * *

Zerikarli bahor kunlari.
Men esa yana
O‘tmish yodi bilan sarmastman.

* * *

Dehqon ketmon chopmoqda.
Bog‘ orti — sajdagohdan
Qo‘ng‘iroq sasi kelar.

* * *

Sarhadsiz dengiz yoqda
Bahor quyoshi porlar.
Tog‘larda olcha gullar.

Olis qishloqda

O‘tkinchi savdogarning
Ortidan it akillar.
Shaftoli gullayotir.

* * *

Yosinoda o‘g‘ri yo‘q!
Gullagan olcha shoxin
O‘g‘irlab olmas hech kim.

* * *

Bahor ham ketayotir…
Faqat ketgisi kelmas
Kechikkan olcha guli.

* * *

Og‘ir ,cho‘yan qo‘ng‘iroq.
Uning tiliga qo‘nib
Qotib turar kapalak.

* * *

To‘rt yon shumg‘iyo guli.
G‘arbda kun botayotir,
Sharqdan oy chiqayotir.

* * *

Olislarda, tog‘ cho‘qqisida
Oqarib ko‘rinar ko‘ha bir qal’a —
Sabza barglar qurshagan uni.

* * *

Bulbullar sasi ila
Quchog‘i to‘la bahor
Kunlari o‘tib ketdi.

* * *

Sandalni qo‘lga olib
Sokin yoz jilg‘asini
Kechmoq qanday yoqimli.

* * *

O, qandayin bedodlik!
Sallagullar gullabdi
Men kirmagan jomeda.

* * *

Salqin shabada esar.
Qo‘ng‘iroqni tark eta
Suzar oqshomgi jarang.

* * *

Oy nuri buncha porloq!
Men bilan to‘qnasharkan,
Ko‘r qahqahlab kuladi.

* * *

Qaroqchilar boshlig‘i.
Hatto u shunday tunda
Oy haqda qo‘shiq bitdi.

* * *

«Bo‘ron yaqinlashmoqda!» –
Yo‘lim to‘sgan qaroqchi
Xatardan ogoh etar.

* * *

Titrab ketdim : yotoqda
Bosib oldim marhuma
Xotinimning tarog‘in.

 

KOBAYASI ISSA
XAYKULAR VA TANKALAR

Yapon she’riyatining eng porloq yulduzlaridan biri Kobayasi Issa ((yaponcha: 小林一茶; 15.06.1763 — 5.01.1828) kunchiqar mamlakatining Sinano viloyatidagi Kasivabara qishlog‘ida dunyoga kelgan. Tug‘ilganda Kobayasi Nobuyuki ismi berilgan. 13 yoshida nochor hayotdan qutilish uchun ish izlab qishloqni tark etadi. 25 yoshida she’riyat bilan shug‘ullana boshlaydi. Issa yapon shoirlari udumiga binoan olti yil davomida mamlakat bo‘ylab kezib darbadar hayot kechirdi. Shoirdan ulkan meros: yigirma mingga yaqin xokku (xaykay, xayku), bir nech yo‘l daftari va sanoqsiz rasmlar qolgan. U Yataro taxallusi bilan ham mashhur.

Koboyasi Issaning eng mashhur to‘plamlari “Otam o‘limi kundaligi”, “Mening bahorim” deb ataladi. Shoirning xokkulari sodda tilda yozilgani, mahalliy shevalarning qo‘llangani va suhbat usulidan keng foydalangani bilan ajralib turadi.

* * *

Birodarim, hoy chumchuq!
Yo‘lni bo‘shat! Yo‘ldan qoch!
Qara, tulpor yelmoqda.

* * *

Mening ona yurtimda
Hatto dala o‘tlari
Olcha gulidek gullar!

* * *

Tustovuq qichqirig‘i.
Go‘yo u, boshqa emas,
Yulduzni kashf etgandek.

* * *

Erib bitdi qish qori.
Quvonchga to‘lib qoldi
Hatto yulduzlar ko‘zi.

* * *

Oramizda yotlar yo‘q!
Hammamiz birodarmiz
Olcha guli ostida.

* * *

Qoyil! O‘sha qo‘shig‘in
To‘ralarga yuzma-yuz
Tap tortmay kuylar bulbul!

* * *

Olchalar gullar qiyg‘os!
Ular mag‘rur bekniyam
Egardan tushirdilar.

* * *

Uchmoqda yovvoyi g‘oz!
Hoy, ayt-chi sargardonlik
Qachon bo‘yningga tushdi?!

* * *

Bahor bilan qaytib kel!
Unutma ona uying,
Hey, uchyotgan qaldirg‘och!

* * *

Bugun ham kechagidek…
Yerga cho‘kkan kulbani
Qurshab olmoqda tuman.

* * *

Yig‘lamagin, chigirtka!
Ko‘kdagi yulduzlar ham
Ayriliq ne, bilurlar!

* * *

Erib bitdi qish qori —
Qishloq quchog‘i to‘ldi
Bolalar ovoziga!

* * *

Qor yoqqan qora tunda
Ko‘prik ostida uxlar
Qarovsiz, yetim bola.

* * *

Hoy, maysani toptama!
Ularda yonarqurtlar
Porlab turardi tunda.

* * *

Ha, inondim, sen avval
Manim singlim bo‘lgansan,
Ey, qayg‘uli kakkujon!

* * *

Ertaga tol kesilar.
Qushlar bundan bexabar —
Tolda in qurmoqdalar.

* * *

Gullagan olcha shoxi!
Oy yog‘dusin socharkan,
Uqtirardi: «O‘g‘irla!»

* * *

Ang‘izga g‘ozlar qo‘ndi…
Bugun qishloqda yana
Hamma uxlamay chiqar.

* * *

O‘, qanday hasrat ila
Uchayotgan kapalakka
Qafasdagi qush boqar!

BUG‘U VA XAGI GULLARI

Zaminga tekkudayin
Egilar shamol tursa
Qari xagi daraxtin gulga kirgan butog‘i.
Bir-birin quvlab uchar
Bug‘ular bo‘kirig‘i.

* * *

Har bir burchak yop-yorug‘…
Oy yuzini bulutlar
To‘sayotganga o‘xshar-ku?
Aldandim, bu yovvoyi
G‘ozlar soyasi ekan.

* * *

Zamin nurga ko‘milgan.
O, qanchalar yorug‘dir
Oy yoritgan bu kecha.
Ko‘kka uchdi yurak ham,
Qaytib tushgisi kelmas.

* * *

Bugundan boshlab bahor
Haqida o‘ylar faqat
Daraxtdagi har g‘uncha!
Ertadan boshlab men ham
Xotirjam kutolmayman.

* * *

Yuragimda xavotir!
Qayerda,
Qaysi tog‘ning
Cho‘qqisida olchalar
Gullar birinchi bo‘lib?

* * *

Yuksaklarga o‘rlab ketdim,
Qayga yetdim, bilmadim
Va nihoyat dong qotdim:
Aldabdi meni bulut…
Olcha gullabdi debman.